Ke Au Hou, Volume II, Number 24, 14 June 1911 — He Moolelo no ke Ahi o Enelani Sa Naita Odisa KA METALA DALA O KE KE'A HEMOLELE-KE KAE'AE'A O KE KAHUA MOKOMOKO O ASABE-KA MEA I KAPAIA KA ILIO HANU MEHEU POHIHIHI, A I OLE, O KA NAITA HELE-ULUULU [ARTICLE]

He Moolelo no ke Ahi o Enelani Sa Naita Odisa KA METALA DALA O KE KE'A HEMOLELE-KE KAE'AE'A O KE KAHUA MOKOMOKO O ASABE-KA MEA I KAPAIA KA ILIO HANU MEHEU POHIHIHI, A I OLE, O KA NAITA HELE-ULUULU

"Ma o ke Akua la ame St, Denisi ina aole olom e uku mai i uku panai oi ae niamua oia l<rkomaik&i, e hiu palaka ia no olua ma na okuku« wawae iluna a e hoolewalewa ia ko olua poo il*lo, a ma na ulili hao o keia mau puka aniani e kau «i. olua, a hiki i ka hoolilo ia an'a o ko olua kino ena manu koroka ame na pueo poo nui i mau kino iwi kanaka wale uo. E kamailio mai e na ilio Sakonal Heaha ka olua olelo no ko olua ola? Ia oe e Rotewuda, heaha la kau olelo?" "Aole he kiko," wahi a Wamuha, "a no ke kaulia ia o kuu wawae iluna, e lilo 110 kuu 1010 malalo, aka, ina pela e kaulia ai au e hoohuli i ksn poo ilalo, e ala hou ae no au a ku iluna." _ Cenevieve!" wahi a Foronndebufa, "he«ha ka oukou i lawe mai nei ianei?" A ia manawa pai aku la oia i ka papale kapu me ke kua o kona poholima, a ike ia aku la na hiohiona o Wamaha ame ke apo dala ma ka kona a-i i kaulia ai ka hoailona kauwa na Cederica, hooho ae la ia me ka leo nui: "E Gile Kelemena, na kauwa ame na ilio! Owai ka oukou i lawe mai nei iaaei?" Ma ia wa komo mai la o De Bracy iloko • k« keena kahi a Foronadebufa e kamailio nei m» na kauwa ame na pio, a i kona ike ana ia "Wanaaha oleio »e la ia. "O keia ke kauwa kamailio lealea a Cederica, ka mea i hakaka pu ai me 1M ludaio laaaka ma ke kahua kaua o Asby." "0! • hoopai no au ia lakou apau," wahi a F*r»n»d»bufa, "e kaulia koke lakou iluna na waWa« iua aole e hiki i keia puaa Conigaboro ke aka mai ap u. 0 ka pau o ko lakou waiwai ka pal«na hope o ko lakou uku, e I>iki ai ia'u ke hook\iu «ku ia lukou e noho kauwa mai mttlalo o kakea, a hookoe aku i ke ola ma ko lakou puka ihu, a i el« lakou e hookea, a e haawi pio mai i ko

