Ke Aloha Aina, Volume II, Number 28, 11 July 1896 — He Moolelo -NO KA- HOOKUMUIA ANA O HAWAII [ARTICLE]

He Moolelo -NO KA- HOOKUMUIA ANA O HAWAII

1 k*kauit a bocponoponmt c p Ht««it i peiia nae L«kaioalvna i ka M. H. 1838» a oa pūu a boopaopooo ta ma ka Halepai Palapala Aopuni a» Hoooiulu K.K KOALHAU O NA 41It. O Kahiko ke kaae o Kopalanakehm ka «ihiae haaaa ka int kdki o Wakea he kaee. A 0 Kakalaoidra ke kaae 9 KLahakaeakoko ka walune, ha«as ka keiki » Haunea, (oia 110 o Paf») be wahāw ia. O Wakea boi laua o Papa na kupo m o keia Lahai kaaaka a ioe na AIH, a eia iho ka papaiooa o ua Alii o keia Paeaiaa astti ka hooknmu ana mai a k*ki ia Kamekaa»eha I. Haloa ooho $a Htnanuamouluse, Haaaa a&ai o Waia. Waia ooho ta Ahooe, haoau naai o Hioaoala Hinaoalo nOho ia Haonou, na iaua ■ai o Naoakehili. Nan«kehilt nohoia Haoiani» na laoa bmū 0 Wailoa, Wailoa noho ia Hikawaopaaimeo, na k«a mai o Kio. KlO noho ia Kamaole, na laua mai o OK. Ole noho ta Hai, oa laoa Pupue. Pupoenoho ia Kamaheie, na laua naio Maoaku, Manako noho ia Hike haaie, •* Uma īaai o K&hiko, / Kahiko noho la Kaea, na iaua aai o j | Luanuu noho la Kawaamai/keie, aa \an» mai 0 Kii. Kii ooho la Hinakooia, na iat>4 mai • Ulo a me Nanauiu. Neaaolu ooho ia lilukou, na laua «oi o Naoamea. Ulo ooho ia Kapooou, oa laua mei mm 0 Naaa, Kapotaoi a aoe Naoaie. Naoaie neho ia Kahaemokuleia, aa iaoa mai o Nsoaiiani. Naoaiiaai mho ia Himkineu, na laoa sai o Waikalaoi. Waikuhai ooho/ia Kekauilaoi, na loaa a>ai o Koheleiaoaoa. Koheleimoana ooho ia Mapooaiaaia m laua Kai o Kooohiki. Korohiki rcho ia Hikeuluieoa, aa laoa mai e Wa«<aa. Wa«era noho ia Hi&amahuia, oa laaa «>ai o Akalaaa. Akalaoa neho la. Hiaakawea, oa l»sa mai o Mauimua, Mauihope, Ma•ikiikii a o>e Maoiekaiaoa. Mauiakala noho la Hiaakealohaiia, aa iaoa mai o Nammaoa. Naoamaoa ooho ia Hinaikapoekua aa laua mei 0 Nanakulei. Nenakulei noho ia Kahaukuhonoa, aa laoa mai o Naoakae ko. Nanakaoko ooho ia Kohihiokaiaoi, aa laua mai o Heleipaw. Heleipawa ooho ia Keokookemaikalaoi, hanau o Hulumanailaoi.^ Hulumaoailani noho ia. Hinamaikalani, hanau o Aikane. - Aikane noho ia HinakanaiakaoM- | lama, hanau o Puna a me Hema. j . Hema noho ia Ulumahaloa, haoau 0 KahaL 1

Ka&ll aoho la haM« WakieloM. WMi «oho ia KooUi*ftfci!i, an o Uki. Uka (tobo ta Htkawtcta»a, hanMs> liiaaāN. :X; v,: ; ; i Lsr.4,3a «obo la Kapokolwkla, haPohekaiaa. Pofcufcia» nIo ia h«MO o Hw. Haa Mbo i« HikhMkilaa, hanaa e Pio. Pan mm? ia Kipphi iVwi. btw • HaaMitrfaiaBlai aoho n Kapoea a m Maiepai, oa iakea mai i» PMoMkM a m Kohalwii. hwaim oofeo i» MmokaliiMi, haMe o Hahou Haho aoho ia Kaawiiaaanai», haM:i O PI^M Palena ooho n Hihaimikiui, haoao g Hinaiaanoi a me Hanalaa&i Haaalaamii ooho la Makuia, kamu o