Ke Aloha Aina, Volume IV, Number 43, 22 October 1898 — Page 2

KE ALOHA AINA

 

Ke Aloha Aina

Hookumuia no ka

Pomaikai o ka Lehulehu, a he Nu

pepa na ka Lahui Hawaii

 

EDWARD L. LIKE.

Lunahooponopono.

EMMA A. NAWAHI.

Puuku o KE ALOHA AINA.

 

Honolulu….OCT. 22, 1898

 

            Ua like kahi kanawai wehe i na ipuka o na hale inu rama, me ka hookonokono ana aku i ka pinao e lele lakou me ka hookapalili ana ma na puka aniani o na hale noho o na Kuhina nana i hana i keia kanawai hoohenehene kohu hana keaka la.  Kupanaha no paha, aia ka a pau, eia hou aku no ke he mana kau kanawai hou aku la no koe o lakou mahope oia manawa.

 

            Ua lilo loa na manao paio maloko o na nupepa i mea lealea loa i kekahi o ko makou makamaka kakau nupepa, aka, no makou iho ua lawa makou i hookahi a i 2 manawa, a o ka pau ae la no ia, oiai he mea hoonaukiuki wale no ia i ko makou mau makamaka heluhelu, a he mea hoi e hoonawaliwali ai i ka holomua o ka makou hana.

 

            Ua lilo na oleloao a Lunakanawai Apana Wilikoki i pane aku imua o na koa hoohaunaele o ke ahiahi Poaono nei, i mea e nuha ai kekahi o na Aliikoa i haawi ia iaia ka mana, no ka hooko ana i na kanawai o ke kaulike a me ka pololei.  A no ia kumu, ua ninau okoa ae nei oia i ka Lunakanawai ina paha, ua pololei io elike me na mea i hoolahaia maloko o ka nupepa Avalataisa o ka la 18 nei.

 

            O ka haawi ana o ka Lunakanwai Apana i ka hoopai maluna o ka mea hana hewa, he hoike olalao ia, o kona paa ana i ke kanawai ma kona lima, me ka mea kuono ma kekahi lima, e hoike ana hoi i kona io maoli, he kanaka oia no ke kaulike a me ka hoopno.  He hoike hoi, he hana ia e hiki ai ke hilinai ia kana hana ma na ano a pau, a makou hoi e haawi aku nei i na mahalo ana he nui nona, ma kona ano he Luna Aupuni e hooko pololei ana i na olelo o ke kanawai, aole hoi ma ke ano makamaka, a e kapa mau aku no ka makou makapeni iaia i kona wa e hana ana i ka pono a me ka ewaewa ole.  "Ke kanaka hoopono o ke kaulike.

 

            Ke nee nei ke au o ka manawa imua, a ke alualu aku nei kakou i na mea e hoea mai ana mmua o ko kakou alahele, e like me ko kakou hakoko mau ana me ko kakou mau enemi, pela no hoi ke hiki ole ke hoihoi hou ia namea o hope imua, a oia no hoi ka kakou o ake nei o ka hoea mai no o na li'a ana malua o na mea a kakou i kupaa ai mai kinohi

 

            He mea kupono na na poe kue kakou e hoihoi mai, aole na kakou iho ka poe aloha aina, aka, aole nae pela ka hana a kahi poe, hoala mau no lakou i na mea e hoonioni ai i ko kakou noho ana, no keaha mai ke kumu, aole anei aia iloko he ponalo kahi i noho ai.  Pela no a oia no ke ano o kekahi poe, aka, mai nana aku kakou ia poe, no ka mea, he poe kakaikahi loa,, aole i piha ke kauna.

 

            O ka makou hana no ia e ao mau nei i ko makou mau makamaka, mai uhoai i ka lu wale ana i ka hou o ko kakou mau lae no na hana ano ole, a i ku ole hoi i ka pono o ka noho'na ilihune, oiai kakou, ua na'i ia mai nei a pilipu i kapaia, mamuli o ko kakou hoomaopopo ole maoli no i ke ano o ko kakou noho ana.

