Ke Aloha Aina, Volume II, Number 30, 25 July 1896 — He Moolelo —NO KA— HOOKUMUIA ANA O HAWAII [ARTICLE]

He Moolelo —NO KA— HOOKUMUIA ANA O HAWAII

I k»kauia a horposopoaoa e ft£v. J F. Pokuea, o ka Moolek H4wami>anr"m* L»hain&Juna i —La M. IL 1838, iui paia « feoeprn»pouo ia mi ka H«i~ps Pal«pala Aupum Hooololu 1858. 0 ke kino kupapau o HalaiMppaa M ka ukana a oa alu o HIIO i l»ootti ti nai«Mi o ka *aa a boio aku ia ao Ko> m, o keia bwe ta im o ke ksno kapa* pau o Kalaniopou* be u auna alakai ia wke ka«u.; Haalele aku !a na alil o HSoa me ■a kaoaka a holo aka la aMlo«a o na v«a a kiki mawaho o Kapalihm m» Kooa, aUIIa, bok> mai la o KeaMaoMdcii ■ai uka n>ai o ka auaa e īke ai 1 ke kiao kopapau o Ka'aniopou mahma 0 « «aa, a «we iho la lakoa. 1 ka p»u aaa o ka Ukou ewe ana no ke kino kupepeu o Kalaniopoa ikeaka la o Keeaumiku i ke ano o na helekelena o na a'.ii a aae na kanaka o luna • ka »ii, alaila, mnau hoomaoa aku ta » Keeiuooi/ku, i kumo eaaopopo ai iaia ka manan maloke o ka naau o na alu anei Hiio mai f a penei: Mahea ke kopapau e «raibo ai ? aiaih, hai mai la ko ka waa poe. Ma Kailua e *a ho ai ke kupapau, ia wa, «a ike macporf> lea aku la ota 1 ke ane • ka manao kaua o na alii o HUo, « om ke kuono o ko lakou hoihoi ana mai 1 ka kiro kuf>apau ma Kona e waiho ai peoei ke ano nui o ka manao o ko Hik poe aiii i oitlo ai peia, i nui luhi o Kooa e lilo ia lakou. Holo tnai la Ukou a hiki mawaho e Heaaunau, aiaila, ua iho-la ka ua aoi •oiaUa, ua pae »ku la na waa ioka t Hooauaau. a waiiio aku la i ka kiae kupapau o Kalaniopua «aloko o ka iMila 0 K/awe, a malaila i aofco »i e Kiwalao, na alu a me aa kanaka at koia oki&ki ana i ka aioa o Ha«aM a poni 00 lakoo waie no a pau. Ma keia «a an« i pae aku ai oa waa ma uka o Honauoau, holo aku la e Keeaumoku i o Kameku&eha ala e koake aku ai i ka manao kWa o na alu o Hiio okm. Halawai 'ku la o Keeaumoku ox Kaaaehameha ma ma Kekaha, oiai, oa kii mua »ko o Kekuhaopio ia Kamehaaaeha ma KeU», a ua hiki ae oia ma Kekaha. Hiki ako ia o Keeaumoku ma Kekaka a hui pu ibo la me Kamehameha, 9 hoike aku la oia i oa ooea a pau ana 1 r*e ai maiuna o na waa o ke kupapau 0 Kalaniopuo, oia hoi ka manao kaoao oa alii o Hilo A maopopo iho la ia Kamehameha a me kona mau pukaua ka manao o na aiii o Hilo, alaila, hoio aku lakou a pae ma Kaawaloa, a ma Keei e hookokoka aa;u ai i kahi o ke kaua. Hoho iho la o Kamehameha ma K»a waloa, holo mai la o Kiwalao mai Honaunau mai, a launa pu iho la me Kamehmeha. a uwe iho la iaua, a pau ae ia ko l»aa uwe ana, alail», olelo aku la o KiwaUo ia Kamehameha. Ea, auhea oe, e make aoa kaua, oiai,

