Ke Aloha Aina, Volume III, Number 44, 30 October 1897 — Page 5

KE ALOHA AINA, AINA, POAONO, OKATOBA 30, 1897

 

W. IA KA HAO I NA ELELE.

 

Alu ka Uwea i kahi Repubalika.

 

KUKOIA E HOOUNA I MAU ELELE.

 

Nani ka Makau Honua ana o ka mea Ikaika, i ke Aka o ka mea Nawaliwali

 

            Ua lohe mai makou, eia ke noonoo, kukakuka, @a ohumu humula nei e ke Aupuni ka manao ana e hoouna i mau Elele ma ka aoao o ke Aupuni no ke pai hula ana aku i na Senate, e noho mai ana i keia kau ae; ua ulu mai kela manao iloko o ke Aupunie hoouna i mau Elele kanaka Hawaii ma kona aoao, mamuli o ka ike ana mai nei i ka manao paa o ka lahui i ka hoouna Elele, a he mau Elele Hawaii ponoi maoli hoi ma ka aoao o ka lahui Aloha Aina, ola na keonimana.  J. K. Kaulia, D. Kalauokaiani, D. Kawananakoa, a me J. M. Kaneakua.  Wela ka hao i na Elele a ka lahui.

            O keia ka mua loa o ka ulu ana mai o na noonoo iloko o ke Aupuni, e hoouna i mau Elele Hawaii, heaha iho la la ia?  Ua laoa paha ka puu i ka iwi i'a a ka poe Aloha Aina manao kupaa, nolaila, manao ae la e hoouna i mau Hawaii i mea e loaa ai ka pono ma ko lakou aoao, he hoike keia no ke kulana nawaliwali ma ka aoao o ke Aupuni me kana kuikahi, a i mea e hookanaaho aku ai i kahi aho mauleule o ua kuikahi la, nolaila, i manao ai ke Aupuni e hoouna i mau Elele Hawaii, a mawaena o na wahi ohakulai Hawaii i pipili aku nei me lakou, ua manaoia mai loke ae nei o keia mau inoa e waeia ai i ekolu Elele ma ka aoao o ke kuikahi e mauliawa aku ana, oia na keonimana, J. M. Poepoe, he lolo a he kakau nupepa; J. L. Kaulukou, he loio, a he Lunamakainana ma ka inoa aole ma ka hana; S K. Kane, he loio a he hoa Ahakukamalu;  Iaukea he kakauolelo aina leial@; J. W. Kalua, he lolo a he Lunakanawai Kaapuni; A. N. Kepoikai he lolo a he lunakanawai i hoopau ia; S. M. Kanakanui, he wahi ana aina.  Iaia nei ka moolelo hookumu honua ana o Hawaii nei mai ia kumuhonua mai.

            Ke kau mai nei ka weli ma kau o ke Aupuni i ke aka wale no o na Elele a ka lahui, aka he hauoli ko makou ke hoea ae kokeaupuni makemake hoouna Elele.

            Ke olelo nei makou, mamuli o ka hooholo ana o na ahahui o kakou i mau Elele, ua hoona ia ne ke Aupuni Repubalika he mau inihi mai kona kaulu mua ae i ku ai.

            Nani ke kau @na o ka weli i ka mea i kaena ae @@@@ iho he mana, a he ikaika.  E hoomanao no lehova ka honua a me kona mea e piha ai.

 

KA HANA LULU DALA.

 

            Mamuli o ka hooholo ana o na Papa Hooko o ka Ahahui Aloha Aina Kuwaena o na ka naka Hawaii, a me ke Kalaiaina, e ko Hawaii Paeaina, e hoouna ia no i mau Elele no Wasinetona, no ka imi ana i ka pono o ka lahui, ka aina e me ka nohoalii, ua ili mai ma luna o kakou a pau, na kanaka oiwi o ka aina hanau, he hana nui a kaulana, ka hoao @@ o kekahi lahui uoku a nawaliwali e ku iluna me ka umooma i pai pahi ia me ka manaopaa o ka lokahi no ke aloha i ko lakou aina oiwi, a me ko lakou Alii Aimoku i poni ia iloko o ka hoomanawanui, me na waima ka o kona mau makaainana.