lakmi mau waiwāi, aia i ke ao hou e hoomaka aku ai lakou e ike ika oluolu oka noho ana. E Gile e kii aku oe e lawe mai ia Cederica ia nei, pela e hiki ai ia'u ke kala aku i kou kuhihewa i ke Sakona Feranakalina o keia kauwa hepa. ,> n Ae/' wahi a Wamaba, u e loaā no kou kiekie naiia malaila, he mau hepa e ae kekahi ma* waena o makou i oi aku mamua o Ferenekelina. H I mai la ka luna paahao. "0 ko makou manaoio, aole he Cederica ae malaila, ina aole keia o Cederica imu-a o kou alo/' "Heaha ke ano o keia olelo a oukou/' wahi a Foronadebufa. Pane maila oDe Bracy, <( Ma ona haipule la o na lani paha ka i puka aku me ke kapa kahuna moneka. ,; E na kauwa o ka lua ahi/' wahi a Foronadebufa, "oiaiō no, ua hookuu aku au me kuu lima ponoi i ka puaa Rotewuda. Aooe e &amaba, ka mea nona ka hepa i lanakila maluna o ke akamai o keia mau hupo, e halawai mai auanei me ka hoopai i oi aku ka ikaika mamua o na mea e ae. E oki aku no au i kou poo. Ena kauwa # oki aku i kona poo ano a kiola aku ma na puka aniani. O kau haua he kamailio lioolealea, G hiki anei ia oe ke kamailio hoolealea mai ano?" (< 0 kou kiekie naita ka mea nanajl hooili mai maluna o u i kekalu hana i oi ae ka maikai mamua o kau mau puana olelo ana/' pela aku o Wamaba, me ka hookaumaha ole ia o kona ano maalea, no ka niake i puana koke ia mai ia manawa. <4 lna oe e haawi mai ana i papale ulaula īio u e like nie kau olelo e houlaula ia kuu lauoho me ke koko, o ko'u lilo koke no ia i kadinale emi mai ko'u kulana .moneka haulma uku mai keia manawa aku ■"

I§ wa pan« mai ia o De Brftflyi f'Uft ak»k& ka manao o ka mea poino e ae mpi ana oia i ka make. E Foronadebu£a mai pepehi iaia. E haawi mai oe iaia na'u i mea kamailio lealea no kuu puali koa, na koa kuikawa. Heaha kau olelo e ke kauwa? He lealēa maikai anei kou puuwai i ka hele pu ana me a'u i na kaua?" "Ae," wahi a Wamaba, "me ka hookuu ia mai e kuu haku, no ka mea, aole au e pono ke wehe ae i keia a-ikala (kuhikuhi ae la ia i ka a-i) me kona ae ole mai." Pāne mai la o De Bracy: "0! he mea hikiwawe loa i ka pahiolo Noremana ke oki iho i ka a-i Sakona." "Ae e Sir alii," wahi a Wamaba, "pela iho la e hookoia ai ka olelo nane. "010 iho ka Noremaoa I ka laau oka Enelani I lei a«i Noremana Ma ka a«i o ka Eneliki He pua Noremana Me ke pa Eneliki ' Ma ka makemake o Enelani I hoomaluia ai o Enelani Mai hookaulana e ia Ka inoa o Euelani A hiki i ko Enelani Eo ana ma na moku eha." «i <<TT a noi e De Bracy," wahi a Fo>ufa, "e ku aku oe e hoolohe i na olelo lealea t. ka hupo, oiai ka luku e hookokoke mai nei ia kakou! Aole anei oe e nana aku ke hookokoke mai nei ka poe enemi ia lakou, a o ka kakou elele i hoouna aku nei me ko waho poe, he elele ia o ka ino, a ma o keia kanaka la i hoopakeleia aku ai kekahi pio, ka mea au e makemake nei e hoolilo i hoa no kou puali kaua? Heaha na mea e ae ā kakou e manao ai i keia wa, aole anei o ke kaua koke?" "E hele koke ano i na kukulu o ka pakaua," wahi a Bracy, "i ka wa hea nei la oe i ike ai ia'u ua hookaumaha ia au e na manao kaua? E kii aku i ke Teraepela, a oia kekahi e kokua pu mai i ke kaua ana, no ka mea, o kana hana ia iloko o kona mau la o ke ola ana. 0 oe, ma na paia pa oe o ka pa kaua, a owau e hakaka aku no au e like me ka'u i manao ai he pono ke hakaka, a e ike auanei oe o koia poe powa Sakona, e hopu

