Ke Aloha Aina, Volume III, Number 45, 6 November 1897 — Page 6

KE ALOHA AINA

 

6        KE  ALOHA  AINA,  POAONO,  NOVEMABA,  6   1897

 

HE  LETA  HAMAMA.

 

Na J. K. Kaulia ia Senetoa

Mokana.

 

  E hoopololei a e mawehe ae o Amerika Huipuia i ka hewa nui i hana ia maluna e ka lahuikanaka Hawaii e Kuhina Kivini, alaila, kuka ae me lakou no ka hoohui aina.

  Ua loaa he kumu e haouli ai no kakou iho, oia hoi, ka poe o kakaou e hoomau nei i ka manaoio a me ka hilinai no na hana pono a me ke kaulike a Amerika Huipuia, kela makamaka nui a hoaloha kokoke o kakou, mamuli o ka hiki ana mai i waena o kakou nei kela kanaka kaulana a hoa o ka Aha Senate o Amerika Huipuia. oia hoi ka Hon. John T. Morgan o Alabama. Aoie i hele mai keia Senatoa io kakou nei iloko o ka meha a me ka ike ole ia me ka hoohanohano a mahalo oie ia paha, aka, iloko o ka ulumahiehie o ia mau haawina, oiai, ua lohe he mau pa tausani i kona leo he mau pule wale no i hala ae maloko o ke kulamakauhale kapitala o Kaleponi, a ua paholaia mai na mahalo imua ona ma kana mau hoaui ana a pau. I ka poe i lohe mua ole a i maopopo mua ole i ko Senatoa Mcgana amo a me kona kulana, ua lawa ko lakou hoomaopopo ma ka hoikeia ana aku he Lunahoomalu ua keonimana la no ke Komite o ko na Aina E o ka Aha Senate, he komite hoi na lakou, ma keia mua koke iho, e hooholo maluna o kekahi mau ninau ano nui a koikoi e pili ana ia Hawaii uuku iki, a o ka hopena o ia hooholo, oia ka mau o ko Hawaii kulana aupuni kuokoa maluna o ke kahua hanohano iwaena o na mana aupuni, a i oleia, o ka ako ia a kailiku ia mailoko aku o ke kulana mana aupuni ku kaokoa hookahi maloko o ka Moana Pakipika O Senotoa Mogana, ua olelo oia penei: "Ina he kanaka kekahi i ku maluna o ke kulana oihana Senatoa me ka manao paa iloko o ke ohohia e lawelawe a e hooko i kana hana me ka ewaewa ole no ka lahuikanaka holookoa, o ka Senatoa kamahao mai Ala bama mai ua kanaka la."

  A o na mamala olelo a Senatoa Mogana i puana ae ai i ke'akea mamua o kona haalele ana aku i ke kulanakauhale o Kapalakiko, ua kahoaka ae oia i ke ano o kana huakai io kakou nei; penei oia i puana ae ai: 'E hele ana au a hiki i na paemoku Hawaii no ka hoomaopopo ana i ko lakou kolana pili aina, ke kalepa a me na ano e ae a'u i hoomaopopo ai he mau mea ano mui no ka lahui a me ke aupuni o Amerika Huipuia, a he kupono hoi no'u i hiki ai ia'u ke hooko pono me ka manao maikai i na hana i kau ia mai na'o a me ko'u mau hoa o ka Hale a me ke Senate e lawelawe.

