Ke Au Okoa, Volume I, Number 2, 1 May 1865 — Page 2

KE AU OKOA.

HONOLULU, MEI 1, 1865.

 

MA KE KAUOHA.

 

HE KAUOHA.

O makou, KAMEHAMEHA V., ma ke ahonui o ke Akua, o ka Hawaii Pae Aina, KA MOI. I na mea a pau i ike mai i keia:

NO KA MEA, ma ka Pauku 35 o ke Kumukanawai, o na inoa hanohano, a me na hoohanohano ana a pau, mai KA MOI wale mai no e loaa mai ai ia; a

NO KA MEA, ua ake nui makou e hooulu a e hoomahuahua i na ano o ka Hoohanohanoia a me ka Hookanaka, i na kanaka a pau o ko makou Ohana Moi, a me kona mau ano Aupuni; a

NO KA MEA, o ko makou makemake ka haawi aku i ka hoohanohano ia i na kanaka a pau, a me na haole a pau, i hana i kekahi mau hana nui no ko Makou Ohana Moi a me na kanaka;

NOLAILA, mahope iho o ko makou noonoo ana iloko o ko Makou Aha Kukamalu, ua hooholo ae makou, a ua hooholo, penei:

PAUKU 1. Ua kukuluia kekahi Papa Hoohanohano, malalo o ka inoa, "KA PAPA HANOHANO O KAMEHAMEHA I."

PAUKU 2. Ka nui o ka poe iloko o ka Papa i oleloia, penei e mahele ia ai:

He umi o ke Kea Nui.

He kanakolu o ke Kea Waena.

He kanalima o ke Kea Lalo.

PAUKU 3. Ka hoonohonoho ana i na hoailona o ka Papa Hanohano o Kamehameha I., penei no ia:

KA POE O KE KEA NUI—He Kea Maltese i kinohinohi ia me ke apo gula owaho ae, me na huaolelo ma ke alo, "E Hookanaka," a ma ke kua, "Kamehameha I."

KA POE O KE KEA WAENA—He Kea Maltese gula, me ke apo dala owaho ae, me na huaolelo e like me ko ke kea nui.

KA POE O KE KEA LALO—He Kea Maltese dala, ma ke apo i kinohinohi omaomao ia, me na huaolelo e like me ko kela mau kea mamua.

E kau ia keia hoailona ma ka aoao hema, a i ole ia he lipine uliuli olenalena nae.

PAUKU 4. Ka Moi, mamuli o kona ano MOI oia ka Luna Nui o ka Papa Hanohano o Kamehameha I., o ka Papa i oleloia, aole ia e ili aku mai ka makua a i ke keiki, a o na mea a pau e pili ana i ua Papa la, e hooponopono ia no e ka Aha Kuka o ua Papa la i kohoia e ka Moi.

Hanaia ma ka Hale Alii Iolani, ma ka Aha Kuka Malu, i keia la 11 o Aperila, M. H. 1865.  KAMEHAMEHA R.

Na ka MOI.

CHARLES GORDON HOPKINS.

"KA PAPA HANOHANO O KAMEHAMEHA I."

Ua oluolu i KA MOI ka haawi ana i ka hoohanohanoia o "KA PAPA HANOHANO O KAMEHAMEHA I.," ka poe nona na inoa malalo nei:

KEA NUI.—H. R. H. M. Kekuanaoa, Luna Nui o ka Papa.

Hi s. Excellency R. C. Wyllie.

KEA WAENA—His Ex. C. Hopkins.

Hon. G. M. Robertsons.

Hon. E. H. Allen.

KEA LALO.—His. Ex. P. Kanoa.

Hi s. Ex. P. Nahaolelua.

Hon. C. Kanaina.

Hon. L. Andrews.

Hon. C. Kapaakea.

Hon. D. Kalakaua.

Hi s. Ex. J. O. Dominis.

Hon. C. C. Harris.

Hi s. Ex. C. de Varigny.

Ka Right Rev. Bihopa o Honolulu, oia hoi ke Kahuna o ka Papa.

 

Ua oluolu i KA MOI e apono aku i ke koho ana mai a W. W. F. Synge, Esq., ia W. L. Green, Esq., e noho mai ma ke ano He Komisina ku i ka wa, a me ke Kanikela Nui no KA MOI WAHINE o Beritania, oiai e hele ana o Mr. Synge ma ka aina e.

R. C. WYLLIE.

Keena no ko na Aina E, 26 Apr., 1865.

 

Ua oluolu i KA MOI e hookohu ia na mea i hai ia malalo ae nei:

JAMES WHITTAL, Esq., Kanikela Nui no KA MOI ma Hongkong a me Macao.

MA JOR E. HASSLOCHER, Kanikela Nui no KA MOI ma Perusia.

EU GENE M. VAN REED, Esq., Kanikela Nui no KA MOI ma Iapana.

JOHN McCRAKEN, Esq., Kanikela Nui no KA MOI ma Oregona.

R. C. WYLLIE.

Keena no ko na Aina E, 27 Apr., 1865.

 

Ua oluolu i KA MOI ke koho ana ia HON. FERDINAND W. HUTCHISON, Esq., i Kuhina Kalaiaina, ma kahi i noho ia iho nei e C. G. Hopkins, (Hapakini,) ka mea hoi i hoihoi mai i kana oihana no kona ukali ana i ka Moi Wahine Emma, i kana huakai hele i Europa.

