Ke Alakai o Hawaii, Volume VIII, Number 40, 13 February 1936 — HE MOOLELO POKOLE NO AMELIKA HUIPUIA MAI KA MAKAHIKI 1763 MAI [ARTICLE]

HE MOOLELO POKOLE NO AMELIKA HUIPUIA MAI KA MAKAHIKI 1763 MAI

Na ka loaa ana o ke Gula ma.ka mokuaina o Kaleponi, i haawi pu aku i ka noonoo ana i na kanaka aia paha he gula ma na_ aina o ]\fauna Pohaku, (Roeky Mountains). Aole 110 i loihi loa mahope iho o keia i hoomaopopo ia ai ka oiaio o ia mau noonoo ana o na kanalfe. I ka makahiki 1859, ua loaa aku la ua pohaku makamae ulaula ftla ma ka āina i kapaia o Hkes Peak, a o kekahi ona aina e pili kokoke aku ana ia Mauna Pohaku. ' Ūa olelo ia, he maalahi loa ka hiki ana aku ma keia aina mamua o ka hoomaka ia ana o ka aina o Kaleponi, a na ia mēa i hōomaka aku i na kānaka i ka holomoku nui āna m* k'eia ama hou e lu nei o ke gula. Ua olelo ia maloko o keia moolelo, he 150,000 tausani ka nui'o na kanaka i hiki aku ma keia aina ilokq o hookahi ma'kāhiki, a h oomakhou ia ka ike ia ana o na kaa kaahele nunui i uhi ia me ha kapolena keokeo, e kamoe ana ma na &!aliele like ole e hiki aku gi no ua aina la, a ua kakau ia maluna o ha kaa kaāhele apau keia mau hua palapala nunui : 'No ka'Aina Gula o Pikes Peak." Ua ulu koke ae la na kauhale iloko o ka manawa pokole wale no, ma na aoao apau o keia aina hou. O kekahi 0 keia mau aina hou oia o Boulder, Pueblo ame Denver. No Denver nae", ua hiki ke heīe ia aku maluna q na kaaahi. 1 ka makahiki 1876, ua ae la ka mokuaina o Colorado e komo mai iloko oka uniona, Ma ka aoao Akau-Hema o ka aina/ua holomua loa ka ulu ana o ia aoao o ka aina. He iwakalua makahiki ma ia hope mai, ua hookomo hou ia aku n<) loko o ka uhionā he ehiku mau mokuaina hou, a oia na mokuaina o North Dakota, South Dakota, Montana ame Wasmetona, iloko lakou o ka makahiki 1889 i komo ai; Idaho ame Wyoming i ka makahiki 1890; a o Utah i ka makahiki 1896. ] Eiike me ka hoomaka mua loa ana mai a na e hele ma ka huli gula ana, pela no kona kamaalna maul ana ika lahui Ilikini. He nui loa ka mānawa ana kanaka' ili ulaula i hoike mai ai i ko lakou ano hoaloha, aka, ina e hoomaka ia aku ana lakou e hanaino ia a e pahenehene ia paha, ālaila, o ko lakou wa aūanei ia e kue mai ai me ka nana ole ae ina paha he poho a he hewa kēkahi kanaka ili keōkeo, ua like wāle 'n'o ia lakou na ili keokeo apau. Uk ike iā no he lahui malama no keia i ko lakou kuleana iho, aka, aole inā wa apau. Ia lakou e auwana hele irale ana no ma o a maanei, aia hoi, ua uiha iho la lakou i ko lakou kaahele wale no maloko o ko lakou mau palena i hookaawale ia ai. Ai ko lakou ikē ana*"i na huakai 0 k* poe kaahele, ua hoomaka mai la lakou e lele mai malun* o keia huakai me ka hoopoino ana i ke ola o na ka-. naka īli keokeo. No keia mau hana a'na Ilikini, ūa hoopiha pu ia na kanaka ili keokeo me ka inaina; a o lakou no kekahi, .aōle no lakou i malama mau i ko lakou kuleana iho; i ka ikē ana o lako'u ua komohewa aku maluna o na palena a kē kanaka ili ulaula, o kona wa no ia e holo āi no Ica paīeha kuleana o ka poe ili keokeo. '' He kuee mau ke ano o na kanaka ili ulaula amē na'kan*ka ili keokeo, o kekahi o na hana nui loa i ike ia ai, iloko no ia o ka makahiki 187€. Aole he kuikahi noonoo o na Ihkini i kapaia ka Sioux no ko lak<>u maheV aina i haawi ia ai, a e alakai ja ana lākou.e .ko ma ka īnoa o Sittmg EuII, a o ka aina oia no o Montana/ Ua hoouni aku kp aupuni ia Kenerala Sheridan me keka&i puahkaua nui no ka hoomalu ana i na uluaoa e u!iTmail ana ī kela ame keia manawa. , Ē noho ana keiā lahui īlikini ma ka aoao o ka muliwal 1 kapa ia o Little Big Horn River, a e makaukau ana lakou e a'e mai ma kekāhi aoao o ka muliwai no ka lawe ana ia hapa oka aina no lakou, Ua hoouna mua ia aku o Kenerala Custer, he kanaka koa wiwo ole, e hele aku e kue i keia lahui nui o ni kanaka ili ulaula e a'e mai nei no keia aoao o ka muliwai, a e paa aku oia ma ia kulana a hiki i ka hoea ana mai o ka puali holookoa.

