Ke Au Okoa, Volume I, Number 1, 24 April 1865 — Page 2

KE AU OKOA.

HONOLULU, APE RILA 24, 1865.

 

Ua akaka lea paha i ka nui o na makamaka heluhelu nupepa Hawaii i na kumu kuoo i loohia'i e ke Aupuni ka manao e pai mau i ka nupepa. Aka nae, i mea e kuhihewa ole ia ai e kekahi, e hoakaka ae makou ma ke ano pokole no kela mau kumu.

He mea mau ma na Aupuni noeau o ka honua nei, e hoopuka akeaia i kela a me keia manawa, i na kumu manao o na Kuhina nana e lawelawe na oihana nui, e pili ana i ka hooko pono ana i ka lakou mau hana, a e paipai i ka lehulehu ma ia hoike aiai ana, e hapai pu i na ano i manaoia'i he mea e pono ai a e pomaikai ai ke aupuni holookoa. Ma kekahi mau aupuni nui, e laa me Beritania a me Amerika Huipuia, ua hoolimalima maoli ia e na Kuhina ka poe hoopuka nupepa a lakou i ike ai he kupono, nana e kokua, e hoike aku a e hapai i ka aoao o na Kuhina e makemake ana e kokuaia. A he mea pono loa no ia, no ka mea, ua nui no ka poe kue mai iloko o na aupuni a pau, mamuli o ka naaupo a me ke kuhihewa o kekahi poe, a mamuli hoi o ka manao pakuikui wale, ka opu ino a me ka hookekee maoli o kekahi. A no ka hoohuli ana a me ka halihali olelo ana o ka poe o ia ano, ua nemanemaia ka inoa maikai o na Kuhina, ua kailiia ka manao o na mea puni wale, a ua kapekepeke a kanalua hoi ka hilinai ana o na kanaka mamuli o ke aupuni, me he mea la he mau pono okoa ko na Kuhina, a he pono okoa hoi ko na kanaka ; a nolaila, aole no i holo pono na hana i manaoia e pomaikai ai na aoao a pau, mai na 'lii a i na makaainana, a ua anoninoni, lolii ole ka noho ana.

Ua aneane e like no me ia i ikea'i ma Hawaii nei iloko o na manawa i hala ae nei. Elua wale no nupepa i paiia maloko o keia pae aina, a ua ona ia a hoopukaia ia waihona olelo e ka poe oluolu ole i na Kuhina o KA MOI, he poe opu awahia hoi, e hoike kapakahi ana i na ano o na hana a ke aupuni i hapaiia, a e hoolaha mau ana lakou iwaena o ka lehulehu i ko lakou mau manao papau e kue ana, e hailiili ana a e hoopalahea ana i na mea a pau a na Kuhina a KA MOI i hoao ai. Malia paha ua alakai hewaia ka manao o kekahi poe, e kuhi ana lakou o na kanaka o KA MOI i hoonohoia'i e hooponopono i kona Aupuni ma kona inoa, he mau enemi no ia no ka lahui Hawaii, e imi ana i ka poino, aole hoi ka pomaikai o ka lehulehu. Owai la ke oluolu kona manao e noho ekemu ole, oiai e hoino wale ia mai ana oia?

Iloko o ke kau Ahaolelo i hala ae nei, ua hoomaopopo obscured manao o na Lunamakaainana no ke pai i nupepa Aupuni, a ua hooholoia e lakou kekahi haawina dala e pono ai ia Oihana. Mamuli o ia manao i hoakaka ia e kela aha koikoi o ke Aupuni, ua hoopuka ia ka nupepa Aupuni ma ka olelo Beritania e pai mau ia nei; a i keia la, mahope iho o ka hoomakaukau pono ana, ke hoopukaia nei ka helu akahi o KE AU OKOA. Ua hala ke au kahiko ia Kamehameha I, a me kekahi mau Alii muli mai mahope ona, me na moowini, me na kuhihewa, a me na huhuewa no hoi o ia wa, a o ke au hou, he au okoa loa no keia o KAMEHAMEHA V., ma ka lokomaikai o ke Akua i hoonohoia'i i Moi maluna o keia Pae Aina. Ke lia nei makou, ua pau aku la na hemahema o ke au kahiko, i aumeume pu ai ka lahui Hawaii me ia mau mea kaohi; ua hala ia mau pilikia, a he au okoa loa keia e pii ae ai o Hawaii iloko o ka malamalama, ka naauao a me ka waiwai. A i mea e kokua pono, e hele mua ma ia mau pomaikai, a e hoeueu ia kakou iho ma na hana mikiala a me ka noeau, nolaila i kukuluia'i keia nupepa, a nolaila hoi e hoomau ana makou ma keia mau kolamu akea, e hooikaika me ka paupauaho ole, e hapai i na pono a me ka maluhia io o na kanaka Hawaii.

