Ke Aloha Aina, Volume II, Number 31, 1 August 1896 — Page 8

KE ALOHA AINA

KE ALOHA AINA, POAONO, AUGATE 1, 1896

 

NA KULA HAWAII.

 

            I ko makou heluhelu ana iho i ka moolelo o ko kakou mau kula i keia wa, ua ike iho la makou, ua uhi aku la kapa eleele maluna o ko kakou mau kula ma ka olelo Hawaii ponoi, a ua huliamahi ae nei ka lawelawe ia ana o na kula a pau ma ka olelo haole wale no, a ua nele loa hoi ke aʻo ia ana ma ka olelo Makuahine.

            E hoomanaoia, mai ke ku ana o keia aupuni hou a hiki i keia la, au piha iaia na makahiki ekolu, a eia oia ke a e aku nei maluna o ka eha makahiki o kona hooponopono ia ana malalo o ka mana hookele o ka poai o ka poe hemolele.

            A o ka hua a keia aupuni hou i makana mai ai i na kanaka Hawaii, oia ke ka makeloa ana i ko kakou mau kula Hawaii, a hoolilo ae la i na kula haole auhuhu nana e pepehi i ko kakou mau kula ponoi, a i keia la, ehia la o na kula olelo Hawaii mai Hawaii a Kauai e kamau ana, me ke kunewanewa o kona ola ana.

            Ke hoomanao nei makou i ko makou wa kamalii, o na kula Hawaii ka hapanui iloko o ka aina nei, ua piha a hu mawaho na haumana o na halekula ia manawa, a ua oi pookela loa aku ka hohonu o ka naauao o na keiki ia wa mamua o keia wa.

            O ko lakou aʻoia ana, aole ia i ano like me ko keia wa, ke kapulu o ke aʻo ia ana, aia ka nana ma ka uku mahina, a ke nele mai no ka mea poepoe, o ka hoomaka mai la no ia o na kumukula e ma i, a o ka hoomaka koke mai la no ia o ka manao diabolo e komo iloko, hoopalaleha loa mai la ke aʻo ana i na haumana ma ka lakou mau haawina kula.

            Hoomaka koke na kumukula e holoholo mai kahi mokupuni a i kahi mokupuni, a i ole, mai Hawaii nei aku no Amerika, Europa, a pela wale aku, aole lakou noho pono e aʻo aku i ka lakou mau haumana i ka waiu momona o ka naauao.

            O ko makou ike i keia wa, au hiki no ia makou ke olelo ae, ua poho ke dala o ke aupuni i keia poe kumukula, a e l@ la@ke ma @al@, ua hoopuhilua aku ia e ka naauao o na kumukula Hawaii.

            O Lahainaluna kahiko, ua lilo oia i ipukukui hoomalamalama no ka Lahui Hawaii, a o ka hapanui o na haumana i puka mailoko mai oia kula ua paa iho lakou i na hana aupuni me ka makaukau nui a me ka ike hookele hoi e hiki ole ai ia makou ke hookuku ae me ko keia wa.

            Ehia la o ka poe hou o keia wa e ukali aku ma na meheu o ka poe kahiko o kela wa? He kakaikahi loa, i hiki ole aku ko lakou heleuna i ka piha poholima.

            Nolaila, ke manao nei makou, he mea pono loa i ke aupuni ke kukulu hou ana ae i na kula Hawaii i lumaiia e makeloa, i wahi e hoonaauaoia ai na keiki a kakou, mai na ike mea helu, a pela aku.

            O ko makou manaolana keia, ina he hiki i ke aupuni ke maliu mai i ka leo o ka lehulehu, ma o KE ALOHA AINA ka mea i waeia, i waholelo no ka Lahui Hawaii, nana e hoikeike aku i ko lakou mau makemake a pau me ka hoi hope ole.

 

HE MOOLELO KAAO NO NA HOAHANAU ELUA A O NA Opuu Pua Elua A I OLE KE Alahele Pohihihi

HELU 42

            Holo aku la laua ma ka aoao hikina o ua aupuni la, a o ka maka mua no hoi keia o ko laua ike ana i ko laua mau kiai he mau holoholoa wale no, e momoe mai ana hoi lakou ilalo i ko lakou wa i ike mai ai ia laua nei e holo aku ana maluna o ko laua nei mau lio me ka hiehie.