 

            Ua hoea nui mai paha keia ano, mamuli no ia o ka laulaha nui ana o na hale hana inu bia o ke kulanakauhale, a pela no hoi me kekahi mau wahi o na kuaaina, ua lilo keia mau hana ia lakou i mea lealea loa, a ua hosana aku hoi ko lakou uhane ia mea, me he mea la, he pono ia mau hana, a he haawina nani hoi ia o ko lakou hauoli.  E inu ana, e haa ana a e moe ana ma na wahi kupono ole, a ke pau ae na haawina o ke daimonio mai iaia ae, aole ino la ka manu iloko o kona punana ua lele loa mai iaia aku.

 

            Aohe a makou k amailio nui ana o ka poe ua lena na ku'i no ka mea, ua komo kuhohonu no ko lakou kino iloko o na hana ekaeka e hiki ole ai ke hoololi ia ko kakou mau noonoo, no kamea ua kanaka makua ka noho ana o ka uhauha iloko o ko lakou mau kino, a he kakaikaki loa oia poe, ke huli ae mai ko lakou uhauha ana a lilo i poe maikai.  Aka, no na oio hou o keia mau la ka makou e ake aku nei mai hahai aku lakou mahope o ka meheu o kela poe mua a makou i hoike aku la, no kamea, he hopena pilikia a me ka ilihune haalele loa

 

            Eia kakou i ke au holomua o ka naauao, eia wale no ka makou e ao aku nei, e hoala ae i mau hana e pno ai ka noho ana, e laa na hana lima ike, na hui liilii ma ke ano hoanu a pela aku, a e hooikaika nui e lanakila maluna o ko oukou mau enemi o lilo na hana a oukou i hoala ai i mea paani wale no, a o ka hopena aku, oia no ke ko mau keia mau huaolelo hooiloilo a ka poe manao ino "he hana na kanaka aole e puka." He mea oiaio o ke kumu nui e ko mau ai o kela mau olelo, oia no ko kaou hoomaopopo ole i ka kakou mea e hana ai, a nolaila, ua hele aku no kakou a ka "hoemaihole hoi mai," e like me ka J.M. Kapena i olelo ai.  A e ku anei kakou a nana aku i kana mau olelo waiwai ole, i make kanu i mea e hoopilikia ai i ka kakou mau hana?  Aole pela, e ku a hoao, a hoonee aku imua i na hana e pono ai ko kakou noho ana.

 

            Oiai, eia no kakou iloko o na ao poeleele o ka noho ana maopopo ole, me he mea la, ua like kakou me na keiki makua ole, oiai hoi ko kakou noho ana aupuni, ua maopopo ole loa i keia mau la,  a ke ike nei hoi kakou i na hana paewaewa e ulu mai ana ia i kela a me keia la, elike me ke ino o ka hookumu ia ana o na hana, pela no e hoea mai ai ia mau hana a kakou e ike aku nei me ka poaeae ole.

 

            Eia na aupuni naauao o ka honua ke hookelakela mai nei i ko lakou ike akamai o keia au hou e nee nei, a o ka mea makahehi loa ia i waena o lakou, oia no na ma pili ka oihana kaua.  o Europa, ka hikimua ma ia lala ano nui o ka ike, a o Amerika mai,  me ka hoomaopopo ole ia o na aupuni ma ko Asia poai, oiai o ka hapanui loa, a ike ole i ka noho ana malalo o ke au o ka malamalama Karistiano.  Aka, i keia la, ua ulu ae la he hao kila hou, a eia ke na'i mai nei ia Europa a me Amerika, oia kkahi e helu u ia me lakou nona hoi ka inoa a kekahi poe kalaiaupuni e makau nei, oia hoi o Iapana.