Ma keia nupepa e ike ai oukou, e na makamaka, i na kumu i hookahuaia'i ka hoo ponopono aupuni ana e ko kakou MOI, wainohia, a me na Kuhina malalo iho ona, oia hoi na lima a KA MOI e lawelawe pu ai oia me kona lahui. Maanei e wehewehe pakahi ana makou i na kumu i hooholoia'i, a me ke ano e hookoia'i i na Kanawai o ka aina; a me na kauoha aupuni e hoopukaia'na; na moolelo ano nui o na hihia i ulu mai maloko o na Aha Hookolokolo, i mea ao e hoopakele ia ka haule ana iloko o ka lua meki o ke kanawai; na manao akeakamai e pili ana i ka oihana mahiai, mahi ko, kanu pulupulu ia me aaku ia mea aku, e hooowaiwai ai na kanaka; na manao paipai e hoakea ai a e kipulu ai hoi i ka Oihana Hoonaauao o keAupuni, i manao nuiia e na makamaka oiaio a pau o ka lahui Hawaii; na nu hou o kela a me keia apana e olioli ai a e hoonanea ai ka naau; na nu hou o Europa mai, a me ko Amerika Huipuia kaua weliweli e noke mai nei, a me ko na aina e ae a pau no hoi mai o a o o ka honua nei; na olelo hoolaha o na Aha Hookolokolo, o ko ke Aupuni, a me ko ka poe kalepa waiwai, a me kela ano keia ano o na olelo hoolaha; na hanau, na mare a me na make a pau mai Hawaii a Niihau; a me na mea e ae no hoi he nui wale, e pau ole i ka helu ia, e paiia ana ia mau mea iloko o keia Nupepa. A ke lia nei no makou e lilo ana KE AU OKOA, he punahele a he hoa pili e kipa mau ana ma na hale o na kanaka Hawaii a pau.

Hookahi nae mea nui iwaena o ko kanaka noho ana ma ke ao nei a makou e hapai ole ai, a he mea hoi ia i pili ole maoli i ka hoo ko pono ana i ko makou oihana ponoi e hapai nei,--a eia ua mea nui la, ka hoopaapaa a me ke kokua maloko o ka Nupepa i kekahi aoao hoomana Akua. Ma ke Kumukanawai o ka aina, ua ae ia i kela a me keia kanaka e hoomana aku i ke Akua ma ke ano i kupono i kona makemake iho, oiai i komo hewa ole i ka hai pono ma ia hoomana ana. Ua lako no ka lahui mai o a o i na mea e ao ia'i lakou ma ia mau mea ; aka hoi, ua nui na wahi nahele e ae iloko o ke kihapai e waele iho ai makou, a nolaila, e waiho ana makou na na aoao pule e hooponopono ia lakou iho, a e hapai nui ana makou i na pono o keia ao, oiai e kuhikuhi ia ana kakou e ka poe i waeia no ia hana, i na pono o ke ao pau ole.

Ma ia mau huaolelo hoakaka mua, ke hoolana aku nei makou i ko makou wahi waa, KE AU OKOA, maluna ae o ka moana uliuli o ka manao lehulehu.

 

MA ke hookolokolo keena iloko o keia mau la, ua hoopii mai kekahi mea mare, e hoopau ia kona mare ana ma ke oki ia e ka Lunakanawai. A i ka la hookolokolo, hiki mai na aoao a i elua, ke kane me ka wahine, e kue ana kekahi i kekahi. Kukulu ia iho la ka Aha, a koi aku la ke kahu o ka Aha i ka palapala hooiaio mare, no ka mare ana oia mau mea i elua ; hoole ae la ka loio, aole i loaa, ua huli wale ia, ma kahi i manaoia'i e loaa ana, oia hoi ma ke keena o ke Kahunapule nana i hooholo i ka mare ana o laua nei, aole nae i loaa iki ka mooolelo o ia hana.  Alaila, pane aku la ka Lunakanawai,  e hoopau ia keia hoopii, no ka mea, aole o ke kahua e hookumu ia'i ka hoopii oki mare, ke ole e hoomaopopo mua no ka mare io ana; no ka mea, pehea la e oki iho a hookaawale ia'i na mea i elua i hoohui oloe ia? A ua hoopau wale ia ua hihia la, aole i hana ia, a hoi wale aku na mea a i elua, me ka pohihihi o ka noho ana, he mau mea mare paha, aole paha.

Ma keia wahi mooolelo iki i hai ia ae la, ua ikea ke kumu pono i hooholoia'i i kekahi o na kanawai i kau ia iho nei e ka Ahaolelo o ka M.H. 1864, i kapaia ua kanawai "He kanawai e kokua ai i ka hooiaio mare ana." E kauoha ana ua kanawai nei i ka poe a pau i ae ia e hooholo i ka mare ana iloko o keia Aupuni, e malama i buke kahi e kakau ia'i no kela a me keia mare i hooholoia, a e haawi ia aku ua buke la ma ke Keena Kalaiaina ke make ka Luna Mare, a i hele paha i ka aina e. A i ole e malama ia ka palapala ana i na inoa e like me ka mea i kauohaia e ua kanawai nei, alaila, e hoopai ia ka Luna Mare; $50. A eia kekahi, i ka wa i mare ia ai kekahi mau mea a i elua, alaila, e haawi aku ka Luna mare i ke kane i mare ia, i palapala hoike mare, i kakau inoa ia e ua Luna Mare nei, i mea e malamaia ma ka waihona waiwaiohana, a hiki mai ka manawa e makemake ia'na e hooiaioia no ka mare io ana, aia ke waiho la ka hoike maopopo.