  Eia hou mahone mai, ma kana ha @ olelo i haawi ai ma Kapalakiko ma ke ahiahi o ka la 6 o Sepatemaba, ua hoopuka ae la o Senatoa Mokana i kekahi mau huaolelo i ku i ka hoohanohano aku i koua puuwai  a me ka noonoo o kona poo, a hiki ai hoi i kekahi ke kau aku i ka hilinai maluna o keia loea Senatoa Amerika, no ka mea, ua olelo ae oia penei: "Ke manao nei au. o ke kanaka kupa Au erika, i na he kanaka pono a oiaio ola i nooko pono i kana hana, a i waihia mai kekahi kumuhana maloke o kona poho tima mamuli o ka poe na lakou oia i koho, i kona wa e lawelawe ai i ua knmuhana ia me ke kuemi hope ole, me ka hoopono me ke kaulike a me ke kuio, alaila, ua loaa iaia ke kuleana e pawehi ai aku ai me kela mau olelo mahalo. "Ua hana oe i ka hana pono e ke kauwa maikai a hoolohe." I ko kakou manawa e hoea aku ai i ka hopena o ko kakou ola amama keia ao, i na e olelo mai ama ka manao kiekie ae ia kakou pakahi a pau--"Ua hana oe i ka pono e ke kauwa maikai a hoolohe," alaila, e manao ana kakou ua hoohemahema ole kakou i ka hana a ka Haku ka mea hiki ke kau mai i na mahalo oia ano maluna o kakou."

  Ia makou o Hawaii nei, ka poe hoi e mau nei no ke aloha no Hawaii,a e manaolana ne hoi no ka pono kaulike i upu loihiia e loaa mai ana mai na lima mai o Amerika Huipuia, o ko Senatoa Mokana puana ana i kela mau huaolelo, e hoike mai ana ia he kanaka kupono oia no ka hooikaika ma ko makou aoao, mahope iho o ka loaa ana iaia o ka manawa a me na haawina kupono e hoomaopopo ai a kamaaina i na mea a pau e pili ana i kela pakaha ke kumu hoi i konoia ai o Hawaii e waiho aku i kana noi imua o kona hoaloha a makamaka maikai Amerika e hanaia a e haawi mai iaia ka pono kaulike.

  O ke noi aku i ka palena ia haawi ia mai he pohaku, aole paha ia o ke ano hana e loaa ai na hoomaikai mai ka Mana Kaulike Hemolele mai, elike hoi  me ka senatoa Mogana i puana hoopili ae ai no ke kauwa hoopono. A o ko Senatoa Mogana holo ana mai nei ianei, he 2,100 mile hoi ka mamao maluna mai o ka ilikaiuli o ka Pakipika, me ke oki ia no kekahi mau pule ke kaawale mai kona poe hoa lahui mai, aole oia i hele hookahi mai, aka, me kekahi mau hoa kaulana e ae o ka Ahaolelo (Congress) o Amerika Huipu ia. Aka, i aha ai la ka hele ana mai o keia poe hanohano a kaulana i keia wahi mamao? Oiai, e like me ka Senatoa Mokana @lo ae ai me ka pololei penei. "O ke aupuni o Amerika Huipuia, he nui, kamahao, he ikaika, a he maikai launa ole kona ano, aka aia no oia iloko o kona au o ka omaka e kuakino ae. Aole makou he aupuni i paa a lawa pono i keia manawa." He oiaio, e ka Senota, ua oleloia no pela mamua a e olelo hou ia aku ana no pela, a e like no me kau i olelo ponoi ae ai penei. "E nana aku ia Alaska, keia aina nui e hoopuka mai nei i ka waiwai nui, no ka hoolawa ana i ke ola o ke kino kanaka mailoko mai o kona mau kai a, i ke gula hoi mei kona mau makalua ilihonua mai, a me na laau papa. E nana aku iaia. Aole i loaa iaia ke Kiaaina i keia manawa. Aole ona Ahaolelo, he ano kuiana aha hookolokolo wale iho no kona. O Mekiko Hiu a me Arizona, eia no laua maloko o ke kulana aupuni Teretore.' (Panalaau).

