Ke Au Okoa, Volume I, Number 2, 1 May 1865 — Page 4

KE AU OKOA.

HONOLULU, MEI 1, 1865.

 

Ka holo ana o Kauka Hillebarani i Kina.

I ka Wenede iho nei, oia ka la 26 o Aperila, ua holo aku kekahi o na makamaka o kakou i Kina, maluna ae o ka moku Beritania o Marmion, oia o Kauka WILLIAM HILLEBARANI, ka mea hoi i noho Kauka no ka Hale Mai o ka Moi Wahine iloko o na makahiki i hala. A ma keia kolamu e hoakaka ae makou i na kumu o ko Kauka holo ana, a me na hana i hooiliia maluna ona e ke Aupuni o KA MOI.

Mamuli o ka holo mua ana o ka oihana mahi ko ma keia mau Pae Aina, ua hoolimalima nuiia na kanaka e noho haha ma na aina o ka poe mahi ko, ma ka hoolimalima mahina kekahi, a ma ka hoolimalima makahiki kekahi, aole nae i lawa pono ka poe hoolimalima pela i ka makemake o na mea mahi ko ma kekahi mau wahi, a ua oleloia, aole no e holo loa ana ka oihana mahi ko no ka nele i na lima hana. Nolaila, ua hoopukaia ka manao e ka poe noiau, a ua malluia e ke Aupuni, e pono paha ke kii aku ma kekahi o na aina e, i piha loa i na kanaka, i poe kanaka hoolimalima. A ua hooholoia e ka Ahaolelo o keia makahiki i hala ae, i kekahi Kanawai e hoonohonoho ai i oihana okoa o ke Aupuni, i kapaia ka oihana ee-moku, e hooponopono ai no ka poe e hookomo mai ana mai na aina e mai a iloko o keia Aupuni e noho ai. No ka mea, oiai e noho kiai ana na Kuhina o KA MOI, no na pono o ke Aupuni a me ka lahui Hawaii, aole no e pono ke ae wale aku i kela mea keia mea ke lawe walawala-ki mai i na kanaka o na aina e mai, e like me ke ano a me ka nui a lakou i makemake ai. No ka mea, ina pela e hana rula ole ai, aole e liuliu, e ikea ana kakou, ua piha hou mai ka aina i na kanaka lapuwale loa o na aina e mai, e like hoi me na Pake Kinikiu i laweia mai iloko o na makahiki i hala, poe aihue, a pepehi kanaka hoi kekahi, a ike pinepineia lakou iloko o na Ahahookolokolo e hoopaiia'na no ka lakou mau hana apiki. A i mea e hoomakakiu pono ai i ole e haulehia hou ae kakou iloko oia hihia, ua hoonohonohoia he Papa okoa iloko o ke Aupuni, i kapaia "Ka Buro o na Ee moku,'' i noho Peresidena ia e ke Kuhina Kalaiaina, i kokuaia oia e na hoa Ahakukamalu elima a KA MOI i koho ai no ia mea. Na keia Papa e hoomaopopo no ka lawe ana mai i ka poe hoolimalima paahana o na aina e mai, a e kau i na rula e pono ai kela oihana malalo iho o ke kuhikuhi ana a KA MOI iloko o kona Ahakukamalu. A no ka mea, ua akaka iloko o keia mau mahina i hala, e hoomakaukau ana kekahi poe e lawe mai i mau Pake na lakou iho, a i mea e hoolimalima hou aku paha me ka poe mahi ko; nolaila, ua hooholo kokeia e KA MOI iloko o kona Ahakukamalu, ma ka la 17 o Feberuari, he Olelo Kauoha, e papa ku io ana i na mea a pau i ka lawe ana mai iloko o keia Aupuni i na kanaka i hoopaaia ma ka hana, me ka ae ole o ka Papa o na Ee moku, a o ka poe e kue ana ia Olelo Kauoha, e hoopai ia lakou $100 pakahi no kela a me keia kanaka a lakou i lawe mai ai ma ia ano. A ma ia manawa no, ua hookohuia o Kauka Wiliiam Hillebarani i Komisina o KA MOI e hele aku i Kina a me na aina o Inia Hikina, e hoomaopopo ai no ka lawe ana mai ma Hawaii nei i mau haneri o ka poe kupono e hoolimalima makahiki ia e noho hana ma na mahina ko o kakou. A ua kauohaia ua Komisina nei, e aweia ka poe maikai, ka poe hoi i maa i ka noho hana, a e haalele i ka poe kolohe a me ke kuewa.