Eia nae ka me akupanaha a makou i lohe ai no kekahi mau mea iwaena o ka poa hooholo mare iloko o na manawa i hala aku, aole ka i malama lakou i buke kahi e palapala ai na inoa o ka poe a lakou i mare ia, me he mea, he mea liilii k a mare ana, i pili ole hoi i ka pono o ka noho ana o ka lahui! I ko makou manao, o ka mare, he oihana nui ia i hookumuia e ke Akua; o ke kahuia no ia e kukulu ia ai a e onipaa'i ka lahui, a malaila hoi e ulu mai ai ka pomaikai lua ole o ka noho ana, ke hooko maikai ia. Mailoko mai o ka oiaio a me ka hoomalu o ka noho mare ana i ulu mai ai ke kuonoono, ka hanohano, ka maluhia, a me ka waiwai o ke kanaka. Nolaila, o ka poe i manao lakou he mea liilii ka malama ana i ka mooolelo o na inoa o na mea i mare ia, he naau kamalii, hohonu ole ko lakou; a o ka poe hoi e holo kiki, akahele ole iloko o ka mare, a liuliu ole, hopii e oki, oia naau kamalii no ia, "he lealea kalakalai, he manumanu ka loaa."

 

He olelo ao i i ka poe e kakau mai ana e pai ia ma ka Nupepa.

E pono ka palapalaia ka aoao hookahi wale no o ka pepa; e hoopololei i ke kakau ana i na hua i ole e kuhihewa ia e ka poe paipalapala; e hoomanao i na kiko, oia hoi na koma, a pela aku. I na aole e kakauia ka inoa maoli ma ka palapala i noounaia mai e pai, alaila, e hai ae ma ka pepa okoa i ike ai ka Lunahooponopono i ka inoa oiaio o ka mea nana ia palapala, a i ole hoi ia e waihoa ma ka papa me ka hoopuka ole ia. Eia kekahi, mai hoomahuahua wale i na olelo ano ole, e laa me ueia,—" E ka mea mema i ka hele mai Hawaii a Keawe a i Kauai a Mano, e lawe ae oe i keia wahi puolo ukana nona ka inoa i kau kehakeha ae la maluna iho," a i ka pau ana o ka palapala penei :—"He ma'u ia wahi huaolelo—ke hoi nei ko ka malu Koolau keiki, ua malu ka la i na pali.'' Aka, e kakau iho i na hua e hoomaopopo ai na manao io, a pau ia, e hooki ae. O na mea a pau e pili ana i ka hoonaauao ana, ka hoomalamalama ana, a me ka hapai ana i ke ano o ka noho ana a ko Hawaii nei, oia ka makou kakau palapala. A pela no hoi me na nu hou o kela apana keia apana mai Hawaii a i Niihau, e palapalaia a hounaia mai na makou e hai ae imua o ka lehulehu.

 

KO MAUI MAU PONO AUPUNI.--Mamuli o ke kauoha a ke Kuhina Kalaiaina, e holo ana ka Luna o na Hana Hou o ke Aupuni, oia o T.C. Heuek Esq, i Maui i keia la, e hooponopono ai i na hemahema o na hale a me na waiwai e ae o ke Aupuni ma Lahaina, a me na wahi e aku o Maui.

 

Oihana Hookolokolo.

KA AHA KIEKIE.—KE KAU O APE RILA

Hoomakaia ke kau hookolokolo o Ape rila i ka Poakahi, la 3, o G. M. ROBERTSON a me R. G. DAVIS, na Lunakanawai e noho mai ana. Eia wale no na hihia i pili i ka makemake kanaka e lohe, no ka mea, he mau hihia haole kekahi.

Ka Moi kue ia Kekapa (k.) i hoopiia no ka aihue. Ma ka manao o ke Jure, aole i kuhihewa ia ia, nolaila, ua hookuu ia.

Ka Moi kue ia Kalaau (k,) i hoopiia no ka apuka, i ka lawe ana i ke dala a me ka waiwai a kekahi, me kana olelo ana, "E hiki ka ia ia ke hoola i ka makapo." Ua hana o Kalaau i na ano hoopiopio o ka wa kahiko me na hana hoopunipuni o ke kahuna wahahee, a lilo ia ia ke dala o ka mea puni wale. Ua loihi ka hookolokolo ana a me na hoike obscured pau malaila na la elua, haawiia na ke Ju re obscured hooholo. A hoopuka mai lakou, ua ku ka hewa ia ia, a ua hoopai iho ka Aha, e hoouku o Kalaau i na dala he kanalima, a me na koena pu he kanawalu dala hou. Ma keia ha obscured ana, ua maopopo he poe jure malamalama obscured Honolulu, i puni ole hoi i na hana pouli o ka wa kahiko.

Kenoa kue ia D. Lima. He hoopii hoouku keia, a ua hoopau wale ia ka hoopii e ka Ai obscured no ka mea, ua hemahema ka palapala h obscured aole no i hoomaopopoia ma ke poo o ka palapala i ka Aha kahi i hoopiiia aku ai.