laia.nae e hoao aku ana e a'o i na Ilikini i ko lakou a'e kuleana ole ana mai la ma keia aoao o ka mūliwai, ua hoomaka aku la na iliulaula e lele kaua aku maluna o kona pualikoa heluna 'uuku wale no, aīaila, hoomaka aku la oia e hakaka pu ma ka aoao o kona mau kanaka koa, e kue aku ana i na IHkini no ko lakou hoolohe ole ana mai i kana a'o *na. Me kona mau wahi pualikoa heluna uuku wale no, e kue ana i na ilikini no lakou ka nui he. 3,000 tausani, i lako pono me na pono kaua apau, aia hoi, ua haule aku īa lakou apau he luaahi na""na kanaka ili lilaula, a hooīilo ia iho la lakou he mea ole loa imua o ko lakou mau enemi, a haule-a-make aku la lakou me ka paū o ko lakou mau ili-poo i ka maihi ia. O ka nui o na kanaka koa me Kenerala Custer, he elua haneri no ia ame kanalima, ua pau aku la lakou apau i ka make me ke koe ole'lnai o kekahi. Oka mea wale no i koe mai, oia k* lio o Kener*la Cusfcer ame kekahi kanaka koa hapa-ilikini e kau ana maluna ona. Ua loaa aku ua lio nei he mau mile lehulehu loa mai ke kahua kaua aku, a maluna o ke kino o ua lio la i loaa aku ai he ehiku mau puka poka. Aole iee hou ia-ua lio la ma ia hope niai, a ua hooholo hoi ke aupuni e haawi ana i ua Ho !a iloko o ka llma o kekahi kanaka no ka malama ana iaia me ka maikai loa, no ka palena aku i koe o na la o kona ola ana, Ua hahai iiuaku keia me kekahi hooili kaua nui ana mahope koke iho o ka \nki ana mai o ka pualikaua holookoa malalo o KeneraTa .sheridan, a hiki wale i ka wa o na Ilikini i huli hoi hou aku ai no hope o ko lakou mau palena ponoi iho. He mau hanen o keia mau kanaka ili ulaula malalo o Sitting Bull i holo aku no Canada, a malaila lakou i noho ai no eha makahiki. He umi makahiki mai mahope o keia, ua hoohalahala hou iho la keia alakai o na Ihkim aole i loaa kona poe kanaka na hoolauna maikai ia ke aupuni mai, a nolaila, hooniaka hou iho la no oia e hooulu haunaele o Kenerala Milea ka me» i hoouna īa aitu e kue iaia. Ua haule pio iho la oia'malalo o Moes, a iloko o hookahi inakahiki mahope mai, aia hoi, he eha tausani ka nui o na Ilikini i haawipio mai malalo o ke aupuni. Mai ia manawa mai, aole he mau hou i hoala ia e na kanaka He mea oiaio, ke iko nui ia nei lakou iloko o keia mau la e lawe nui ana i na hoonaauao aiia apau a ka lahui iīi keokeo, Ma na ano apau, ka aahu, ka olelo, ka noho home ana 'ame ke komo ana aku maloko onā hana kalaiaina. Ē kakoo āna ike aupum o Amen'ka ma na ninau kanawai a pau, a ua loaa hoi i& lakou ka pono kivila ( ka pono koho bak>ta ame na pono e ae a ke"kanawai i haawi ai i na makaainana Amenka. O keia mau aina o ka Hema. ua like ia ia kakou me na aina a pau mawaena o ka Mi.<sissippi ame ka Paklpika. Aka nae, o na ku'eana malalo o ka mana o Amerika Huipuia. ua hala loa aku ia ma na kukulu-hema, a ua hlki pu aku ma na palena o ka Atika.