Ka Hoku o Hawaii, Volume XXXIV, Number 22, 27 September 1939 — Huinakolu Na Pilikia [ARTICLE]

Huinakolu Na Pilikia

(Kakauia e A. KALEI AONA) Ma ka la Sabati o kela mau pule i ■ hala ihola, hui akula na hoaaina homehookuonoono o Waiakae, me ka Elele Lahui >-samuel Wijder King ma ke keena o ke Kalana, ma ka hora 10 oia kakahiaka. Kahea ia keia halawai no ka noonoo ana i na alahele kupono e noi ana ika Ahaolelo Makua, malalo oka Olelo Hooholo i hoohoioia e ka Ahaolelo oka Teritore no na kokua ana mai a ke Aupuni Makua, i na pilikla i ulupaa ia aku maluna o na hoaaina. Nui na kukulu manao i kukuluia aku imua oka Elele Lahui King, a ma ona 'la ē manao ai na hoaaina, e loaa mai kekahi ponopono iki, no ke ka pae ana a'e i na kaumaha a na hoaaina ē auamo nei. Ma na mea i hoike ia a'e maloko 0 na nupepa haole, 0 ka makemake oka Elele Lahui e hoopau loa ia na uku panee i kuwala, o na dala i aie ia aka mai ke Aupuni mai. O ka ninau liuiuakolu oka pilikia, aia no ia maiuna o na hoaaina, no ka hiki ole ia makou e uku aku i na da!a i kau ia ai maluna oka aina, a uku pu aku ika uku pauee, a malalo oka manao o na poo aupuui, ku ihola makou ma ka aoao e hoahewa ana, a me ko makou hoopalaleha | no ka uku ole aku i na dai ao ke aupuni. Elua, no ka hiki ole ia makou e uku aku i na dala i aieia mai ke I aupunl mai, a uku pu aku me ka uku panee. 1 Ekolu, a hiki ole ia makou e uku aku i nei mau aie, e nee mai ana' ke aupuni e kaili a hoopili hou aku j 1 na aina apau me ke aupuni, malalo ihola oia hiki ole e uku aku. He pinau keia e hiki ole ke alo ( a*e, no ke aupuni ka lani me ka hoPua, ku aie makou ike aupuni, no! ka uku ole aku i ke noi a ke aupuni.l ku opeope ana makou ihea la e hele aku al, a o ka ninau auo nui keia A ma ka loaa ana ia makou ke-j kahi Puukālahala-nui, oia hoi ka' Elele Lahui King, akahi nu a aka-j kuu mai ke kaumaha oka noonoo, I nolaila ma ko makou aoao na hoa-j aina, aole paha e nalo ko makou ! hoomaikai aku ika Makua-lani, uo ka hoomau ana aku aka Elele La-

hui i kana mau haua maikai ma ka Ahaolelo Makua. 1 klnohi loa no ka piiikia o na hoaaina, ia mau lā mua e nee ana, ua hoao ka Hui Mahiko o Waiakea, e ulupa ia makou me he ulu maikai '2a, ma kahi i makeioake ia ai e ninini aku hoi i na bona-mila maluna o ke-ko, ninini ia akula no na'e maluna o na honohono, me ka maopopo oie oia mau hana ia makou, a ma ka loaa ana mai o na hoike, ike ihola ika nui hewahewa o na hooliio, liilii loa kahi mea i loaa mai noia oo ko, a wili ia i ko-paa. Pau lioi ia pilikia, eia ke aupuui e koi mai nei, e uku koke aku i ko makou aie. Ma ka aeiike 30 makahiki a kekahi o makou i kakau ai, owau kekahi iloko o keia aelike o 30 makahiki, ma keia aelike, e hoike aaa iloko o keia mau m&kahiki aole e pani-ku ka mahiko i na moraki a snakou, e uee noia «ihlki lfea pau aua oia manawa, a i noho aie makou ika Hui M&liiko i ka mauawa e pau ai oka aelike, aole makou e uku aku, aka, e auamo no ka Hui Mahiko ia mau aie apau. Ma na hooia ana mai a na Komisina Noii i na pilikia e kau ana maiuna o na hoaaina, wahi a lakou, i ] hoohoihoi mai ai i na hoaaina, AELĪKĒ MAĪKAI KEIA, kakau oukou. 1 a kakau ai makou malalo o na koo ana mai a na Komislca Noii. Ika ioaa ana mai ia makou o ke kauoha mal ke Komisina Aina mai no ka uku koke aku. komo iholn ka ( «oonoo ia'u, mea maikaU o paa i j kahl omoomo palaoa ika lima, oia hoi, hoihoi hou aku ika nui oka ai»fi ( mē ke a ima maī II hookahl, waW eka, a i ka ike ana i» o keia ■ Puukal&hala, ma o ka Fle!e 'la, ke loli nei ka mauao, no ke kaīi ik! ana ! O kekahi mea ano i>«i a*u e tk*j iwl, m» na huaīwlu a"u <> hu&liolu ] m\, o na d»Va » ka H«i Mahiko 1 uku aku a? ike aupuni, mao kt s Kee 1 na Āina o Hilo noi no ka ukii ans 1 aku Ika aio oka «tna mo ka uV« n e «ie no īia Ōala i «te m*l k* aupun! mal, tm> na uku n#n«o o?a! » 'H! <lala, na ēalā 1 loaa aku ii»n* \ina o Honoluhu i>aews ka' uihoniho aole kuWKe. a no*a . f Na <Ssla aka !f«t MahSko 1 uku a ( al 1 Kwni> Atna o Hilo nei #IWS,«I. !

