Ke Alakai o Hawaii, Volume III, Number 5, 4 June 1931 — MA KE KAUOHA [ARTICLE]

MA KE KAUOHA

KANAWAI 177 (B. 8. Helu.l4B) HE KANAWAI 3Ē PILI AKA I KE ANA KA HOOHUI ANA, HOOHANA ANA, MALAMA ANA, LAWELAWE ANA, HOOMALU ANA AME KA AUHAU ANA ! NA BANAKO- — E Hooholoia e ka Ahaolelo o ke Teritore o Hawaii : KA INOA 0 KE KANAWAI AME NA WEHEWEHE ANA s PAUKU 1- Ka inoa ame ka hoopili ana ike Kanawai. E ikeia no keia Kanawai ma ke ano ke "Kanawai Banako Hawaii o 1931" a e hoopiliia no i na hui ■jypau i hpohuiia i keia manawa a ma keia hope ake e ana i kekahi oihana banako maloko o ke Tentore o Hawaii, mamuli o ka mana o. kekahi kailawai o ke teritore, a i kekahi mau hūi e aku i hoohuha, e hooiilo ana ia lakou iho, a i ole ia e kasi paha malalo 0 na manao kaokoa ame na pauku o ia mea, a i kekahi poe e ae, na ahahui. na hoa-hui, a i ole ia na hui paha 1 hoohuiia e ikeia ana. ma ke ku-e ana i kekahi o kona mau manao. e kaa no malalo o na hoopa'i i hoakakaia maloko olaila.

PAUKU 2. "Banako" ame.ka "Oihana Kukulu Banako" wehewehe nna; na papa o tia banako. O ka huaolelo "banako" e hoohanaia ai maloko o keia Kānawai, e weheweheia ma ke ane o kekahi hale hanako i hoohuiia, e hoohuiia ai no ka lawelawe ana i ka oih'ana o'ka hoemi ana ame ka hoolilo ana i na nota aie, na kikoo dala, ita bi!a hooili dala »me kekahi holke e ae o ka aie; e lawe mai i na hoahu dala, a e lawelawe ma na palapala pili kalepa; e hoaie dala maluna 0 ka mea hoopaa waiwai paa arne lewa; e kuai a e hoolilo i ke gula āme ke dala i hoohee ole ia, na dāla o na aina e a i ole ia na biK hooili dala paha; a e lawelawe i na oihānā e ae i maamau, a i ole ia i ku i ke kanawai ma kekahi oihana kukulu bānako. O kē koikoi ana, ka lawe ana mai ame ke apono ana i ke dāla, a i ole ia i kona mea like paha, no ka hoahu ana ma ke ano he oihana kumau, e manaoia no, he lawelawe ana ia i ka oihana banako, ina paha ua hanaia ia hoahu ana malalo o ka bila kikoo dala, a i ole ia ua ikeia ma kekahi palapala hooia hoahu, he buke paalima a mea kakau e ae paha; koe nae, aole kekahi mea maloko nei o keia Kanawai e pili i, a i ole ia e komo paha 1 ke dala. a i oie ia i kona mea like paha i waihoia aku ma ke ano hoopaa, a i ole ia waihoia aku paha me kekahi akena, ka hoopukapuka e ku ana iloko o ka waiwai paa a i oie ia na mea hoopaa no a i ole ia mamuli paha o kona mua. E Hlo no i mea ku-e i ke kanawai rio kekahi hui ī hoohuiia, hoa-hui, hui a i ole ia kekahi 6 mest pili-kahi paha ke lawelawe iloko a i ole ia hahā oaha ma kekahi oihana banako maloko iho o ke teritor«, koe .waie no «ia ;o kekāHMiui 1« i kulu pono ia no ia hana. Ua maheleheleia na banako