Ke Alakai o Hawaii, Volume II, Number 25, 17 October 1929 — HE MELE PULE NO NA WAA A KANA NO KA MOOLELO O KANA AME NIHEU Buke IV A FORNANDER, MAHELE III [ARTICLE]

HE MELE PULE NO NA WAA A KANA NO KA MOOLELO O KANA AME NIHEU

Buke IV A FORNANDER, MAHELE III

Kakaula mai e Theodore Kelsey. 98. Ka-heaua-o-koolaukani kana hoe. O ka mana o Uoe ola ka hoe ana o ka waa i kahi e make Heaoa» kino o ka mea 1 luku ia lloko o ke kaua. (lokepa). . Koo-lau-kanl, he koa lau kpe a haikl, a he koa kane. O ke| ko& lau walilne he koa wahine. Ua hana ia ka hoe i ke koa. Koo, i pili i ka hoaloha oiaio. (Kupi- j hea). .. ■ !■ ~| Koa-lauE-kanS, he kumu-laau! koa i hele a 00. He hoe koa. Heana, kino make. (Kapano). Ka heana ola ke ana puni o ka lua oka waa. He ana ka lua o ka waa. (Luahiwa), 87. 0 Haka ma ka-ihu-o kela waa. O Haka keia uhane kokua. Haka, look lixedly, watch fiom a spexch. Aole hikl ke hu.na ia Hina mai ka maka kanana o Kana. (Ka-ha-pula-). Haka, winiwini o ka waa, palena pau- oka waa. Ua ol aku ka nui o ka niu, Ua like keia wahi me ka maka o ka nlu. (Luahiwa). Q Hak&maka ke kuapol mamua o ka nohoana mua loa. E kau mau ana kona maka 1 ka ihu o ka waa, 1 kona hele ana. (Kapano). 96. O Kama i ka hoe mawaho. Kiai keia aumakua i ke ola ana o Kana. Hiki ke hoopili ka hoe mawaho ia Hina; oia ke kumu i hooikaika ai i ka hana a ka huakai, Pili Ksyjra ia Kana, keiki a Hīna. iaia ka hoe mawaho, Pau na hoe waa. (Kapano). He keiki "nookama; (Kana) mawaho, ma ka aoao ama ole. (Kupihea). O Ka-mai ka hoe mawaho. Ka'mai ka hoe, hoopili ka hoe ma ka aoao o ka waa. (Luahlwa) »9. O ICanaloa iluna o ka pola. O Kanaloa ke lii o ke ao nei. (Prince of the world), O ke kahuna nui ka mea kuhikahi ika hookele waa. Aia ke Akua maiuna, e hiki ole ai 1 kekahi me* ke hele maluna ona. Pola o ke ama o ka waa, oia kahl mahope o ka iako hope. Kiai-loko o ke ama ola kahi mamua o ka iako mua, kiai-lōko kela. Lanalana, opu oke ama o ka waa; he kaula kekahi.-(Ka-ha-pula). 0 ka inoa o Kanaloa he mea ia e hoomanao ai i ka loa o ke kino o Kana, a me kona hele loa ana mai kahi mamao mai. O Kanaloa ke Akua o ka m?,ke. E ianakila aku ana o Kana. Mai ka huaolelo kanann- fdefiant) mai paha ka inoa o Kana, (Ka-ha-pula). 100. E hei-ana-i ka heana. Aia iluna o ka pola o na waa he hale i hana ia me na moena ahu-makalli e komo ole ai ke kai, ka ua, ame ka makani. Aia iloko olaila na ano mea like ole no ka holo moana ana, e nana ana i ka ino a me ka malie, a ua kapa ia ia mea he hei ana i ka heana. i Aia maluna o ka pola na mea kapukapu, na alii nui, na kahuna, na Akua a lakou i kapa aku ai. Ua hana ia a nani me he hale alii la. He ana ka hale 5 he ana ka lua 0 ka waa, he ana kahi make. Tja like ka heana me kē ana. Hei kou lima, eleu kou lima. wikiwiki kou lima, Hei, hoopaa ana 1 na mea i manao ai iloko o kou poo. Hei maoli kou noonoo ana no keia mau mea apau, n\e ka imi ana i na mea apau e loaa ai. Ka heana oia no kou poo, he ana ia. 9 ke keena iloko o ka hale ua kapa ia he ana; ka waha o ka waa he ana iai he ana na mea poho $ pau, Ana, heana. (liuahiwa), 1 luna o ka punee o ka waa elua o ka pola ia, (Nalimu>. O ke pola he wahi ia i hoka ia m&luna o na iako, mawaena o ke kino o ka waa a me ke ama o jka waa, & maluna e kau ai 3 a i oie e waiho ai kekahi mau mea. Aia o Kanaloa Hima o kahi i holopapa ia, i kau ai ka muU o na Kane a pau, He awaawa kons, ano, he mu'ea. Ola ke Akua ei hoio pu nei maluna o ka waa (Kapano). Aia m& keia wahl e hei'al i ka