            Nolaila, e ala e Hilo i Kauakanilehua, e hookomo aku i ka leo @ ke aloha iloko o kou mau Ahahui, mai na kane a na wahine, a pela hoi me na keiki no ka lulu ana iho i na hunahuna materia o ke aloha, i ola no na Elele a kakou e hoouna aku ao no Wasinetona.  I paleo aku la makou i keia leo, no ka mea, na ka makani Ma lanai makou i ahai mai i ka lono, a ola hoi ka makou e noopua aku nei i kahi a me ka home nona kela inoa kaulana e o ala i kona mau hoa kanaka, "Nawahiokalaniopuu;" lu ia ke aloha i nui, i haule pio na lehelehe eueu o na enemi.

            E Puna i ka paia ala i ka hala me ka hinano, ka mea nana e o i ke kukuna o ka la i Kumukahi, aia maluna o kou piko, ka home noho kuahiwi o ke Ahikanana o Kaluaopele, kahi hoi a na malihini a pau e @ke mai nei e komo ilolo o ko kakou aina nei no ka makaikai ana i kona nani, e ku anei oe a nanamaka aku e hoolilo aku i ka mea a kou mau kupuna i hoolaa ai nou, e lilo aku iloko o ka lima o na malihini komo hewa mai o na aina E?  Aole!  Aole loa!!

            Nolaila, e ala, e ku iluna, mai ka iliili nehe i Keauhou a oiki i ka wahine ami o Hopoe e lulu me ka naau hoomanawanui no ka pono o ka kakou mau mamo ma keia hope aku, aole hoi e lilo lakou i poe kuewa e moe ana ma na pahu opala, elike me ko na aina haole.

            Ia oe e Kau i ka iho a ka makani, pela hoi me Kona i ka pohu lai a Ehu, ka Makani Apaapaa o Kohala, a me Ha makua i ka wailele o Hiilawe, pehea, aole anei hoi e komo pu mai ana oukou, a hoolei mai i na huna wai Iulii he au maluna o ka lehulehu, a ke hui ae i @ihi hookahi, e lilo ana ia he puu nui.  Ke manao nei makou, o lakou ana no kekahi e komo ana a laulima pu ma keia hana maikai a ka lahui, no ka hanohano a me ka makee i ka inoa nani ou e Hawaii, kahi ahua one wale iho no i oku ae iloko o ka Moana nui palahalaha o ka Pakipika.

            Ua pau ae la ko makou pili ana me oe e Hawaii Nui moku o Keawe, a e nana ae hoi kakou ia Maui o Kamalalawalu.

            E hookamaaina moa aku makou me oe e Hana i ka Ua Lani Haahaa, ke kumu a me ka hoeueu ikaika, nana i hapai ae nei i keia hana he hoo@na Elele i Wasinetona, aole anei keia o kou wa e heihei ai no ka pono a me ka hanohano o kou apana, ma ka hoea mua ana mai o kau mau makana hiwahiwa iloko o ka waihona o ka lahui, no keia hana nani a kamahao au i hapai ai me ka manao oiaio o ka puuwai kupaa.  Manao mau makou, nau ana no e lei ia mau mea.

            Aole hoi a Makawao i ka Ua Ukiukiu, ia Nawaieha i ka malu Hekuawawa, ia Lahaina i ka malu Ulu o Lele, ia Lanai hoi a Kaululaau, a me Molokai nui a HIna, no ka mea, na la kou like no keia hana i hapai mai la, a aia mau lakou ma ke kahua o ka hana i na wa apau.

            Ua hala aku la o Kamala lawalu i ke ehu a ke kai, a eia kakou i ka moku o Kakuhihiwa ka piko a me kikewaena o ka aina, e ku anei kakou a hoolono aku i na olelo a kekahi poe e kumakaia ana i ko kakou mau pono, a e keakea ana hoi i na hana e hooholomua aku ai i ke pono o ka ai@a, oia anei ka hana e loaa ai ia kakou ka lanakila?  Ke hoole mai nei ka oiaio, aole, o ka lokahi oia ko kakou ikaika, a o ke kuee oia ko kakou nawaliwali, nolaila, mai hoohaliu i ko kakou mau pepeiao ma kahi o ia mau olelo, no ka mea, aia he make iloko o laila.