            Ua hookomoiano nae iloko o laua na manao kahaha no ko laua halawai ole ma ko laua alahele e hele nei me kekahi mau helehelena o ka ike lihi aku i kekahi poe kanake e maaloalo ae ana mamua o ko laua nei alehele e hele aku nei.

            Aka, he hookahi wale no mea e halawai mau mai anama ko laua mau wahi e hele nei, oia no na holoholona e momoe mai ana ma o a maanei o ke alanui.

            No keia mau mea a laua e ike nei, na ia mea i hoouluhua loa aku i ko lana mau noonoo no keia halawai mau o laua me na holoholona, o ka mea wale ao nana i hoomama iki ae i ka uluhua o ko laua mau maka i ka ike mau aku i na holoholona.

            Oia no ko laua lohe ana aku i ke kani ana mai o na leo o na manu me ka nahenahe malie, me he wai la o na muliwai e kahe ana me ka palanehe, pela okoa iho la no ka ne hone mai o na leo o na manu ma ko laua nei mau pepeiao e hoolohe aku nei, ia laua no e hoomau ana no i ka hele ana no mua,

            A ua lilo hoi keia mau mea a laua e lohe nei i mea nana e hoohauoli loa aku i ko laua mau noonoo ana, a au hoopaina ae la hoi laua i ko laua mau noonoo uluhua no na holoholona, a halana lai malie iho la ko laua mau manao.

            I ko laua hiki ana aku ma kekahi kiekiena pali e ku mai ana mamua o laua, malaila laua i lele iho ai no ka hoomaha ana, hoi aku la laua malalo o kekahi wahi kumulaau, a malaila laua i noho hoomaha iho ai no ka hoohala ana i kekahi manawa.

            Aole i liuliu loa ka laua noho hoomaha ana iho. Ua liuliu hou ae la laua no ka hele makaikai ana i ko laua aupuni, a kau hou ae la laua no luna o ko laua mau lio, a na hooholo like iho la no nae laua e lele kaapuni no ka nana ana i ka puka o ua aupuni la e puka loa aku ai no waho o na aupuni nei.

            I ka holopono ana o keia manao mawaena o laua, au lele like ae la laua no luna o ka lewa a kaapuni hele ae a iloko o na puni he ekolu.

            E kiei ana hoi ma o a maanei, e nana ana hoi me na maka noii pono i na wahi poopoo a pau, a i ka ha o ka laua lele poai puni ana ua ike aku la laua i kekahi mau wahi holoholona elua e holoholo ana ma o a maanei o ue wahi nei.

           No keia mau hana kupanaha a keia mau wahi holoholona e hana nei, nolaila, ua lele pololei aku la ka a no laila, no ke ake ana e ike heaha la ka laua hana nui o malaila e holoholoke nei me ka akaka ole e kumu o ka ana hana.

            I ko laua hoea ana aku malaila, eia hoi, ha ike dono aku la laua he mau liona nunui, e keke mai ana ko laua mau niho i ko laua ike ana mai ia laua nei, e ku mai ana hoi ma kekahi aoao o laua ka puka o ua aupuni nei e hemo aku ai iwaho.

            Hoomanao koke ae la ua mau kaimahine nei no ka laua mau ino i lohe wale ai i ko laua makuahine hanai no kekahi mau liona elua, a oia ka ke kaimahine mua i kahea aku ai me ka leo nui.

            E na liona kiai o na ipuka o ke aupuni Alohilohi, e wehe ae ina ipuka o ke aupuni malalo o na kauoha a ke kpua Nonoria, no ka puka ana aku o kana mau kaikamahine hanai no waho o ke aupuni.

            Iloko o kela wa a na liona i lohe ai i ka inoa o ke kupua Nonoria, ua moe like iho laua no lalo o ka honua, a ia wa like no hoi i hamama ae ai na ipuka o ua aupuni nei me ka mea ole nana i wehe aku.

            Oia no ka wa i puka aku ai au mau kaikamahine la me ko laua mau lio a lele aku la no ka lewa me ka hele makaikai ana ma na wahi a pau o ka lewa a i ko laua huli hoi ana mai oia ke laua wa i ike ai ia Hariaosa maluna o kona lio.

            Ma ka huli hei hope ana a au mau kaikahine nei, ua hoi loa aku laua no ko laua aupuni, a pela i ukali aku ai na wahi nalo mahope o ua mau kaikamahine a hiki i ka wa i komo like aku ai o kahi nalo Warita mahope o ko laua la meheu e hoi la no ko laua la home me ko laua ike ole mai i kahi Warita iloko o ka hulu o ka lio.

