Ke Aloha Aina, Volume III, Number 15, 10 April 1897 — Page 7
This text was transcribed by: | Nahua Patrinos |
This work is dedicated to: | Kathie O. Kane |
KE ALOHA AINA
POAONO, APERILA 10, 1897
ME LETA MAI KEKAHI KEIKI HAWAII MAI.
Ma ke ku ana mai a ka mokuahi Monowai mai na Panalaau mai o ka Hema, i kela pule aku nei, ua loaa mai la ia makou kekahi leta mai ko makou hoaloha e noho la ma Nukualofa, Tongatabu, nona hoi ka inoa o Elona Alapai, e noho la malale o ka malu o Kauka Makalena, a no ka pomaikai o ko makou mau makamaka heluhelu, oia keia a makou e hoike nei malalo iho:
Nukualofa, Tongataba,
Maraki 15, 1897.
Mrs. Nawahi;
Aloha oe a nui loa:
Ua hiki mai au i keia aina malihini me ka palekana. Ua haalele makou ia Honolulu i ke ahiahi Poalima, la 12 o Febuari, a holo mai la i ka loa a me ka laula o ka moana Pakipika, ma ko"u hoomaopopo iho, me he la, ehiku la i ka moana, nui koʻu uluhua i ka loihi aohe ike wahi ao aina aku.
Ma ke kakahiaka Poaono, la 20, ku aku la makou i Samoa, o ka hora 8 paha ia. I ko makou ku ana aku, haʻohaʻo koʻu lunaikehala i ka ike ana aku i kanaka o keia wahi, aohe papale o ke poo, maluna o na waa e holo mai ana i ka moku me na hua ai like ole a me na mea hoikeike o ko lakou aina e kuai ai iluna o ka moku.
Eia kekahi e hai aku ia oe, o kanaka o keia wahi, aohe like o ko lakou nanaina, kekahi hoi he eleele ka helehelena a keokeo ke poo i ka puna, kekahi hoi, ulaula ka lauoho a eleele no hoi kekahi. Piha o luna o ka moku i na kane, wahine a me na kaikamahine o Samoa ia kakahiaka, a nui no hoi ka houwalaau o keia ano lahui.
O keia lahui, ua hele no hoi ko lakou kino a himu i ka aila niu, a nui no hoi ka hohono aila niu, o ka oi loa aku o ka ui, o ka poe Fiji o ka aina Fiji mai, eleele ka helehelena, hele no hoi a himu i ka aila niu, nana aku oe ia, hulalilali i ka la, meke poo ka hele a keokeo i ka puna.
I ko makou lele ana aku iuka ma na aoao o ke awa kumoku, na moku manawa i ili ai i ka ino nui. I ko makou kau ana aku i kula, ua hele aku la makou e noho i ka hotele o Samoa.
Nui no hoi ka wela a ikiiki o keia aina, a ma ka auina la, ua niau aka la makou mai ka hotele aku no ka home noho o kela haole kaulana i make, oia o Stevenson, ka haole a ka lahui o Samoa i aloha, nui @, moe makou ilaila ekolu po, ma ke kakahiaka Sabati, ua pii aku la makou me Mrs. Stevenson me kana keiki iluna o kahi puu kiekie, e nana i kahi i kanu ia ai o Stevenson.
O kahi noho o keia haole o Stevenson, maikai no hoi kona pa a me kona hale nani, me he la, ekolu mile ke iaona mai, o keia ka hele hookahi iuka lilo o ke kuahiwi, ma ke kakahiaka a me ke ahiahi, e lohe mau ana koʻu pepeiao i ke kani hone a na manu like ʻole.
Ma ke kakahiaka Poalua, la 23 haalele makou i ka home noho o Stevenson, ku mai la ka moku e holo ai i Tonga i ke awa, a iho mai ia makou ma ke kaa pio o Stevenson no ka hotele, hiki makou i kai, hai ia mai la ka lohe, a ka hora 3 oia auina la e holo ai ka moku.
Ia kakahiaka, ua hele loa aku e makaikai ma ka hale hui o ka poe Geremania.
O keia lahui o ke Geremania he poe ino keia i kaʻu ike, he nui na hana ino i na keiki Fiji, ua hoohanaia keia poe he poe kauwa kuapaa, e hiliia ana ko lakou kua i ka laau, paiia ke poo e na luna hana, me ka hele wale iho no aohe lole i ka ili, he wahi malo wale no ko kekahi poe.
