Ke Aloha Aina, Volume IV, Number 16, 16 April 1898 — Page 4

KE ALOHA AINA

 

Ke Aloha Aina

Hookumuia no ka

Poomikai o ka Lehulehu, a ke Nu pepa na ka Lahui Hawaii.

 

Edward L. Like

Lunahooponopono.

EMMA A. NAWAHI

Puuku o KE ALOHA AINA.

 

HONOLULU……..APR. 16 1898

 

KO KAKOU ALII AIMOKU.

 

            Ma ka ku ana mai o ka mokuahi Belgic i ka Poaono nei, i loaa mai ai ia makou na lono hope loa e pili ana no ko kakou Moiwahine, oia hoi, aia no Oia me ke ola kino maikai ken oho la ma ka Ebbitt House, elike no me ka wa a na Elele i haalele aku ai ia Wasinetona. He oia mau no Kona ku kiai ana no ko kakou mau pono, a oiai hoi, aia o Amerika a me Sepania ma ke kae o ka hookah koko kahi i hakoko ai, aole nae ia he mea na Kalani Aimoku e kui ae ai o Kona noonoo mao a maanei. Aia no Kona iini ke nee mua la no, no ka hana ia o ko kakou pono, a i haawi mai no hoi i Kona aloha i ka lahui holookoa o Hawaii.

 

HE HOAKAKA AKU.

 

            Oiai, ua pau iho la ka hapaha mua o keia makahiki mai Ianuari a hiki i Maraki, a o ka hoomaka ana keia o ka hapaha elua mai keia mahina aku o Aperila nei a hiki i Iune. Nolaila, ke paipai ia aku nei na poe a pau ma ka hapaha lakou e hookaa nei, e hoomanao mai I ke ola o ka pepa o keia hapaha e hele nei, o hoopau auanei makou i ka hoouna ana aku i na nupepa ia lakou, oiai e kokua ole ia mai ana ka mea e hoomauia ai ka hiki mau ana aku o na nupepa ia lakou. Aohe a makou olelo ana no na poe i hookaa pau I ko lakou uku pepa no ka makahiki holookoa, a pela hoi me ka poe i hookaa mai no eono mahina.

            Aka, ke paipai mau nei makou i na poe hookaa liilii ma ka hapaha a me ka poe Luna hoi e hoouna ia nei ma na mokupuni ma ke ope I hoouna ole mai i na dala a ka poe e lawe nei malalo o lakou. Ua hilinai makou maluna o ko ooukou hoopono a hiki iho la i ka pau ana aku la o kela hapaha mua. Nolaila, ke hoakaakaia aku nei i na poe hoomanao ole mai i ke ola o ka pepa, e hoomaka ana makou e paa i na ope a na Luna hookaa pololei ole mai iloko o keia mau la, a mai haohao ke hoea hou ole aku ka kakou milimili Ke Aloha Aina, ma ko oukou mau ipuka hale, oiai oukou e noonoo ole mai ana i kona mau mea e pono ai, oia na lilo pepa, pai ana a me na uku limalima, a me na luhi o ka hoouna a me ka malama ana ina helu o kela a me keia nupepa i hoounaia aku i na Luna a me na poe lawe pepa ma ka owili pakahi ma na apana a ma na mokupuni a pau, he mau lilo wale no ia, no ka uku ana i ka luhi o ka poe nana e hana ia mau hana, a nolaila, mai ahewa mai e na makamaka ia makou ma keia mea a makou e hoakaka aku nei. E maliu mai hoi ka pono a i hookahi ko kakou kaunu like ana i Waialoha.

 

KO KAKOU MANAOLANA.

            Aia no ka manaolana iloko o na poe Hawaii aloha io ia Hawaii, ko lakou aina i hanauia ai, a o ko lakou Home kulaiwi hoi mai na kupuna mai.

            Ma ka nana ana i na mea e ikea nei, he elua no mahele iwaena o ka lahui e ku nei, a e aumeume ana no ka hopena e hiki mai ana. Oia no na poe e noho mana mai nei, a e kaukai nei ko lakou wahi hookanaaho ma ke kahua a lakou i hilinai kuhihewa ai no ke ko o ko lakou makemake, a o kekahi mahele hoi, oia kakou na poe Aloha Aina, e kali nei no ka hookoia no hoi o ko kakou makemake, oia ka nele a nele loa o ka hoohuiaina, kela kupuino a kakou e kau nei ka weli, o hiki mai na mea ino he nui, oia ka aihue me ka powa, ka hao wale a me ka pepehi kanaka, a nui wale ka hoi na hana ino like ole o keia au e ike ia nei, oki loa aku paha ke hui ae kakou.

            O ka makou pule mau, e hookoia ko kakou manaolana no ka pono o Hawaii, a e hoi hou mai ko kakou mau pono i kailikuia a me ko kakou noho kuokoa ana, a oia mau hoi ka welo ana o ko kakou Hae nani ma na kaiaulu aloha o Hawaii no ka wa mau loa.

 

KA LEO O KA HAPANUI.