 

AHAHUI MANAWALEA.—-Ua hoohui pu ia kekahi poe haole o Beritania e noho nei ma Honolulu, i Ahahui Manawalea, i kapaia lakou ka "St. George's Society," a o ke ano o ko lakou hoohui ana mai, he mea ia e kokua ai kekahi i kekahi ke loaa ka pilikia. Ma ke ahiahi o ka Monede i hala ae nei, ua pau pono ka makahiki mua o ka Hui, a ua halawai na keiki Beritania ma ka Hale Pohaku o Kimo, ma ka huina o Alanui Alii me Nuuanu, a malaila i ahaaina nui ai. Nui na mea ai a me na mea inu o kela ano keia ano, a ua hoomau ia ka hoolealea ana a me ka launa oluolu ana a hala loa iwaena konu o ka po.

 

AOLE paha e ike ia i ke kanaka hookahi ma ke ao nei i makemake ole i ka hoohanohano ia. Ma na oihana a pau, iloko o kela a me keia aina, e hooikaika mau ana na kanaka, ma kela ano keia ano e loaa'i i ka mea e mahalo ia mai ai a e hoohanohano ia'i. A o ke ake nui ana o kanaka ma ia ano, he mea ia i hookumu naauao ia iloko o lakou e ke Akua, a ua hooliloia hoi he mea e hoeueu ia ai lakou e holo mua ma na hana maikai. No ka mea, ina e ike aku kakou i kekahi kanaka, i hoomanao ole i ka mahalo ia mai ia ia, a i malama ole i ka hanohano o kona noho ana, alaila, e ike auanei kakou he kanaka lapuwale ia, i kupono ole ke noho iwaena o ka poe maikai. Aia a makemake ole ke kanaka e hapai ia kana kulana i luna ae e manaoia auanei ua hoomaka e haule ilalo. Aka, ina e iini nui ke kanaka e hoopomaikai ia ka noho ana, a e hoohanohano ia kona inoa, alaila, e hoopololei auanei oia i kona mau ano a pau i ole e palaha kona mau wawae, a i mahalo ia mai ai oia. A o ke kumu kahi e loaa mai ai i ka mahalo ia'na a me ka hoohanohano ia'na, he mea nui ia. Aole paha i makemake ia e kekahi e mahaloia mai oia e kekahi kanaka lapuwale a kuewa paha; aka, he mea hauoli io ke mahalo ia mai kekahi e ka pookela o na mea hanohano oia hoi KA MOI, nona ke Aupuni. A nolaila hoi, ua oleloia ma ko kakou Kumukanawai, Pauku 35, penei: "O na inoa hanohano a pau a me ka nani, a me ka hoaalii ana, mai ka KA MOI mai no lakou."

Ma na Aupuni Alii a pau o Europa, ua malamaia na Papa Hanohano, me na hoailona oia mau papa, a ua haawiia na degere o ia mau mea i ka poe i waeia noloko ae o ka lehulehu no ko lakou ano maikai, hookanaka, kokua i ke Aupuni, a pela aku; a i ka poe hoi i hapai i kekahi hana kaulana, e laa me na Kenerala i lanakila ma ke kaua, a i ka poe paha i noho hana malalo o ke Aupuni iloko o na makahiki he nui, me ka hooikaika no ka pomaikai o KA MOI a me kona lahui kanaka. A he mea e hauoli ai ke kanaka ke loaa ka hoailona e hoike ae ai i ka hilinai a me ka mahalo o kona Moi ia ia; e manao auanei oia, he waiwai luaole iloko o ia hoailona, ke kau ia ma kona umauma i na la nui e hele ai oia imua o ke Alii. Aole nae i haawi wale ia ua mea hanohano nei i na kanaka e makemake ia'na, aka, he mea hakalia ke loaa ia mea i kekahi. Pela no i ikea ma Beretania, o na Papa Hanohano o ia Aupuni, ua manao nui ia e na na'lii o ka aina a me na makaainana naau hoohanohano kekahi, he kakaikahi nae ka loaa ana iho. Ua like no me ia ma Farani, Perusia, Sudena, Rusia, Sepania, a me na aupuni Moi e ae, na aupuni naauao hoi o ke ao nei.

A no ka mea, eia ko kakou Aupuni o Hawaii iloko o ka Papa o na Aupuni Moi Kuokoa, a ua malamalama, ua naauao, nolaila, ua ku pono loa ke hoohalike ia ka hanohano o ko kakou mau oihana me ko na Aupuni naauao. A ke manao wale nei makou, oia no kekahi o na kumu i loohia i ko kakou MOI lokomaikai, e hoomaopopo a e hoopuka akea ia'i kona Olelo Kauoha, i pai ia ma ko kakou pepa i keia la, malalo ae o ka poo olelo—"Ma Ke Kauoha," e hoike ana imua o kona lahui, ua hookumu iho oia i kekahi Papa Hanohano iloko o kona Aupuni, i kapia me ka inoa o kona Kupuna Alii, Kamehameha I. A ia kakou e heluehlu ana ia Olelo Kauoha, e hoomanao nui kela a me keia kanaka Hawaii, i kela mau hua olelo ano nui a ka MOI i hoopukaia malaila, oia no keia, "E HOOKANAKA!"