Hooponopono Waiwai o A. Kalauhala. obscured hoopii hoohalahala keia o ka aoao e kue obscured i ka palapala kauoha hope, i hooiaioia ua palapala la ma ke Keena, a hoopii hou ae ke keiki a ka wahine mua a Kalauhala, no ka mea, wahi ana, he oiaio ole ua palapala kauoha la, aole na Kalauhala i hana, a e makemake ana ia e hookolokolo jure, malalo o ke Kanawai i hooholoia e ka Ahaolelo o ke obscured makahiki, kahi i ae ia'i e hookolokolo jure obscured no na palapala hooilina i oi aku ka waiwai na dala $500. Ua nui no ka hoopaapaa ana o na Loio akamai ma keia hihia, o Harris ma ka aoao o ke keiki, a o Stanley ma ko ka wahine kane make, a ua hoole ia ka hoopii, aole e hookolokolo jure ia, no ka mea, wahi a ka Aha, aole o ke keiki kekahi i koi ma ka hookolokolo Keena, aole hoi oia i hai ma ia hookolokolo ana i kona makemake e hoopii hou ae i ke jure. Aia no ka rula o ka Aha i hooholo ai e pili ana i  keia mea,  ua hoolahaia ma ke kolamu o na olelo hoolaha o keia pepa, i pau ke kuhihewa o na loio ma keia hope aku.

Hooponopono Waiwai a Kamano. He hoopii hou ae keia mai ka Hookolokolo Keena, a no ka obscured ole mai obscured ka obscured obscured obscured hoopau wale ia kana hoopii.

Kamakaoluia ma, kue ia Waiaha. He hoopii hou ae keia mai ka mea i hooholoia e na Komisina o na Alahele. Koi na mea hoopii i Alahele no lakou maluna iho o ka aina o Waiaha, no ka mea, ua kupono a oluolu hoi i ko lakou manao e hele ma ia Ala, a ua maa, aole hoi i kue mai o Waiaha ia lakou a liuliu o ka manawa, a i keia wa iho nei, papa ia mai lakou a papaniia ke Alahele. Hooholoia ka pono no Waiaha, a ao ae la ka Aha i ka poe hoopii, ina i akaka ua hoakea mau ia kekahi Alahele mai ka M.H. 1846 mai, alaila, ua ulu iho la ke kuleana Alahele a mau loa aku, a e hiki ole ke paniia; aka, aole pela ma keia hihia.

AHA HOOMALU O HONOLULU.

Ma ka la 29 o Maraki, ua hoopiiia o O. J. Harris, no ka uhaki ana i ka Pauku 2 o ke Kanawai hou, i hoaponoia ma ka la 31 o Dekemaba, i hala ae nei, i kapaia ua Kanawai la, "He Kanawai e hooponopono ana i na Hale Hula Haole," a penei ka heluhelu ana o ua pauku la:

"PAUKU 2. Ina e malama kekahi i Hale Hula Haole, a ua ae paha i ka hoakoakoa ana mai i na wahine maoli e hula haole akea, ma kahi i ona ia, e hoolimalimaia paha e ia, me ka loaa ole mamua o ka Palapala Ae i oleloa ma ka Pauku Akahi o keia Kanawai, alaila, e hoopaiia oia, aole nae e oi aku i na dala hookahi haneri, aia i ka manao o ka Ahahookolokolo."

Ua hoomaopopoia, ua hoakoakoaia mai e ka mea i hoopiiia, he lehulehu o na wahine a me na kane, he poe wahine hookamakama kekahi o ia poe wahine, ma ka rumi hula kahiko o Libate Holo, ma Alanui Maunakea, ma ka po o ka Poaono, la 25 o Maraki a malaila ua hula lakou iloko o kekahi mau hora, aole nae i loaa i kekahi he Palapala Ae e malama i hale hula malaila. Aka, ua noi mua ia ke Kuhina Kalaiaina e ka mea nona ka hale, ua hoole nae oia aole e haawiia ka Palapala Ae Hula, no ka hoakaka ole ia hoi i ke kumu o ia hoole ana.

Ma ka aoao e ka mea i hoopiiia, ua ae oia he hula no kana ia po, he hula hoi, wahi ana, kahi hoakoakoaia mai na makamaka ponoi ona, aole na ka lehulehu wale, a o ka poe wale no i loaa ka pepa poloai ka i aeia e hele ae, a nolaila, wahi a ke kokua o Harris, oia hoi o Stanley, aole no i hoakakaia ua malama i ka hale hula akea, ma ke ano i papaia e ke Kanawai, no ka mea, aole i hula mau ia ma ia hale, hookahi wale no po, a pau ae.

Olelo ae ka Lunakanawai Hoomalu, ua pololei ke kumu hope loa o ka aoao i hoopiiia, a nolaila, e noonoo iho ka Aha i ka mea i koe e hooholo ai, no ke akea a me ke akea ole o ka hoakoakoa ana iloko o ia hula, malalo hoi o na hua olelo o ka pauku e olelo ana, "No ka hoakoakoa i na wahine kanaka maoli ma ka hula akea." Ua akaka no ma na mea i hoike ia, ua haawi kino aku o Harris i kana mau palapala poloai i kekahi poe wa-

