Hawaii Holomua, Volume I, Number 6, 10 April 1912 — Moolelo Hialaai Nui ia o Sa Naita Wiliama Vanona KE DIA KEOKEO O NA PAE MAUNA O SADONI, KA LAWAKUA NOHO WAONAHELE O KATALANA, A I OLE, O KE PUKONAKONA KAULANA O KE ALOALII O EDEWADA KA MUA [ARTICLE]

Moolelo Hialaai Nui ia o Sa Naita Wiliama Vanona KE DIA KEOKEO O NA PAE MAUNA O SADONI, KA LAWAKUA NOHO WAONAHELE O KATALANA, A I OLE, O KE PUKONAKONA KAULANA O KE ALOALII O EDEWADA KA MUA

MOKUNA XXI.

"0 kotl miaao bookabi no anei ia elike me ko kela pw, • flakii BoteT' wahi a Wiliama Ya« nona i uiiiiU iiku ai. "Ae;" i pane mai ai ua Haku Bute nei. "Ina kakon • ako ana e kaua me Edewada, alaila, he mea pono o kfe kanaka o ke kulana alii kiekie ka mea n&na e alakai o mua, aole o ka mea haahaa noloko mal o ka makaainana. Kolaila, ke noi nei an i alii ka mea nana e alakai o mua." "0 ko'o manao hookahi aku la no ia," walii a ka Haku Bokaaa. "A ke manao nti an, ua lawa kupono 2oa ka manawa loihi a ua aeto i uhai ai mahopo o ke alakai ana a ka pueo iloko o na hula o ka manu pikake." "E Vanona hookiekie!" wahi & k* Haku Atola i kahea mai aL *'E haawi oe ia hui ke alakai ana o mua." Aka, wehe ae la o Yanona i konu papale uiahiole, a olelo mai ia: "E ka Haku Aiula, na na leo o na mana nni ekolu o Sekotia m i i hooliio mai ia'n i Poo Aupuoi no ke kupale ana uo ko lakou mau pono ame ke ola imua o na enemi. Ua hooko ponoili keia ke koho ana o lakou ia'u e ke Akua ma'na lanakila i haawiia mai ia'u mnluna 0 na kahna kana. A ina na kumakaia au i keia lahaHeaaaki,« hookuu aku ip lakou e pane naai. Eha man kl&a nni a'u i hoouka ai, a ua ko ia no ka lanakila o kv Mott «ina. Elua a'u n*au kaua 1 hdohoka akn ai i na lnna aupuni o ka Moi Edewada,*>l kana hop» loa, na kuehu ākti au i kona kino po&oi • holo mai-na kula papaa-la aku 0 Sakotia» . jA haaha iha k -k» r u mea e nkakau ai 1 ka hole ana aku e halawai me ia kanaka? Aole loa an • haplal# i kamana a Sekotia i haawi mai ai iloko o knu man lima. E hele ana au e hala-