 

UA oluolu i KA MOI e hookuu ae i ka Mea Hanohano CHARLES GORDON HAPAKINI, mai ka Oihana Kuhina Kalaiaina, no kona hele pu me ka MOI WAHINE EMA, ma kana huakai hele i Europa.

Ua nui no na makahiki i noho ai ma keia Aupuni o ka Mea Hanohano C. G. HAPAKINI, a iloko o ia manawa, ua hoike mai oia ma kana hana, a me kona noho ana, i kona aloha Alii, a no ia mea, ua punahele nui oia i ka Moi Kamehameha III., a me ka MOI IOLANI i hala e aku nei, pu me ka MOI LANI e noho nei; a no ka ike ana o na Alii i kona ano hoopono, hulila'u, a me kona ano aloha Alii mau, mahope iho o ka hoao ana, nolaila, ua hapaiia oia a ka noho ana Kuhina Kalaiaina, oia hoi kekahi o na oihana hanohano a koikoi loa iloko o keia Aupuni. Iloko o keia Au Hou, oia kekahi o ka poe i pili paa loa mamuli o na mea a KA MOI i manao ai e hana aku no ka pono o Kona poe kanaka, a ua lanakila ka pono maluna o na kue kumu ole a ka enemi, a ua puka mai o HAPAKINI mailoko mai o ia hana nui koikoi, me ka waiho iho i ka inoa maikai loa mahope ona, a e lilo ana ia i Kia Hoomanao mau no kona noho hooikaika ana no ka pomaikai o kona aina hookama. E hiki iaia ke olelo ae—"Ua hana au a na paa, a holo pono na mea a'u i manao ai he mea e pono ai ka aina o'u nei." Aka, o ka hana nae ana e hele nei, he hana nui no ia, oia hoi ka ukali a me ka hele pu ana me ka MOI WAHINE o Hawaii nei imua o ke alo alii o na aupuni o Europa, a o ko makou makemake no o kona hoohalawai mauia mai no e ka manao a me ke ola maikai, pu me ke Alii ana e ukali ai.

 

MOKU NAHA. —I ka po o ka Poaha iho nui, ku mai o Nettie Merrill, Kapena Aberahama Russell, mai ka mokupuni Guano (oia hoi ke kukaemanu) o Howland's Island, a ua lohe mai nei makou no ka naha ana o kekahi moku kiakolu, o Monsoon. He moku nui no ia, a maikai loa, ua ili nae a wawahi liilii ia e na nalu. Ua lawe ia mai i Honolulu nei ke Kapena o ia moku, a me na luina he 17. Aole nuhou e ae mailaila mai.

 

MA ka hooponopono Aupuni ana, he mea nui ka oihana ao i na keiki, no ka mea, wahi a ka olelo, "O ke keiki, oia ka makua o ke kanaka." E like me ke kanu ana, ka moku ana a me ka hilinai ana o ke kawowo, pela no ia e ulu ai a laau nui ae, me kona ku oheohe ana; a i ole e malamaia, alaila, e kekee, aa, ka ulu ana. A pela no hoi, o ke ano i hoonohonoho ia'i, a i aoia'i ke keiki kanaka, ua pili loa ia i kona ano paa, ke ulu ae a lilo i kanaka makua; he kanaka maikai paha, e kokua ana i ka maluhia o ka lehulehu; a he kanaka kolohe paha, e like me ke kanaka o ka wa kahiko, i oleloia nona—"E lilo auanei ia i kanaka hihiu, e kue aku no kona lima i na kanaka a pau, a e kue mai no hoi ka lima o na kanaka a pau ia ia;" a i ole ia, e lilo auanei oia he kanaka naaupo, hupo, e like me ka holoholona i hou ia ka ihu i ke aha, a e kai ia mao a maanei. Maluna no o na makua hanau, ua hooiliia ka hana a ke Akua, e hoopololei, e kiai, a e ao pono i ka lakou mau keiki. Ua makaala kekahi poe makua, a ua hooko pono ia keia oihana i loaa ia lakou; o kekahi poe nae, ua palaka, ua molowa, a malama ole i ko lakou mau keiki, a hookuu wale e hele mamali o ka manao auwana; a o kekahi poe makua, ua ilihune a ano hupo loa me ka noonoo ole, no ka ike ole, i na mea kupono no na keiki; a o kekahi keki hoi, ua akaka ole ko lakou mau makua ponoi, a ua make paha. A pehea la ia mau keiki o na ano i hai ia'e la? E hookuu wale anei ia lakou, e ulu wale mai me he lau hihi o ka ulunahele, e hehi ia e na wawae?