Laaahawai. Lanakawai ooho ia Kalohiaiiiokawai # haoau o Lavu. Laau neAo ia Kakaaaioiimoiialoha hanaoo Pili. Koa noho ia Hinaaomai, hanau e Ole. Oie noho ia Hieimaiieliī, hanau e Kukoho. Kokohu aoho ia HinatuJūki, hanau e Kanioki. Kaniuhi noho ia Hiiiamakani, hanao o Kanipahu. Kanipahu ooho ia Hnalaai a ne Alaikauakoko, hanau o Kalakumofeu a me Kaiaoana Kalapana noho ia MakeamaiaaMūhaoae, hanau o Kahaimorieaikaaiko- !**»■ Kahaimoeleaikaaikopou i>Oho ia Kapoakauleihailaa, hanao o Kaiaueuiohea». Kalaonuiohua ooho ia Kaheka, heMtt o Kuaiwa. Keaiwa Mho ia KamoMani, na iaua mai o Kahoukapu, Hukulani a me MaMuea« Kahoukapu, Laakapu, na laua mai o Kauhoiaoiumahu. Kauholanuimahu aoho m Neula, na iaua ou i o Kiha. Kiha noha ia Mamlea, qa iaua mai oLiioa. Liloa noho ia Pinea, haoau o Hakau. Liloa noho hou ia Akahiakuieana, hanau o UoaL Liloa aoho hou ia Kuiamea, haoau o Kapunaoahoaooiaomi.... Liloa aoho hou ia Makaaiua, hankt oNohowaomL Umi noho ia Kaonukiui, hanau o Kealuokaio», KapulAoi a me KaaweUmi aoho hou ia Piikea, hanau o Aihakolur a me Kumaiae. Kealiiokakw aoho hou ia Makuahioeopalaka» hasas o SCukailaoi. Kukaiia& aoho ui Kaohukiolaiii, banaa o KwkAam a me Makakaualii. ia KiOt>|iWnirfi a»ho ia Koihaiawai lninhw, 9 Kimaioakuana. ooho ia Kaikiiani, haMtt p Kealiiokaiaei, Keakealanikasea me Kaiasio«mi. Keakeaianikane ooha ia Keliiokaiani, hany w. I

' Iwikauikaua noho ia Keakamahaaa» Ihaoaao Keakeaiaaiw. Kapakiakapalehu aobo ia Keakaaiaaī haaaa o Keawe. Kaaeikauaiwil ni noho ia KeakeaSaai,haaaß o KaUnikaoleieiaiwi Keaweaoko KaiaaikauMehuwi, haKaaomoko a roe Kekria. KeMoaoku nohoia Kamakaimoku, Hlii o Kaianikapoapaikaiamaoi. Kekek noho ia Haae, haaaa o Ker kaiapaiwa. KahMiikapoapaikalaniaui aoho Kekoiapoiwa, haaau 0 Kamehameha I. KA 111 MUA U ANA O U MOKU MA BJUA PAEAINAIke aa ia Kahookapa ko Hawaii nei Aiii, a i oie ia, i ke kaa paha i Lmokawai mahope mai 0 Kapawa» i ka umikumamaooo oia haaaoaa alii, oia 00 paha ka makahiki mawaeaa o 153001600. Ua oieioia ma ko Paao ma hok> ana mai mai Tahiti mai a noho ma Kohala i Hawaii, oia ,10 paha ka makahiki i6»o, i ke au ta Kaaliiokaloa ka Umi keiki e Nohoaiii ana, oia ka wa 0 ka ika maa k>a ia ana o ka moku ma keia Paeaioa. O Konoilloha ka noa 0 ua moku la, a o Kukanatoa ka inoa oka haole eooa ka moku, a me kona kaikaahine pu no kekahi maluna 0 ko laua moku. A.ma Pale 1 Keei, Kona Hemaka ili ana o keia moku a nohaha iiilii. a pao loa kp luna 1 ka make ika naiu a pakele mai o Kukaoaha a aae kOoa kaikaahiae, a pae ola aa laua ma kai?e kahakei o Ke»i, kulou iialo aa maka. A ana ko laua kuioo aaa no ka nui o ka makau 1 na kanaka 0 keia aina, ua kapa ia ka inea o ia wahi a hiki i keia wa o Kolou. Malaila no iana kahi 1 ooho ai me ka hoomaaawaaoi