wai aku me na euemi he alo no ahe alo, a n»'it ponoi no e alakai na puaiikoa mtta—E na kōa! fc nee, aia ko kakou mauāolan* itraat" laia i hoopuka ae ai i keia man hoāolalo me ka leo koikoi, huli ae la na'iii i ho{w no kaiiōi ana me ko lakou mau puali, a oia ka wa a Vano» ua i kaalo ae ai mamua pono o ka Hakn BBte, a i aku la iaia: "Aole anei oe e uhai pn ana mekaia poe, e mauao anei au, ua hoolilo oe i ka*H niQ olelo hooikaika no ka lanakila o Sekoiia i #na|nif He kue anei kekahi mahope o ka'a mau kanA I*nukila ana?" "Aole au e haalele i ke kaua ana mahope ona, uo ka lanakila o Sekoti», w Wahi aSltaaia. No ia mea, haawi aku la o Vouona iaia he waM laau, a mawaho ae oia ua owili ia he pepa, a maluna olaila i kakauia iho ai ka oialo kano'ha nO' kona kolana maloko o ka laina kaua. ī kona wehe ana ae, ike iho la oia • ditio ana< iaia ke aiakai ana eka mahele ekolm oka paafikaua, a ia Badenoka ame Boiawela J fca pnali elna aine ka puali mua, aia Vanona nohoi ke alakai ponoi ana o ka pnali hoiookoa mauua ioa. I k$ manawa i hoomaka ai ka nee ana eka pualikaua, hoea mai la na kiu a hoike maila i ke Poo Aupuni, he .mau hora wale no i koe, hiki mai na enemi ma ke kapa oka mniiwai Oarona.;.. Ika lom ana nui o keia iono, e ken* iin. liu koke ae la no ia i kona puali holoekoa no ka nee ana »o (iHiaane a he el«a paha hora, kiei ana lakou ia Falakike. Aole i hai aku© ina'lii ohmau ol# -ona, no kona papa ieo ana me na poe alii oku«n me Atola oiai, aoLe lakou i lohe ao ia mau papa leo hahana ana, a ua m§nao iho no o Vanona, aole he m»a pono e hai akn ia UkoM ia wa, a aia a ikeia ka hua oka lakou mau hana ke

ko ame ke ko ole. Ak«, i k« maniwa i k&a aku ai Ukou jm k«U «Oao o at ikeia «ka l%na hae o na pfcfc|ik9a F«Wk»M • kilepaiepa i ka m«k«ni,&a m* i hok> »«i ai o Atol» mX|%aa pualikoa oh&fca ; sēiua o V«iMtfa, me kcr«l|6Ana m*i • M a ke oU 01« • i k* «litkfti|iß4.i3£i * waiho pu hoi i kou* kulaii ka puali holookoa. I M - . Paue aku ia o V<*qoo« i«ia me ke auo M&u* "Aole au i hele mni oei e k .makuia aku H»ju ainal Ua ike uo au ia n« e k* Hnku Ato)a;« na ame ka'u hatia e hooiaio, i7wai ana la o kaua ke kupa« aua i keia la mahope o Sek«tia." "I keia la," wahi a Alola, *'• ikeia aku ai oe e waiho iho ana iialo, i ka mana M i<kaihi wale ai me ke kuleaaaole." Pane hou aku la o Vaaona me ka oleio ana "I kMa U eikemai ai oa i kuu paa hoo"»«u aoa i ka maim i haawili mni a iua aole 00 ihoopuniia eoa pnaHi h»>«lakai ia Um manao hhumu, iua aa b«tke nln ao ia d« f *k«koikoi o kuu hima hoopono**: dakotsC A*a t k* ike uoi «u k» l»fi« mai oei na eneiōi..: oe 1 kau hasa e Atofa,« no ko'u ooiaiia e hoopoina an& au i na olelo a kaua i hoopaapaa iho nei.*' Ia wa holo mai la o Sir John Gareh«ttft me ka hai ana mai i ke Poo Aupuni, ua aneane ]oa na eneini e hoooka mai ma kekahi eheu o ka puali. aoiaka Aiola i huli ae ai mo ka haaheo a pane hoonaaikola mai la, M Na kaHr meo liAna e hooko pono i na hoouka kaua o keia la,* a hou ae la oia i na kepa ma na opi e kon» lio no ka holo ana aku lloko o ka puali o ka Haka Badenoka e nee mai ana, . He oiaio, ke aneane mai U na pualikoa Pel«kane • hoouka poipu nai mahiaa olakoo. Ua oi aku ouluna • ka haneei iauaani k* oui o ko> £<iew«da mau pualikoa, oiai, huipu ia mai la tae na koa Lotia o ka Haku a i hoope|pfiipa U mai fcoi • ka Haka So«iūa ame n» koa apau • hiki ai U iaaa ka law«i kekakuakāua ma ko £d«wada aoao. Me ka nui UhuUho o koia Miau pualikoa t heU mai U Ukou e bom>k« i ka po« SekotU a make a • oU pu. U* fioouohonoho ako U o Yaaont i.kona mau ko» ma oakiakUM o kapoo • Faiaki*t*ikafcoo 1« mt* u «o«o aut pa*UkoM eu Ufion* ko*