 

            O ka leo o ka lehulehu, oia no ka leo o ka hapanui o ka lahui o ka aina. Aole he hana a kekahi lahui, a i ole ia, a kekahi aupuni paha i hiki ke kapaeia ae mawaho o keia rula pololei.

            Ke hahai nei na Hale Ahaolelo Kaukanawai a pau loa o na lahui like ole malalo o keia kahua paa pela no ma Hawaii nei i ka wa e noho ia ana e ke Aupuni Moi.

            Iloko wale mai nei no o keia au oehaa o na eepa i hoololi ano e ia ae ai keia rula paa, a lilo o ka hapa uuku o ka lahu ka leo mana, a na lakou e rula nei ka hapanui.

            Aia he aneane 14,000 paha a oi ka poe kupono i ke koho balota mai Hawaii a Kauai. Aka, ma ke koho balota ana iho nei nae a ka Repubalika, ua emi no ka huina o ka poe i ae ia e koho, a nae he mea la o ka hookahi hapakolu wale no, a emi iho no paha, a oia koho ana a ua hapa uuku nei, oia keia Aha e noho mai nei. Aole ia mai ka hapanui mai o ka lahui, a he ku maoli no hoi ka wahawaha keia ano aupuni ke noonoo ae. Eia no nae ka mea e ike ia aku nei, aohe no he hiki ia lakou ke hooholo i ka lakou mau hana, mamuli o ke koho ana a ka hapa uuku, elike me ke ano o ke kukulu ia ana o ko lakou mana i kinohi.

            Ke hooholo nei lakou i na mea a pau mamuli wale no o ka ae ana a ka HAPANUI, aole hoi na ka HAPAUUKU, a ke lawe mai nei no nae lakou i na rula, no ka hapanui e apono, a e hooia i na hana a pau loa. Ia lakou nei ka haawi o ka akau la ka hema, a o ka auamo ka kakou.

 

OIA IHO LA NO HOI PAHA.

 

            Mamuli o ka ninau a kekahi o na Lunamakaaina o ka mokupuni o Hawaii, oia hoi ka Hon. W.C. Achi, i ke Kuhina Waiwai, e hoike mai oia i ka nui o na Luna Leta ma kela a me keia wahi o ka Paeaina, a me ko lakou uku mahina pa hoi, mamuli o ka ike o ka mea nana i waiho o ka ike o ka mea nana i waiho aku keia noi iloko o ka Hale o na Lunamakaaina, eia ke uku ia nei kekahi mau Luna Leta, i kekahi uku i kupono ole ke malama pono ia ka hana, elike me ka uku o ka Luna Leta o Kalapana, Puna, Hawaii, Peninsula, Ewa, Oahu, a me kekahi mau wahi e ae o ka Paeaina, no lakou hoi na wahi uku i panee ae i ka hapa iniha.

            Nui ko makou mahalo i ka Lunamakaaina e nana ole ana i ka pono o ka aoao hookahi, aka, i ko ka lehulehu holookoa kona makemake, ke kuleana hoi ana i lawe ai i kekahi noho iloko o ka Hale Ahaolelo. He mea oiaio, o keia ninau, ua imi aku oia i ka nanehuna a na Luna Aupuni e hooko nei i ka hana maluna o ko lakou mau paahana, a oia hoi ka kakou i ike ae la ma ka hoike a ke Kuhina Waiwai, e pane ana no ka uku o na Luna Leta o Kalapana, Ppuni, Hawaii a me ka Peninsula, Ewa Oahu, he $3.33 no ka mahina, a he uku hoi ko keia mau kanaka, ma ka hakina pau loa ma ka uku Pooleta, aole hoi ma ka puipui a me ka nemonemo elike me ko kekahi mau Luna Leta e ae.

            O ka hua maikai i loaa mai ma keia ninau, oia no ka hiki ole i Ke Kuhina Waiwai ke pee ae maloko o kekahi o-pu nahelehele, i wahi e nalo ai kona poo, oia hoi kana mau hooponopono hana ai a mamuli o na hoonohonoho ana a ka Luna Leta Nui o ke aupuni, a oia mau hoolala a hana ana, aia no ke koikoi a pau maluna o kona hokua, elike me ka makemake o ka ninau i kono aku e haha i ko ano o ko ke Kuhina Waiwai lawelawe ana i kana hana, no ko ka lehulehu holookoa, a ua ulu mai hoi iloko o keia mau hoakaka uku ana o na Luna Leta na manao hoohuoi, pehea la hoi i hoemi ino loa ia ai ka uku o keia mau wahi i hoike ia ae la maluna a me kahi wahi okoa hou aku no.