hine inoa hanohano ole, a ua haawiia hoi ma ka hale hula a me na wahi e ae kekahi, i kela a me keia poe nana i kii mai. A o ka poe i hele ae ma ia hula, oia no ka poe i maa i ka hele mau i na hula akea ma ia wahi iloko o ka wa mamua; a hiki aku i ka la 31 o Dekemaba, a ua like loa no na ano a pau me ia mau hula mua. A no ia mau mea i ikea, ua manao ka Aha, o ka palapala poloai, i palapala ole ia ka inoa o ka mea nona ka hula a me ka mea i kena ia e hele ae, aole hoi no kahi e me ka manawa e hula ana, he mea wale no ia e hoao ai e pakele i ke Kanawai; a no ka mea ua akaka no ke akea o ia hula ana, nolaila, ua kau ia ka uku hoopai maluna ao Harris, e uku i $10.00. Ua hooemiia ka hoopai e like me ia, no ka mea, ua manao paha o Harris, o ka palapala poloai ka mea e hoomalu ai i kona hula; a no ka mea hoi, o ka hoopii mua no keia malalo o keia Kanawai hou. Ua ao aku nae ka Aha i na mea e ae, e hoomahuahua ana ka hoopai ke hoea mai na hihia hou o keia ano.

 

Na Mea Hou o ke Alo Alii.

Ma ka Poalua, la 12 o keia mahina, i ka hora 12 o ke awakea, ua hoohamama ia ae na puka o ka Hale Alii Iolani, ia J.C. Pfluger, a ma na Alii moku o ka Manuwa Lukini Gyliack; no ka haawi ana i ke kii o ka Moi o Rusia, i ko kakou Moi aloha. Penei ka obscured o Pfluger, (ke Kanikela o Rusia e noho nei ma Hawaii nei,) i kona wa i haawi aku ai i ke kii:

"E OLUOLU OE E KA MOI:

Ua kauoha ia mai au e ko'u Aupuni, e haawi aku ia oe e ka Moi, i ke kii o ka Moi Emepera o Rusia, a e oluolu oe e ka Moi e lawe aku ia, no ka mea, he hoike ana keia o ka manao like a me na manao aloha o ka Moi Emepera o Rusia, a i ili mai ai hoi iluna o'u ka hanohano o ka haawi ana aku ia oe. Ke lawe nei au maluna o'u i ke aloha aku ia oe, e ka Moi, no ka lokomaikai au, a me kou mau Luna Aupuni i hana aku ai, i na Alii moku o ke Aumoku Alii o ka Emepera o Rusia."

I ka pau ana o keia, ua oluolu ka Moi i ka pane mai, penei:

"Ke haawi aku nei au i ko'u aloha ia oe ma kou haawi ana mai i keia, o ke kii o kau Emepera, ua lilo ia he mea nani ia'u, a me ko'u Lahuikanaka, a ke ike io nei au he hoike keia o ka manao like, a me na manao aloha o ka Emepera o Rusia, ia'u a me ko'u Lahuikanaka. E lilo no na Alii moku o ke Aumoku o ka Emepera o Rusia, ia'u a me ko'u Lahuikanaka. E lilo no na Alii moku o ke Aumoku o ka Emepera o Rusia, i poe malihini i alohaia e ko'u Aupuni, a e haawiia aku no e ko'u mau Luna Aupuni a me a'u, i na mea a pau e kupono ana i ko lakou mau kulana."

I ka Poalua aku nei, ua oluolu ka Moi e haawi aku i kona kii i ka Moi Emepera o Rusia, ma ka lima o Kapena Enquist, o ka moku obscured Manuwa Lukini e ku nei i ke awa; no ka pilikia o ka Moi, aohe hiki ia ia ke haawi obscured obscured obscured obscured ana, i kona Kuhina o ko na Aina e, oia hoi o R. C. Wyllie.

I keia pule iho nei, ua nui na ahaaina i haawiia, no ka holo ana o ko kakou Moi WAHINE aloha, e ike i ke one hanau o kona mau kupuna. Ma ke ahiahi o ka Poakahi, ua haawi mua ae ke Kuhina Waiwai a me kapa alii wahine i ka laua; a i ke ahiahi o ka Poalua, ua haawi ae ka Loio Kuhina a me kana alii wahine i ka laua; ua hiki ae ilaila KA MOI, a me KA MOI WAHINE Emma, Ka Mea Kiekie M. Kekuanaoa, Ka Mea Kiekie V.K. Kaahumanu, na Kuhina na Comisina a me na Kanikela o na aina e, na alii manuwa o na moku, a me na poe maka hanohano a pau o ke Kaona nei.

I ke ahiahi o ka Poalua, ua haawi ae o Dr. C. F. Guillou, i wahi ahaaina i hui puia me kekahi wahi hana lealea. Ilaila KA MOI, KA MOI WAHINE na poo Aupuni a pau o na aina e, a me na alii moku o na manuwa.

I ke awakea o ka Poalima, ua holo aku KA MOI, a me KA MOI WAHINE iluna o ka moku manuwa Clio, ka mea nana e lawe aku a ia maluna o ka ale o na kai. I ko laua hoi ana mai, ua ki pu aloha mai na moku manuwa a i elua, ua hoonohoia na kanaka ma na i-a a pau mailuna a lalo. Ia wa hookahi no, ua holo aku laua iluna o kahi moku manuwa Kialua.