' A V oka Haku Bid«nokt ame Botaw«la. oka Hak(4 AtoU f a*4k»;io IM W k«pta o kant\tiktta*#* mahope o Yanona, a i k« wa a Vanont i poliil* ai i k» ana, a h« w« koi ii « pua • laW M|p aiu boi, tu H«i|M OmU M k*k*hi pabikSQft po a ±m9:wmmiĒ*± P«BW«i o dcnokt f e «»«* j. mtopopoole, A** b4 o Atol* «MllipU i ku AĪA haU pouo | pep«l>j.ib*rt boab«Miiā hou aku la|Ma i |A9a pabi i u!sm ala, m« M hapai ai*;Z> i)qp^ + p«iu iluna aolelo ae lt, •5| uuna mai iju pa&ikaua «fy kaiHika iao i ho#( limulimt ia e Ya&m« « pepehi ia 6adenoka kt£| hoahaaau. Pela iho la koo« manto ino • po#i malu ike olt ona aiii opio o 3ekotia. B holo koke kakou mai ka maka aku o kana pahikaea, a e lilo no £devt4a ka koa I ka ike «imi mai o Ai kx>* o kt putli o Bad£ noka ut mtk«ko ltkon th|kai r tole lakou i ulolohi iho i kt uhti aaa o na olala ala.ia a kona Jc«iktint # * olowtlu> like mti lt ī<i lakou mau le<t me ke k*hea atoi: "Ma kta waU e alakai ai, mal«iit i|r«ie akt no makou » uhti J|s mahope ouV " ' Kuhikuhi oit i« lakon iae ka oleio tia e kaua aku i nt poe o lunt o kt pi\u; t no kt nao hoi o i« pono e k«ut lakou i« lakdtl iho, nolaila, ua ptu tku lt hW nui o Ukou i *t lukuia mt o t rattnel, t o pōe ut lawepil it aku 1* e At«4a.me Bacaoa.m* ko ltūt mto pi» tlikoa e holo ī« iWko olkji poali o wa koa Pele|% ue iue kt booho tn« m« k« l*o nui t M E-ol« m«& loh ka Mol $jewa4a!'* I kt wt hōt aka H«kit B«te i hooput te fi! 1 ka inoa eHke me Atola mt, ut kk koke mai 1« «a f kiptMVtot a kekahi aUikt>l Peh kane, a'%t<llt • make iho 1«, « poino pu tl( Ia me kona m«U ico« ilokd4> nt lim« o k« poe k0« 0 na p)w!lcoa hoi o Bottwelt, ke ktut tti lakou me V LintkOki« iloko o kthi polfr poho okafc#iat t> lt puaiikoa nut <stltldo ka Vanont tltkti tot, ti« no ia ke kuptt mai lt me ka neeū olt, roe ltt1»«t ole he Vowt mti nt ho-oukt * nt'k « Pelekaiie. Q * na P u oa pau lakou 1 k« m

