Ke Alakai o Hawaii, Volume II, Number 21, 19 September 1929 — HE MELE PULE NO NA WAA A KANA NO KA MOOLELO O KANA AME NIHEU Buke IV A FORNANDER, MAHELE III [ARTICLE]

HE MELE PULE NO NA WAA A KANA NO KA MOOLELO O KANA AME NIHEU

Buke IV A FORNANDER, MAHELE III

KJaicauia mai e Theodore Keiaey. ,63. Q _Ka—uhi-kalalca ka. ie iluna—ae. Ka uhi, kahi e hoopaa ai ke kaula ina ka-winiwini o ke kia. Aohe mea hou ae maluna oka uhi Kalalea, kahi e hookomo ai ke Jkaula ma na aoao elua, mamua e. mahope o kalalea kela mau puka elua. Elua kalalea ma ka uhi. (Luahiwa). Piii keia i ka mea akeakea maluna loa (topmost obstacle). He pilikia nui ke hana lepo ka manu kiai maluna o ke poo kapu o Niheu. Nui ka huhu iloko o na maka o Kana. (Kana's eyes were piercing), (Ka-ha-pula) | Maka kalaiea, maka ewaewa, nana mai a huli aku. (Naiimu) x Ka-uhi kalalea., kahi oole'a I o ka pe'a e pili ana ma ke kia . (Kupiheaj, , Kalalea, angry. ka i maka. (James lokepa .■. j O keia ie iluna ae o Kana paha ia me kona mau maka kalalea e hoomaka'u ana i ka enemi maluna o Haupu. "Ua loihi a .uaua ke kino o Kana e like la me ke ie. (mea kakau). j 64. O Po'a ka īe 1 ka waha. Waha o ka La, kahi i nakiikii īa ai i ke kia maluna. . i Po'a, gauge out, beliy of sail. ■ Po'a, excavate as sand by the; sea. (Ka-ha-pula). | Malalo o ka iako ua kapa ia. he po'a (poaeae, po'a). Po'a ka ihu o ka waa malalo o ka manu. '.Luahiwa;. | Po'a, kahi pi'o mawaena o ka welau o ka o a me ke kia. Ua pi'o ke pa nui Ika makani. He kaula mai ka welau o ka o, a hiki i ka mea hookele waa; ua hokuu ia i ka makani nui. (Kupihea)i Po'a, pili an? ma ka lako o ka pe'a, oia kahi e pili ana me ke' kumu o ka pe'a. j Waha, kahl e puhi ai ka ma- ■ kani. O na ie o ka waha oia na; ie mai ke ki mal o ka paepae; a o na ie maloko a hiki i ke kumu ] (lako) o ka pe'a, Ua like ka pe f a Kilipaki (Gilbert Ids) me j ko Hawail nei pe'a. 'Nalīmu) j Ua hiki o Kana mawaena pono o Haupu, a po'a oia i kela wahi. (mea kakau). 65. O Ni'ula ka welu i ka pu'aki. : Ua*ulaula na pe*a a me na kaula, (Ka-ha-pula) | Nl'ula, hoeml lka pe T a. Welu 1 Ttahi o ka p6'a 1 hookuu ia ilalo. j Pu—a, fold upi (Kupihea). | Pu'aki. hoenii ke o, a koe ka 1 paepae. Pu'aki. akl ! Weluwelu ka pe'a i ka makani.' (NalimiO - 1 kaula hawoie. Ni. ke