He mau kuma nui e paipai ana i ka poe nona ka oihana hooponopono Aupuni, e hapai i ka aoao o na keiki makua ole, a i malama ole ia hoi; a o kekahi oia mau kumu, o ke aloha lahui. O ka naaupo, oia ka makua o ke Karaima; a o ka naauao, oia ka hanai o ka maluhia. A oia mea hookahi no, o ka naaupo, ka mea nana i alakai i keia lahui iloko o na hihia kanawai, a i hoomau i kona noho ilihune ana. Eia kekahi kumu e malama ia'i na keiki kuewa e ke Aupuni,—o ke ano mau o ke kanaka e hoomanao i kona noho maluhia ana iho. Ina e ulu wale mai keia poe keiki iwaena o kakou me ke ao ole ia, e lilo auanei lakou i poe aihue, powa, haunaele, a hoopilikia ia ka noho ana o ka lehulehu ia lakou. Aka, ina e malama pono ia lakou i ka wa kamalii, a e ao pono ia ma ke kula, a iloko hoi o kekahi oihana lima, e lilo auanei lakou i poe noho pono, noho hana, kuonoono, naauao, a e hoopomaikai ia'na ka lahui holookoa ia lakou. Ke lana nei ko makou manao, e ae lokahi mai ana na mea a pau i ka makou e olelo nei, he mau kumu nui no keia e koi ana i ke Aupuni e makaala, a e hapai koke ia ka oihana hoonaauao i na keiki kuewa e hele wale nei ma na alanui o ke kaona o Honolulu. Ua noonoo nui ia no ka hemahema a me ka pilikia o ia poe keiki iloko o ka manawa i hala aku nei, a ma ke kau Ahaolelo o ka M. H. 1864-5, ua hooholoia kekahi Kanawai e kauoha ana i ka Papa Hoonaauao, e kukulu i kula no na keiki makua ole a me na keiki e ae i hemahema ma ka noho ana. I mea e hoomaopopo lea a i ka poe heluhelu mai, e ia iho ua Kanawai la, ua pai hou ia e makou:

HE KANAWAI E KAUOHA ANA I KA PAPA HOONAAUAO E HOONOHONOHO I KULA AO HANALIMA ME KA HOOPOLOLEI KAHI E MALAMAIA'I A E HOONAAUAOIA'I NA KEIKI MAKUA OLE A I HAALELE WALEIA PAHA, A I HOOKAHULIIA'I KE ANO O NA LAWEHALA OPIOPIO.

E HOOHOLOIA e ka Moi a me ka Ahaolelo o ko Hawaii Pae Aina i akoakoa iloko o ka Ahaolelo kau Kanawai o ke Aupuni:

Pauku 1. Ma keia ua kauohaia ka Papa Hoonaauao e hoonohonoho ma ka Mokupuni o Oahu i kula ao Hanalima me ka hoopololei, a e hooponoponoia ua kula la malalo o ke kuhikuhi o ia Papa.

Pauku 2. Ke hoakakaia nei o ke kumu i hoonohonohoia'i keia kula ao Hanalima me ka hoopololei, oia wale no o ka hoopaa ana, hooponopono ana, hoonaauao ana, a me ka hanai ana i na keiki i hoonohoia mai a i haawii mai paha iloko o ia kula.

Pauku 3. Ua haawiia ka mana i na Lunahooponopono o ua kula nei e lawe a e hoopaa iloko o ia kula i na keiki a pau malalo o na makahiki he 15, i hoopaaia e kekahi Lunakanawai Hoomalu, a Lunakanawai Apana paha, no ke kuewa e noho wale ana me ke kalohe a i hoahewaia paha i kekahi Karaima a Mikamina paha, a i na keiki i ikea ua hiki ole i na makahiki he 13, ua hana nae i kekahi hewa i manaoia he Karaima a he Mikamina paha ke hanaia e kekahi mea ua oo; a na ua poe Lunahooponopono nei e hoonoho iho i ka poe keiki i waihoia me lakou ma na hana lima a me ka hoonaauao ana, i kupono i ko lakou mau makahiki a me ka naauao, a ua hiki no i ua Papa Hoonaauao la e hoopaa aku i na keiki, me ko lakou ae pu ana ma ke ano he haumana oiai i oo ole ma ke Kanawai me ka poe haku a me kahi e aoia'i i na oihana i manaoia i mea e hookahuliia'i a e hoano e ai, a i mea hoi e pomaikai ai ua poe keiki la ma ia hope aku.

Pauku 4. Ma keia ua kauohaia na Lunakanawai. Hoomalu a me na Lunakanawai Apana, e hoopaa aku iloko o ke kula ao hana lima me ka hoopololei, i na lawehala a pau i hoahewaia malalo o na makahiki he 15, ke manao ka Lunakanawai nana i hookolokolo i ua lawehala la ua oi aku ka pono o ia hoopaa ana pela mamua ae o ka hoopai malalo o ke Kanawai. A ina ma ka hookolokolo ana ua akaka i ka manao o ka Lunakanawai ua emi na makahiki o ka mea i hooiiia malalo o na makahiki he 13, a ua hana hoi oia i ka hewa i kupono ehoopaiia'i ina he kanaka ia ua oo, alaila, ua hiki no i ua Lunakanawai la e hoopaa aku i ua keiki nei iloko o ke kula ao Hanalima. A pela no, ina i hoopiiia imua o kekahi o ua poe Lunakanawai la e ka Loio Kuhina a e kona hope paha i hookohuia, ka Makai Kiekie, kekahi o na Makai Nui a Hope Makai Nui paha, ma na Mokupuni o keia Pae Aina, a e kekahi mau kanaka i kupa ia ma keia Aupuni e hoakaka ana no kekahi keiki malalo o na makahiki he 15, e noho kuewa hana ole ana me ke kalohe, a ua make