a hiki i i ke ahiahi ar.a, aiailā, ua ioaa mai la ka j o na kamaaioa o uka 0 ka aina, a hookipa ia aku laoa ma kau i hale, a hanai la aku ia laua ika ai, me ko na kamaaiaa ninau ana aka ia iaua i pene»; Aia no anei keia ai i o olaa la ? Ae, i aia io'u la, ua kopu ua lau. M4hope īho o ko laaa noho pu eoa roe na kamaaiaa, ua moe aku la oia i ka wahioe, a peia 00 hoi kona kaikua- i hine, a haoau mai la aa keiki, a oia no I kekahi poe kupona o keia lahui kana- i ka a me na 'lii. Eia hoi kekahi mea 1 ike ia ma ia hope ma, oia paha ka makahiki 1741, a he kaoakolukumamahiku makahiki ia mamua ae 0 ke ku aoa aaai o Leno 1 Hawaii oei/oia ka wa o kekahi moka i hoea mai ai, mai Maaila ae e holo aaa i ko Rusia, Ameiika, o Galekoaa kooa iaoa, a i ka huli hoi aoa ae o ua moko | ala mai Ruaia Ameiika «xiai, aa pio iho i la ia Aoeeooa, kekahi aiii o kekahi mojku kaoa Beritj»ia, oia e kaua ana ko Beritania poe me ko Sepaaia. Loea iho la ia Aaeaoaa maiuoa e kekahi moka no Maaila kekahi palapalaaiaa* a ma ia palapalaaiaa, ua kakau ia kekahi poe mokupuai i ike ia ma ia holo aaa. O ka latitu i kao ia ai ia poe mokupuoi, o ka latilu ia o Hawaii oei, ua kapa ta ka inoa o ua. paeaaoku la, o Lob Moq|es, aka, no ke kuiike o ka lamu nm ke alahele aaai MaaiU mai a i ko Rnm AoeHka, aa maaao ia 0 a«ia#raolra.

1 1 ——; '■" V «B B!K! M AX 4 *h MAM iimi ' * £* . wah «n. -• ib«t» liMo, iM o $ifc hwlii m WM 1 i makahikl 1778, m* k* 9 laaa irtka«»a te« hwa «a mp Ts& t iMkawa e ooho a& jBW «jūtte nk>9nttoe ame Oaha aiii,« o Kea*r hoi e Kaowoio koKnai mtk aUi. Ma ka po ko Lono kii aea a*i m* Waiaeai Kaiwi, a Ika faiki »aa a» o ka la 1 Kh kakahhkamii, oa kaaaka i ks Ira «ral o Jkala nei i» oakai 0 Wainea, oia ka «i a oa kaiiaka i nwwwa a kanikaaipihe at la ao kew kopaoaha a pajb»ph>o mlmm i ko iak«M» aaaa maka, aa>aa ak», aian mai lakoa *a iakoa ibo, heaka ia kaiai aea noi uaiwmea t k« oai ta iloko o kekal Pasa aaai la hoi kekriu |»e o iakoo, be nln iaae «a nee akn la iiok» oke kai, a sai ae la ko lakon moloke ana, alaila keoa ae la at alii okduki mau kaoakae liaio ak* maiaaa oka «raa e oaoa poao aka ike» «ea kama* t»ao a labw e ike oe». I ka holo aoa o aa kaoaka a piii %o iakou waa ma ka aoao oka eioka, ik« ae lakoo i ka nai o ka hao e pili aaa mawaho oka moku, oiioli toa ia iakou 00 ka nui o ka hao, no ka m«i, ua ike moa iakoa i hao no na Uu&i pae mua mai m4 Hawaii nei. Pioaoa aku la lakou iluoa • ta moku aikeaka la i oa kanaka oiuna oka moka he keokeo ka lae, ua aiohilohi ka maka, a aiuaia hot ka ili, a be kihikihi hoi ke poo, a he n'*mu ka olelo, alaila, maoao iho ia Hueoo he wahioe wale BO kanaka 0 iuna oka moku oo ke kihikihi 0 k« pooii he aoe !ike me ko Hawaii nei poe wahine ke kihikihi 0 na