iloko o na papa mahope ae nei: (a> Na hanako pili kalepa; (b) Na hanako hoahu. PAUKU 3. "Na banako pili kalepa"; wehewehe ana; hookumu ana i na kulana. O na huaolelo "banako pili kalepa", i ka wa e hoohanaia ai ma keia Kanawai, o ka manao o ia no kekahi banako i- hoamanaia e ke kanawai e lawe māi i na hoahu dala, laweĪawe ma na pepa pili kalepa, hana i na ,hoaie dala malima olaila, a i ole ia hoaie paha i ke dala maluna 0 ka waiwai paa ame lewa ma ke ano mea hoopaa, a i ole ia kuai paha a i ole hoemi i na'bila, na noka a 1 ole ia kekahi pepa pili kalepa e ae paha, a i ole ia e kuai, hoolilo a i o!e ia hoolaha paha no ke kuai, a i ole hoolilo paha i na meā hoopaa, i aeia ai no ka hoopukapuka ana e na hanako pili kalepa, na gula ame dala i hoohee ole ia, a i ole ia dāla paha o na aina e } a i ole ia bila hooili dala paha. Ua hiki no i' kekahi banako pili kalepa ke noho hana ma ke ano hope a i ole iā akena paha no kahi poe okoa aku, ma ka hana ana, a i ole ia imf ana paha i wahi e loaa mai ai na j aie dala maluna o ka waiwai paa e waiho ana maloko | iho o ke Teritore o Hawaii, a e loaa aku no ia mau hana j kekahi uku kupono, a i ole ia komisina paha; āka aole ; nae ma kekahi ano e hoopaa aku no ke kumupaa a | i ole ia ka ukupanee paha ho ia mau hoaie dala, aole > 'no hoi e hoopaa aku uo lea oiaio o kekahi |hoike ii hanaia e kekahi mea noi, e Waiho mai ana'i kaha pala-' pala noi no kekahi o ia ittau aie dala ana. Ua hiki no \ i kekahi banako pili kalepa ke lawelawe i ka oihana ! a ka banako hoahu, ma ia wkhi, e malama no ia .a' e hoohana i kekahi keena hoahu kaawale, PAUKU 4.<*B#nako Hoahu"; wehewehe ana, hookumu ana i na kulana. O na huaolelo "banako hoahu", i ka wa e hoohanaia ai ma keia Kanawai, o ka manao, he hanako i kukuluia, no ka hoahu liilii ana j ame ka hoaie ana i kona mau waihona dala, ame na dala . a kona poe hoahu mai, a e hoaie ai, hoopukapuka a[ e ohi mai ia mea, me ka ukapaneē; a e uku hou aku i ka poe hoahu mai me, a me ka ukupanee ole, a ua loaa ka mana e hoopukapuka i na dala i oleloia iloko o ka waiwai, na mea hoopaa e hoamanaia ai e keia Kanawai; a e uku aku i kek»M ana ukupanee i hōoholoia maiuna o na hoahu dala i hanaia no kekahi manāwa kaokoa. Ma kahi o na huaolelo "hanako hoahu" i hoohanaia ai ma keia Kanawai, e wehewehe pu ia ua l»ili i ke keena hoahU o kekahi hanako pili kalepa. PAUKI' 5. Hookoeia na hui i hoohiiiia. Aole kekahi mea maloko o keia Kanawai e pili ana i na hanako lahui, aole no hoi ī na hui hoaie a i ole ia hoopukapnka paha, a i ole la na ahahui kukulu hale ame hoaie dala paha e lawelawe 'oihana ana maloko o keia teritore mamull o. a I kulike* af me na kaiiawai o keia teritore e pili ana i na hui anie na ahahui o kela ano; koe nae, ina e lauelawe ana kekahi o kela hui a i ole ia āhahui paha ma ke ano ku i ke kanawai, ma ka la ō ke aponoia ana o keia Kanawai, me ka huaalo!*.. '"hoahu'* a. mau "hoahu" pahā maloko o kona paīapala hoohui. a i ole ia kekah} huaolelo like paha ō jie