kona poe makua, a no ka ona mau paha a no kekahi kumu e ae ua haalele a malama ole me ka hooponopono ole o na makua i ua keiki nei a ina i hoomaopopoia ka oiaio o ia hoopii imua o ka Lunakanawai alaila, e hoopaa oia i ua keiki nei iloko o ke kula ao Hanalima, a e malamaia a e hooponoponoia na keiki i hoopaiia pela e like me ka mea i oleloia ma keia Kanawai; aole hoi e hookuuia a lawe hou ia'ku mai ia kula ae kekahi keiki i hoopaaia pela e kona poe makua me ka ae ole o ka Aha a Lunakanawai paha nana ia i hoopaa. A i na manawa a pau i hookolokoloia'i ka mea i hoopiiia pela, a ua hoahewaia oia i ke Karaima a Mikamina paha i hoopiiia ai, a ua hiki ole ua lawehala'la i na makahiki he 15, a ina hoi ua maopopo ua hana ka mea i hoopiiia i ka hewa, i ku i ke Kanawai, e hoopaiia'i no ke Karaima a Mikamina paha ina he kanaka ia ua oo, a ua emi nae kona mau makahiki malalo o ka 13, alaila na ka Lunakanawai, ke manao oia he pono, e hoopaa i ka mea i haewaia pela iloko o ka aoao hoopaahao o ia kula Hanalima no ka manawa aole e oi aku i na mahina eono, a o ka mea i hoopai ia pela e kaohiia iloko o ke keena okoa, i hookaawaleia mai na haumana e ae o ke kula a hiki i ka pau ana o kona manawa hoopai, alaila, haawi ia ia i na pono o ke kula.

Pauku 5. Ma na palapala hoopaa a pau, e kakauia na ka Papa Hoonaauao, a no kona poe hope paha, a maluna o lakou ka hoopaa ana a me ka malama ana i na keiki a pau i hoonohoia make kula, a na lakou no e hooko i na kauoha a me na palapala kena a pau o na Ahahookolokolo e pili ana i ua poe keiki nei, a e loaa ia lakou ka mana malalo o na palapala kauoha a me na palapala kena o na Aha e like me ka mana i loaa i ka Makai Nui ma na palapala oia ano.

Pauku 6. Na na poe Lunakanawai la i oleloia, mamuli o ke noi ana mai o ka Papa Hoonaauao e hoakaka ana he pono, e hookuu aku ua keiki i hoonohoia ma ua kula nei, ka poe hoi i hoopaa ole ia ma ke ano haumana e ao i kekahi oihana, a i hoolilo ole ia paha na ka makua hookahi; a pela no e hiki ai i ka Lunakanawai ke hookuu aku i kekahi keiki ke noiia mai ma ka palapala e na makua a kahu paha, mahope nae o ka pau ana o na la he umi mai ka hoike ana'ku i ka Papa Hoonaauao ma ka palapala, a ke maopopo hoi i ka Lunakanawai ua pono no ke hookuuia.

Pauku 7. Ua hiki no i ka Papa Hoonaauao e lawe mai i na keiki a pau i haawiia mai e na makua a kahu paha oiai ua oo ole ua keiki la ma ke Kanawai a e loaa no i ua Papa nei na pono a me na mana a pau o na makua a kahu paha, ma ka hoopaa, hooponopono, hoonaauao hoohana a me ka hoonoho ana'ku a me ka hookuu ana i ua keiki la.

Pauku 8. I na manawa a pau i hoonohoia aku ai kekahi keiki me ka Papa Hoonaauao ma ko lakou ano he poe kahu no ua kula nei, e kekahi Lunakanawai Hoomalu a Lunakanawai Apana paha no na kumu i hoikeia'e maluna, alaila, na na makua a kahu paha o ua keiki la e uku aku i ka Papa Hoonaauao i na dala e lawa'i no ka malama ana, hoonaauao ana, a me ka hanai ana o ke keiki iloko o ke kula; a pela no e uku aku ai ka poe makua a kahu paha no na keiki a lakou i hoonoho maoli ia iloko o ua kula nei, e uku lakou n ka malama ana, hoonaauao ana a me ka hanai ana o ko lakou poe keiki e like me ka mea i hooholoia e ka Papa Hoonaauao.

Pauku 9. A hookaawaleia noloko ae o ka Waihona Dala Aupuni i eono tausani dala i mea e pono ai ke kula Hanalima me ka hoopololei. Ua ku no i ke Kanawai ka Papa Hoonaauao ma ko lakou ano Lunahooponopono no keia kula, i na manawa a pau e ikea ai ua hiki ia ia ke malama ia ia iho, a ua koe ke koena dala i loaa noloko mai o ka hana a na keiki ke hoonui ae i ke kula, a e kukulu paha i mau lala no ia kula, ma na Mokupuni e ae.

Pauku 10. E lilo keia i Kanawai mai kona la i hooholoia'i.

Ua aponoia i keia la 30 o Dekemaba M. H. 1864.  KAMEHAMEHA R.