Eia kekahi e hai aku la oe, nui ka mahalo o ka lahui Samoa iaʻu i koʻu akamai i ka himeni a me ka hookani pila gita, a pela pu no hoi me Mrs. Stevenson.
ma ka auina la a makou i haalele ai ia Samoa, ua himeni au ma ka hotele, a ua hele no hoi a piha ka hotele i na poe Samoa, e hoolohe ana i kaʻu himeni ana, a ua hele mai kekahi poe o lakou e paipai i kuu kua me ka olelo mai good, good, (le,le) ma ka olelo Samoa. Iaʻu e himeni nei, aia au ke hoomanao mau la ihope i kuu aina i haalele aku ai nona na mele nani a me na hoomanao poina ole ana i kona mau kualona oikelakela aʻu hoi e hiipoi mau nei.
O kekahi mau himeni kahiko o kakou, ua himeni mai la ka poe Samoa iaʻu ma ka olelo Samoa, oia hoi keia, "Kiss me my darling huki kaulua" a me "Aloha Oe." Ua halawai au me kekahi mau kanaka Hawaii ia nei, ua mare i na wahine Samoa, ua hai mai lakou iaʻu, ua hiki mai lakou ilaila maluna o ka Manuwa Kaimiloa i ke au ia Kibikona, ua mahuka lakou ekolu mai ka manuwa mai, ua lohe ka poe Samoa i keia mau mele mai ia lakou, nui ka makemake o ka poe Samoa ia lakou, a i na Hawaii no a pau.
Olelo mai kekahi poe Samoa iaʻu ina e noho ana au i Samoa, ua makemake lakou e alo aku au i kekahi mau himeni Hawaii ia lakou, ua haole aku au me ka hai pu aku, aole e hiki iaʻu ke aʻo aku, no ka mea, e holo loa aku ana au i Tonga.
Nui a lehulehu no hoi ua kaikamahine Samoa i makemake ia maua me ke kaikamahine a ke kauka, Miss Nellie McLennan i ka himeni, a ua ku aloha maoli kekahi poe o lakou i ka uwe hone aku o na kaula keleawe o ka pila gita.
He nui no na Halekuai o Samoa e ku ana. A ma ka hora 3 haalele aku la makou ia Samoa, mahope hoi o na lulu lima pumehana ana me na kainaaina o ia wahi, a holo mai la hoi no Vauvau.
He elua la okoa o makou i ka moana a ku iho la i Vauvau, a malaila aku no Hapai, elua la ia, a mailaila i hoohiki loa mai ai makou i Nukualofa, Tonga nei, ma ka auina la Poaono, Feberuari 27.
O keia mau aina aʻu i hai mua aku nei ia oe, oia hoi o Vauvau a me Hapai o ia hookahi aupuni me keia wahi mokupuni Nukualofa, o ka inoa nui o keia poe mokupuni liilii o Tongataba, o keia wahi kahi o ka moi e noho nei, a maanei e hanaia ai na pono aupuni.
O keia aina a makou e noho nei he palahalaha aohe mauna, iwaena kona o ka aina he kaikuone, he maikai ka noho ana o keia wahi, aohe wela ino e like me Honolulu, aka, i ka wa anu mae ua like me Kalepone pela ka hoikeia mai.
Me keia wahi, he maikai kanaka, aole e like me ka poe Samoa, ka hohono aila niu. O ka hapa o keia lahui, ua loaa wahi naauao, o kekahi hapa, he hupo, pela me ka olelo haole, kakaikahi loa ka poe akamai.
I ko makou hiki ana mai, ua loaa i ke Kauka ke kaulana Kauka no keia mau mokupuni. He aupuni maikai loa keia, he hoolako mai i na mea hemahema a pau o makou, aohe o makou lilo no ka pepa kakau, ka hale noho he nani e like me kekahi mau hale o ke taona, hale nui, ka lio, ke kaa, ka hale Papaola, na mea a makou e makemake ai, ua hiki i keia aupuni ke hoolako mai.
Eia wale no kahi mea hewa, o na keiki kuke, pulumi pa a me na wahine holoi lole, aohe ike i ka hana ana, noke aku i ke aʻo aohe e loaa he wahi noonoo iloko o lakou, a i kahi manawa, nui koʻu huhu, a lawelawe maoli au me me koʻu mau lima, a hana aku me ke aʻo @ aku i ka hana.
Ma keia wahi, he nui no hoi na hale kuai, o ka hapanui o na hale o keia wahi no ke aupuni, Halekula Kiekie, Bana Aupuni, merry-go-round, a nui wale na mea lealea maanei.