            O ka hoohamama ana i ka waha o kau kieke, a hiki aku ka huina lahui a ko kakou Alii Aimoku i hoike ai he 40,000 ka huina aui o ko'u lahui ponoi, o kekahi ia o na hana kamahao loa a ka lahui e hana ai.

            O ka makou keia e kauleo aku nei, e hoopau na manao lili pilikino, no ka mea, ua hala ia mau la o ke kuee ana, hookahi a kakou mea nana o ka holomua o na hana a pau.

            Aohe hoi he olelo ana no Kauai, a me Niihau, no la mea hookahi no o laua kaunu i Waialoha, a pela makou e lana nei ka manao, e holopono na mea a pau me ke kuee ole.

           

 

HUE PAU KA HANA INA NIHONIHO

 

Paa Omau na Kui Keleawe.

 

He Kukai Olelo Mawaena o ka Mea Kakau Nupepa ame ka Roialiki.

 

            Mea kakau nupepa.  "Hauoli loa au i kou hui ana me oe, e Mr. Roialik alakai, he mea kakau au no ka nupe pa Kahea a me ke Ta@biune o Wakinetona, he mau nupepa kokua nui i ka hoohui aina a he hoohui aina au, a i keia wa o kekahi o laua ke ku nei ma ka aoao kanalua loa ia manao.  He pule ae nei i hala ko'u hiki ana mai i Hawaii nei a i waena au o ka aoao hoohui ainja a ua ike au i ke@a mau aoao a pau, a ma ka aoao hoi o na Roialiki, aole au i ma popo a oia ko'u kumu i hiki mai la i ou la, ua make make au e Mr. Roialiki alakai, e ninau i na e oluolu ana oe e pane mai?"

            Mr. Roialiki - "Ua makaukau au e pane i na wa a pau"

            Mea kakau - "Heaha la na kumu kupono ma ka aoao o na Roialika i kue loa ai lakou i ka hoohui aina?"

            Roialiki - "He ekolu no kumu nui nana i noopaakiki i ka naau o na Roialiki e kue loa i ka hoohui aina."

            1 - "Na pono hanau i loaa ia lakou

            2 - Na pono pili noho lahui me na kanaka o na aina e

            3 - Ka hana hewa kiekie loa a Ammerika i hana mai ai maluna o ke makou noho Aupuni M@i ana, o @eia na kumu nui nana i hoopaa iloko o ka naau o na Roialika e kue loa aku i ka hoonui aina."

            Mea kakau - "Heaha na pono hanau i lilo ai i mea e kue ia ai ka hoohui ana?"

            Roialiki - "O ka pono hanau a'u i olelo ae nei, oia no ka hanauia ana m@i o na kanaka Hawaii mai ka puhaka mai o na makua Hawaii, iloko o ke Aupuni Moi, e noho a@i ia ana e na Alii, a o ke Aloha Alii a Aupunu Alii, iloko o ko lakou umauma, aole lea he mea nanu e mawehe ae a hiki i ke komo ana i ka lua a e make pu ana ka lahui Hawaii me ia manao Aloha Alii nolaila, o ka onou ia ana mai o kekahi ano Aupuni i ku like ole me k@ lakou manao Aloha Alii, iloko o keia m@@makahiki pokole loa eha me ka hapa, ua liloia me he laau make ia, e hoohainuia aku ana imua o lakou nolaila ua lilo ka ninau hoohui aina ia lakou me he diabolo la e lapu ana.

            Mea kakau - He rula paa no ia i na iahuikanak@ a pua, ke aloha i ko lakou Aina a me na Aupuni Moi, he aloha no i na'lu, ae pehea aku."

            @ - "Na pono pili noho lahui me na kanaka o na aioa e."