• baa k*to»,ak*k too kM, •*» «ftfc» ao p«iHi aaaadjkai» • «mlea, Okeia a>aa ote)o Inae « Khmlao tj ! oirl»akQ«d k Kaajebemeka. ho *m olelo lio<MD««»e« w«ife no c traa* ans i ko«i maaM ksot 4 iCi"r«ham«h«» i miu ao K>aeh>aeto e nawo «ki «i, he aloha cM«to tralofco o kona na«a no ICwBcRiB&. Aka, he hana 'hopknmanā. wale $o keia mau kaoa « Kiwaiao i» meka. I ka pao «aao ko iaaa heUwai po ao«, «laiiA, hoi «k« I« • Kiwalao « hiki m« Ho«aoe«tf v alwU, okioki tho tt i ka «in« mē k*n« (poe 4 eIU, « oele «ho U kek«hi ahi i k$ «te« ote t ei« o KeoM, m kt)pa «e kjk« wnaann «ikmki iloko o «ei alā eo k^aa oeieaeailu haawina •)•« ol« a nei keaa kaiauMii po ia a|M eaai kekahi* .IA m keū mm i īoaa afce ia», ea hete Mwwlhew» «ku la eu «e koa« poe kamka 4 lele k«wa, a hele loa «ko 1« « hiki aa (ekwao, feo« «ks le 1 m k<t«Mi aio, a p&ehi aks i« i ke K««Bete»eha poe « aaake,« pei« no bci om koa« poaa eaa ia bajviaa hookahi o ka «*k«, a oki hoora«k« aokoke kaaa ana « h«hi n« 1« ein«, a a>« ke koia «e o aa ta o ke k«a« «na, oa ImH ae Wi n« i «oao a e!oa, « o k« hooawka oo ia o ke kaaa r oi «na. A eia m «Ui pe ®a ko Kame-ham-he aoao, o Kana&aooku. Kekoh«spio Keaweaheula, K«neei«noku a me ko Ka<rehaa»eh« poe k«ikaii»a abt no hoi • pao. 11« keia kaua ana, a« k>aa ako 1« o Keeaanoko i ko Ktw«1«o poe koa ma ka bo-u aaa t ka ihe a hiaa «ka la ilalo ke «10, pii ae U ko kiwehio pee ko« maiooa o kekaa o Keeaamoka e ho u «aa i ka pahoa « me ka laau poioiu, me ka oielo ana ae o kekahi koa penei: Ku aka ia ka'u laau i ka «ama kua leaaien», ««*>e«ne no tooi e make o Keeaomoku i keīa ka aoa i ka t«au pok4« « ka Kiwaiao m«u ko«. I keu wa « Keaoaaaoiea e waiho ala i kona maa ehaehe, lohe ae 1« oia i ko Kiwalao leo i ka pana ana ae i kona mau koa, e maiama i k« oiho paiaoa o ineiuo aaanei, a m«i m«iam« oukou ūua. Koono koliuliii ako 1« keia leo o Kiwalao ma ko J£eeaarsoka «mki pepd«a, alaila, noānaaae la oia no kon« ola. Ak« nae, ika a*«i 1« o Kamaoawa i ko Keeaamoku plUkia loa, «Uula, bocikaika !oa aku 1« oia i ka hoooee ana i na koa ma ko iakou aoao imaa o ke kahua kaua, « na K?m«hoe i m«-« aku i k% pohaku « p« o Kiw«tao a hina iho 1« o>a ilalo, Alaila, lohe «e la o Kee«oaao4a i ko KiwJao hiaa aaa-ilalo, «la ae 1« oia me ka tpoikeikA aaa, « kii aka 1« « uumi iho 1« ma ka a-i o Kiw»lao me k« iei o mahu ma kona lima, a aoko iho ia kp Kiwalao »-i a make iho la oia. ! I ko Kamehameha ike ana u« make o Kiwalao, kona hpa paio maiuna o ke kahua kaua,' alaila, hooik-.ika kan aku la oia i ke kap« «n« « i ka hee «oa 0 na koa o Klwalao, « linakiU ae la o Kameh«meha, « lilo «e U iaia ke Aupuni. 0 Mokuohai ka ino« o keia kaua, a oia ko Kemehameha ktua mua ana « lilo «i Uia ke AapanL Ho)om«huk« «ku 1« o Keaeaa m« o«