poo. Haaieie iho ia iakou i ka aMktt, a haU hpi aku la no uka 0 ka aina, Ninau oa lii i ka iakou man mea i ike ai maiuna oka moko. Mai eaanao iho oukou e ka poe heioheiu i keia mooielo kuauhau, ua maopopo mua ia lakou ka iaoa o ka moko ma ia wa o Hawaii poe kahiko, aka, he aina nui e panee ae ana me ka aialaaa iloko o ke kai ka Ukoa hioa i kapa akaai, aolehe moko, aka nae, aa iawe mai ka mea kakaa i kamu e hoopokole ai i na hgt-1 kaka aoa 00 fca iooa he moku. ! Hoike na kanaka 1 na aiii 1 ka iakoa | mau mea 1 ike ai, a oia kei»; Ua ikel makoa i ka a«i o ka hao, a o ke kaaaka maiuna, be poe wahine wale no iakoa, be alohilohi aa nala, he «Hiaia i ko (akou iii, he kihikihi boi ke poo, a! he puka waiwai om ko lakon aoao, a 1 m ia poke e paka ai ka haaa'oi, a i he ahi au ko lakoa waha, a he aai ioa ka hao, A 1 ka iohe aaa o na alii a oae aa kaaaka, aiaiia, oleio ae la koa o ke aiii, paae ae la oia me oa haioWo hoaiao imoa o aa aiii a <ae aa kteaka o Waim«t, ua heia wale a paa h r*nr i ka-oa mea be aoi 0 aa kaaakaEe,e kuaeauehao nuuiaa waiwai a me ka hao, no ka omo, o k©* aiaa no o Kahao. A* nai ia aa alk, aiaile» i aa koa aei a pii iluaa o ka mokn, tataa *k& k oia i ka hao e waiho nh ao&t ike mai ia aa haoie. ki mai la i ka pi» a ■uk*fcolaoak« wl, 0 Kapaopm konainoa.

Ikc m,i u k > M ana maluna ona te lUou W hogh, J( ho iapiiui, > raike ■ . iWMkK. ' i - aku ta kuU,h fl^^^B Umouu «"«in.n-,, po toa iho e luku Kn «oka me k« hookoe jMkttic mai les mtkt Ak * •»«. ka napa , I l* t tt> ki hou mai I» Qa i !• lake ahi iluaa, # I M nlii • me na kanaka !-o»omikua, e ki> aku eake iho. la manawa, i m a , la ® Kaioakihelfi kooa Kaumualii makuahine, aa^ kftua ika i kr> kakou pono «ale no u kakou e ke akua, o k» haawi aktn maikai a me ka hee'.uolu aka A haam aku la'āa aliī kana kaikamahme u wahine na I/ >ia b «aa.. A neiho iho !s >j «pmhiae aln la :v, kekahi Waimea i Kauai A hala kekahi mau ia o -kooA-moku ma Kaaaii : iho la.oia a holo aku mohana akau o Amenka, ku nui sna mai i kua paenn. He mau wahi la pamalo kulanakauha'e nei '»kakou e 6ei i keia mau la. Ika pe ka i'oaha nei, i ai na kaika/iiaKtrc ; iie kuk Aoaru he ahame'e muoko O na rum» kula <<^H I na hcra a pau o ke.i .», t blu msi ai ka Ma « lar. ike Kou nei, mai kena n-au >*« mai o na Kona a me Maui. No ka lohi ioa ■ > ke ku V* k« eaokuahi 1 ka Poaha nett kakou tne . a nuhau keki pule, a no keia pule aee ia aku ai oukou e na mea hou o na aina mamao. §y He kuai hoopau »tk no 1», raa ka Halekuii k« kihi o na alanui Papu > Hehaahaa loa ke kumukuii««M « patt, t hele mai e nana ik* kamukuai mamua o kou kua»*^H Ua makem-ke ia pepa q Kk Aloka Aina naa a»e ko lakou t ka nupep» koke mai ma ka lim* oki oaa, a oka poe e hoolehe keia • ana l«kou