Wftl« Riia lakōu 1 na ohu noe o ka lanl mamua g ka hooikaika ana mai e loaa ia lakou na paia o ka pakaua o Torekuilatona. "Ina lie ake nui kou e kamailio pu me ke Sakena Feranekelina, no ke aha la oe i kamailio ole ai no ka uku me keia Sakona" (Atelaue). Haawi ae la ia i kekahi kiaha waina ia Atelane me ka i ana: "E hooma-u aku i kou kania-i me ka wai momona, a e hoike mai i kau uku e haawi mai ai no kou hookuu ia." Pane aku la o Atelane: "E hookuu mai ia'u ame kuu mau hoa, alaila, e uku no au i hookahi tausani apana dala." I mai la o Foronadebufa: "Me ka huina oia mau dala au i ae ai, e ne pu anei oe e hoihoi aku i kela poe nalo meli e hoopuni mai nei i ka pa« kaua, ka poe e kue «ei i ko ke alii maluhia am® ke Akua?" "Ina he hiki i ko'u mana ke papa aku ia lakou," wahi a Atelane, "na'u no lakou e hoihoi aku i ko lakou wahi i hele mai ai, aole nohoi au © hopohopo no ia mea, no ka mea, he hiki no ia Cederica ke kokua mai ia'u." "Ua pono," wahi a Foionadebufa, "ua liolo ko makou ae no ia mea, a e hookuuia aku auanei 06 6 hele me ka like mawaena o na aoao a i elua, me ka uku ia ona dala he tausani. Aka nae, aole e hookuu pu ia aku me ka ludaio no loko o keia uku." "Ame ke kaikamahine kekahi a ka ludaio," wahi a ke Temepela. Pane aku la o Atelane: "lle mea kupono °le * a ika poe i kapaia lie karistiano, ina aole lak°u e kokua aku i na poe i kapaia he hoomaloka." I mai la lioi o Bracy: "Aole i komo pu iloko o keia uku ka Lede Howeiia, no ka mea, aole loa au e hookuu aku ana iaia, a hiki i ka manawa e hookaheia ai ke koko o ka mea nana e kaili aku iaia." ' Aole e komo pu iloko o keia uku ana me ka mea kamailio lealea," wahi a Foronadebufa. la manawa, pane aku la o Atelane me ka helehelena i kahakahaia eke kuoo. u O ka Lede Kowena, oia no ka'u wahine hoopalau, e aho e kauo huluhulu ia aku au e na ilio aliiu mamua ae oka ae ana aku e hookuu iaia. Ao ke kauwa Waniaha nei ka mea nana i hoopakele aku i ke ola o kuu makuakane Cederiea—e haule e kekahi

14Uōlio 6 kuu pōo mamua 9 ku kona poo." Pape mai la 0 B cv: "0 kau wahine hoopalau anoi ia, o ka ■ ie Rowena anei ka wahine hoopalau a ke kanaka pio elike me oe? E ke 3akona, ke moeuhane nei anei oe ua hoi hou mai la na la o kou mau aupuni ehiku. 0 na 'lii o ka hale 0 Anjou, aole loa lakou e hooili ana i na inoa kaulana maluna 0 na pua o ka lalani alii e like me kou." "E ka Noremana hookano," wahi a Atelane, "o ko'u lalani ame ka mooalii, ua oi aku kona maemae ame ke kahiko maiiiua o ke kanaka Farani makilo e ola nei ina ke kuai ana me ke koko o ka poe aihue i hoakoakoaia imua ona. 0 kuu inau kupuna na Moi, he poe ikaika i ke kaua, a akauiai ma ka hooponopono aupuui ana, 110 lakou na inoa i kaulana raa na mele, a i paa hoi ko lakou mau kanawai ma ka naoolelo a Witenage« mote, ka mea nona na iwi i waihūia i waena 0 na pule a na haipule a ma kona hale kupapau i ku» kuluia ai ke kahua o na kahunapule." "Lohe oe e Bracy," wahi a Foronadebufa "110 ka mea, tta oluolu ia kona manao no na olelo a Atelane, ua pane pono ia mai laoe e ke Sakona.'' "Ua like kana pane ana me ka mea hiki i ke pio ke kamailio," wahi a Bracy, "no ka mea, o ka mea i hoopaaia na lima ua hiki i konaelelo ke kamailio laula " Huli ae la ia a pane aku la ia Atelane; "0 kau mau kamailio ana e ka hop, aole ia he mea e hookuuia aku ai ka Lede Rcwena." Mahope iho 0 keia wa, kamailio loihi aku la o Atelane a hiki i ka palena, a i ka wa i hoomaka ia mai ai ka olelo pane no kana kamailio, aia hoi, komo mai la kekalii koa kiai puka a hai mai la, aia kekahi moneka hou mawaho 0 ka puka pa, e noi mai ana e komo mai iloko 0 ka pakaua. Huli ino ae la 0 Foronadebufa a pane ikaika aku la: "Iloko o ka inoa 0 St. Bennet ke alii o keia mau bipi makilo, he moneka maoli anei keia, a 0 kekahi kanaka hoopunipuni hou paha? E na kauwa, e nana pono aku iaia, no ka mea, ina oukou e hookomo hou mai ana i kekahi kahuna hoopunipuni iloko nei, e poalo ia no ko oukou iuau inaka, a e hahao ia ko oukou mau kaukini me na lanahu wela." Olelo mai la 0 Oile; "E kuu liaku, e hoo-