Mai kuhihewa kakou, o ka lawe ana mai i na Pake hoolimalima, he mea ia e hoonele ai na kanaka maoli i ka hana ; no ka mea, e lilo ana ia he mea e pomaikai ai a e hoowaiwai ai i ka lehulehu. A penei ia. Ina e hoomahuahua ia ka poe Pake hoolimalima, alaila e mahuahua ana ka mahi ko ma kela wahi keia wahi, a e like me ka nui o ka poe paahana a ka mea nona ka mala ko, pela e hoomahuahua ai kona lilo ma ke kuai ana i ke kalo, laiki, bipi, ia mea aku ia mea aku, e hanai ai kona poe paahana. A owai anei ka poe e loaa ana i ka pomaikai o ke dala e hoolilo ia'ku ana ma ke kuai ana i na mea ai no ua poe paahana 'la? Aole anei ia o na kanaka maoli, ka poe e noho kokoke ana ma na mahina ko, ka poe hoi nona na kuleana, na loi-kalo, loi laiki, a me na kula hanai bipi? Aole o makou manao e kue i ka noho hoolimalima ana o kanaka ma na mahina ko o na haole mahi ko, aka, ke manao paa nei makou, aole oia ke pookela o na hana maikai i ku pono no ke kanaka Hawaii, ke hoolilo ia ia iho i kauwa hoolimalima no hai ; no ka mea, ua lako kakou i ka aina, a ua hiki no i kela a me keia o kakou ke hooikaika a e mahi pono i kona kuleana iho, a e ai i ka hua o kona luhi ma kona kahua ponoi, me ka hilinai ole mamuli o hai. E kuokoa, e Hawaii! Mai hoohalike oe ia oe iho e like me ke kauwa kuapaa o Kinikiu mai.

O ka mai Pake, oia hoi ka mai i kapaia e ke kanawai, "ka mai Rebera." oia kekahi mea i kauohaia ai o Kauka Hillebarani e hoomaopopo ia ke ano ma kona hele ana aku a hiki i Kina. Ua kahiko loa ka ike ia'na o ua mai pupuka nei ma Kina a me na aina o Inia Hikina, a ua manaoia e pono ia kakou ke hoomaopopo lea i ke ano maoli o ia mai o ka lahui i hookamaaina ia, a me ka laau e pono ai ame na ano i lapaau ia'i ma ia mau aina. Ua hoomahuahua ia ka laha ana oia mai ino ma Hawaii nei i keia wa, a nolaila ua anoninoni pono ole ka manao o ka poe aloha lahui, a ua makemake e loaa ka mea e kaohi ia'i, a nolaila, ua hooholoia kekahi kanawai iloko o ke kau Ahaolelo i hala ae nei, e kauoha ana e kukuluia i hale kahi e hookaawale ia'i ka poe i loohia i ua mai nei.

Ma ka la 1 o Aperila i hala ae nei, ua halawai ma Honolulu nei ka Ahahui Mahiai Alii a me ka Ahahui kanu ko, a ua hoohuiia kela mau Aha i hookahi no Ahahui, a ma ia halawai ana, ua hoike nui o Kauka Hillebarani i kona mau manao ma ka hele ana i Kina, a o ka hapa nui o ia mau olelo ana, oia ka makou e hai ana mahope ae nei. Ua hooholoia e ua Ahahui Mahiai la, e haawiia ma ka lima o Kauka Hillebarani $500, i mea e loaa'i a e hooili mai i Hawaii nei, i kela ano keia ano o na anoano mea kanu, a me na kawowo mea kanu, a me na holoholona o na aina e, i ike ole ia maanei mamua, na mea hoi i kupono ke hoouluia maanei, a e pono ai ka oihana mahiai. Ua maopopo no, e hiki no ke hoomahuahuaia na mea ulu o keia Pae Aina ma ka lawe ana mai a kanu ma Hawaii nei i na laau hua a me na mea kanu e ae o na aina e. E laa me ke Ti inu, ka laau ala i hanaia'i na pahu o Kina mai, he mau ano okoa o ka Alani, i loaa ole ia maanei. Mai na mokupuni a me na aina palahalaha o Inia, e hiki no ke laweia mai kekahi mau laau hua ono, i loaa ole ka inoa maanei, oia ka mangostena, ka doriana, a me na laau hua ala i kaulana ia, ka nutmeg, a me ke clove. Ua manaoia, e ulu ana keia mau laau ala ma ke kauwahi kupono o Hawaii, e like me Kona Akau paha. O ka laau pepa-ai, aole loa i hoaoia ke kanu ana maanei, a pela no me ka cinamona, a me na laau waiwai e ae he nui wale o Inia. Ua oi loa aku ka maikai o ko laila manako mamua ae o ko kakou.