           

            Iloko o keia mau la o ke aiwaiwa, oiai o Amereka Huipuia me Amerika Akau, Enelani, Geremania, Auseturia, Farani, Rusia, a me Sepania ma Eurepa, e hookelakela ana i kona mau mokukaua hao kila a paa hoi, a me kona mau pualikoa nui hewahewa, aia hoi, ua ku ae la o Iapana ma o ka hookele ana a kona Emepera ponoi, a me kona mau kanaka kilo aupuni loea a alakai aku la iaia maluna o na kahua kana a kea nana i hookaakaa aku i na maka o ko Europa a me Amerika poe kanaka i maa i ka honi ana i ka uahi o ka pauda, ma ke kaua mawaena o Kina a me Iapana, o Iapana kekahi o na aupuni i kupono loa ke helu ia ma ka papa ekahi o na aupuni ikaika o ka honua.

 

            O ka loaa an o ka lanakila hiwahiwa iaia, ke kumu nana i hoaui mai i na manao haakei o na ilikeokeo, mai ka lakou kapa mau ana aku i na aupuni nui a liilii o Asia he poe aohe o lakou heluna iloko o na aupuni malamalama o Europa ame Amerika aka i keia la, eia Iapana ke hehihehiku mai nei i na kapu o Amerika me Europa i keia mua aku i kona makamaka pili ponoi ma Honolulu nei, eia la ua loaa mai ia makou ma ka makou noii ana, a e ike iho ka makamaka, aia makou maluna o ke kahua kumu kahi i ku ai, aole ma ka welelau elike me ka ke hoa e noke mai nei.

 

NA TOPIDO O KA LA.

            No ka lealea loa paha o ka Ona o ka "Makaainana" i na hana hoouluku manao iwaena o ka poai o ka poe aloha aina, ua manao oia, o ka hoolilo ana i na manao pane he kumu waiwai nui ia no ka pepa, pela oia i nihi ae nei ma ka lapa manu ole, a koi mai ia ia makou e pane aku ma kahi ana i manao ai, "oia ka ike a me ka noeau" ma ke kiina iho a ke akamai, aohe mea nana e pa-hu aku e kupono ai kona hene i ke alo o Kauiki, aole hoi i hoi iho maluna o ke kumu ana i lele kikaho mai ai i kinohi.

 

            A oisi hoi, he minamina makou i ka makou pepa waiwai nui, ma ka hookomo ana aku iloko o keia hana, aka, aole nae e hiki ia makou ke alo ae, no ka mea ua koi maoli mai o "papa nui" ia makou e hoike aku i ke kumu oololi ana i manao ai, ua kohu a ua pilipono kana pane i ko makou wahi e ekemu ole aku ai iaia.  Aka, e kala ia mai nae makou no , ke koi hoo-hu-a a ka hoaloha, oiai hoi makou ma ka aoao pale ana ua ia mea.

 

            Ua noii mai nei ka hoaloha "Makaainana" ia makou, ma kahi o ka Peresidena Nui o na Ahahui Aloha Aina o na Wahine a me "mama" i hana malu ai i na Komisina no ke Alii a me Kona kanaka ma ka aoao o ka lahui i ke aloalii o Wasinetona, me ke kahea ole ia ka i Aha Elele no na Wahine, i ko laua wa i haalele mai ai i na kapakai o Hawaii nei no ka aina nui a palahalaha o Amerika.

 

            O wai kai ike ia manawa, e haalele mai ana Oia i na kaiaulu o Kona aina hanau?  Ua holaha ia anei ia mau la, e holo ana Oia i Amerika?  Aole! Aole loa no!! O Kona kau ana iluna o ka oneiki o ka mokuahi China i ka la 5 o Dekemaba, 1896 a holo, oia a mea nana i hoopuiwa ae i ka lehulehu iloko oia manawa, a ua komo like no hoi ia pahaohao iloko o ka poai o ka poe kue Iaia, me ke kahaha ana.