E like me ka mea i kauohaia e kela Kanawai i pai ia maluna iho, ua huli ia a loaa ke kahua kupono no ke kula, aia ma Keoneula, i Kapalama, ua hoolimalimaia kela wahi e ka Papa Hoonaauao, a ua kukuluia na hale kahi e noho ai na kamalii, a ua loaa ke kahu no na kamalii, he haole, o Mr. Hyde ka inoa, me kana wahine. No na keiki kane wale no keia kula, a he mea hoao wale no hoi, aia a akaka i ka holo pono ana o ka haha, e like me ka manaolana o ka poe nana ia i hapai, alaila, e hoakea ia no, a e kukulu hou ia he mau hale hou. A hiki aku i ke kau Ahaolelo o ka M. H. 1866, alaila, e nonoi hou aku na Kuhina i puu dala mahuahua e pono ai keia oihana manawalea. O na kaikamahine kekahi i hoomanao nui ia e noho nei, aole nae e hiki ke hapaiia ka oihana kula ao a me ka hoopololei no lakou, no ka haiki loa o kahi kuleana dala i keia wa. Ma ia kau Ahaolelo nae, e hooikaika ana na Kuhina a me ka poe aloha lahui a pau, e hoolako ia'i i wahi kula no na kamalii wahine e hele auwana nei ma ke kulanakauhale o Honolulu, a i malama ole ia e na makua. He kuleana nui ko ke Aupuni iloko o lakou, a e kiai ana ia, o poho, no ke kahu ole ia. E ake nui ko makou e lilo lakou, ke nui ae, i poe makuahine ola maikai, kino maemae, noho pono, e hanai ai i ka hanauna Hawaii e hiki mai ana ; no ka mea, ma o na kaikamahine kanaka maoli e noho nei, e hoolana ai ka manao no ke ola o ka lahui.

Mamuli o ka paipai ikaika ana o na Kuhina o KA MOI i ka Ahaolelo i hala ae nei, ua hooholoia he puu dala e pono ai keia oihana, aole nae i nui kahi haawina, $6000 wale no. Ua lilo $2,200 ma ke kukulu ana i na hale noho no na haumana, a ua koe iho $3,800 no na lilo e ae. A iloko o keia mau la e hoomaka'i ua kula nei, a e hoonohoia'i na keiki malaila. E ao ana lakou iloko o ka olelo maoli no, ma ka heluhelu, kakau lima, a me ka helu. Eia nae ka mea a ka Papa Hoonaauao i manao nui ai ma keia kula, e ao pono ia na keiki i hoonohoia malaila, ma na hana lima, elaa me ka mahiai, kamana, tela humuhumu lole, kumeka kamaa a me kela a me keia oihana imi loaa, a hiki i ka manawa e puka mai ai lakou mai ke kula mai ua makaukau e hapai koke ia oihana mawaena o ka lehulehu, a e lilo lakou i poe mikiala a kuonoono hoi o ka noho ana. E mahele ana na haumana iloko o na

papa okoa ekolu, oia keia: 1, na keiki makua ole, a i haalele ia paha e na makua; 2, na keiki i haawiia mai e na makua no ka auwana, hoolohe ole; 3, na keiki i hoopai kanawai ia; a o ka papa ekolu e malama hookaawale ia ana lakou, aole e hui aku me ka papa 1 a me 2.

Ehiku eka iloko o ke kahua ma Keoneula, ua maikai ka lepo, ua hiki no ke hookaheia ka wai, a e hooulu ia na mea kanu o kela ano keia ano, i mea ai no na haumana. E hiki no ke hoonoho ia na kamalii maloko o na hale mai ke kanakolu a i ke kanaha paha o ka nui. Ma ka Poalima, Aperila 28, ua pau na hana o ke kamana, a ua manaoia e hoomaka maoli ia ka hana, a e hoonoho ia aku na haumana iloko o keia hebedoma e hele nei.

 

Na mea hou o ke Alo Alii.

Ma ke ano ahiahi o ka Poakolu o keia pule i hala iho nei, ua hoohamama hou ia ae na pani puka o ka Hale Alii Iolani, no ka ahaaina o KA MOI i haawi ai i na manuwa no ka lokomaikai o ka Moi Wahine nui o Beretania, no ka manawalea wale ana i ka moku e alo ia aku ai e ko kakou Moi Wahine aloha nui o Emalani.

I ka hora 6 o ke ahiahi, hoomaka ka ahaaina ai maoli, he poe wae wale no he kanalimakumamalua kai noho maia papa aina; o KA MOI mawaena o ka papa ahaaina. I ka hora 8, hoomaka ka Haku Puuku, ka Mea Hanohano D. Kalakaua e kahea ae e inu aloha ia ke ola o KA MOI me ka leo kahea hope "E ola KA MOI i ke Akua.'' A hala ke kowa o na minute eha, noi ia e inu i ke ola o ka Moi Wahine, me ka leo kahea uwalo ''E ola ka Moi Wahine i ke Akua." Mahope iho oia, inu aloha ia ke ola o ka Moi Wahine nui o Beretania nui. Mahope iho oia o ko ka Peresidena o Amerika Huipuia. Mahope iho, o ko ka Moi Emepera o Farani, a o ka hope iho o ko ka Moi Emepera o Rusia ka panina, ka inu aloha ana no na Alii. Na Kapena o na manuwa a elua a me ko laua mau alii. Pau ka ahaaina paina ai, alaila, i ka hora 9, ua kahea ia kekahi poe hapa o ka poe hanohano o ke kulanakauhale no ka ahaaina hula. Akoakoa ma Iolani Hale ma ka rumi hookipa malihini, a i ka hora 10, hoomaka ka hula.

