Ke Aloha Aina, Volume V, Number 1, 7 January 1899 — NA OLELO A NA POE KAKAOLELO. [ARTICLE]

NA OLELO A NA POE KAKAOLELO.

He mea nui ka ike ana i na olelo naauao a ka poe Kakaolelo, i piha i ka ike a me ka noeau, a oia mau olelo, he mea nui ia e hiki ai ke boololi ia ko ke kanaka mau hemahema mai kona mau aoao ae, a hahai aku mahope oia mau alakai ana, elike me ka wa o na Kakaolelo i ka wa kahiko, ke hoomaka lakou e hoike i kekahi mea, e hoea mai no kona hopena me ka oiaio, a no ia mea o ko kakou lahui mai kinohi mai, ua lilo ia i alahele hahai mau ia e kekahi poe me ka hilinai nui ia,

a me ka hoohemahema ole ia hoi oia pono haawi wale ia mai. E hoomanaoia no hoi, i ka wa o Solomona ka Noeau, ua kaulana oia no ke akamai o kana mau olelo, a no kona pookela ma ia hana ua kakau iho la oia i kana mau mele me ka piha pono i ka ono a me ka momona o na huaolelo, a ua ike kakou ma kona moolelo, i ka hele nui ana aku o ka poe ike imua o kona alo, a ua pau wale no lakou i hoakakaia mai me ka pau pono, me ka hala ole o kekahi mea mai ka oiaio ae. Ua hala aku la na la oia poe, a eia kakou i ke au o ke kupilikii, e hele aku nei, a ke nana mai nei, a ke nana aku nei kakou, owai la ke Kakaoleio iwaena o keia lahui, e hiki ai kakou ke nana maluna ona, o na poe loio kumakaia anei ia kakou, i huli aku nei na kua i Kahiki, me ka nana ole mai ia kakou, (koe na loio i komo pu ole mai iloko oia hana) oia poe anei ka kakou e anoi aku ai e ola ona ko kakou noho ana o keia wa ilihune. O ka makou pane ma ia wahi, he oki loa aku kakou ilaila, no ka mea, he poe lakou ua hoopakika ia ko lakou mau lehelehe me ka aila, a o ka lakou hana pono wale no, oia ka imi ana i na mea e pono ai o ko lakou noho ana, a nolaila, aohe o kakou pono e kaukai aku ai maluna o lakou, a aole hoi o ko makou hoole ana iloko o ka pohai o na loio o ka poe kumakaia aina, ua hoole pu aku aku makou me na loio aloba aina aia he poe kahi iloko o lakou, Ua hala ae la hoi ka pohai o ka poe Kakaolelo kanawai, a e kau aku hoi ko kakou mau maka iluna o na kahuna haiolelo i ko ke Akua pono, aia anei ilaila e loaa ai he Kakaolelo a he puu kalahala e hoopau ae ai i ko kakou mau pilikia, oiai hoi, o ka lakou hana, he eehia, he anoano, a he mea kuhikuhi pololei i ke alahele o ka uhane e komo aku ai no ka Paredaiso mao? Aka, ua loaa anei hookahi iwaena o lakou? Uoki ia, he uuku loa ma ka makou papa kuhikuhi, a ma ka makou Alemanaka hoomanao hoi, he kakaikahi loa no lakou. Aole no hoi e hiki ia makou ke kuhikuhi ae, penei a penei ke kumu i nele ai iloko oia pohai, I ka huli ana ae hoi iloko o na pohai o na poe kiekie a hanohano o ka aina, he oki loa aku hoi ka loaa, oiai, oia ano poe, he au he lepo hoi ia ma ka nana ana aku i ka lakou mau hana, a makou no hoi e olelo maopopo ae nei, he poe lakou aole i ike i ka hoomanawanui, ma kahi o ke au o ka pomaikai e hina ai, malaila ko lakou mau manao e hauoli ai, a oia hoi ka makou e hoomaopopo nei, a pela maoli no ko lakou ano

a no ia mea ua nele no ia mana a kuleana kamahao. Auhea ka ke Kakaolelo kaulana, auhea ke Kuhikuhi Puuone akamai, aia ihea ke Kilokilo ike i na ao ouli lani, ua nele loa anei ka lahui Hawaii i ka mea i poni ia no ia mau haawina? Aole, eia no he hookahi mea ike i haawi ia mai no ia hana; oia hoi ko kakou Moiwahine i aloha nui ia, ka mea a makou e papahi aku nei iloko o keia makahiki hou, o Liliuokalani ke Kakaolelo akamai, o Liliuokalani ke Kuhikuhi Puuone noeau, a o Liliuokalani, ke Kilokilo lani, i ike i na ouli lani, e hoike mai ana i na haawina laa- . hia mai luna mai. Ua mappopo aku paha ia oukou ka mea nona ia kuleana, o ko kakou Moiwahine ponoi no ia, ma kona ano Kakaolelo akamai, ua hoopaa ia oia he pio iloko o kona halealii ponoi, me ka manao o ka poe nana i hana ia mau mea he kumu ia e hooki ai ka Moiwahine i kona na'i ana i kona pono, ka pono o kona aina a me kona lahui, aka, aole nae pela, no ka mea, aia iloko ona kela haawina nani o ke Kakaolelo o ke aloha aina oiaio kahi i paa ai, he Kuhikuhi Puuone, a he Kilokilo akamai imua o kona mau enemi Nolaila, aohe maopopo o ka pono i koe iloko nei o ka aina, no ka mea, ua hui aku, a hui mai, hui kalo i ka nawao, nolaila, elike me ka manaopaa iloko o kona houpo alii, a e ku ai keia mau haawina maluna ona, haalele koke mai la oia i ka aina hanau iloko o ka palanehe nui, nana i hoohikilele ae i ka manao o ka poe nana i hoopilikia iaia. O keia ka hoike mua e akaka ai he Kakaolelo oia no kona aina hanau, ua waiho aku i kana koi makamaka imua o Amerika, nona iho ka lahui a me kona aina ponoi, ma kona ano he wahine e mohai ana i kona ola ponoi no ka lehulehu o kona lahui kanaka mai Hawaii a Kauai. Ua nanamaka mai o Amerika iaia, a ua hoolohe ole mai la i kona leo, hai-na mai la iaia me he mea ole la. Nolaila, huli hoi mai la oia e ike i ka aina hanau ka lahui, me ka hoike piha mai i na mea a pau, me ka hoopau ole la o kona iini no ka hana ana i koho ai, e hoomau aku a hiki i ka hopena, a oia kakou i ike ai ua huli hoi hou aku oia no Wasinetona, me ka manao o ka poe nana oia i hoohoka mai, ua pau kana hana. Aka, ua kuhihewa nae ko lakou manao, no ka mea, iloko o ko lakou wa o ka nanea ka palaka a pela aku, ua waiho aku la oia i kekahi koi nana i hookaakaa aku la i na maka o ka Pe-

residena, na Senate a me na Lunamakaainana o na Ahaolelo hui o Amerika, aole ka keia he wahine i nele me na manaopaa o ke aloha i kona aina a me ka lahui ma o kana koi ponoi la no na aina leialii, kona kuleana ponoi mai na kupuna mai. Na keia koi e hoike mai ia kakou, eia ke heihei wahine nei oia me na poe loea o Amerika, ka poe no lakou na puuwai i hanaia me ka noonoo, aka, ke haili opua ae nei makou, e hanai ia kana mau koi e ka holopono, a hiki i kona lanakila ana.