  Aka, no ka oi pikela aku anei o ka nana a me ka makamae o na waiwai o Hawaii nei, a mamuli anei o ka waiho wale me ka malama ole ia a kaupole ale ia, ke kumu i ulukumaka ai a pukamaka maoli ka akenui e apo mai a e lawe aku i keia ia? O ke kulana maoli o Hawaii no keia mua aku, oi@i e kamoe ana ma ke kikowaena o ka mo ana Pakipika, he aupuni kuokoa a ku kaawale, a oia no ke ku ana i ouli ia a i poniia nona ina aole keia kumuhawa anunu nana e hoohaumia a e hoopaumaele nei i na Lunamakaainana Amer ika ame ke kulana hohe wale iloko o na umauma o kela poe nana i ohumu mua ka aihue a me ka poina i ko Hawaii kulana akahua nohona mana a kuleana paa nona iho.

  Aka, mai keia Senetoa mai ua loaa ia makou na kanaka Hawaii he manao lana oi ae mamua o ka mea hiki ke upu wale ia aku no, oiai, ua kahakaha e ae no oia i kana papakonane o na palena, oia hoi, "o na palena kuwaho o Amerika Huipuia e hoomaka ia ana mai ka mokupuni aku o Pioha, he 600 mile ma ke Komohana o Honolulu maloko o kela okana aina i kapaia ka Aleutian Peninsula, a e nee papa ana mailaila mai a hoea i ka Paemoku o Hawaii nei, ala la hoi hou a ka aina nui he 12 mile malalo mai o San Diego ma na palena o Mekiko." Aka, "na ke kanak e hoeu, a na ke Akua e hoolilo i mea oie," a o ua Senetoa nei, ke koa onipaa hoi m hope o ke kipi kuloko i ka wa i anoninoni ai a aneane e mahae pu ua aina nui kaulana nei ana e hapai menemene nei, ae, o ua Senetoa nei kai ike kumaka i ka hopena o ia hana, he mea ike ole ia na hana a ka hoopakele a ke kokua hoi ke Akna ika mea pono a hewa ele.

  Eia hou no hoi kekahi me he mea ia, he uhauha wale no i ka luhi a @e ka manawa keia haalele ana aku o Senatoa Mokana i na aekai o Kaleponi, oiai, he nui launa ole ka hana malaila, no ke kinai a umiapuaa aku i ua hana aihue a pakaha noi launa ole, ana hoi i hoike ae ai ua ike a ua maopopo iaia e hanaia la iloko o ke kulana aupuni o Amerika Huipuia, a i na makaainana hoi o Kaleponi.

  Ua hoike mai ua Senatoa ia aia ke ke hoeu ia la aihueia i $25,000,000 a a he mea ponbo i na kanaka o Kalepone e lawelawe i kekahi hana. Iloko mo no nae oia hanu hookahi a me na huaolelo pokole mahope iho, ua hoike ae la ua Senatoa nei imua o kela poe, he poe kupa Amerika a he mau lala hoi no ua aupuni kamiahao a kina ole nei, o keia hana hewa nui e upuia nei e hanaia iloko o kona aina nani kamahao, (ka aina hoi ana e upu nei, a e ake nei e hoohui aku ia Hawaii uuku o ke kilohana me ka maemae), keia aihue hewahewa launa ole a ua Senaroa nei i olelo ai o kela $25,000,000 i lawe ia i mea "laina no na pakeke," ke hanaia la keia hewa a e hookoia aku ia aku ana, a mamua ae o ka halawai ahaolelo makaainana iloko o Dekemaba ae nei  *  *  *  epahola ia mai ana imua o kakou ka olelo hooholo a kekahi aha maluna o kekahi hihia ano nui, a e kono ia mai ana oe a me a'u e Moni Aku, a ua olelo moakaka aku ua Senatoa nei, o lakou o na kanaka, ua hiki ole ke oni ae ma na mea o keia ano.

  Aka, ia kakou o Hawaii nei e kokua iki ae hoi kakou i keia Senatoa ma keia huakai hele ana o 6,000 mile no ka imi @e i ke ano a me ke kulina o kekahi ninau e kanluhu mai nei no ka lawa ole o nahoike a me na hoakaka, me ka hoom@opopoia aku no hoi o na helehelena kuluma o ka inoa o na S     naioa nei a me ka pipili me kekini o na poai luna aupuni i hele a piha aleale me he hoike a me na kuko a me na lia no Hawaii, a me kona ale la aku a hoohuiia me Amerika Huipuia  O ke kahua naau@ Falai ai i keia ninau e Senatoa Mokona eia keia.