puKhM Mli km po« ia l&koa nm ih« Aim ft6l rir«i I» kiip— mii U, *ia do o«ok« ko • Mr polnln b6okuma kahaa o k& p»l««»o k» HMMOUIe i k« w» o ka hooukakaa», pihH VniM|RHKI« kn Mi, aohe nee imu», « mlm nohoi )m bn i hop«; ala, ma ka wa nae • MtV> m«i kokplii kiūika, aa paa koke aku 1« tto lmt aitei>i ke ptnii« me kekahi kanaka hoa, a k» uo ali m ko lakoa naue ole. Ui iuuiki Wa o Bd«wada i keia naue 010 o ka pullko« o mM, a u» komo mti la oia e hooak» k»a» kino m»oll„m« k» ukali ia o ua Moi »i» e kon» k»ik»ia» d» o Fvere de Briagoj, ame kon» m«u pa»liko» ki»i pilikino. Boko o aa)Hlv*ō» pu»hiohio ana o ke kaaa t a» ik» »ku 1» o V»aon» i ka hulu o ka papale »'ii • BilitavA» t » hoīo aku li i oia e kaua he alo » ke »I»m«k»'Moi. B'U» oa» lo«& »na aku a "a" k» »hi o k» p»hik»tu » Vanona iaia i uhau »i i k» pgp»le maāahloU o Rdewad», » i ke kolu o kauhaa im,w HiWhaki liilii iho l» » helelei ilalo o k» iepo k» k»r»«M alii o Peiek»ne, me ke kahe »o» o ke koko o k» Moi. Kuaew» »ka 1» k» Moi Sdewada e h«ml« mai ian»»km o kou lio, » oi»i nae, he hook»hi no p»h» h»mn» p»hi i,koe» V»non» a o ka l»»akil» k»»« I» o 8»koti»,»t», ke'mke'» koke ia ae 1» k» Umm V»non»e Frerede Briagny i k» »h»a hoa »n» »ku malun» o ka Moi e kunewa»e#m mm. Kupilikii lo» mai 1» ke kaua ana, ke »h»i »1« k»l» »bm kei» h»un» p»hi i ke koko, a ui» jkel» » mw k«>» h»ule »n» iho o k» pahikaua, he ul» pu w»i» mo i k» koko me be »mwmi ala., Me he me» k t h» m»a luHMii p»h» pahikaua e hou polol»i »m» i k» «auima» o ke Poo Aupuni, aka, ua lik» k»a» p»hi me k» huiU m»k»ni k» niuiu » olop» »km lar i n» p»hi h» ami. Bapai hou a» I» oi» i k»mm pmhikaA» » mh»n iho 1» i k» papale mmhioU 0 Brimgmj t » m»heU hmpmlmm i» iho !a mwhUU »me poo. Nm hooho mmkmm» o na koa Pelekmne 1 h»i mhirllar Moi,» kon» ho»haaau o» m»k» i iift tta|m wikmmi ok» Poo Aupuni ame ua ko»o •okoii»,» m» i» mmm i hooikmik» a« iaia • hoom»u ikm honiki Wii mn», » kmuoh» n l» oi« • hm&ml* mi kom hot ao k» hoop«tpaim

bm hk kMk« pa mai hoi mk nā «o*o •k» yi< «11mmVuob«. W«bi« Vmmds i |hmm M*i: "Ao)««mo, * heiawmi hoa «k« ao maaa In ilo i iu «lo.** limim|d liuinaiai pu immkwan o na paalikoa' S«kolU i koe flu4| « o na poalikoa PoUkane i oloioia ti t kooak» mai mt M aoao, aa M« kao* pa mai la lakoa m« ka pe* akiMii. Ua olapa ia iho la ke knhua kaaa m« oa poo nk»; o aa owawa Uilii « moo iu mailana mai o oa poo, oa kako mai la na aawai koko iloko o lakoo, mo h« mea i«|_ua hoopib*i*-mo iia koUipaka aa kaakn oka moana. Aolo nao h« pihoihoi mai o k« Va»«na maaao amO kona ma« paali; aka, he pahaohao nae kooa i ka ik« a&a aka i ka ka« alii o Sekoi>a « laweia mai ana « Bruce ma k« «mo o na eoa Eelekaoe, « koe aoa i kona aima haoan a «ina makaahine. lioko oia wa ke ka«a ««i k« koahanaa ika hoakanaa, k« k»iki «om ka makaakane. Ke lele mai la nat paa iloko oka Lawa ajka mai iai na lio am« n£ kanaka. {E Aeowaiwa ak ww.)