 

KE AWA O HONOLULU.--He oluolu ko makou i ka ike ana, ua makaala ke Kuhina Kalaiaina i na pono o ke Awa o ke Kulanakauhale Alii o kakou. Mamuli o kana kauoha, na laweia a kaawale ka mouo bele owaho o ke awa, a ua mo-kuia ma ia wahi he waapa me ka bele no maluna iho, a no ke kahulihuli ana o ka waapa, he mea ia e hookanikani mau ai ua bele  nei, i oi aku ai kona walaau ana mamua ae o ka mea mua, a e lohe ponoia'i e na moku e holo mai ana i ka po. Eia hoi kekahi, ua kakiaia he mau pou laau nui ma kela a me keia aoao o ka nuku o ke awa, ma kahi kupono e lelepauki ai na moku holo pili aina i ke komo ana mai iloko. A ina i ka po ka hiki ana mai o ka moku, e kau ia na kukui maluna o kekahi o ia mau pou ma kela a me keia aoao, alaila, e hiki no ia Pele ke kolo pololei mai na moku nui, me he la ua ao no, a pela no e komo mai ai na moku pea holo pili aina.

 

KA ILINA ALII.--Ua lohe mai nei makou, ua hooholoia ka aelike iwaena o ke Kuhina Kalaaina, a me T. C. Heuck Esq. e hoomaka houia ka hana iloko o keia mau la ma ka Ilina ALii ma Mauna Ala, i Nuuanu. Ua makaukau na pohaku, a ua lako i na mea  a pau e kukuluia'i ka hale, a e oluolu ana na maka o na keiki kupa o ka aina ma keia hope ae, i ka nana ana i ka hale hanohano hoomanao, kahi i waiho moe lolii ai na makua o ka lehulehu i haalele mai nei i ka malamalama o ka la.

 

[Kakauia no Ke Au Okoa.]

I KEIA la, ke hoea aku nei imua o keia la, huikanaka keia Nupepa, he mea i kukuluia e ke Aupuni i auwaha e hiki ai i kela mea keia mea o keia Aupuni ke ike i na mea e hanaia ana e ke Aupuni, a me na mea hoi i manaoia'i e hana'ku, e pili ana i ka hoopomaikai i ko keia lahui noho ana, ma na mea a pau e pili ana i ka hoonaauao, a me ka hoopii ana'e i ko kakou ano maikai o ka noho ana ; a i hiki ai hoi ia kakou ke ike i ko kakou ano o ka hooponopono a me ka noho Aupuni ana--i ike ai kakou i ka oiaio o na mea a pau a ke Aupuni e hana ai, aole ma ka manao koho wale ia mai e ka poe pili Aupuni ole, ka poe hoi e hoao ana i na wa lehulehu wale e hookau i ka waihooluu ano e maluna o ka oiaio, i mea e hooko ai; a e hoo-ana ai hoi i ko lakou mau manao ino kuloko.

He mea no paha i maopopo i na kanaka a pau i loaa ka ike a me ka naauao, iloko o na makahiki i hala'e nei, i ka wa o ke Aupuni e noho ana me ka Nupepa ole, ua nui loa na olelo hoino i hoopukaia imua o ka lehulehu e kue ana i na Kuhina o ke Au o Ka MOI KAMEHAMEHA V., e hele nei; ua hooukaia iluna o lakou na olelo hoino a pua i hiki ke hooiliia inua o nei mea he kanaka, ua pena ia ko lakou ano imua o na Aupuni e, me he la o lakou ka poe ino loa i hehi i ke one o keia honua; aka, ua waiho no na Kuhina a me na poe pili Aupuni a pau, ka poe hoi e apono ana i ka hana a na Kuhina i ka manawa.--a o ka manawa ka mea nana e hoike maopopo aku i ka manao aloha lahui io o na Kuhina, ka poe ia ia ka hoeuli, a poe hoi nana e hookele nei i keia Aupunip--Hiki io mai no ka manawa, a hoike maopopo mai ia, he aloha lahui io na Kuhina, a he poe enemi maopopo no keia lahui a me ka oiaio, ka poe nana i kapa  ia lakou ma na inoa ino.

O na kumu i hoopuka ai ke Aupuni i keia Nupepa, he lehulehu loa, hiki ole ke heluia; o kekahi nae o na kumu nui, oia no, i hiki ai ke pale ke Aupuni ia ia iho i na olelo hoino oiaio ole i hoopukaia e kue ana ia ia, e like me na mea i ikemakaia iho nei maloko o na nupepa e paiia nei i keia manawa. No ka mea, ua ike maopopo ia , o na mea oiaio a pau, i manaoia e ke Aupuni, he mea e hoopomaikai ai i kona mau Makaainana, ua olelo ia, he mea e hoopoino mai ana ia lakou--o ka oiaio, ua hamaleia a nukee e ka poe enemi wale mai, me ka manao ino maoli no paha ko lakou olelo ino ana, a no ka hupo paha, aole na makou e nana ia mea, maluna no o ke poo o ia poe ko lakou hewa.