ano hui. a i ole ia' me kekahi inoa paha, i kuhikuhi pono. ole ia ke ano o kana oihaua, e hoakaka moakaka loa me ka maopopo pono ia ahaß.ui '''ma]y,na o na hoaiiona anan na pepa leka am<» n'ff rneā pili hoolaha, maloko o kana mau buke paalima, naNpalapala hooia mahele ame hoopukapuka, ame keknm mau popa © a«, e hoikeike aku ana i ke ano o kana iihana, aole ia:-.ot hanako hoaliu, a aole ia ma kekaM ano i hoolaha, a i ole ia i paa iaia iho ma ke ano he hanako ho'ahu, a i ole ia lawelawe paha i kokahi oihana ma ko ano he banako. Mahope aku oka la oke aponoia ana o keia Kanawai, aole kekahi hui okoa aku, hui i hoohuiia» a i ole ia ahahui paha i loaa ka huaolelo "hoahu" a i ole mau "hoahu'' paha a i- ole ia kekahi huaolelo kulike paha o ke ano nui ma kona aeia e lawelawe ma ka oihana maloko o keia teritore, koe wale no i kulike ai me keiar Kanawai. ! PAUKU 6, '"Eanako ona aina e" weheweheia. , ka wehewehe ana i keia Kanawai o na huaolelo "hanako o na aina e" -a i ole ia "moa malama hanaleo j o lia atna e" e manaoia e komo pu ana: . I <a) Kela ame keia hui i hoohuiia, koe ka hanako! lahui, i kukulu ole ia malalo o na kanawai o ke Teri-! tore o Hawaii. e lawelawe ana i ka olhana banako ma-! loko iho o ke teritore; <t>) Kela ame keia hui i hoohui ole ia, hoa-hui ; a i ōle ia ahahui paha o elua a oi aku paha mau niea : pili-kahi i kukuluia malalo a i ole mamuli paha oī na kaftawai o kekahi mokuaina e āku, teritore a i ole | ia aupuni paha e lawelaw r e ana i kekahī oihana hanako i elike me ia i weheweia ai maloko nei o keia Kanawai; | (e) Kela ame keia mea noho paa ole o keia teri-! tore e iawelawe ana i kekahi oihana hanako ma kona i inoa ponoi ame kona pono wale no. ] PAUKU 7. "Puuku oke Teritore" weheweheia; ka hooko ana ike Kanawai. Ika manawa e hoohanaia. ai maloko o keia Kanawai o na huaolelo "puuku o ke teritore" a i ole ia ka huaolelo "puuku" paha e mamaoia ka puuku o ke Tet*itore o Hawaii, a e komo pu no, ke o\° e koi T«ai na manao ma kekahi ano e ae', na huaoielo "mea nana banako", "mea nana", "hope mea nana", "hope mea nana hanako", ame na manao e ae e ikeia ana ke kupono no ka hooko piha ia o keia Kanawai, e kulike loa ai ka manao me ka loli ole. E hooiliia aku no ka hooko ana i na manao o keia Kanawai i ka puuku o ke teritore.