Ua nui ka lealea i wili ia me ke kauaheahe a hiki i ka hora 3 1-2 o ke kakahiaka, pau na hoa hula i ka hoi. I ke ahiahi iho o ka Poaha, ua hele aku KA MOI a me ka Moi Wahine i kahi o ke Kanikela Pelekane, he ahaaina kolaila me kahi hana lealea.

 

Oihana Hookolokolo.

AHA KIEKIE MA KE KEENA.

Aperila 19. Devisi k, kue ia Kanuiheana w., e hoopii ana ke kane e oki ia ka mare o laua no ka haalele. Olelo nae ka wahine aole laua i mareia, ua noho pu no ma ke ano moekolohe, a ua makemake ka wahine e hoopauia kela noho pono ole ana. A no ka hiki ole i ke kane ke hooiaio mai no ka mare ana, nolaila, ua hoopau ka Lunakanawai i ka hoopii.

Aperila 24. Kawea w., kue ia Nahale; e noi ana ka wahine e oki i ke kane no ka haalele ekolu makahiki a oi aku. Ua ae ia e oki.

Aperila 25. Kahoomana w., kue ia Noi k. Hoopii oki mare. Ua mare ia laua nei e kekahi Kahuna Pule Moremona, ma Upolu, Kohala Akau, i ka M. H. 1853, a no ka mea, aole no i loaa i ua Kahuna nei i ka palapala mana o ke Aupuni e ae ana iaia e mare i na kanaka, nolaila, hooholoia e ka Lunakanawai, aole no i mare io ia neia mau mea a i elua, a ua hoi wale aku laua. Kupanaha paha ka mare hoopunipuni ana a me ka noho kuhihewa ana iloko o na makahiki he umikumamalua!

Aperila 26. Hooiaio palapala kauoha hope a Kahopulua k., i make aku nei. He hoopii keia na Mrs. Elizabeth Kekaaniau Pratt, e nonoi ana e hooiaioia ka palapala hooilina. Ku mai o Opeopekau, me ka olelo ae, ua obscured palapala la iloko o ka hora hookahi mamua obscured ana, a ua pouli ka naau o Kahopulua i ka wa i hanaia'i, a ua maopopo ole iaia ke ano. A mahope o ka ninaninau ana i na hoike, ua hoopukaia ka manao hooholo a ka Lunakanawai, e hoole ana i ka palapala kauoha hope. E hoopii hou ana keia hihia imua o ka aha okoa.

AHA KAAPUNI O OAHU.

Aperila 27. Imua o Judge Kamakau, ka Lunakanawai Kaapuni o ka mokupuni o Oahu. Ka Moi kue ana ia Olelua k. Ua hoopiiia oia imua o ka Lunakanawai Hoomalu o Honolulu no kona aihue, he mau lole a E. R. Coffin, a ua ahewaia a hoopaiia e kela Lunakanawai i eono malama e hana ai ma ka hana oolea; alaila, hoopii hou ae oia imua o ka Lunakanawai Kaapuni, a hooiaio ae ma o na hoike, ua haawi maoli kela haole i na lole ia Olelua, a nolaila, ua hookuuia oia.

 

UA HOLO I KINA.—I ka Poaha ae nei, ua holo aku ka moku Manuwa Rukini Guyliack, i ku ma ko kakou awa iloko o na mahina i i hala, a ua launa oluolu loa kona Kapena a me na'lii moku me na kamaaina mauka nei. A puka loa aku iwaho o ke awa, hokani pu aloha ua Rukini nei, a holo aku a nalowale.

 

E na Lunakanawai Apana, a me na Lunakanawai Hoomalu, mai Hawaii a i Niihau, e nana oukou i ka Olelo Hoolaha a Ka Mea Kiekie ka Peresidena o ka Papa Hoonaauao, i pai ia ma na kolamu o na Olelo Hoolaha o keia Nupepa, alaila, e haliu ae, a e heluhelu pono i ke Kanawai i pai ia ma ke kolamu akolu o keia aoao o ka pepa.

 

MAKE IKE OLE IA.—Ma ke ka obscured Poakolu, la 26 o Aperila, ua obscured kekahi kanaka, e waiho ana iloko obscured ke o Mr. McKeague, ma Kane obscured mauka o Nuuanu. E hele ana na obscured oki i ke ko, a iwaena loa o ka ma obscured ua mau iwi nei e waiho ana, ua pa obscured ka popopo, a i ka aiia paha e na ilio, obscured lole, ua popopo loa a weluwelu. Ua ki obscured ia ka Hope Makai Nui, o Kewiki, a pii aku kela e makaikai. Ua manaoia, he mau mahina elua paha ka waiho ana o ia kino make malaila, aole no e hiki ke hoomaopopoia i kona ano, he haole paha, he kanaka maoli paha. He mau dala kekahi e waiho ana ma kona aoao, ekolu $20, hookahi $15, dala gula, he hapawalu, a he kime kekahi; he wati dala kekahi, me ke ki gula. Aia hoi ma kona aoao kahi e waiho ana he pahi nui oki laau, a me kekahi pohaku hookala pahi. Elua mau buke liilii kakau hoomanao e waiho pu ana; aka, no ka pulu mau i ka ua, ua haukae loa na mea i kakauia maloko. He papale lole ahinahina, he lole wawae hulu pala, he kuka huluhulu uliuli, a me ka palule keokeo; he eleele kona lauoho. Ua nanaia keia mau iwi e ke Kauka, aole nae i loaa kahi meheu e manaoia'i ua pepehi mainoinoia ke kanaka. Eia wale no ka mea e koho wale ai, he haole paha keia i lele mauka nei, a naue aku mauka o Nuuanu, a iloko o ka mehameha o ka mala ko, ilaila oia i hoomake ai ia ia iho me ka pahi i ikeia e waiho ana ma kona aoao.