Ua ike maopopo iho no na Kuhina a me na Luna Naauao o ke kau Ahaolelo i kaahope ae nei, i ke kupono maoli ke hoopukaia kekahi Nupepa Aupuni, i mea e hiki ai i ke Aupuni ke hoike aku i kona mau Makaainana i kana mau mea i manao ai e hana ku no lakou, a i lako ai hoi i ka auwaha, e hiki ai ke wehewehe pono aku ia lakou i ka manao o ka poe poo nana e hooponopono i ko lakou Noho Aupuni ana, no ka mea, o kekahi o na mea makamua loa i kupono ke aoia i kela a me keia kanaka Hawaii, oia no ka ike a kamaaina i ke ano o ka noho ana o Kona Aupuni.--E hoolahaia la paha ko ke Aupuni manao oiaio e na nupepa i paiia iho nei, i na la paha aole ke Aupuni e kono ikaikaia e hoopuka i keia Nupepa. Aka hoi, aole! O na mea ino a pau, i hiki ke manaoia e ke poo kanaka, ua hooiliia mai no ia maluna o na makamaka oiaio o keia Lahui--na Kuhina. Ua kapaia lakou he poe kipi--ua kukalaia lakou he poe e imi ana i ko lakou hanohano iho--i ia mai lakou he poe e makemake ana e kauo i keia Aupuni iloko o ka pilikia--hooweliweliia kekahi poe e lilo ana ko lakou mau kuleana, a e pilikia ana ka ! ko lakou noho ana. O ka poe naaupo, ua manaoio i keia mau olelo oiaio ole, ka poe no e maa ana i ke kauo mau ia me he mau holoholona la i hou-ia na ihu; aka, o ka oiaio, he mau loa kona ano, a nolaila, iloko no o ka manawa a ka poe imihala e hokake ana i ka lakou mau olelo oiaio ole no na mea e pili an ai na Kuhina, aia hoi, hoea mai la na Kuhina me ka lilelile nui--no ke aha? no ka mea, ua hoike mai lakou ma ka lakou hana, o lakou maoli no, na poe i onipaa ka manao e noii, a e imi hoi i na mea a pau e hoopomaikai mai an ai ka noho ana o ke kanaka Hawaii, a me na poe i lilo mai i mau keiki hoohiki no keia aina. A nolaila, e like me ke kila i analia e ke apuapu a hulali, pela no ka Kuhina, ua anaiia lakou e na olelo hoino a kekahi poe, noloko ae paha o ka manao ino, a no ka hupo mai paha, a ua hoea mai lakou imua o ka lehulehu holookoa, me ka maikai, a me ka mahalo ponoia e ka poe naauao a pau mai kela pea a keia pea o ka aina.

Owai la ke kanaka Hawaii i noho me ka haloiloi ole e ka waimaka, i ka ike aku i ke ano e ka hanaia'na o KA MOI Aloha o keia Aupuni, i ka wa a ka Aha Elele e noho ana, e ka poe i alakai hewaia e ka manao e noho ana iloko oia Aha? Ua oleloia na olelo imua Ona, i ku maoli i ke ano hoowahawaha. Aka nae, ua noho malie mai eia me ke kaumaha—aole Kona Kaumaha noloko mai o ka lohe anai na olelo hoino nona, no ka mea, maluna no o ka poe nana ia mau olelo ino ko lakou hewa iho, aka, ua mokumokuahua kona naau no ke aloha,--i ka ike ana'ku i ko lakou kauoia ma ka ihu e kekahi poe uuku, ka poe hoi e makee ana me ka lili nui, i ka ike ana iho, o ka hanohano a lakou i ai haakei ai, e hoomaka ana e koko ia ia iho, a hele aku mai o lakou aku la.

Ua hoopukaia na olelo hooweliweli e lakou imua e ka Haku-ihi o Manokalanipo, ka mea

kapu loa, ka mea nona ke aka. i na kau iluna o kekahl kanaka, e ka make no ia i ke au mua o keia aina; ka pua a moopuna hoi a ko Alii Kaulana Hiwahiwa, oia hoi o KAMEHAMEHA NUI; aka, aole oia i pane ino mai no ia mau olelo hooweliweli ua noho malie wale mai no Kela, a i Kona ike ana e hele lalau loa naa na Luna o Kona poe kanaka, aia hoi, kipaku aku la kela ia lakou, a haawi maoli aku no kela i na pono pili paa no kona poe kanaka, oia hoi na pono i hooiaioia ma ke Kumukanawai o ka la 20 o Augate, M.H. 1864, a ua apono loaia no hoi ia Kumukanawai e ka lahui holookoa, mai kela kihi a keia kihi o ka aina.--Ua kohoia na Luna Makaainana, a hoonohoia ka Aha kau Kanawai malalo o ia Kumukanawai i haawiia e KA MOI lokomaikai KAMEHAMEHA V., i kona poe kapaka, a ua hanaia na Kanawai e pili ana i ka hoopomaikai i ka noho ana o ke Aupuni mai o a o, a ua holopono no na pono a me ka pomaikai a ko kakou Moi i manao mai ai e haawi i kona poe kanaka, a i keia la, ke noho nei ke Aupuni Hawaii ma ka noho ana o KE AU OKOA

A no la, e na kanaka Hawaii oiaio a pau, o oukou no ka Makua o keia pepa; na oukou ia e hookipa, a o oukou wale no kona makamaka, oiai oia e halihali hele aku ana io oukou la i kana ukana hoomalamalama, a i ka maaina ai oukou i ka noho ana o ko oukou aina iho, a me ke ano hoi o kona noho hoaha mau ana me na Aupuni nui o keia honua.