He mau holoholona kekahi a Kauka Hillebarani i manao ai e lawe mai ia nei e hanai a e hookamaainaia. Ua pinepine ka lawe ana mai o ke dia mamua aku nei, aole nae i ola, ua nawaliwali koke a make no; a eia paha ke kumu, no ka wela mau o Hawaii nei e like ole me na aina kahi i laweia mai ai o ua mau dia nei, ka aina hoi malalo o ka latitu 38, kahi o na mauna huihui, a me na hooilo anu. Aka, o ke dia liilii kikokiko o Manila, a me na dia o Inia, ua manaoia e ola pono a e laha nui ana ke laweia mai a hookuuia maanei. O ka I-a kekahi, ua emi loa ma ko kakoa mau kahawai i neia wa. Ma Kina nae, ua lehulehu na ano o ka i-a maikai, a ono ke ai iho, a ua akamai loa na Pake i ka lawe ola i ka i-a ma kahi loihi e kipulu a e hoolaha ai. Ua nui na ano o na manu pomaikai, na manu kupono ke ai, na manu ai mea kolo, a me na manu lealea a leo kani ma Kina, i hiki ke laweia mai ma Hawaii nei e hookuu ai i laha loa. O ka enuhe-kilika kekahi, ua manao o Kauka e lawe mai a e hoao maanei ka hana kilika i holo loa ia ma Kina.

A hiki wale i ka makahiki 1857, ua hoomahuahuaia a ua holo pono ke kanu kofe ma Hawaii nei, aka, ma ia makahiki no ua hoomakaia kela mea ino o ke kakani, a mamuli o ia mea, ua poho a aneane e hoopau loaia ke kanu kofe ana, a ke mau nei no ke kakani ma kekahi mau wahi o keia Pae Aina. Ma ka mokupuni o Ceylon, ma Inia Hikina, ua loaa i ka poe mahi kofe i kela pilikia hookahi no e like me kakou nei, eha makahiki ke kau ana, aka, ua nalowale loa i keia wa, a ke pii nei ka oihana mahi kofe o ia aina, a mahuahua loa. A ua manaoia, e pomaikai ana kakou ke hele aku o Kauka Hillebarani ma ia aina e makaikai ai i ke ano o ko laila kakani, a me na mea i hanaia e pau ai ua kakani la, no ka mea, ua ike pono oia i ke ano o koonei kakani ana o ke kofe mai ka hoomaka mua ana a hiki i keia wa.

Ma na mea e pili ana i ka oihana mahi ko, ua akamai paha kakou, aka, aole paha i hewa ke nanaia i ko na aina e mahi ko ana, malia paha he mau nu hou maikai ko laila ma ka mahi ana, a me ka wili ana, i ike ole ia maanei, a he mau ano okoa o ke ko e ulu nei ma Inia a me kona mau mokupuni, i pono ke laweia mai maanei e hooulu ai. O ka mokupuni o Mauritiusa, ua like paha ia me Oahu nei i kona nui, a ua pa 12 ke ko i hoouluia malaila mamua ae o ko keia Pae Aina a pau. He mokupuni mauna okiokia o Mauritiusa, a ua like loa ke ano o ka lepo me ko onei, a ua like hoi kona mau degere o ka latitu ma ka Hema me ko kakou latitu ma ka Akau. A no keaha la i holo mua loa ai ia mokupuni ma ka mahi ko ana? He mea pono loa no ia kakou e nana i ke ano i hana'i ma na aina e, ma keia mau mea ke kanu ko, a me ka wili ko ana, a e loaa auanei ia kakou ka naauao i ulu noloko ae o ko lakou luhi.

E holo ana o Kauka Hillebarani mai Honolulu aku a hiki ma Hong Kong, malaila e hoomaka ai oia e hoolimalima i na Pake, a e makaala ana oia e imi a loaa na Pake maikai wale no, ka poe hoi o kuaaina i maa i ka mahiai. A e koho ana ka poe mea ohana, i mare hoi i ka wahine, ke loaa ia lakou, e holo pu mai me ko lakou poe wahine. Aia a loaa ka nui kupono, i ekolu haneri a elima haneri paha, alaila, e hoolimalima kokeia'na ka moku ma Amoy, a ma Funchow paha, (he mau awa kumoku ia,.) a holo mai i Honolulu nei. Ua manaoia, e lawa ana na Pake elima haneri, no ka makemake o na mea mahiko i keia manawa, a e hiki mai ana lakou iloko o na mahina ehiku mai ka wa i holo aku ai o Kauka Hillebarani. Aia a hala mai Kina aku na moku lawe Pake la, alaila, e holo aku ana o Kauka ma Madras a me Calcutta, ma Inia e hoomaopopo lea ai i ke ano o ko laila poe kanaka hoolimalima, ina paha e loaa na kanaka paahana i oi aku ke kupono mamua ae o ko Kina, a ina pela no, alaila, e hoakaka a e hooholo me ko Inia poe kalepa e hooili mai io kakou nei he mau haneri o ia lahui, i poe hoolimalima paahana maanei.