            No kahi nalo-meli hoi, iaia e hoomau ana no ka lele ana mahope o kona wahi hoaloha a hiki i ka nalowale ana aku o kona wahi hoaloha a me na mea laua i uhai mai ai a pau aku la ho kaianei ike ana.

            Me kona moeuhane mua ole hoi, ku ana kona p o me kekahi mea oolea, a na ia mea no hoi i hookunewanewa aku i ua wahi nalo-meli nei a puhi hele ia aku la oia ma o a maanei o ka lewa ao kekahi mau hora mamuli o keia eha i halawai mai me au wahi ilio nei.

            I kona pohala hou ana ae mai keia haawina pakaloki i halawai mai meia ua hoomaka hou ae la oia e lele no ka huli ana i kona haku e auwana hele la me ka maopopo ole iaia o kana wahi e lele nei, hookahi wale no ma ke alakai ana a kona lio, pela wale no laua e lele nei.

            Iloko o hookahi hora okoa o keia hele huli ana o au wahi nalo-meli nei, ua halawai hou aka la oia me kona haku e lele ana no.

            E huli ae ko kona kamailio ana no kahi nalo Warita, a e waiho iki ae hoi ko kaua kamailio ana no Harinosa ma a e nana ae hoi kaua no ka hopena o ka Waria huakai mahope o na kaikamahine o ke aupuni Alohilohi a ke kupua Nunoria.

 

L B. Kerr, Alanui Moiwahine, Ho@

Ribine o na Waihooluu a pau, mai ka 25 keneta @ ia p@

Na Papale o na Kamalii a me na Lede, mai ka 2 keneta @

Na Lole Aahu Makalena keokeo, Papamu, a Ka@ Palua ka Waiwai

 

Na Hainaka mai ke 35 keneta no ke kakini, ua han@

Na Tawele mai ke ao keneta o ke kakini.

Na Papale Mauu o na Kane a me Kamalii ma ke 25 keneta pak@

Na Cretonne mai ka ro keneta no ka i-i. Ma na wah@ he 20 keneta no ka i-a.

Na Kakini he 5 paa no ke 25 keneta.

Na Pua, he 5 huihui no ka 25 keneta,

Na Hulu Manu Kinohinohi, ma ka 10 keneta pakahi.

Na Hainaka Silika, he hookahi dala no ke kakini

Na lei A-i o na Keonimana, he hookahi dala no ke kakini.

L B. Kerr, Alanui Moiwahine, Ho@

 

 

OEHUEHU NO KA HOI

            Ua haawi mai nei na aha hookolokolo a pau o ke Aupuni ma o ka hihia koi poho la a kekahi mau ohu i kau maluna o ke kaa Hapaumi mai ke Alanui Nuuanu a iki iwaho o Punahou, he mau pule ae nei i hala, e apono ana i ke koi poho a na ohua elua i kau ai, no ko laua kaki ia ana he kenikeni, aʻole hoi he hapaumi.

            Aka, mai ka wa i haawi ai ka aha Apana a me Kaapuni i ka laua mau olelo hooholo pakahi, ua hoohalahala loa aku ka hui alahao imua o ka aha piha, me ka manao, e paewa ae ana la hoi ka lakou olelo hooholo mai ka keia mau Lunakanawai ae, aka, o ka mea i ikeia hookahi wai a ka ka hope.

            No ia kumu, ua lawe kaokoa ae la ka Hui Alahae i na koikoi a pau o keia hanaʻ a hookaa iho la maluna o ko lakou mau poo pakahi, me ka nana ole i na hoopai i kauia aku maluna o ka Hui, a hoomau aku la no i ka uku ohua o umi keneta mai ke Alanui Nuuanu mai a hiki iwaho o Punahou.

            A eia ke paa nei keia uku, mai ka Poakolu mai, ka la o na Lunakanawai o ka Aha Hookolokolo Kiekie i haawai ai i ka lakou olelo hooholo.

           Oia ka makou e olelo nei, oehuehu no ka hoi keia Hui Alahao, aka, aia no nae he mea mahope kahi i ku mai ai, a na ke au o ka manawa e hoike mai i ka mea oiaio, ka mea hoi a makou i koho ai, aia he hana nui e ulu mai ana ma keia hope aku no keia hihia. Alia hoi kakou e pulale e ae, e kakali aku hoi kakou i ka hopena o ka lakou mau hana.