  Ekahi--E hopiaio mai he kuleana io. naka  Amerika Huipuia e hoohui aku i keia Paemoku, no ka mea, ina no o keia Pae@moku, no a ana i makaleho nuiia, a i kuko nui ia a he lua gula waiwai loa, ina he hana hewa a pono ole ka hoohui aku, alaila, he mea pono e hoole loa o Amerika Hipuia i ka okomo aku pakui aku i ka Paeaina Hawaii maloko o kona mau palena, a o Senetoa Mokana, oiai, he kanaka kulana hanohanao no ia anpuni nui, i ake mua hoi e lawelawe i kana hana me ka pono a me ka ewaewa ole, me no hiona o kela aloha iloko o kona puuwai, a me kona ake nui e loa kela mau apono e hoomaikaila nona, e kalahea ana, "he kauwa maikai a hoolohe," ma kona mau lehelehe ina io pela, alaila, oia ke kanaka hope loa e kokua, ina i o ma kekahi wahi ano uuku loa, no ka hookoia a lanakila kekahi hewa nui e manaola ana e hana. Alaila, e noonoo akahele iho kakou e ua Mr. Senetoa nei maluna o ke kahua pono a kaulike o ka ninau. Aole paha i malihini i kou hoomaopopo a ua ike mua no hoi paha oe, aia ma ka palapala helu 74, a kela Kuhina Amerika. Kiwini, na ua keonimana ponoi la, mamua ae o ka la 16 o Ianuari 1893, i hoike mua ae i ka mea oiaio e ohumu pu ana oia me kekahi poe Ame rika no ka hookahuli ana i ke aupuni Hawaii,. Ma keia palapala i hoounaia i Wasinetona, he mau la he kanalima mamua ae o ka hookahuli aupuni, ua noi aku oia e loaa ke ano lawelawe naauao me ka wiwo ole ma ka hookahuli ana i ka nohoalii, a e hoopakele ae ika poe mea waiwai.

  E hiki anei ia Amerika Huipuia ke ku maluna o kona kahua hookahi mai kahiko mai a hoohui aku i keia Paemoku manua ae o kona hoomaemae ana iaia iho imua o ke ao helookoa, ma ka hooponopono a hoopiolei, a i na he hana hewa ka kela Kihina i hana @i. E aa a e ae ana no anei o Amerika Huipia e hoohui aku i ka Paeaina o Hawaii a e hio i mea moolelo ia ma ke ano he hana i lawelawe mua ia me ka ohumu e ke Kuhina Amerika Huipuia a me na kanaka kupa o Amerika? A e hoomaopopo pono iho hoi kakou i ka hana i lawelawe ia e ke Kuhina Amerika, ma ka hookahuli ana i ke aupuni o kekahi Moi e noho makamaka a hoaloha pu ana.

  Mahope iho o ka hoihoi ana o ka Moiwahine i ka manao kukala kumukanawai, mahope iho hoi o ka puka ana mai o Kana olelo kukala e mahalo mai ana no ka malamaia o ka maluhia, a i ka manawa ho@ ua hoi hou iho ka nono'na lokahi a me ka oluolu mau maluna oka aina, a ua malu ka aue ana o ka lahui mawaena o na Hawai, i ka manawa hoi aole loa kekahi lihi onene a haunaele, a aole loa hoi he kino i hoeha ia, a aole loa hoi he ola i poino, oia iho la ka manawa a ua Kiv.ui la i kaau aku ai ia Kapena Wiltze o ka mokukaua Amerika Bosetona, e ku ana maloko o ke awa o Honolulu nei penei:

  Aloha oe:--Mamuli o ke anoninoni kupilikili o ke kuhana maloko nei o Honolulu, me ka lawa pono ole o na puaii i loaa ka mana, nolaila, ke kauoha nei au ia oe, e hoolele mai oe i na koa me na luina mai ka moku mai au e noho mana nei, no ka malama i ke Keena Oihana Kuhina o ke Aupuni Amerika Huipuia a me ke Keena Kanikela o Amerika Huipuia a me ka mala naia o ke ola a me na waiwai Amerika.