I>. . , kaula I hilo ia. E kil oe i kela 1 ni ( kaula > lOlelo Kauai, me Ha- j | waii kekahi) . (Luahiwa ). . i ; Ua hooaalike ia paha ke Kino : | o Kana i ka pe'a 1 huki ia iluna i i a hookuu :ia ilalo. (mea kakau).! I 66. O Ka'ilewa-ula ka welu—ila- I ] lo—iho. ■ j i Moe o Kana io Uli la e hanai a m_oku o Niheu i kona waJ uae. Aoip_pa.p pmi ke ola o Kai na. Welu, pili i ka nawaliwali' oke kino o Kana. Ula, pili i ka lanakila ole. :■ Ka ilewa mai i#a pe'a. Pu -a : ka pe'a, hauhili mai ke kaula. i (Luahiwa). ! Ka'i, hoemi i ka pe'a Lewa, , lawe i kahi o ke kia kahi ilalo o'! j ka pe'a. (Kupihea) . i f>7. O Kaa-mea-ula, ka welu ila|lo loa iho, Pii o Kana iiuna a j iiho ilalo, welu pili i ka nawali- j ! wali o Kana. Ula ? pili i ka hoka. I ; 'Ka-ha-pula). i : Kaamea, halii i kekahi mea— | ■i ka welu, ke eke. Penei:— j ] Kaamea, (halii) ke eke malalo j !o ka waa/ oia hoi waiho ilalo j I (halii paha, ku iluna paha). Lu- i j ahiwa.'. ... j (>£. O Kajg;tt'yhu-ulu k4,vslu; j —-ilalo—iho. j j Pu'ohu, kahi maluna loa. Ua : j komo paha o Hina iloko o ka ha- ; le pe'a, (Ka-ha-pula). { j Kii-pu-ahuula paha, he ano i i ulana no ka ahuula. (Kupiheā) . | i Pu'o, o\a malalo oke kua oka j ; waa; . ua kapa ia ia he kuamoo. i I Pu'phu, he pe*a i wili ia a pau; ! ioa. Pe'a ula, pe'a pala-moa' (pokole ka 'a' mua opala, loihi, ka 'a' hope), pe'a kuamu (loihi; ka 'a'). He kuamu ke kapa a | kahuna. Pili pala-moa i na mea j ula a pau, 1 | Hu ula, ku ka puu o ke kapa 1 pe'a, aole welu i koe, (Luahiwa) | 69. O Anuenue-ula ka welu—ila-: lo—iho. 1 j o ke anuenue oia ke, alahele : j a ke Akua. Pili ka ula i ka hoka i }a me ka lanakila ole. (Ka-ha-; ! puiai.. ■ | [ Oka hae paha ia; he hae, ka-! īpa pa'upa'u ulaula. Aha ano j jpe'a i ka wa pe'a mo-, j ena lauhala, he pe'a laumaia ; j (ua ulana ia ka lau hulu koe ka j | iwi), he pe'a kapa pa'upa'u, a he j jpe'a lau niu. (Luahiwa). i j Ua waihooluu ia ka mahele j j laio o ka pe'a i ka hili kukui r i pilikia ole ai i ke komo ana iloko : !o ke kai. Ua pi'o ka lihi lalo o jka pe'a. Ua ku'i ia ka ili kukui. li ka wai a ,ua hookomo ia ka'ni | lalo o ka pe'a no hookahi. elus\ ; , paha ia, I-Ie waihooluu poni ko : ka ili ohi'a. ' 70. O Hoopi'o ka upa'i a ka la i- s . waena. } | Aole lanakila o Kana no ka j | ikaika o ke kaua ana. j ] Moe oia io Uli la ma Kona.: i (Ka-ha-puia), | | Hoopio. hoopau ka *a' ana okf ; Upa'i, opa'ipa'i. iJames < jlokepa . i ! Hoopi'o. kekahi ano ulana pe'a | 8 Upa*i kahi o ka pe'a i pa ikaika | jia e ka makani. | j Upal, oia ka hoohuli ana oka - 'pe'a i ka'makani. «.NalhmO- J . Upal wale no. aole loaa ika ; makanl maikai. j - Hoopi'o. pili ika laau o mawa-! ena o k.'. pe'a. (,L«ahiwa >. ! AOLE I PAI j O ke aloha oiaāo, kmi ia i ka i oaau i ole e ahunu. i • Loaa niai Ka hauoii oiaio suaii ioko mai o ka hana. Aoae iepa e ae nar s a e hoo. haukae ja kakou o na iepo wak »o a kakou e hoolei