Walielie ihe ika wela aoa a kou huhu. Ua ike mai nei kekahi o kou mau koa iaia, o.ia no ka abofca Ambrose, kaj moneka hoa ukali pu īne ka Prior o I6vaula." "E kii aku iaia e hoekomo mai," wahi a Foronadebufa, "he mea hou kana e lawe mai nei m.ai kona haku mai. He oiaio 110 ua paa kona haku no na la kulaia, a nolaila ua hookuuia mai la oia e hele e liooiuaha mai kana hana mai. E hoihoi aku i na pio Sakona ma ko lakou wahi hoopaa. Eia. ka'u kauoha ia olua ena Sakona, e huomanao 110 na mea a olua i lohe ai." "Ke olelo hookamani ole nei au," wahi a Atelane, "o ko'u hoopaahaoia ana, ke makemake uei au e hanaia mai me ka hanohano, i kupono i ko'u kulaua, ma na mea ai, me ka mQe ana, a e hanaia mai hoi e like me ka mea e haawi aka ana ina uku, Ke olelo ponoi aku nei hoi au i na mea nui i waena o oukuu nana e pane mai ia'u no keia mea a'u i olelo aku nei. Ke waiho nei kuu mau iuikini lima no ke kali ana i ka olelo pane." "Aole he 01010 pane i hai ia aku no ka aaana mai o ka paahao,|'wah? a Foronadebufa, "aole no hoi e hiki ia oē e Maurice De Bracy ke pane aku." Kahea ae la ia Gile. "E kau aku ina mikini lima o Fevanekelina maluna o ke kui o kahi kau lole, mailaila ia mea e kau ai a hiki i ka hookuu ia ana pna." Ma ia manawa, hoihoi ia aku la na paahao ma ko laua wahi, a i ko laua puka ana aku, ia wa no i halawai aku ai laua me ka moneka brose e hookomo ia mai ana ia ua keena kaua nei, o kona mau helehelena i ka nana aku he ano hopohopo. I ko VVamuba ike ana aku iaia, puana ae la ia: "0 keia ke Deus vobiscum oiaio, o ni moneka mua aku nei, he mau moneka hookainani wale no laua." tiele aku la ua moneka nei a hiki i kahi o na naita e akoakoa ana, puana ae la ia i kai ana; "E ka makuahine Hemolele! akahi no au a galekana iloko o na uialama ana a na poe kari3tiano." "Ua palekana oe," wahi a Bracy, "no ke ano karistiano o kou kulana. Eia ka Barona nunui Reginala Foronadtluifa ka m6|ki oi aku ka hoowaliawaha i na ludaio, a eia hoi ka naita maikai Beriana de Boisa C»uilabeta ka inea nana i pepehi iho ina Sarakena, Ina aole keia he mau hoailona maikai o ke karistiano, aole a'u mau hoailona e ae i ike no luua," (E hoomauia aku ana.)