Ke Aloha Aina, Volume I, Number 4, 15 June 1895 — He Moolelo -NO- ANADAREA, –A ME– TIDORA, A I OLEIA, NO HIRALIA. KA UI NOHEA. NA IPO ELUA I KE ALOHA HOOKAHI. [ARTICLE]

He Moolelo -NO- ANADAREA, –A ME– TIDORA, A I OLEIA, NO HIRALIA.

KA UI NOHEA.

NA IPO ELUA I KE ALOHA HOOKAHI.

MOKUNA 1. KE KAMAHELE O KA PO HE EKOLU mau keneturia a oi i hala ae nei, o na hoku a me ka mahina e hoike ana lakou i ko lakou nani piha ma na paia lani e like me keia a kakou e ike nei, aka, ia mau la e kilohi ana lakou maluna o na mea like ole he lehulehu wale. O Konatinopela, ke kapitala o Tureke, oia ke kikowaena o ka naauao, ka mana, ka waiwai a me ka waihona o na hana haihai kanawai, e like me na la o ka mana o Roma e pahola ana me ka weliweli, pela na hana i hana ia maloko o keia kulanakauhale. O Kusitino a me Tidora kana wahine, o laua na Moi e rula ana maluna o ke aupuni o Tureke ia mau la, me ka uhauha a me ka puni lealea, me ke ake ana e hoopoino wale i ka waiwai o na poe ilihune. Iloko o ia mau la i aui aku la, aole he mau kukui nana e hoomalamalama i na huina alanui o ke kulanakauhale o Konatinopela i ka po, a i ahona wale no i ka malamalama uiuiki o na hoku e imoimo malie iho ana, a mai ka mahina mai hoi i kekahi manawa. He kulanakauhale oia i piha me na poe hoohaunaele, powa, pepehikanaka a me kekahi mau hana karaima e ae he nui wale, aole e hiki i na malihini ke hele ma na alanui mahope iho o ka napoo ana o ka la, koe wale no na poe i kamaaina, no ka mea, ua piha na huina aianui i na kanaka haihai kanawai, a o ka malihini e maalo ana iloko o na hora o ka pouli aaki e hekau ana, e poino ana oia ke loaa ole he kokua ma kona aoao. I ka poha ana mai o ka la i ke kakahiaka nui, ia wa e mahalo ai a e hoomaikai aku ai na koa a me ka lahuikanaka i ko lakou Moi, aka, ma ka po iho, e ohumu ana lakou e hookahuli i ka nohoalii, a e kaili aku hoi mai ka Moi Kusitino aku. I kekahi po malie, i ka wa e hookokoke ae ana ka mahina e oili ae maluna o na kuahiwi o Tureke, a o na hoku hoi, e leha pono mai ana ko lakou mau maka maluna iho o ka ilihonua, aia hoi, ua maalo ae la kekahi wahine ma na huina alanui me na kaina wawae wikiwiki, a he mau nanaina kona i hookaumaha ia no kekahi mea ana i noonoo nui ai. He nui no na wahine e ae e hele ana ma na alanui o ke kulanakauhale i ka po me ka lanakila, no ka mea, aole o lakou komo i na lole nani e hiaai ia mai ai e na poe haihai kanawai. E hele ana ua lede nei me ka noonoo ole, heaha la na ulia poino e halawai mai ana me ia mamua o kona alahele, a o kona iini a pau, me he mea la, no ka hiki koke aku i kahi ana i makemake ai. O kona helehelena, aole ia i ike ia aku, ua nalowale aku ia maloko o kekahi uhimaka bolu, a o kona mau kaina wawae he mama, e hoike mai ana hoi ia, aole oia he luahine, aka, he lede opiopio. No kekahi wa loihi keia hele ana o ua lede la, ua haalele iho la oia i ke alanui mua, a kamoe aku la kona hele ana ma na alanui mehameha kanaka ole. Aole ona hoahele e hele pu ana, a ina he mau hana lapuwale kekahi e hana ia maluna ona ma keia mau alanui, aole oia e pakele, a he kakaikahi loa na wahi kanaka e hele ana ma keia mau alanui, aka, aole ia he mea e hopohopo ai ua lede la. Ua hoomau aku la oia i ka hele wikiwiki ana no kekahi mau minute, me ka nana pono ana i na hale e maalo ae