7L O Aiualu ke kauia ihu. Ua hookuu ia ke kino kaula c , Kana ilalo a liiki i kona hanai ia ana e Uli. iKa-ha-puiai l Kaula ihu, ke kauia mai ka [ ihu o ka waa. a hiki iluna o ke |ki&; (fore-stay.) (,James lokepa >, | Ika manawa i poho ai ka pe'a I hio ke kia imua. a alu'alu iho la jke kaula ihu. 'Kupihea >. | 72, O Kanaha' ka.uia pau: i Kuupau o Kana i kona, ikaika j c naha i ka puu o Haupu. (Kana i uses all resouces to defy the foi'U:eii>s) (Ka-harpuiar. Kaula pau, ka hope o na kaula e paa ai ike kia. Pupu o ke ka- ' | ula, kahi i nakiikn ia ai eiua kaj ula pau ma ke kia. Naha. onaha i (kalele ka: 'a' mua), aole e ku i pololei ana; ano hke me ka waI w.ae kekee. (James lokepa;. I Op kanaha mai ke kaula (hikii mai, beiay>. To beiay make a series of loops by laying the en<i alternateiy up aiid dowa along the standing part, grssping the loops in the middie take a turn to the left, passing about thet humb. Retract ihe tbumb , reeve the end tl ■•" ■ ■■ Tske n lew turri .•; ■ in the other " • .. form a loop by •. , . .?:v. the mast in the oppoaiLe direction. Lastly, loop the end through this bighi bow-knot style. (Luahiwa) 73. O Huki kaula-waha. . Hiki ke iawe aku ia Hina. (Ka-ha-pulat. Kaula waha, oia ke kaula pahee (kano ka 'a')—elua ona inoa —e kaohi ai ka paepae oka waa. : (Nahmu.i. ' Ua hoopli ia ka "huaoleio 'waha' i ka wahine i kekahi manawa. Kaula waha, ke kaula e holo ana mai ka welau o ka o a hiki :i ka mea hookele waa (steersman). (Kupihea). Kaula waha, kauia mamua o ka ihu. (Luahiwa). ■ Kaula waha, kaula ihu. '.lokepa). i 74. Holo ka waa i ka nmna. Ua kii ia o Hina i k«? kokua ! mana o na "fairiep" (Kp-ha - Ipula). ! 75. O Niheu-kalohe i ka iliiiL I ka wa i hiki aku ai ka. waa : ka aina oki o Niheu 1 kv o Kana. 'Ka~ha-pt;ia-Knloho. ka-olie ' Ki. kaula heu. hii.la'N •■ heu. kau'.a Ivohihulu, 'Li .ih:«a Aoio i oki ia ka Wiuv.it' a ir.ok\; (Georj;e P. K. Kalama ' , "6. Ka papaki i ko notu> Noho papa-ki, noho malutv.\ o ka noho a hoonee. na wawae i hope, a i ole noho o kekahi wawae a hoonee kekah' imua. (Luahiwa). Ka papaki i ka noho ana. o ; ? ki\ noho una raaioko o ke k ■,w iako hope. Malaila o Nilieu k.ilohe i noho ai vMannei e hoomaku ai ke kokuu v.u : , o \tr F K Kapanookalan:. ka loea o W;v, kole. Waipahu. OahU' >■ Noho papaki o lh.no ;'.oko o k.\ oluo'.u H.Ui'a nae o ; .a ma, iKa-ha-pulaV w 11. O Kvuu- eloelo kon.-, malok.u Kuai-eloelo, oia Ka ma'.o e haawi aku ana i ka a.ai\a t iauN:kat, F puiu ia ana fea maio i k.. hou a me ke kai no ka ikaika o ke kaua ana Oke pa'i-uia k., maso ma ka «Ka-ha- pula U* ol aku ka ke fea,naka nu k;i ikxmvoo i hana ai nc hosīua nei o tea ke :i.t ka pu i aL