N 1 » dats 1 loas aku ms Vs Nw* o *<->' \?ns o Ht)o »el. oi aku a ! ««1 tn«l. ** ftnTn« o 4 Na 1 lo*« *k\i Atns' « H<molv>!u *wy> k& IVj* . r*l» ck«- ,\u|«5rt* 00 ® N<4*Hw. \ n* thol», us fcu»ln» 1« 111, w» 1 ta skv *> *a # MW lf«htko 1 Koona Atna o Wlo' m4. h+ |IS*O <V * Hoounn 1» Vrl* d* | 1* A!ns <> WoooMlu. T*oo J

law:e a'd keia huina 0 ?158ō.00 m«i i:a kuina o $1962.62, aiana •» i;e koeDu o o ka ninau, aia i hea . . 2.. .2 .HUINAKOLI' 2. .22 ... keia koeoa 1 olaiau ai. A 1 na oka huina i loaa aku i ke Keeaa Aina o Honolulu he ?654.09, koolawe a'e keia huina ui»i K;i liui ua a.ka Hui Mahiko i uku aku ai i ke K.eeaa Aiua o Hilo nei $1,&62,62, k© koena e koe iUo he ?1305.53, ku Luu ka ninau, niakea ihola keia koena. No ka hoomaikeike loa ana aku i ke kumu oka pilikia, ke hoolaha ia aku nei no ka naanawa mua loa, ka palapaia a Albert Horner, Noij Ko-x>aa »»ke Aupuni, e hoio leta ana i ke Kiaaina McCarihy, ina k<? koi ikaika ana aku e lioopii ke aupuni ika llui Mahiko no ke palio o na i lioaaina no ka huina o eha-miliona | elala, mamuli on a hana umiapuaa a ! ka Ilui Mahiko, a peni ka manao i oia leta i ke Kiaaina: — Hon. C. J. McCarlhy, Goveinor of Hawaii , Honolulu, T. H. Aioha;

Oiai ua ioaa ia'u ka wa kupono 1 no ka hoike ana aku ia oe i ka oij aio o na mea i loaa aku la'u ame na mea i lioike ia inai ia'u e pili ana i ke oki loa o na aina o Waiakea. Ma ka 1h 18 of Augate 191S, ma ke kuahaua a ka reresidena o ka.1a.24 o lune 1918, ua komo aku (ke Aupuni Teritore o kekahi aelike kauu ko me ka Hui Maliiko o Waiakea a e hoomau Ia aku ka malama ana a ka hui mahiko, ahiki i ka manawa e pili mai ai o ka aina i na i na hoaaina homeliookuonoono. ITa komo aku ke aupuni iloko o ke kaua a o ka hoomau ana ?iku i ka mahiai ana i keia mau aina e loaa mai ka niahualiua o na , lona ko, ua pili ia i ka pono o ka ninau kaua. 0 ka hoike o ka ninau kaua. O ke koikoi o k aninau ua kaa maluna i> ka mahiko, a komo |.aku ke aui>uui iloko o koia aelike j mo. 1 \ man.lo maikai, a manao no- | hoi e haua inai ana ka mahiko i na naua Kupono ho.oholumua i ke kanu ana aku i na ko maluna o ka aina, a > loaa mahuahua ma ina tona ko, i n i ka wa o plli mai ai o ka aina 1 i ua hoaaina, e pili mal no ia me ka malkai o ka nlii ana o ke ko mau-. luna o keia niau aina, e Hke me ka i ka aelike e liooakaka nei, He men! oiaio anle loa i hooko pono ka mnhiko i ka aelike i hana la. a he nui! na hoolilo a ka mahiko i hoolilo ai j no ka hoohana ana i keia mau alria, | v o ka mea i ike kumaka ia oia no| ka iiilii loa o ka huina iona ko, i