He inu awa mau ka lahui kanaka o keia wahi, ua manao wau, ua lawa paha ka hai ana aku ia oe i na mea hou he nui wale aku, aka, he nui kaʻu hana o keia mau la, ke haawi aku nei o Mr. a me Mrs. Dr. McLennan i ko laua aloha nui loa ia oe, me ke kaikamahine, he nui ko lakou aloha a me ka poina ole no Mr. Nawahi, he maikai no ko makou ola kina. E haawi i koʻu aloha i ka ohana a me na makamaka a pau.
Eia kekahi, ina he mea biki ia oe ke hoouna mai i nupepa Aloha Aina naʻu i hiki no au ke ike ina mea hou o ka aina hanau, a i poina ole ai ka olelo Hawaii iaʻu. Ke ano akamai aku nei ua i ko olelo Tonga.
Ua manao au, molowa paha oe ke heluhelu i keia leta loihi a ka launa ole. E kala mai iaʻu, ua lawa au maanei me ke alohanui.
Owau no me ka oiaio,
ELONA ALAPAI
HE HANA KU I KE ALOHAOIAIO
Mamuli o ka manao hoa kanaka Hawaii oiaio ma na ano a pau, ua haawi ia mai la iaʻu na kokua aloha wale ana mai, a koʻu mau hoa kakele o ke anu, o ka oihana kalaiwa kaa a me na limahana a pau, e lawelawe nei ma ka oihana kaa pi-o, i kapa ia ma ka inoa I X L, e ku nei ma ke kihi o Alanui Nuuanu me Moi, no ko lakou makana wale ana mai, i ko lakou mau kaa pine me ka uka ole i ka la i hoolewa ia ai o Mary Kaaihhhuli o Kaahumanu, kaʻu wahine hoi.
Nolaila, ke panai aku nei au i koʻu hoomaikai palena ole maluna a ku i ke aloha oiaio, i komo iloko o ko lakou mau puuwai pakahi me ka hookonokono no ole ia aku, a na ke Akua auanei o ke ahonui a me ka lokomaikai, e hoohoiomua mau aku i ke kakou mau hana a pau.
Aloha nui,
J. Nakolowaa
Kekahilawapepa o Ke Aloha Aina
Hauhaukoi, Aperila 1, 1897
HE MOOLELO HOONANEA.
NO
ALAN ADELA.
Ka Wahine Hoopahohao o ka Aahu Keokeo.
A I OLE
Ka Loea Hookani Hapa o ke Kuluaumoe.
He mau makahiki i hala ae nei, aia hoi e hoi e noho ana kekahi kamaʻliiwahine puni kaahele honua nona ka inoa o Luisa Liberato, he wahine kaukaualii no ka ohana alii o Italia ma Roma.
He wahine waiwai loa, no ka mea, o na waiwai o kona mau makua, ua hooili ia aku ia maluna ona manua o ko lau make ana a oiai hoi, he keiki kamakahi oia mailoko mai o ka puhaka o kona makuahine, nolaila, ua malele ole aku la kekahi o kona mau waiwai iwaho.
He akamai oia ma ka hookani ana i na mea kani like ole, a he puukani hoi ma ka himeni. O kona mau helehelena he ui, a o kona oiwi kino he kilakila a ka mea kakau e kaena mau ae ai, he wahine ui oia, he hiehie kona kulana, he pali ke kua, he mahina ke alo, aohe puu, aohe kee a ka maka e nema aku ai i kona nani.
Ua hoopilikia aku ai oia i ka puuwai o kekahi mau kaiki o na aupuni ana i kipa aku ai, ma o ke kaili ana i ko lakou mau puuwai me kona leo himeni a me kona mau manamana lima hoihoi ma na mea kani, a he heluna mahuahua hoi o lakou e imi hoomano nei i ke kamaliiwahine Louisa, aka, aole nae oia i loaa, a o kekahi poe hoi o lakou ua lawe ponoi ae no i ko lakou mau ola, oiai, ke aloha no ke kamaʻlii wahine o Italia e iniiniki hala ole ana iloko o ko lakou mau puuwai.
Ma keia uhai hoomano ana a na keiki alii, a me kona hopohopo o lohe ia keia mau hana ana, awaia hoi ka inoa maikai o kona ohana, nolaila, ua ulu ae la he manao iloko ona no ka haalelel ana iho i kona home kulaiwi, a hele kaapuni hou aku ma na aina a kona mau kapuai i hehi mua ole ai.
Me keia wahi, ua lawa paha kou mea kakau i ka hoolauna i ke kamaʻliiwahine o Italia, a e hoomau aku hoi kaua i ka nee ana imua o keia moolelo.