            O ka mea paha i maopopo loa ma ka makou koho ana, oia hoi, malia paha, oia mau wahi i malama ia ‘la, he mau Hawaii ia i hiki ke ola i ka luau a me ka pualele, a pela i haawi ia ai kela uku pooleta no laua, ina paha he wahi ilikeokeo ma ia wahi, aole loa ke Kuhina Waiwai a me ka Luna Leta Nui e ae e ola laua, elike me ke ola ana o ke kanaka hawaii haahaa hoomanawanui, a oia ka io a me ka waiwai o keia ninau a ka Lunamakaainana kaulike i imi ia, i loaa ai he haawi kaulike maluna o kela a me keia e malama ana i ka hana a ke aupuni, a malalo hoi oia kumu i haawi ai makou i ka mahalo i ka mea nana ka ninau i waiho aku iloko o ka Hale, a i pane ia mai hoi elike me na hoakaaki maluna ae.

 

O BERITANIA NUI A ME HAWAII

 

Mai ka Avalataisa mai .

 

            O kekahi o ua palapala mai Wasinetona mai, e olelo ana, o ke aupuni o Beritania ma o ka Haku Pauncefote, ua kue aku oia ma ak aoao o ka hoike ana mai nei a ke Komite Senate o na Aina E, e olelo ana hoi o Beritania Nui ma o kona Agena la ke hooikaika mau nei oia e hoohuli i keia Repubalika, a e hoihoi hou i ke aupuni Moi.

            O keia popilikia ma na wa a pau, ua lilo ia i mea na na hoa’loha o ka hoohuiaina e wehewehe mau ai. Aole naoe he oiaio. Ina la a ka Haku Palmerston i hoike aku ai i na keiki alii Kamehameha ma Ladana, o Amerika Huipuia ka puuhonua o na kanaka Hawaii, i ka wa e ulu mai ai o kekahi pilikia o na aupuni mamao. Aole i hoike mai o Beritania i kona wahi lihi manao e lawe e hoomalu, a i ole e lawe lilo i keia mau mokupuni, a oia no ka olelo mau a kona mau kanaka kalaiaina. O ke komo kue ana o Komisina Wodehouse, ma ke alahele inaina no ko kakou kumuhana me ke kuleana ole, a ua manaoio aku akkou me ka maopopo ole i kona aupuni, a komo na hoohuoi ana, he manao ko Beritania no ka mea e pili ana i ko kakou mau kumuhana, aka, o ka poe i koho e ike lea i ka oiaio, ua maopopo koke ia lakou kona kue ana, aole he hewa oia uwao ana. He lehulehu wale na kumu no ka koohuiaina, me ka hooponopono oleia o ka oiaio. I ka wa o kekahi mau kanaka Amerika he lehulehu wale i alakai no kahi o ka manaoio ana o ka hoohuiaina, he pale ana aku ia i na hoopopilikia ana mai a Beritania, ua hoikeia aku lakou mai ke kumu kiekie, oia hoopilikia ana aole ia i noonoo ia. O keia poe ua hoomaka mai lakou e hoahewa i ko makou manaoio, a ua hoahewa hou mai, he paipai kolohe a me ke aloha ole keia koi ana.

 

KA ILINA O KA LEHULEHU.

 

            Ma ka noho ana o ka Hale o na Lunamakaainana ma ke kakahiaka Poakahi nei, ua heluheluia mai la ka bila kanawai hou i hoomakaukau ia e ka Loio Kuhina no ke kanu ana i na kino make ma keia hope aku, ma Halawa, Ewa. O keia bila kanawai, akahi no a hoea maoli ae oia iloko o ka Hale Kau Kanawai o ka lehulehu, kahi hoi nana e noii pono aku na kinaunau a pau o keia bila, a heaha la ka manao nui o ka lawe ia ana ae o keia bila kanawai iloko o ka Hale, i hele huhu ai ke ahi me ka momoku, i ka Aha Kuhina, ma ka hapai ana mai i keia hana ano hou.

            E pono no paha makou e hoakaka piha aku i ko makou manao ma keia mea, elike hoi me ke kuhikuhi ana a ko makou lunaikehala, i kahi e hookaulike ia ai na hana, a oiai hoi, he wa hune loa leia o ka aina, a oia no nae ka wa i hoala ia mai ai o keia bila kanawai iloko o ka Hale, kahi hoi i manao ia ai, o laila no kahi nana e apono iho a me ka ole.

            He nui na mana hookanalua i ulu mai iloko o ko makou noonoo, oia hoi, o ka mua, oia no na lilo kiekie o ke kaa kupapau o ka mea i hala a hiki i ka hale hoolulu kaaahi o Kuwili, ka lilo o na kaa ohana e ukali ana mahope o ka mea i poino, ka uku o ke kaaahi no ka halihali ana i ke kino wailua o ka mea i hala, ka ohana a me ka lehulehu o na hoaloha e ukali ana, ka lua pao e waiho ai ke kino, a pela aku. O keia mau lilo a pau, he mea kunana ia i ka noonoo o ka ohana ilihune a nele, a o ka hope, oia ka hiki ole ko uku i ua auhau a pau o keia mau wahi i hoike ia ae la maluna, a o ka hope aku no, oia ke kino o na poe i pili i ka mea i hala, ma o ko lakou hopu maoli ia ana ma ke kue i na rula o ka Papa Ola, a o ka io no ia o keia kanawai ke holo, a oia