loaa ole aku ka huina tona ko ona makahiki i hala mamua o ka p!li ana mai o ka aina 1 na hoaaina. O ka aweīike tona ko o keia aina no 10 makahiki maniua aW 6 ka makahiki 1920 he 13,555 tona ko paa. a o ke tona ko paa o ka makahiki 1920 he 3500 tona ko paa. a he 10.055 kona ko paa i hanle itie malalo f> ka huina aveTike o na makahiki 10 i hala. O ka av<?rfk£ kunui kua! o ke ko o 1920 aole e emi Iho malalo o o ke tona, a noiaila o ka huina nul o ke poho na ol akn maInna o 4 millona. A o ke oo ko o 1921 he WOO tona i emi iho o ka averske o 10 makuhlki i hala. A o ke kumuknai o ke ko 1 $200 o ke tona 1S?1, a e poho hou ana a »© ka 2 makahiki maiiop? 0 kakau ana o ka aelīke a ke aupuni me ka mahlkoua oi akii mannia o I miliona dala, TT? oiaio, i ke kalahēa ana a ka P<>residena e ' like me na mea i hoomaopopo ia aela. a 1 komo aku ai ke aupuni l!o-1 ko o keia aellke me ka mahiko, aoie 1 manao ia o na hiohiona o loaa ke ! poho. a malalo o keia kauoha & kaj PerēsMena ua !a o ka aver!-j loaa o nfc tona ko <? no | k* w<*a m»a mau T. oluolu wai hoohaiikelike aku au i ke i>o ko o j ks makahiki 18S0 tso Va hui mahilio o Oiaa ms aoao ame k» Ihj\ wahiko ō Wainaku ma kekahi aoao) kn iiwii» lo«n o na tona ko noj 10 tn»kahikj a me ka hut»a t*>aa l | hunheHi ia © lta makahiki 1?20, I'a; nana a« t n» buk<? a ka hui mahiko' « Olaa o ka no !a mau • kahiki h* 24577 tona ko. me na hvta | ! la no ka loaa toaa o' ka makahiki he 54.(>00 tojia.| m svrrikf o Walnaku ĪMW I 1o»a 1 hMahelu t* Ai no Ve »x> ko' ola tnakahiki ht» H5OO !ona a o ka* hnl mahik<> o WKiakea ua liko ftv> ! w» hoohsn* na wfthi«i ana iio' *0 o ka wakahiki 1??0. n h«« Mki o»«» 1 ka hui mahiko o Waiakaa' kt> hoote mai »oV e ioaa ka hnln* ko ko Oiaa a»e v air>.nki4 * i hw?h«*iu at latkon| : a' l o: īk<: cu& tosix uo ka Uiaka ( Mk: Mamuli o ka hookema , hems sfia o ka hvsi mahiko i k« oo'

k- o mak.ihiki $iue k«. la kou mau k&kl kui«guo ok no ko'.A o* ko s 5 ka I\'T" ° ka r.\a.ka ī.'V.i *?l? ua a'o aKu ke aupuui l a* v haav; ; kf oy ko o k& m«kB"h!ki SSW a& ks hui ni&liiko k& »uiUn\a au; A & jjia; u& īftāi i &! a& hoolilo, h<ttu? & hu aa ho&ama i 5 11 a a'e a ke aupuui, a i ai&iiao i& l.e v aua ia i kf Wi