            Mea kakau - "Aole anei na Amerika i hoonaauao i keia lahui kanaka ma o na kumu Mikanele la?"

            Roialika - "Ae polohei no la olelo ana aka nae aia no iloko o ia hoonaauaoia ana mai ua aoia mai makou i na ao hookamai loa e ua mau kumu la."

            Mea kakau - "Pehea ia mau ao hookamani ana?"

            Roialika - "Oia ke ao nui la m@ na mea pili hoomana e papa mai ana aole e hoahu i na waiwai me ka honua o pau i ka mua a me ka @opo @ka e hoahu i ka lani kahi e pau ole ai i ka aihueia nolaila ua huli nui na'l@ a me na makaaina ia a'o a hiki mai na wa lulu, ua haawi na'lii haawi na makaainana, me ke koe ole i wahi koena ia lakou, @a haawi wale na'lii i ka aina a me na makaainana i na mea i loaa ia lakou, aole he a'o ia mai i ka malama a me ka hookuonoono, a i keia ia ke ike mei ka lahui i ka hewa o ka haawi wale, he ilihune ma@@@@ o na a'o hoo kamani  a ua mau kumu nei, a i ko lakou pau ana i ka make, o na keiki a lakou i lilo i pani ma ko lakou wa@@ kela ia he poe waiwai, mai loko mai o na waiwai haawi wale a ka lahui Hawaii a me ko lakou mau alii, a pela i waiwai ai kekahi poe o lakou, a o ka uk@ i panai ia mai ne ia oana maikai a na'lii Hawaii, a me ko lakou mau makaainana e na kanaka o ko na aina e, oia ka poka kepau o ka pu panapaha.

            Mea kakau - Heaha ka manao ola mea au i olelo mai la, ka poka kepau o ka pu p@napana?"

            Roialiki - Ae, oia ka uku i haawiia mai no ka hana maikai a ka lah@i Hawaii i na kanaka o na aina e.  Ma ka la 17 o Ianuari, 1893, ua kila he kanaka Hawaii i ka pu e Good ma kahi o W. W. Hall & Son.  O keia W. W. Hall, oia ka puuku malama dala o na ekalesia Hawaii a mailoko mai o kona halekuai ka pahu pu a me na poka a me kela pu i kiia ai kela kanaka Hawaii.

            Mea Kakau - O keia W. W Hall oia anei kekahi Mikanele a kumu a'o i ka lahui?

            Roialiki - Ola no.

            Mea Kakau - O ka manawa anei ia hookahuliia ai o ke Aupuni Moi?

            Roialiki - Ae , oia manawa no.

            Mea Kakau - Aole anei o ka lahui Hawaii ka mea makemake e hoopau i ka noho aupuni o ka Moiwahine i pau?

            Roialiki - Aole, o keia poe no e paa nei i ke Aupuni ka poe na lakou i hoalaia hana.

            Mea Kakau - Oia iho la no anei ka manawa i ulu ae ai o ka manao hookahuli Aupuni ia lakou?

            Roialiki - Aole, aka he mau makahikihe umi kumamaha i hala ae ko lakou ohumu mua ana e hoopau i ke kulana Aupuni Moi a i Repubalika.

            Mea Kakau - Heaha na mea i hoalaia mai ai ia manao iloko o lakou?

            Roialiki - Mamuli o ko lakou ike i ka holomua o na kanaka Hawaii a manao lakou e lilo loa ana na hooponopono aupuni ana iloko o ka lima o na kanaka Hawaii a nele lakou.

            Mea Kakau - Alaila, he poe haole ao kekahi e hooponopono ana i ka Aupuai ia wa?

            Roialiki - Ae o kekahi no o keia poe e paa mai nei i ke Aupuni iloko o ia @a.

            Mea Kakau - Pehea i manaoia ai e pau loa ana ka hooponopono ana o ke Aupuni i na Hawaii?"

            Roialiki - No ka mea e hookumuia ana na hooponopono oia wa ma ke ano @ pehe mana ai ka Moi a me kona la@oi ponoi.

 

            (E nana ma ka @@@@ @.)