muM aU ao k pa*U o Haw& b»ahotomalmkaAi*a>ifci mHik* ibo b ola ao Hilo • at lioko o kcift kau« tw, »« nohoaiii tbo )ft o Karnebannefta do Kon*, K.ohaUi a pe HnmnfcTig. ffia na oVan a ?'"» f - Hwai! ♦ ltlft *n»0 >•» amaloko o -fc«ir kanii aaa, eoheahi iho la bpi o iteswedo Hiio a me Pima paha kekabi, a o Keaooa boi, ea nohoaliioia m Kta. KolaiUi, he ek«lu paha alii • b«tk«lo no hoi Aupuni o Ha»ftii ia OftMW*. KO KAUA «VUA ANA ! KONA AUPUNL Feaei ke aao doi o ka hoomaka «n o keia fauMt aaa a Ktmeha»eha. 0 Ka&ekoa kekahi al»i o ia an t cit kai kipi ae i ko Kea wemaohUi nohoaiii ma Hik>, • kaoa ibo la Uoa a bet o 0 Kaoekoa a bo)o aku U oū a oobo»e Keaooa ke aiii o Kau. Mabope iho o ko lava oobo pu aaa kipi ibo la o Kanekoa ia K< aoua a kaoa ttro la )aoa a hee o Kaaekoa. a pftpebaa ibo la oia e Keaooa. a »ake loa. No keta make ana • Kaaekoa ii Keaoua, ku ae la koaa hoahanaa e Kahai kona inoa' «ehe ae ta oia i koaa malo a hele aku laoii oae koaa koa a«i i o Kamehaaaeha la ma Knaa, Hawail A ike aku la o Kamehaaaeha i koaa he!« aua mai p la, ha ae !a koaa aldba iaia, aiaHa, booia)ela!e ae la o Katseba- , iaeba i koaa auiu Knhiaa» oia ao hoi | koaa poe boa kaka ao.ka imi ana I ka 1 pooo o kona Aopaai e hele t Hilo e | kaua ai a me Kau, ae mai oo koaa poe Kuhina, a heie aka ia. A eia ko lakou mar moa, o Keeaumoko, Keft«eeheulu, Kameeiamok'i a me Kama« aawa. Liulm iho la lakou, a hele aku la ma ka maana o Kau ka bete ana, a ua kapaia ka iaoa o keia kaaa aaa a Kamebameha n Hilo a n>e Kao o Kauaawa. 0 ka loa keia o ko Kamehameba kaua aaa i koaa AopuaL Ma keia kaua aaa aae a Kamehaiaeba ia Keawemauhiii ma Hiio, a nae Keaoua ko Kao alū, aole laua i h«e ma keia kaua aaa a Kamehameha. 1 ka pju aaa o ke kana aaa, hoi ae U o Kamehameha a nobo ma Laupahoehoe a hoomaha ai me kona poe Kuhina. A i ka loaa aaa o ka auiha o-kona iuhi, ua bele bou aku U oia ao Hilo 00 j ka manao ao 1 ke kaua me Keawemaobili, aka, bolo loa ako ia koaa waa no Puna, a raa Papai i 1 pae aku a« kema waa a pakeie ai oia mai make, aka nae,. ua pa ia nae kooa Ue i ka boe a aa wahi kanaka Uwaia. Ma keia huakai 00 boi a Kamehameka i ioaa aka ai aa koa o Kahekili, ko Maiii Aiii, i hoouaa maiu ia mai fceia poe koa e be!e ma> a ma ko Keawemauhili aoao e kokua ai ao ke kaoa aaa aku la Kamehameha, a naopopo ihoU ia Kameh«ateha ko Kahekil hewa. No keia ike ana o KLamehameh-i i ko Kahekili hewa, hoio ioa aku U oia 1 Maui e kaua ai me KaUnikupole, ka Kahekili keiki, ao ka mea i Oahu ao 0 Kahekili ia w*. Ma Waiiuku kahi i kaua ai 0 Kkme*

hameha me Katenifctisote, abe« o Kf Ueikopak la Kam&ta<neiM t bote m»hului i OaJ)U. Ma keia k* u» aaa s boi «i U mi * lao tokft, ao kt p«a Ike kino nake o oa kaoaka, * heeMw paha moa i kapt m atk« aokm kaoi am o Kimeha» meka, oia o Kepaeiwuoiao» #-me Kauaopatl O ke kotu keia o ko Kamehameha kaua ana i ko-a AapuoL O Aaoa kaua eha an -, ua holo aku ota (Kainehameha) i Molekai, a ooho t»a Kauoakabakai. KA KAUKHAUKHA KAUA BMA AKA. Ia manawa ī hoouka (aua ai o Keaoaa me Keawemaahili, a oiake o Ke•wenaohih i ka pepehlaa e Keaooa, a hooke oa mai la o Keaouanne kooa noaoao e kii mai a kaili *e i ko KamehaoMha mau okaoa afna nona, a noke aku la i kaioku «ale i ko Kamehameha mau makaainaea, kii aku ia oia a me kooa mau kanaka a kokohi-ku ina kalo o Waipio, me oa haoa ino he irei wale aku no. aku i>ei ka iohe • kda mau haoa ioo a Keawia a loa»o Kamew*meha ma Kaooakahakai ma Moiolei, bu etia,lamariohft i ko*a maa aakaainaoa e noho aoa ma Kmhu JLohak ams Hamakua no keia pilikia nen-, waie e hana ia aku oeiia lakoo. Aiaila, ho» o Kamehaimeha apee i; Maui, a mai Maui aktt hoi loa 00 Ha* ; "**•» • kaaa iho la iaoa me Keeooa*. 1 ima Koepapaa i Hamakoa, a hee o Keaouaia Kamehameha* a hoi« Keao» «a a aoho p» wale th# 00 ma Kao, a hoi aku a ma Kawaihae, make iho la o| a. KB KAUA EUMA ANA A KAMIHAMMA. Holo mai la o Kaeo ko e a pae i Oahu, a h«i me Kahakai, ke aHi o Oahu. Kuka iho la laoa ookaholoi Havaii e kaua ai aae ■ k>lo like£ aaaao ia !a*a, alo&K oha holomeila aoiaa loeao Kaeehh meha ma Kohah, a haoiuaka fto b ko lakou kaoa aaa ma ka aaeeaa o Aleauihaha, a hee laua ia SUuaetaßO> ha, a pekele aku ko līmm. mm 010 «M kaapoa, ahoUaa paoiMa«it Oka nui o ko laua mau auwaa keoa. m pau polm Mhekoekaaoaiīialekoioe

ko JUfHth*nuha.msu koa batgS fta, im kapaia ka inoa - n huH Kamehameha, o Kt« £ i amel wihanlauia. B i K haawi hou ana o W/frfd fee klebaluna ma ka 5 a kirtpfl liakiki, m* ka !a 1 a 1 plemakiH Augate. fl