ana ma kona mau aoao, me he mea la, e nana ana oia i kekahi mau hoailona nana e alakai aku i kahi o ka hale ana e makemake nei e ike Aole i liuliu, ua ku iho la ua lede nei me ka hoopuka ana ae i keia mau hua olelo: "O ke kihi paha keia, ke ole nae au e kuhihewa, he ekolu puka pa mai ke kihi hikina akau mai, alaila, hiki aku i kahi o ka hale. I wa, hele aku la oia me ka helu ana i na puka pa, a i kona hiki ana aku mawaho pono o ka puka pa ekolu ua kikeke aku la oia mawaho, aole nae he pane ia mai, nolaila, ua kikeke hou aku la oia me ka ikaika. Aole i liuliu, ua lohe aku la oia i ka nehe ana mai o na kapuai wawae o kekahi mea e hele pololei mai ana no ka puka pa. A he mau sekona mahope iho, hemo mai la ka pua pa, a oilli mai la he poo ohule o kekahi kauwa elemakule, e paa ana ma kona lima akau he pahi hou puuwai, a ma kona lima hema, he ipukukui hele po. "Heaha kou makemake e ka malihini, o ka hiki ana mai nei i keia po?" "Eia no anei maloko o keia pa kekahi kanaka ma ka inoa o Anadarea?" "E komo mai, eia no oia maloko nei a e hai mai oe, owai kou inoa, a heaha kou makemake iaia?" "E hai aku, he wahine ua makemake e ike iaia, a oia wale ae la no." Ua nana pono mai la ka elemakule me ka manao e ike lihi mai i kona mau helehelena, eia nae, aohe e hiki iaia ke ike mai no ka paa i ka uhimaka. Ua huli ae la e hele aku la e hai i kona haku, aia he malihini iwaho kahi i kali ai, a aole i liuliu, ua hoea mai la ua kauwa elemakule nei a pane mai la me ka pupuahulu: "E hahai mai ia'u." "Oia wale no anei ko loko o ka hale e ka elemakule," wahi a ka lede i ninau aku ai i ke kauwa. "Aole oia i hai mai nei ia'u, he nui lakou e noho la. E hele no oe malailaila e nana ai nou iho," i pakike aku ai ka elemakule. "Na ko haku e ao ia oe me kana uwepa no kau mau olelo hookano i pane mai nei," wahi a ka lede. "E kala mai ia'u e ka malihini, aole au i manao e hana ino ia oe, aia no kuu haku ke noho la oia wale no; a e ae mai i ka'u noi, mai hai i ka'u mau olelo kikoola iho nei ia oe i kuu haku," wahi a ua kauwa nei me ka leo haalulu. Ua hoomau aku la laua i ka hele ana imua me ka papa-olelo hou ole a hiki i ko laua hoea ana ma kahi a Anadarea e noho ana. "Eia ka malihini," wahi a ke kauwa a Anadarea. Ua pani ia ka puka, a oia ka wa i kulou koke iho ai ke poo o ua malihini la ilalo, me ka manao e huna i kona mau helehelena mai na maka aku o Anadarea. "O oe anei ka mea i huli mai nei ia'u," i ninau aku ai o Anadarea. O kona leo i pane aku ai, he oluolu a he waipahe maoli, e lawe ai a lilo i ka noonoo o kekahi wahine opio. "Ina o oe o Anadarea, ke kanaka kalaikii, wahi a ua lede opio la me ka leo nakenake malie, a he nani kaili puuwai maoli no. Na ia leo i hoohuli pono mai i ke kanaka kalaikii, a haka pono mai la kona mau maka maluna o ka lede nona ka leo oluolu e ku aku ei. "Owau no o Anadarea, ke kanaka kalaikii, wahi a ua opio la i pane mai ai. "O oe anei ka mea i ioaa ke kauoha no ka hana ana i mau kii pohaku no ka halepule Katolika?" i ninau hou aku ai ka lede.

