Ka Hoku o Hawaii, Volume XXXIV, Number 27, 1 November 1939 — He Kaao No Laieikawai [ARTICLE]

He Kaao No Laieikawai

A hiki keia i KaLaupapn, aia hoi, e akoakoa ana kekahl aha inokomokt>, a ku aku ia nolioi keia m&wiiho aku o k» aha, a kahea aku la nae hoi nie ka leo nui, "E fea hu, e na innkaainana, e ka lopa kuakea, lopa hoopiliwale, e ua'l.i, rm Kahuna, na kilo, na aiaio, ua ike an 1 iui mea apau ma keia hele ana mal nei a'u, ua ike i im iuea nui, na niea iiilū, na kane, na waliine, na kaukaualii kane, na kaukauali! wahiin', ka nīaupio, ke ohi, aole wau i ike i kekahi o iakou i oi ae mamua (i ka luea a'u i ike ai, a ke olelo neī au. oia ka oi niamua o nn kaikamahiue kilukauaiii o Molokai nei apuni, a me kein aha pu nohol kekahi." Ia manawa nae hoi a ianei e kahea nei. aole i lohe pono niai ka aha, no ka mea, ua uhiia kona leo e ka haukumunm leo o ka aha, a nie ka nene no ka hoouka kaua. A no ko ia nei manao i lohe pono ia mai kana olelo, o-i pono_ loa aku la oia iwaenn o I?e anaina. Ku iho la oia iniua o kn alia, a kueliu ae la oia i ka iepn o ktuui aahu, a hai hou aku la i ka olelo ana i olelo mua ai. I keia mauawa, lohe poho loa aku la ke Alii nui o Molokai i keia leo, aiai)a hooki ae al ke alii i ka aha, i loheia nku ai ka olelo a keia kanaka malilnni e kuhea nei; no ka mea, iloko o ko ke alii ike ana akū i ua wahi kanakii nei, ua hoopiha la kona mau maka i ka olioli, me ke ano pihoihoi. Kahaeia aku la ua wahi kanakū nei mainuli o ke kauoha a ke alli, a hele inai la imua a niiiau ākū la nohoi ke alil, "Heaha kou niea e leo nui nel imua o ka ulia, me uu maka piha i ka hoihoi?" Ua hoike uiaila nohol kela i ke kuniu o kona kahea ana, u me kona lmuoli ana iiaua o ke ulii. "Ma ke kakahiaka nui o ka ia i nehinei e hoopouopono uua wuu i ka waa no ka uianao e holo aku i Lanai, hoeu mai unu keiu wahine me ke kaikamahine, u aole nae au i ike iea i ke auo o ua kaikaiuuhine la. Aka, iloko o ka maua kukaiolelo anu, hoopuka maHu ke kaikauiahiue i koua mau uiaku mui konu hunu ia ana, uia iioi, ike aku lu wau lie kaikamahine u'i, i oi aku aiamuu o nu kaikamnhine aiii o Molokai uei." i A lohe ke alil i keia mau olelo, i ninau aku la, "I ua ua like aku kon'a u'i me kuu kaikamahine nei la ea, aiaila, he u'i io." A no keia hoike anu mai a ke alii, noi aku la ua wahi kanaka nei e hoikeia mai ke kaikamahine alii ituua ona, a laweia maila o Kaulaailehua, ke kaikaiuahine a ke alii. I aku ia ua wahi kanaku uei, "Ē ke alii. oia nei la, hē eha Wkoo i koe alaila loaa aku ko ia la u'i iaia nei. n I maiiu ke alii, "K! He u'i io aku la no, ke hoole ae nei oe i ka makou «'i e ike nei, no ku men, 0 ko Molokai ol no keia." Alailu, oielo aku ia kahi kanaka 1 ke alii me ka wiwoole, "No ko'u ike makana ana i ku nanl, o ko'u mea iio ia e olelo kaena nei." I kn manawa