 

HOOKOHU HOPE.

            Owau o ka mea nona ka inoa malalo iho, ke hoike aku nei. Penei: Ua hookohu pono aku au ia D.W. Keikiole i Hope ku i ke Kanawai noʻu ma kekahi "Palapala Hookohu Hope" i hanaia e aʻu ma ka la 20 o May, 14, H. 1896, no ka hooponopono ana i koʻu mau Waiwai Lewa a me na Waiwai Pua a pau e waiho ana ma Hamakua Hawaii; oia hoi na Waiwai o Nakuala k a me Waloahukini k, a ili mai ia Kahea w a ia Kauheiulei, ke kane mare a Kahea w i oleloia naluna, o Hamakua Hawaii.

            Ua loaa pu ka mana ia D.W. Keikiole i oleloia maluna, no ka ohi ana i na uku hoolimalima o na Aina a pau oʻu ma Hamakua, Hawaii. Hooponopono ana me ka poe e paanei i kuu mau aina ma ke ano hoolimalima a paa kuleana ole paha. Huli ana i na pohihihi, a kakau inoa ana me he la owau pono. Nolaila, ma keia e hoolohe na mea a pau keia me ke kue ole i na hooponopono ana a koʻu Hope. D.W. KAUHAIULEI

Honolulu, Iulai 6, 1896. 4 two-wk,

 

KA LAAU HOO@ A KAMA

            E LOAA NO I NA MAKU@

Laau Hoola Kumu@ kupono loa mana aku hoi no k@ nu Kalea. Ike la @ ola me ka olulolu. Ua kuai mai@ mea, no kekahi mau makahiki.@ ia i hoonele mai i ka haawi ana @ oiaio maoli ana. W. R@ Kuai ia @ poe kuai aku. Benson Smith Agena Nui

 

O Mr. J@ ERDU@ kahiko e noho ana ma Mo@ loaa ia oia mo k@ aka, ua loaa koke@ ma ka hamo ana@ ka Laa@ Eha a Chan@ ka wa e akinui ana ki eha ma@ hiki ole loa maoli ia e ke ala ae @ aole e loaa iaʻu ka laau hoola, @ au i anei nei o kakau ana mau @ ka Laau Hamo Eha @ ua hoopomaikai nui loa mai oia@ Kuai ia e na Ka@kaa @ Laau. Benson Smith Agena Nui, @

 

ANO O KEIA KA WA@ maoli e hoolako ai a @ iho a @ me kekahi Omole Hoola@ ela a eha ma ke@ i mea @ aku oi i ka hiki ana mai o ka e@ iloko o na mahina o ka Makalii. @ wale no ke kumukuai, a he@ e pau e an mamua ae i ka pau @ ina no he mau haawina kukuna@ kona ano ia maoli, oia wale no @ makaukauia e hiki ai ke hilinai@

            Kuaiia e na poe hana laau a @ kuai aku. Benson Smith Agena Nui, ma @

 

HE ANEANE HE $100 E @ i ka ohna no ke pale ana aku @ wale i hoea mai n@ ka po@ iloko o ka makahiki Kuokoa, @ na poe i manao o ka lakou hana ana aku no ia mea, aole nae e @ ke hoopakele i ko kakou ola a me@ no ia mau dala. O ka mea e h@ iaia keia hoopaa @ o 25 keneta @ no ke kumukua o ka Omole L@ Kolera, Eha ma ka Opu @ Ma na wahi kokoke mai, he@ kahi mea, ma ka loaa ana i ka @ opu. O ka h@k@aku, ka loaa @ loa, a i ole ia, o ka hanuna aku@ He hookahi a elua @ hamo @ hoola, e ola no ka mea i kupono. @ ole ke ola. H@ ia oe k@ hiki i ka hopena @ kahi huina @

            Kuana e na @ poe kuai aku. Benson Smith, Agena Nui He @

 

HOOLAHA HOOLA

            UA MAKAUKAU KA MEA@ inoa malalo ik@ na hele a Una@ i na Kanawai a me @ keia Kuai@ la Hoaie, mea k@ kuai @ Waiwai Paa @ hub ma na Huk@ ho@ Moolelo o na @ kaka@ kau i na ike@ E lawelau@ ka@

            @ ulukou ma ke @ Moi. L. @ Honolulu, Iune 22, 1896