"Owau no ia, wahi ana me ka mi- noaka ana iho. "Alaila, o oe ka'u i huli mai nei," i pane aku ai ka lede. Ia wa ua wehe ae la ka lede i kona uhimaka a me kona lole helepo, a me ka hiehie nui, ua ahuwale mai la na helehelena o kekahi wahine ui opio. He ui oia ma na ano a pau e hiki ole ai i kekahi mea ke nema aku, a o kona mau maka, e nana mai ana ia me ka oluolu, a e luhe ana hoi kona mau maawe lauoho maluna o kona mau kipoohiwi, e huna ana hoi i ke ahuwale loa ana o kona ili aiai. He wahine Hebera oia ma kona nanaina. "He anela anei keia a'u e ike nei mai ka lani mai, a i ole, o Venusa paha ka hoku kau ahiahi, he ui oia aohe lua?" wahi a ua opio la iaia iho. No kekahi mau sekona kona hamau ana, ua hoopuka mai la oia me ke ano pihoihoi. "E oluolu anei oe e noho iho ilalo, a hai mai heaha kou makemake o ka hiki ana mai o keia po. "He hiki anei ia'u ke hilinai ia oe ke hai aku au i ko'u kumu i hiki mai nei?" i ninau aku ai ka lede me ka hoomaikai pu ana aku ia Anadera no ka haawi ana mai i noho nona, eia nae, aole oia i noho iho iluna o ua noho la. "E hoolohe no au i na mea a pau au e olelo mai ai, aka nae, e noi mua aku ana au i kou oluolu e noho iho iluna o keia noho." "Alaila, e hoolohe mua oe i ko'u kumu o ka hiki ana mai, mamua o ko'u noho ana ilalo." Ua pahola ae la ka ula ohelohelo ma kona mau papalina, a o na minoaka ana a ua lede nei, me he la e i okoa aku ana no. "He ikaika oe, a he palupalu au, o ko puuwai nae ka'u i makemake ai e aloha mai, no ka mea, o ko'u mau manaolana a pau aia no ia mahope ou." Aka, minoaka wale ae la o o Anadare a pane mai la: "E hai mai hoi ha oe ia'u?" Ua hohola ae la ka minoaka hoomahie ma kona mau papalina, a ninau mai la: "O oe anei ka mea nana e hana nei ke kii o Mele, ke kii pohaku hou no ka halepule?" "Ae, a heaha kou mea i makemake loa ai e ninau i kela kii?"' wahi a Anadarea. "Ua hoomaka anei oe e hana?'' "Aole; a heaha kou imi loa no keia kii?" i ninau hou aku ai o Anadarea. "Alaila, aole oe e hana koke ana?" "Aole no i maopopo loa ko'u manawa e hana ai, aka, makemake au e pane mai, heaha kou makemake no kela kii?" Na keia ninau i koi mai i ua lede nei e pane, a oia kana i pane aku ai: "Ua kuhihewa au, e kala mai ia'u, aole au e hoouluhua hou ia oe, e hoi ana au." "Aole pela, ua hiki mai nei oe ianei no kekahi kumu au i makemake ai na'u e hooko aku, aole anei pela?" "Ae," i pane aku ai ka lede me ka leo malie. "Heaha la ke kumu o kou koi ana e hoi, no kou manao anei he kauaka puni waiwai au, a no kou lawa ole i ke dala kou mea e huna loa nei ia'u i ke kumu o kou hiki ana mai?" "Aole, aole pela. Mai hoopuka

huhu mai ia'u, no ka mea, he wahine hawawa no au i ke kamailio ana." Ua pane aku ka lede me ke ano hopohopo a me ka makau, a e haloiloi mai ana hoi kona mau waimaka mai kona papalina mai. Ia wa ua ke ae la o Anakarea iluna a hele aku la i kahi o ka lede e ku ana a paaa aku la i kekahi o kona mau lima, a hoomalielie aku la me ka leo malie, a ua ike iho la oia i ka haalulu o ua lede nei iaia e paa ana ma kona mau lima, Auwe no hoi-e, i ka apa wale iho la no ka hoi, a o ka eha no ia, [illegible] ka manaolana o ka imi ana o nei po pouli. "E kala mai e ka lede no ka nui o ko'u leo, aole nae au i manao he mea ia e hoopilikia ai ia oe. E hai mai, heaha la kou makemake no ka mea e pai ana i ke kii o Mele, aole anei oe e hai mai ana ia'u?" "Pehea e hiki ai ia'u?" Ua hoopuka ae lal ua lede nei i keia mau huaolelo me ka naka haalulu ana o kona mau lehelehe, a na ia mea i hoopiha aku i ke kanaka opio me ia manao walohia o ke aloha. Ke ike la oia i kona aloha no keia lede malihini, ka oiwi nona na helehelena nani ana e ike nei [illegible] i ka io maoli. Ua huli pono mai o kona alo ia Anadarea me na waimaka e hiolo ana, ua aneane hiki ole ia Anadarea ke hoomanawanui iho no kona aloha loa i keia lede, a ua kokoke loa oia e puliki aku ma kona mau wawae, a e hoopili mai hoi iaia ma kona umauma, aka, ua hilahila iho la nae oia i ka hooko ana me ke ano kakauha ma luna o kekahi lede opio wale no. "Heaha la ka'u mea e hana ai? He malihini oe ia'u, a pehea la e hiki ai ia'u ke kokua aku ia oe, ina oe e huna ana i koku makemake? E oluolu oe e hai mai." "Au—we;" wahi a ua lede la i pane mai ai me ke ano haalulu no. "He oluolu maoli oe ia'u." "Aole, aole, i ka wa hea oe e hahai mai ia'u?" "E kala mai, ua kuhihewa ia au e hana koke ana oe i ke kii pohaku o Mele." "Aka, heaha? Heaha kou makemake e ka lede maikai?" i ninau aku ai ka opio me ka leo olu waipahe. (Aole i pau.)