a kahi kanakii e kamaiiio ana me ke aiii, e uoho anu ka Makaūla iu manawa iloko o ka aha, a lohe nei i ni» k«kafoielo aou u kahi kanaka mc ke aiii, aka, ua haupu honua ae la ua Makauln nei, me he mea la o kaua mea no īa e ukall nei. No keia inea, ua neenee loa akn ia ka Makaula a kokoke, a ialau aku la i ka linm o ua wuhl kanaka nei, a huki ma-Iu aku 1« iaia ma kahi e. Ia laua i kaawale akn ai, nlnaa pono aku la ka Maknula 1 ua kanaka nei, "l'a ike ane! m" 1 i Wa kaikamuhine niannia. mi o kanuU iio nei i ke #tilT' Vu hoole aku la ua wahi kanak» nei, nio ka t a"ku, "Aole att t ike iaia waimia, o ka makamua iho la kela, a he malihlni ola taraa o koM nmi maka " No keln mea, nianao iho !ā ka Makaula. o keia oo kaiui mea e Imi noi, a nso kona ninau pn ana akti I kah! 1 noho a!. a ha! pono ia 1« nohol. A* pan ka iana kainnlllo ana. iawe ar la oia t na mea nī>a t hoomakauknn ;■.! t nwhni ho ka »*«*• wa o halawai akn ai. n helo akw Ir. MOKUNA Hi !s» holo ana a ka Maknula tn«hopo iho o ko lunu haiawai ana kahi kunaka, hikl niua aku !a keia "uhu o K;iwoh3; u nnna akn ola ike aku la i ka pio un» o ko s«W mie 1 kahi a uu wnht kanaka i iioiko nuii ai laln; alnUa, hoomaoiK»po 'on iho hi ola, Veia no ka*»s mea e ukali Ml iiaalolo tl\o oia s kels wsV.i a kaii.>-v iiki; la wo k \h! nn.i i iko »1 ī kc anuonuo» ina h\ aiaheio tw hovji aku o 4>tii pu mo Koawoīiul, kah! a LaMk*swi\': vna e nrt i k« moa ia ?uiU\s*R ( \?a

loa lho la, ua h!kj ole lala ke lk« aku i ka mea ana 1 ike ai mai luna mai o aka, ua moe iho ia ua !VTnkaula nei malalla ia po, me ka uiauao i kakahiaka ae e ike ai i kana mea e iml nel. I kelu [iu u ku Makaula e moe la . Kaamola. aia i oi, ua hiki ka olelo !:uuo)ia a Kupukaihaoa iu Laieikawai ma ka moeuhune. e llke me ke knhikuhi ia iuua iioko o ko Inua mau Ia mn Malelewaa. I ka wanaao ana R<S lonii in laua ka w«« e holo »i i Lanai, a kau laun nialaila a holo nku la, a iha Maunalei ko laua wahi i noho ni 1 kekahi maa la. Ta ī.aieikawai mu i haalele al in Kaineloa ia Kakahiakn. nla ae la ka Makauia, a ike aku la e ku ana ka punohu I ka moana, a tne ka na koko, aia nne, ua uhi paapxi ia ka mounn i ku noe a me ke awa. niawaena o Moiokai nme Lanai. līe ekolu mau la o ka ilhī paapu :!iia o keia noe i ka nioana. n i ka <» ko ka M.ik.iulu mnu la ma Kanmola, a i ke knkahiaka nn! wale, ike aku lu oia e ku ana ka onohi iluna pono o Muu'ialei; nka, nn nul ioa ka niinamina o ka Makaula no ka haliuMil o'e me kann niea e tmi nei, aole nae oin 1 paunlio a hooki iho i koua manaopan. l'a aneune e halu la he umi lu laia um Molokai, ike hou aku 1a ola e ku una kn punohu iUina o Halenkuia . u huulele iho la kein ia Moliolo uku la u'' iiaui I kona hoeu anu nku kein i Mnui ua hooumu aku la oia i kanu huakai. a hoea oia i lunu o Hnleaknlu ma kela luu pele, nole