PAUKU 8. Ka mana o ka "puuku e nar.a. E loaa no i ka puuku o ke teritore ka mana e nana, a i ole ia kauoha aku pah-a e nanaia kela ame keia banako i kaa Walalo o na manao o keia Kanavsu, ame kela ame keia akena e ikeia ana maloko o keia teritore, o kekahi banalca. o na aina e, a i ole ia kekahi hui banako paha i hooKuiia, no ka hooiaio ana ina paha ua hooko ia me na manao o na kanawai o ke teritore, a no kekahi mau h&na e ae, ame kekahi mau mea a ka puuku e kwhikuhi aku ai. E loaa no ka mana i ka puuku ame kela am'e keia mea nana i hookohuia aku eia, e lawelawe ai t ka hoohiki i kekahi mea, e koiia ai kana o : lelo ho%£ rna kft nina'niiiau ana i kekahi banako kahi«*akert|r o ■KekaW o m aina la^ii^ banako paha i hoohuiia, a e kauoha aku, a e koi aku no ka hoea kino ma.i o kekahi mea no na hana i makemake- j ia ma ia ninaninau ana, Ika manawa i nanaia ai ke-1 kahi banako, a ua loaa aku i ka mea nana na mea | hopaa ma]oko olaila o ke ano kanalua i kona manao, ma na huina e koi mai ai no ka heluia, ua hiki no i | ka puuku o ke teritore ke hoolimalima i kekahi poe ! helu waiwai, ma na hoolilo o ia banako a i ole ia akena paha, e hooholo i ka waiwai o na mea hoopaa i oleloia,; ma ka ukuhana e kauia ai e ka puuku! E koi aku no ' hoi ka puuku i ka manawa e koiia mai ai e hana aku ; pela, i kekahi banako ai ole akena paha, e hoolako ! i kekahi lunahooia, no ka hooia ana i na waiwai o ia } banako a i ole akena paha, o ka ukuhana no ka hana ! ana ia hooiā ana e ukuia ho e ka hanako nana i kau-' oha i ua mea nei e hooia/ V I

PAUKU 9. Ke kumu ame ka hoopili ana i ke Kanawai i na hanako e ku ; ka hoololi an'a i na pauku olelo; kaupalenaia ka manawa. Ē piīi na manao o keia Kanawai a e hoomalu i na banako apau $ lawe-; lawe oihana āiia maloko nei o keia, teritore, elike me ia: i weheweheia ai ma keia Kanawai; a o n'a mana, nā hana, na pono ame na hoohaiki ana i kauia aku ma-| luna o kekahi banako <? ku nel 1 keia/manawa a e la- i welawe oihana nei maloko o keia teritore, i kaa malalo : o keia Kanawai, ke pokeia nei, hoonuiia ae a hooīoliia,! elike me ia e koiia mai ai ma kela ame keia hana, i ko j ai na manao o keia Kanawai. Aole kekahi mea maloko ; o keia Kanawai e manaoia e hoopilikiaia aku ku mana \ o na hana hoopukapuka 1 hanaia mamua aku nei, a i! lawelaweia ipaha, mamuli o na manao o ke kanawai e ; mana ana, i kia wa i hanaia ai ia: mau hoopukapuka a i ole ia lawelaweia paha. E hoololi no kela 'ame keia 1 banako e ku nei i keia manawa, a e lawelawe oihana i •ana maloko, iho o keia teritore a i kaa "malaio o keia Kanawai, ma a mamua ae o lulai 1, 1932; i kona mau ■ pauku oleloi hoohui, ina ia he mea kupono, i hookoia ai na koi ana mai a keia Kanawai, a e hana aku i kana mau oihana ma ka manawa i oleloia a kulike nia na ano apau i na koi ana mai a keia Kanawai ; koe nae. ua hik nc e aeia aku ka haoloihi ana i ka nuuiawa nm-o aKu.o 1,,1.9.32, e ka puuku 6 ke teritore, aole i nae ma kekjahi hana e oi aku i iia mahina paku'i he umi-kumam4lua. ?