hea-n. o ka manao. e hoo.r.al> I ka Ino o ka moana—ka ale o ka moana ka makani o ka moann, k? au o kā moanā, o keia na heana o ka moana. E hoomalie loa ia !e»kou I ole e kapipT mai na huna kai, A makia, eia paha ma keia pola kahi i hiamoe ai a i hei ai na Kahuna e nonoi ana i ke Akua e hoomalie i ka moana, <Z. P. Kalokuokamaile). ■ O heana he ipu hookele ka upena maluna : , a ua ike ia na fika o na hoku, a o Hoku -paa mawaena. Over the calabīvshcompass was a network eoniaining from ebout ten to sbcteen meshes, though there was no deflnlte number, in the central bone of whieh was reflected the North Star, whleh was hlgh in the heavens āt the Equator. On atarlit night there were more meshes over the gourd 1 than on a murky night; if very jdark ihe gourd might not be iused. This gourd compass was [Hlways used going and com'ng i from ihe Southern is]ands. | Hei refers to the "ensnarlng" |of the star reflections, of the of navigation, of the power of the gods and goddesses. Navigators could cultivate their positlons and how mueh longer they had to sail. (hei ana, catching knowledge). O ka hale laa, a i ole keena laa, o ke Kahuna ua kapa ia he heana. Pili ka olelo heana i ke ana kahi o na kupapa'u. 0 ka heana oia ke keena kukakuka no keia mau waa. E hei ia aku ana ke lii o Haupu. Ua ;hei ia (wahi ia) o Kana Iloko o kekahl moena ma ka pola. Heiau. plli 1 ka hoopaa ana o ka ike o ke au o ka manawa. (Ka-ha-pula) Heana, kahi mamua o ka hale fnp.e maluna oka pola. Hei upena, hei maka upena, mend a net. . ~ ■ He—lhu, kahl e hoomaka al e hele (a starting point). Heana, kahi e pau ai ka hele ana (destlnation).. (Kupihea). E hei ana i, ka heana, e hele ana l'ke kaula maluna o kekahi mea i kukaa ia (owili ia) me kekahi mea a puni, kallki ae keia Ikaula a paa. (Kapano), 101- O kaalel—o ka moana Pii hikiwawe ka ale 1 k& liaki he ale ikl ma kahi i kuakea a' ka moana. Hiki ke hooplli keia I na Akua liilii o Haupu. —Ale, moni. (swallow; «wallow Haupu). Pili ka moana la Hina, (Ka-ha-pula). Kaalei ka ale o ka moana iluna o ka waa (waves fly aboard in rough, windy weather); «1© ko-pi' o ka moana; ka ale lele, ka ale lei. O ka ale lei he ale hele mai mamua, hele mai mahope a po'i; poai ka ale kaapuni; kupina'i ka ale; piholo ka wa. (Nalimu). Ale io. He io ka mahele ana o ke kai ma na aoao elua o ke ama ā me ka ihu o ka waa. (Luahiwa). Ka ale i, oia ka ale e haki ,nu7 mai ana. Kapa ia he lei:— Aole l pau 1 ka nupepa KĒ ALAKAI O HAWAIĪ, Aloh?. nui kakou:— He wahi ninau ka'u, e oluolv e hoikeike mai. Mail hea mai la keia opulepule olalau nui wale, e walaau mai nei ia kakou ua hoopau ia na kanawai oke Akua? Mai Honoluiu ae no paha, a mai Kauai mai paha, a mai Hawaii ae nei paha, a mal Mau aku nei p&ha, a uiai Molokai aku paha, a aiai Lanal ae paha, a n;;vi Niihau mai paha„ o oe no e KE ALAKAI O HAWAII ka mea i ike i kahi I noho ai pia opulepule.olalau, a he nui & lehulehu paha lakou he poe ku-e kanawai o ke Akua. Oiai ka Haku maluna o k& l&au ike'a, olelo aku la oia I kona Imakua, e kuu makua. e aloha iho Oe ia lakou nei, no ka mea, aole lakou i ike. i ka lakou mea e hana nei. O na kanavc&l he umi o ke Akua. ela no ia ke paa nei maloko o ka Palap&la Hemolele. aoie i hoopau ta hoakahi, aole no i hoopau Ui he uml. Ela ke hoike nei ma ka pauku 10 o ka Klokuna S b Hebera t ua hoopaa Sa ma ka hianao, ua k&kau ia ma ka naau o ke kanaka t na kanawai he umi oke Akua. A pehe«i iho la e hiki ai ke !awa iho ;a r.o ke!\ !oio ana. kokua nul, r.\a ks oia o, ma ka peno. ame kn poWe\ &ote ho\ he loto ana ke anO kokua heKOU OUIO IMnlel K, Kau«\okokea. Pauw*!a, Maul. P. O. B« ii. . 50. Iss.