  Ano, e Mr. Sanetoa Mogana, ma kou noonoo ana, mahea la kahi o kela mau kuleana, anoninoni a me ke kupilikii i kela manawa? Aole loa ia kulana i ikeia maloko o ke aupuni, aole loa hoi mawaena o na kanaka Haawaii i keia manawa, pole loa. Aka, o ua kulana anoninoni a kupilikii nei ia manawa, aia no ia iloko o kekahi wahi poai haole Amerika, e ohumu a e hoao ana e kulai, a e hoohiolo i ke aupuni kumukanawai i hiki ai ia lakou ke haawi aku i ka Paeaina Hawaii ia Amerika Huipuia, no ka hoohui aku me ia, a ia manawa, aole loa i loaa ia lakou he hookahi wahi koa e kakoo ia lakou. He oiaio, he kulana anoninoni a kupiliki io no ia manawa no o lakou. Ua hiki ioa i ka Moiwahine ikela manawa me kona mau tausani a oi mau kanaka onipaa, ke hoopuehu a kauliilii a lilo i mea ole loa kela ohumu kipi Iloko o ka manawa pokole loa, aka, ua hoolele mai la nae o Kivini, kela Kuhina Amerika, i na koa a me na luina o Amerika Huipuia a ua kaupale aku la i ka Moiwahine a me Kona mau koa, a hiki i ka wa i lawa ai he manawa i ka poai ohumu kipi e hookahua a e hoolala i ka lakou mau hana no ka hookahuli i ke aupuni. I ka manawa i hiki mai ai ka Elele o Amerika Huipuia, oia hoi o Mr Blount, he kanakolu paha la mahone iho, e ku ana ua Aupuni Kuikawa nei malalo o ka malu a me ka mana o Kivini a me ka pualikoa o Amerika, a e hoao ana ua Aupuni Kukawa nei ia manawa, @ haawi aku ma ka hoohui ia Amerika ne ka lakou waiwai i loaa ma ka powa a me ka aihue. A e Mr. Senetoa Mogana, e hoike @maku no hoi au kekahi mea oiaio loa, aole loa i haawi aku ka Moiwahine iaia iho a me kona mau poao malalo o ke Aupuni Kuikawa, aka, ia Amerika Huipuia, a i hoike ia maloko o kekahi kukala, i hoolaha ia e olelo ana penei:  "Ke haawi nei au i Ko'u ae mamuli o ka ikaika oi o na koa Amerika Huipuia. A he mea kupono loa e hoike aku au ia oe, i ike oe, o kela palapala kue a ka Moiwahine imua o Kona makamaka a hoaloha maikai, oia hoi o Amerika Huipuia, aole loa i pane ia mai.

  Ano, e Mr. Senetoa, e uwai aku hoi kaua i keia mau mea a pau elike me kona lawelawe ia ana a ku ma Amerika a i ka manawa hoi au e ke Senetoa e hoomaopopo kumaka ai i na mea a pau e pili ana. E olelo ae kaua aia i kela manawa o na kanaka o ka Hema e oa mu ana i ka lakou kumuhana nui e hoomahee i na Mokuaina Huiia o Amerika, a e ku ana he pualikoa nui ko ka Akau, no ka kinai a hoolilo ana, i kela ohumu kipi i mea ole, A ma paha i kela manawa ua hoolele mai la o Enelani i kona mau pualikaua oi ae @ ka nui a me ka ilaika a komo aku ia mawaena o ka Akau a me ka Hema.

(aole i pau.)