 

            `A oia palamimo o ka hele ana o ua Lani Alii la, pela no hoi ka palamimo o na hana i lawelawe ia no ka hookohu ana Iaia i Komisina ma ko ka lahui aoao, aole ma ke ano kipa-pa-lale, i wahi e hoopilikia ai i ka huakai hele imi pomaikai, ina hoi, i loaa io mai ka pomaikai ma ia hana malu ana a ka Peresidena a me "mama" nui, no laua wale no anei ia pomaikai?  Ke pane nei makou, aole; no ka lehulehu holookoa no ia a pau o Hawaii, a no lakou no ia mau haawina nani i imi ia ai.

 

            Ke hoike hou mai nei ke hoa, "no ka ike ole o kekahi poe e ae ole loa aku hoi ke Kakauolelo."  Eia mai ka oiaio; o ka manawa i hana ia ai o keia hana hokohu KOmisina, aia ke Kakauolelo i Hawaii kahi i hoolai ai aka, o kona hoike nae maloko o kana leta, i kona makamaka pili ponoi ma Honolulu nei, ke oiaio nae hoi e like mea i loaa ia makou.

 

            Eia mai ka oiaio e "papa nui," nana no i apono mai, aole na laua nei, aole hoi na hai aku, ma kekahi halawai a ka Aha Kuwaena o na Wahine i malamaia ai ma Alanui Kukui, ua heluhelu ia mai la ka leta a ua Kakauolelo nei, i ike ole iho la no i kahi ana i apono ai ia mau la i kaahope aku la, oia hoi;

            "O na hana a pau e pili ana i ko kakou pono, ke ae nei au e hoohana aku oukou i ko'u inoa ma naano a pau."  Aia la, na ke Kakauolelo ponoi no keia o ka Ahahui i kauoha mai, e lawe ia kona inoa a hoohana ia aku no ka pono o na mea a pau, a malalo hoi oia kumu, i pono ai kekii ana o ka P eresidena a me "Mama" i ka inoa o ke Kakauolelo a hookomo maloko o ua palapala hookohu Komisina la.  Aia la, aohe na hai aku kou make, aka, na ua Kakauolelo la no au i painuu mai nei ia oe, i loaa pono ai oe i ke kiina pololei a kahi uluiki.

 

            O ka makou ia e olelo ae nei, ina i pono akula kela hana ana, penei ua pono kakou a pau, aka, aole nae no laila ke kumu i hewa ai.  no ko Amerika makemake maoli no ia Hawaii nei, a pela aku la i loaa ai kela kuleana ano hou ia kakou. O ka makamaka pu no hoi kekahi i apono i kela hana naauao a ka Peresidena o na wahine, me ke keha pu ana ae iloko oia mau la, "Ka Elele Kiekie i Wasinetona," a pela aku.  A pehea hoi i ohiuhiu mai nei i na mea ano ole i hana ia ia mau la, aole anei no ka haiki o kahi kuleana, ke kumu o keia mau hoopukapuka olelo a ua "papa" nui nei. Pela no.

 

            Oiai, o ke Komiina malu i hanaia ai, aole he noi mana koho o na koi kahiko loa no i kinohi, a oia no ka haawi ia aku e hana, aole nae hoi he i ae ia mau la e, ua hwea kela, ua kulike ole hoi ke pine me ke o, aka, he nani wale no mai Kaena a Waialua, nui na hookina olelo ana, na ka lehulehu ia e alawa aku maloko o ka "Makaainana" a e ike no, aole ka makou he hoike pilikino, aka, i ka oiaio no.

 

            Ke hookuu aku nei makou i ke kamailio ana me oe malalo o keia kumuhana koi kumu, me ka minamina pu i ka makou pepa no ka pane ana.  Me ka manao maikai, ke hooki nei ia hana me ka nana hou ole aku.