Ma kekahi auina la kalae o ke kupulau, oiai, hoi ka la e iho aku ana no ka ili o ke kai, aia hoi, ua ike ia kekahi poe lede ekolu e kau ana mauna o kekahi kaa, a e kamoe pololei ana hoike lakou huakai no kai hoi o ka uwapo, kahi a na moku e liuliu ana no ka holo ana i na wahi like ole e kauohaia aku ai e ko lakou mau ona.
A maluna o kekahi mau mokupea e holo ana no Enelani kau aku la ua @ lede nei ekolu, me ko lakou mau helehelena i uhiia me kekahi uhi manoi noa a oia no hoi ka wa i hiu ia ae ai na pea o ua moku la, a pahee aku la no waho o ka moana hohonu.
I ke kaawale loa ana aku o ka moku ku mai ka aina aku waho ae ia ua pae lede nei i ko lakou mau uhi maka a ia wa no i ahuwale ae ai ko lakou mau helehelena nani, a @ aku la aole ka keia he @ okoa aka @@ no ia ma kona mau akau.
No kekahi mau mahina loihi keia holo ana a ua mokupea la, a ma kekahi kakahiaka nui, oiai, ua moku la e niau palanehe ana iluna o ka ili o ke kai me na kia hoi i hihimanu me na pea e poho pono ia ana e ka makani, aia hoi ua lohe ia aku la ka leo o ke kanaka kiai mamua o ka ihu i ka hooho ana mai: "Selo, eia he aina mamua o ka kou."
Ua lawe hele ia ae la keia lono ma na wahi a pau o ka moku, a ma ka hora 7 o ia kakahiaka, ua ikeia aku lana lede ekolu i ka oili ana mai mailalo mai o ka moku, ma ka lima o kekahi o lakou e paa ana he wahi pila hapa uuku, i ko lakou noho pono ana iho iluna o na noho, ua hopu aku la ke aliiwahine i ka pila hapa e paaia ana e kekahi o kona mau ukali.
Iloko o na minute pokole, ua Ioheia la ka uwehone ana mai o na kaula o ka hapa, oiai ua manamana lima o ua lede e hukihuki malie ana i na kaula o ua pila la.
Haalele aku la na luina i ka lakou mau hana a naholo mai la no kahi a ka pila e kani ana, a ia wa no hoi i lohe ia aku ai ka leo o ke kapena e kahea ana i na sela e hoi no kahi o ka lakou mau wahi hana, aka, he ole nae ka maliu la aku, nolaila, hele mai la ke kapena a noi mai la i ka oluolu o ka lede e hoomaha iki kana hookani a pau aku hoi na kanaka i ka hoi e hana.
I ka meha ana iho o ka leo hoonaueue puuwai o ka pila hapa a ke kamaliiwahine Luisa, ua ikeia aku la na sela e hoi ana no ka lakou wahi e hana ai me na leo hoonauki no ke kapena no ka papa ana i ka lede hookani pila, a lakou i hiki ole ai ke hoohalike he loea e ae kekahi i like me keia lede ka akamai hookani hapa.
A hala ae la he mau minute o keia hamau ana o ka lede hookani pila, aia hoi, ua hoea mai la ke kapena me na helehelena hauoli a pane mai la.
E ka lede opio, ke haawi aku nei au i koʻu mahalo kiekie loa no ka nani o na leo mele au i hookani iho nei a oiai, eia na kuahiwi o Pelekane ke hoe kokoke mai nei i kela a me keia hora aole oe e oluolu e haawi iki mai i hookahi leo mele?
E ke kapena, ua ae ia kau noi, wahi a Luisa.
Ia wa no me ka hakalia poha aku la ka leo nahenahe o Luisa me ke kokua ana a kahi pila hapa, a ia manawa i ike ia aku ai ka pii ana ae o ka ula ohelohelo i kona mau papalina, a o na minoaka hoomahie hoi kekahi e kekau pu ana, a ma ka nana aku a ka mea kakau me he mea la, e hoike okoa mai ana no kona mau nanaina, aia ke kupu la ke manao kuko iloko onano ka aihue ana i ka lede nona ka leo nani ana i lohe mua ole ai, a nona paha keia wahi hooheno e kohu
Nani wale kuu lohe ana
I ka leo hone o ke Kahuli
Huia ae @ hooiono ia @
Ia leo honehone e ke kulu aumoe.
Ua hala aku kekahi poe o Honolulu nei, no lalo o Waianae ma ke kaaahi o ke kakahiaka Poaha no ka makakai ana i ka hoike Kula Sabati e ia wahi.
Ma kuwai ae nei, ua hanau mai ka wahine a Mr. Kahalekauwila ma ka Poaono mea he kaikamahina @ @ a o ka makou e@@@ ae la o ka makahiki hou.