 

KA HELE MAKAIKAI ANA O KA MOI WAHINE I NA AINA E.--Iloko o keia mau la i halu'e nei, ua lohe maopopo makou no ka holo makaikai ana ma keia hope ae, o ka MOI WAHINE  i aloha nuiia e kakou, o EMMA-LANI, e kaapuni ana oia i na aina e. Ua lohe muaia e na'lii aupuni o Beretania no ka makemake o ke 'LII WAHINE e ike i ka aina kahi i hele mai ai na kupuna, a nolaila, ua poloai koke iho lakou ia ia e maliu ae i ko lakou manao mahalo, a e ae oia e kau maluna o kekahi o na moku manuwa o ia aupuni. Ia wa hookahi no, ua kauohaia ke Komisina o Beritania e noho nei ma keia aupuni, oia o W. W. F. Synge, Esq., e ukali hanohano oia i ke 'LII WAHINE, a e holo pu me ia a hiki loa'ku i Beritania. A ua hoounaia mai kekahi o na moku nui o ia aupuni kaulana, o Clio ka inoa o ka moku, a eia no ia ke ku mai nei ma ke awa o Honolulu, e kakali ana a holo aku me ka MOI WAHINE o na mokupuni o ke kai. Eia na inoa o ka poe hanohano e holo ukali ana ma keia hele makaikai alii ana:--Hon. Mrs. Mary Anna Kiliwehi Kaauwai, Hon. C. G. Hopkins, W. W. F. Synge, Esquire, ke Komisina o ka Moi Wahine o Beritania, a me kekahi poe e ae.

E haalele mai ana ia kakou ko lakou moku iloko o na la umi paha mai keia la aku, a holo pololei a hiki i ke awa o Panama, ma keia aoao o Amerika waena. malaila e haalele ai i ka moku, a kaua maluna o na kaamahu a hiki i kela aoao o ka aina, e moe ana ma ka moana Atelanika, alaila, ee hou ae lakou ma ka moku mahu, a holo loa aku a hiki i Beritania. E hiki ana lakou ma ia aina uliuli i puni i ke kai, iloko o ke kau, a oia ka wa oluolu a kupono loa e hele a makaikai ai i na pookela nani e ke ao nei, e ikea'na ma Ladana a me na wahi e ae o Beritania Nui. A hiki i ka wa o ka hooilo, e holo ana lkou a ma ka aoao hema o Farani, kahi mehana hoi, a malaila aku i Italia, a i ka hoi ana'e, kipa aku ma na kulanakauhale kaulana o Geremania, a hiki hou ae i Beritania. A haalele ae ia aina, na ka moku mahu e hooholo ia lakou a hiki ma kela aoao o ka moana ale nui o ka Atelanika, a ku paha ma ke awa o Bosetona, alaila, e hele kaapuni aku ua poe malihini la o Hawaii e makaikai i ka aina hanau o Wasinetona; a malaila mai e hoi loa ae lakou a hiki hou ma ka home mokupuni o ke kai. Ua manao ia, e aneane hookahi makahiki ka nalowale ana aku o ka MOI WAHINE ilihia o kakou, a hiki hou mai ia i ke one hanau, ke oluolu ia i ke Akua.

Me ia ko makou nei aloha pumehana, a me kona mau ukali a pau, me ko makou iini nui e hoopakele ia lakou e ka Mea Mana Loa i na ino a me na pilikia, a e loaa ia lakou ka oluolu a me ka pomaikai ma ka hele ana, ka noho ana'ku, a me ka hoi hou ana mai.

 

POMAIKAI O KAU.--Hauoli ka naau i ka lohe ana iho nei, e kukulu ana i ka wiliko ma Waiohinu, aina huli hema kuaaina o Kau. O C. N. Spencer mai (Kale,) ka poe e kanu ko ana, he 1500 eka aina momona mauka o ka pali o ke kulanakauhale, kai lilo i ka hui, a iloko o keia makahiki, e oluolu ana na maka i ka ike ana i ka uliuli o ke ko e welo ana ma na pali o Kau. O W. T. Martin kekahi, ka L. K. Apana o ia wahi, he kanaka mikioi ia, a ua lohe mai nei makou, e palau ana oia i kona mau eka, a pela auanei na kanaaina Hawaii e ae. O ka ohi pulu, ke mau nei no ia hana ma Waiohinu, aole i haalele ia. Pomaikai na kanaka o Kau, i ka ulu ana'e o na hana hoowaiwai. Ua olelo ia, he kaulana o Kau i ke kanu ko i ka wa kahiko.

 

KA BUKE UNUHIOLELO A ANARU.--Ua hai ia mai makou i keia pule ae e paa pono ai keia buke; kekahi hapa, mai ka olelo Hawaii a i ka olelo Beritania a i ka olelo Hawaii, a o ka hapa hope loa ua kau ia he papa hoomanao no na wa kaulana. O keia hana a Anaru e kanu ana ia i kia hoomanao nona, i na kau a kau o na hanauna e hiki mai ana. E hoolaaia ana ua buke nei i na haole o Honolulu nei, a me na kanaka kekahi.