kc; nia: ;a lakou aKu, ahe ua c ioaa ioaa mai keia oo ko o 1820 aole no e j iuaa aua ka puka o ,keia oo ko. Nui j uo ua hoaaina i manao mamuli o ; ka pii o ke Tona ko paa oia makahi'i k' he mea ia e ijku a'ku ai i na hooli f 1o a e koe mai ke kekahi huina dalu ] na lakou. Me ka noonoo mua ole ! ae i ke kulana o na oo ko a ka niahi- | ko i malama ai no na hoaaina, ame I k£ liilii loa o na tonji ko i loaa mai j i na hoaaina, a mahope iho o ke oki ! nna o ke!a oo ko, a lonu mai nn ku ] mukuai i hoolHo la Kku ni n nn 10-' ] na ko paa, a o ka mea i ike maopopu' | ia ua noho aie «a .h<|aaina mslalo u| j ka mahiko. O na hpolilo malnlo oj | keia oo ko ua enii malalo o naj j lioolilu o keia manawa, a o ke kumu- j j kuai o ke ko paa, o, ke kīekie Uoo-1 ,j kahi i Lke ia iioko 9 ka moolelo o| ? ke kanu ko maloko 0 ke Teritorg o j Hawaii. .Me ka nana ole ae i ke ku- | lana helu ekahi o keia aina o Waia- | kea i ike ia no ke kiekie o na tona | ko « loaa i ke oki ko hookahi ana, ī aole i loaa aku ka averike maa mau, i e hiki e aku aku i na hoolilo oia 00 j ko. He nui na aink i pili mal 5 ( iia hoaaina i oi aku ka pupuka. i | koolieniahema ia e ka hui maliiko ,a mamua ae o ka hiki hou e hoohana ] j ia keia mau aina, he nui ana na' I hooiilo oia ka aoao 0 na lioaaina e j j h&na aku ai i loaa a hoi hou ke jkuj lana 0 ka aina e like me ka manaj wa mamua, a no neia niau hoohe-j j mahema a ka hui makiko, ua noho. j aie na hoaaiua. 1 ke,komo ana aku j o ke aupuni iloko o keia aelike me j j ka hui inahīko, he hookahi no meaj i manao iana ia, a oia no ka loaa \ ana mai o ke kiekie o na tona ko. .malalo o ke kuahaua.a ka Peteside- ( I na, a aoie i manao ke aupuni, e i Uoohemaheiua ana ka liui mahiko i | j ka hooinau ana aku o ka mahiaij t ana, a e Uookomo aku ka mahiko i j | ua hoaaina iloko o ka aie, a 0 kej I iK>ho ma ka aoao o na hoaaina ny | eiua makahiki $4,000,000.00. (- -O k« poho ko paa aol<* wah? no oin I ka ninau, a aia ma kekahl wahi o I keia leta na hoakak ae plli ana 1 ke I kulana o ka aina ka pupuka ,ka lii- } lii maoli o na ko e Qlu kakaawale I ana ma o maanei, a me ka nui o, ua hooiilo e hoihoi hou mai ai i k« kulana o ka aina i ike ia i ka j helu ekahi elike ma ka niea niaa | mau o ka aina o Waiakea, a ho ae o ke!a he nui ana ka Ulo ma i k» aoa« o »a hoaaiua, He mea i j ike mnka ia, a i maopopo i na poe i |

kamaaina i keia a!na o Wai&kea o ka h6lu ekahi maUma ae o kekahī niau nialuko e aku, ē mahele puunaue mau ana i kela ame keia iilaoawa, & aole iike ia o ka liaule liope, a nolaīla o ke aupuni ame na| hoaaina ua hilinai a ua manao Ia- I na malalo ihola o kela mau mea 5: ike maka ia, e loaa mai ana kahi» ponopono ike mai ke oo ko mal, a aole 1 manao ia a i moeuhane ia o keia aina © loaa 50 tona o ka eka « keok«oo ko hookahi, a ! M %a i pili mai ai o ka alna 1 na hoaaina, he 4 ame 10 tona oka eka, Ame kt'ia mau mea i hooakaka ia aela ke manao oei au o ka hana ma ka so- ■ ao o ke aupuni oia no ke koi ikaika ; ana aku i ka hui mahiko. e uku la | mai keia mau paho o na hoaaina, a I i hooko ole ia keia koi alaila e koi ] aku © na lilo apau i Uooakaka laj maioko o ka lakou mau Imke o kt\ oo ko o ka niakaiilki 1929 « tioopa» j ioa ia ia A i hooie ioa ka hui ma- ; hiko i keia mau koi, alaila, he hoo- ■ kahi alahele e hana aku ai ola no. ka ho<n»ii ana aku i ka hul mahiko * no ka hooko ole, a hehi ku ana i ] ke kuahaua a ka P«»resi<leiia. ' v a haahaa, j A» Hora«r PAR!SA. S<»pt. 15 l"a tu>omttkaj maiia o Kol(?xnania o hoohana i ko T>« mmui no ka hoao ai:;V ' hoop*koI« ! ka aoao akau o ka mu " !fwsl Ssar. iho o ka lanakila '