PAUKŪ 10. Na mea <? 'hoike ana i ka hoohana-"* ana i ka oihiana .hannko: na hoohaiki ana i hoo'anaia;! kaho<M>a'i. ' Ae>le 4 keknhi niea, hui. ahalkii. ho -hui a i ole ia hui i>aha i hooluiiia. kuloko a 1 ole ia o ra aina ! e paha, koe na foanako lahui. i loaa mua o!e Kekahi ? palapala hooia ma'i ka puuku aku. e hoolaha i > kon. 1 1 lawe ana a U ote ia. apo ana aku paha i ke dala ame J na'h'oahu/aie hoopuka i na noka a i ole ia na p .lapala 1 hooia a i na buke paalima no ia mea. ;ole no J hoi e hoohalna i kekahi hoailona keena oihan. i K»»a ' kekahi inoa. a i ol? ia e kau ana paha kokahi I j toU' a i ol« n\au paha. e kuhikuhi ana o k ua k ena. a i ole la waji lawelawe oihana yaha. o k keei i la ame kah) !»w|la\ve oihana o kek{>?u hanako, a il ole ia e la\vbi& Mtr no paha na hoahu dala m:-'aila. a ! i ole ia hanMa P»ha na uku ana ma ke kikoo, a i ole| ia, hf ?nwffawelV paha kekahi ano hana pili ; anako e ae. hoi e hoohana. a i ole ia e haawi : ku i nat pepa )el®iha nolia pa'ihakahaka. na likiki p 'ihakii-l 1 : V V '

haka. na palapala hooia a i ole ia, na palapala hoike' paha; a i ole ia kekahi ano pepa e ae. ina paha.lk*. kauia a i olf ia pa'iia paha, maluna olailakekahi iuoa, huaolelo a mau huaolelo paha, e kuhikuhi $na e. lawe ana ia i kekahi oihana hanako, aole no hoi k:> kahi mea, hui. ahahui, hoa-hui a i ole ia hui paha 1 hoohuiia, a i ole ia kekahi akena paha 0 k«kahi hui i hoohuiia o na aina 'e, e koikoi a i ole ia e law:« inai - paha i na dala hoahu a i ole ia e i kekalii oihana ma ke ano oihana hanako, a i ole ia ma ke ano paha e alakai aku ana i ka lehulehu e manaoio mai 0 kana oih'ana iā. Aole no hoi kekahi mea, hui, ahahni, hoa-hui a i ole ia hui paha i hoohuiia* a i ole*ia akenn paha, kuloko a i ole na aiīīā e paha, e lawelawe oiaartā 7 malālo o kekahi inua, _ a i ole ia kekahi manao pāhā 1 kuhiFuhiia maloko olaila ka huaolelo "banako", a i ole ia "mea malama hanak'o", paha a i ole ia mau "mea malama hanako" paha, a i ole "hana hanako", a i ole ia "Banako hoahu", a i ole ia kekahi huaol-io nkoa aku paha ma kekahi olelo me ia manao hookahi a i ole ia kulike paha. E ioaa no ka mana ika puuku o ke teritoi'e, a i ole ia kona hope paha a i ole m«a r,ana paha e nana i na moohelu, na buke ame na pepa a kela ame keia mea, hui, ahahui, hoa-hui a i ole ia hui paha i hoohuiia, a i o]e akena pāhft, kuloko a i ole ko na aina e paha, i wahi e hooia ai ina paha ua ku-eia kekahi manao o keia Pauku. G kekahi mea, hui, ahahui, hoa-hui a i ole ia hui paha i hoohuiia, kuloko a i ole ia ko na aina e paha, e ku-e ana i kekahi 0 na manao o keia Pauku, e uku no ī ke teritore i $100 o ka la no kela ame keia. la ā hapa paha o ia mea, i hoomauia aku ai ia ku-e ana. Ma kekahi hoopii 1 iaweia mai e ka puuku, e hoopuka aku no ka aha i kekahi kauoha papa e kaohi ana ia mea, hui, ahaiuii, hoa-hui a i ole ia hui paha i hoohuiia a i ole ia akena paha, mai ke ku-e hou ana aku i keia Pauku, a i ole ia mai ka hana hou ana aku paha ma ke ano e alakaiia ai a e manaoio mai ai ka lehulehu he hanako ke ano o kana oihana, pela no hoi iloko o ka manawa e ku ana o ia hoopii, a no na manawa apau, a ua hiki no ke hana i.na kauoha e ae e ikeia ana ke kupono.