nae hoi oia i ike i kaua mea e imi nei. I ua Makaula nei nae i hiki ai maiaila, ike aku la oia ia Hawaii, ā uā uhi paapu ia ka aina e ka ohu ame ka noe. A hanleie iho la oia ia wahi a heie aku la a hoen i Kauwiki, n niulniia oin i kukulu iho ni he wahi heiau, kahi hoi e hooniana aku ni i kona Akua, a o kn mea hoi nann e knhikuhi mai mai iaia nei i knna mea e huli nei. I un Makauln nei e kaapuni ana mn nn wnhi apau nna 1 kīpa āku al, ua kauohn mun nku kn Makaula, 1 na e lona knnn men e imi nei, alatla. e huli nku inin mn kahi e loaa ai. A pnu ko knpn hHnn n \ia Mnknu1u nei mn Kauwikl, I nn po o Kane, ame ī.oiio pahn, nlniln. Sfcp mnopopo ia ak nla ke kalne ana o ka alna a puni o Hawalī, a ua waiho pono niaila nohoi na kuahiwl. | He mau la lehulehu uo ko ka Maj kaula hooliala ana ma Kauwiki, a- | neane paha he makahiki a oi ae j paha, aole nae oia i ike Iki i ka | hoailona niau una e ukali nei. I kekahi la, i ka malauia o Kaaooa, (lune) i na Ku, i ka manawa kakaliiaku nui, ike aweawea aku la ola he wahi onohi nia Koolau, o Hawaii; ia manawn, puiwa koke ae : ia oia nie ka īelele o kona oili me Ika maikai ole o kona noonoo, aka, ua kakali iho ia oia nie ka hoomanaw'auui no kekahi inanawa loihi a maopopo lea ka hana n ke!n wahi «uiohi; a pau ia in malnma (mahina) holookoa o ke kali hoomanawanui ana, a i kekahi maiama ae, i ka in o Kukal)i. i ke nhinhl, nianma o ka nnpoo ana o ka la, ua komo aku Ih oia iloko o kona wahi heiau, kahi i hoomakaakaw a! no kwia Akua. a puie aku la oia. laia e pule ana, a i waena konu kana puie ana. ku mailn imua o ua Makaula nei ke kahoaka o Laieikawai anie kona knpunawahine; ia mannwa hookl ae la ola t kana pule ana, aole nae t haaiele ke!a knhi«aka iaia otat e mao ana no k« iiiaamaama ana. !n po iho. iioko o kon» hlannM» a*\jk, t>nl«ws\t rnnt!a konn Akna RK* !n nn\ kn hthto. n t mßt!a, "Ta tke :\n t kon luht. miio kott hoomanawanui ana, me kou tint e loan ta oe ku tinx)p«ti!i u Waka. me kou manao aha e lona kon hnnohnno tbr c kanu inooinma la Iloko o kati pnio uuu, uu hiki iu'u ke kuhlkuhi e iouu no o LuielkawiU \n oe, wawao Pmia iimo Hilo, iloko o ka uluiuau, u o noho ;u\u lloko o ka Uwie i uhiia me uu IniUi iiieUnnotP o ku 00, nolaUu, u kn la e oe a 44 i'uaho ae ia oi«t uiui kona hianx<H" umi. a iho !a, hlhlo ka, & (kmio «le iho la kona noomxK «t h<kt oie ke hiauioe 1 ke koena oia I*» » Wki wale uo i ke ao aaa, ls* po * ao ae I ke kakahiaka n\U, iaia inaluna o Kauwiki, ike aku la ula i ke kliepaiepa o ka i>ea o ks waa |l*»o <> Kaih»iuu; holo awiwl I* o)m a hiki ! k# awa, a n!nsn •kt» »1 I kntit * k*!a ho!o at. a nnho!, holo r a noi !s <>!a * ! kaw pw »>e !»kon ms ka waa. a Dttf» nohol e ksn p\i skn lskoi\ T!oS hou ukw ls «s ne! !-v,ns Kauwik!, t»o *!! Iko r.s m*u \ikavj», M aiu t l;.vmisknukr.n «! iio k* mo4tx!