 

HALE PUHI WAIONA.—Iloko o keia pule ae, e hoomaka ana ka oihana puhi waiona ma Nuuanu, ma kela kahua e waiho la ma ka huina o Alanui Nuuanu me Pauoa. Ua loaa i kekahi poe hui o ka aina e mai, i ka Palapala Ae o ke Aupuni mai, malalo o ke Kanawai i aponoia i ka la 30 o Dekemaba, 1864, a ua makaukau lakou e hapai ia a e hooko ia ka hana e like me ua Kanawai la. He $50 ka uku laikini no ka makahiki hookahi, a pau i na makahiki elima. A o na waiona a pau e hana ia'na, e hoomakakiu ia e ke Aupuni, aole e inu wale ia ma Hawaii nei ke ole e uku mua i ke dute, e like me ke dute e kau nei maluna o na waiona o na aina e mai. A ina e hakiia ua Kanawai nei e ka poe puhi waiona, alaila, e hiki no ke hoopai koke ia lakou, e like me ke Kanawai e pili ana i ka hoopae malu i na waiona, a e hoopau ia hoi ka Palapala Ae, a e hiki no ke hoomaluia e kuai kudala ia'ku na hale a me na lako o ka oihana puhi waiona no ka pono o ka Waihona Dala o ke Aupuni. Aia a hoomaka pono ia ka hana o keia hale puhi waiona, alaila, e kuai ana malaila, ke ko, ka huita, ke ki, a me kela mea keia mea e hoolilo ia'i ma ka puhi ana, a e pomaikai ana na kanaka mahi mea kanu o na wahi e kokoke ana, e ike ana lakou i ka hua maikai o ka luhi obscured

 

HE MAU EE MOKU MOREMONA.—Ua lohe mai nei makou, ua hiki mai maluna o Onward, mai San Francisco mai, he mau ee moku i hele mai mai Utah mai, ka aina o na Moremona, e noho ai ma Laie, Oahu. Ua lilo kela aina okoa i kekahi haole no Utah mai mamua, a e kanu nui ana i ka pulupulu malaila. Ua oleloia, he kanaono a oi aku paha o ka poe haole Moremona e holo mai ana mahope e noho mahi-pulupulu ai ma Laie, a e kukulu ana i kulanakauhale malaila. He pono loa no ia, no ka mea, he poe mikiala lakou, he poe noho malie, a e pomaikai auanei kakou ma ko lakou hooikaika ana i ka hana. E nana hoi kakou ia Lanai, kahi i hoonohoia e Kapena Gibson,—o ka waonahele, waoakua, ua hooliloia i mahinaai, a ua pua mai e like me ka rose. Ke apono aku nei makou i na mea a pau e holo mua ai na oihana maikai iwaena o ka lehulehu, e like me ka kanu ko, kanu pulupulu a me ka mahiai, aole hoi a makou ninau no ka aoao pule o ka mea nana e hapai ana i ua hana la; eia wale no ka makou e ninau iho ai—He oihana anei ia e pomaikai ai ka lehulehu? A ina ua hoomaopopoia ka ae no ia ninau ana, alaila, e kokua ia e makou.

 

OLIOLI NU HOU.—Iloko o na la o ka hebedoma i hala aku la, ua nui ka olioli o na keiki Amerika e noho nei ma Honolulu nei, no ka hiki ana mai o na nu hou no ka la obscured o ka Akau iloko o ke kaua. Ma ke obscured o ka Poalua, ua kiia na pu hookahi obscured ma Aina Hou, a ua hele huakai aku na kanaka kupa o Amerika Huipuia a hiki i ka hale noho o ke Kuhina o lakou ma Alanui Beritania. Malaila ua hai olelo ae, mele, ahaaina, a olioli nui ai. A i ka po ana ae, ua hooma'ama'ama ia na hale o kau haole me na kukui ihoiho he nui wale, a ua hoolele ia na ahi kao, a ua walaau na mea pahupahu.

 

HOLO KA HANA.—I ke kakahiaka o ka Poalua ae nei, komo mai iloko o ke awa o Honolulu, ka moku okohola Eliza Adams, a ka hora 4 o ke ahiahi o ia la no, ua puka hou iwaho o ke awa, oiai ua hooukaia iluna o kekahi moku kalepa e ku nei iloko o ke awa he elua haneri barela aila, iloko o na hora hana ewalu wale no!

 

AIHUE.—Ua komo kolohe ia ka hale noho o William Wright, ma Kulaokahua, i ka Poakahi ae nei, oiai i hele i Honolulu nei ka mea nona ka hale, a ua wawahiia kekahi pahu, a aihue ia he mau dala $100 a oi ae, aole nae i lawe ia kekahi o na ukana iloko o ka hale.

 

KILAUEA.—I keia holo ana o Kilauea a hoi mai (Mei, la 6) alaila, aole ia e holo hou, a hiki i ka la 15. E noho ana ia e hooponopono hou ia.