KA AHAHUI AME NA . HOOHUI ONA BANAKO

PAUKU 11. Na koi ana no ke kumuwaiwai dala kuike ukuia ame na hoemi aie. E loaa no i kela ame keia banako e kukuluia ana ma keia hope aku maloko iho o teritore, malalo o na manao o:ke!n .Kanawai, he kumTjpaa eiala maoli i ukuia ame hoemi aie, i emi oie iho malalo o hookahi haneri kaukani dala kumupaa, ina o kona wahi lawelawe oihana ano nui, maloko o ka apana ohi auhau o Honolulu, a i ole ia aole e emi iho malalo o kanalima kaukani dala kumnpaa, ina o kona wahi lawelawe oihana ano nui, ma kekahi wahi e ae maloko o ke teritore, a ma kekahi o keia mau mea, o ka waihona ik>emi aie ame hoopau piHkia, e kulike ia i ka iwakalua-kumamalima pakeneka o ke kumupaa. Aoje kekahi mea maloko nei e manaoia e hoopilikia aku i na manao o ka Pauku 49 o keia Kanawai e pili ana i na pakeneka o ke kumupaa afne hoemi aie i na hoahu da!a. r/,. *FAUKU 12. ī'oe na īakou i liiaoli, heluna i koiia. E kukuluia no na huH hoohuliaN; Vekahi heluna o ka poe maoli, aole e emi iho ma keleahi hana maialo o ka- elima, malalo o n» kanawai o keia teritore, no ka lawelawe ana, elike me ia i hoakakaia ai ma keia Kanawai, a aole ma kekahi ano e ae, i hookahi a i ole ia o na oihana paha a elua i hoikeia maloko o na mahele (a) ame (b) o ka Pauku 2 o keia Kanawai. PAUKU 13. Palapala noi no ka mana e kukulu; ka uku; na mea maloko. Ua hiki no i kekahi heluna o Ka. poe, aole e emi iho malalo o elima, ma.kahi o ekolu ka haahaā o lakou, he po§ kamaaina no keia teritore, ke waiho aku i kekahi palapala noi me ka o ke teritore, no kekahi mana e kukulu i banako, a i ole ia no kekahi mana paha e lawe hele ai i kekahi papainoa lawe mahele no ke kukulu ana i kekahi banako. Ē uku aku no ka poe noi i ksc puuku ma ka manawa o ka waiho ana aku i ka lakou palapala noi i uku o $100.00, o ua ūku nei aole ma kekahi ano e hoiho.i hou ia aku* Aole kekahi mea e kukulu i hanako, a i ole ia law.e hele paha i kekahi papainoa lawe mahele no ke kukulu ana i kekahi banako, ahiki i k;a loaa ana mai o ka mana i kakauia no kela hana, mai K a , puūku mai. Ma ka pa-kolu ka palapala noi e hanaia, a e kuhikuhi i na mea i hoohploia e pili ana i ka panako i manaoia: 1. Kāhi i manaoia ai eku 1 2. Ka huina o ke kumupaa; - tf" * noa * hoohuiia; (ka huaolelo "Kaupalenaia aole he hapa oka inoa hoohuiia.); 4. Na inoa o ka poe la\ye i manaoia i ka mahele kumupaa ame ka huina o ka mahele a kela ame keia pakam i manaoia ai e iawe; 5. Na inoa'o ka poe, na hoa-hui, na ahahui a i o e ia na hui paha i hoohuiia i manao e kuleana a i o!e ia e hoomalu paha a oi aivu i ka hookahi-hapalua o ka maheie kumupaa; . o na luna oihana paamau ame na lunahooko i manaoia; 7. Oleloike no ke ang, na ko'iko'i pili.dala, ame ka ike o ,ka poe hoohui, na lunanooKo ame na luna oiihana; 8» Oleloike no ka makem&keia ame ke kupono o k& ae ana aku ia mana; Kekahi hoaki»,ka e ae a ka puuku e koi mai au ,» > , PAI U i k « palapala noi no ka Kukulu : E W N uk;; no ka poe noi i hoolaha no ka Mmo ana ia palapaU noi ma kahi o hookahi m« 2«?fk hU T ° IPU °' pule ekola maloku o kekahi nupepa lawelliui ia. maioko o ke kaiana a i ole la a kalana paha, kahi e ku aku ai ka Unako■ i mai.aoia, e kuhikuhiia ia nupepa e ka puuku. E kulike la hooiaha ma ke ano i apon<K e ka puuku a e hoakaka ana: «ponoia 1. I ka mea oiaio no ka waihoia ana $ku o ka paiapala noi ame ka la o ia nlea; .2» Ka inoa fecohui i numaoia; 3. Kahi eku ai i manaoia ; K