Ua manaoia, hookahi paha makahiki ka hele ana o Kauka Hillebarani, alaila, hoi mai oia me na mea kanu, me na holoholona, na manu, a me na i-a i hoiliiliia e ia, i mea e hoopomaikai ai ia Hawaii nei. Me ia pu ko ko makou aloha.

 

Lele Kowali.

Auhea oe e ka mea heluhelu, e puni ana paha oe i keia wahi moolelo, aole paha.

Aia hoi, e hele ana ekolu mau haole o Enelani i ike maka mua ole i ke ano o ka lele kowali ana, aka, ua lohe wale aku no nae lakou i ka olelo waleia mai e ka poe i ike maka maoli. Ia lakou i komo aku ai i ka ulu laau, olelo mua ae la o Keaka, "Ia nei kakou e lele kowali ai." No ka mea, oia maoli no ka lakou huakai o ka lele ana mai ka moku mai, a ua lawe pu mai no lakou me ke kaula pu. Ia manawa, ninau mai o Hale laua o Maika, pehea la hoi e hana ai, alaila, loaa mai ka lele kowali. I mai no hoi o Iaka, "Kiola ae paha olua i ke kaula maluna o ka lala laau la,'' a kiola ae la no hoi o Hale, hopu aku la no hoi o Iaka; ia manawa, hoakaka aku o Iaka i na hoa ona, "Ke hana nei au i pukaholo ma keia piko, a e ho-o ae i kuu pua-i, ia manawa e hukihuki ai olua ia'u iluna ilalo, a o no hoi auanei e nalo ko'u lealea la, e lu ana o'u mau lima ; ia wa ka hoi kuu iho olua ia'u ilalo, no ka mea, ua lealea iho la au."

Ia manawa, huki ae la o Hale ma laua o Maika me ka ikaika nui, e ake ana i pau koke ae kela a lele aku kekahi o laua, ia manawa, hoomaka la na lima o Iaka e lulu, olelo ae la laua la, ke hoomaka mai la oiala e lealea, aohe i liuliu iho, aole o kanamai o ke kaka o na lima, o ka lu ana no o ke kokoke maoli ana aku no e make, ia manawai, olelo ae la laua, "Ua lealea kela ; e kuu kaua." Hookuu iho la laua nei, a ia Iaka i hookuuia iho ai mailuna iho, a waiho a ona iho la oia, olelo iho la o Hale laua o Maika, lealea maoli o ianei, ia manawa, ho-o koke ae la o Hale i ka puka kaula i kona pua-i, a kona pupuahulu aku la ia Maika e hukihuki iaia, no ka mea, ua hele oia a pupuahulu loa, no ka manao io iho, he lealea maoli ko Iaka, olelo mai o Hale, e kali iki ae paha kaua a pau hoi ko ia nei newa ana i ke kau ko ia nei lea. Ia manawa koke no, pohala ae la o Iaka, a ku ae la iluna, e newa ana io ia nei, me he kanaka la i loohia i ke poluluhi, ka hi-ohi-o kunewanewa a nipoa ona rama. Ninau koke aku nei no na hoa ona, lealea oe ea, ae koke mai la no kela, no ka mea, he mea kuluma ia i keia ano kanaka ka hoopunipuni koke aku no, no ka manao no i hookahi like no ka loohiaia ana o lakou a pau ia haawina hookahi, i loaa ai iaia.

I keia manawa, hukihuki ae la laua ia Hale iluna, a liuliu wale, hoomaka mai la no hoi ko iala mau wawae e panau, a hiki i ka lulu e make ana no hoi, olelo ae la na mea e huki ana, lealea loa kela, ke amaamau nei ka lulu ana o na wawae, a kuu ia iho la no hoi oia ilalo, iaia la no a haule ilalo, o ka paa koke mai la no hoi ia o ka piko o ke kaula ia Maika, a ho-o ae la no hoi i ka puka holo i kona pua-i, me ka hoolale mai ia Iaka e hukihuki koke no hoi iaia. I mai la o Iaka, heaha auanei ka hoailona o kou lealea ; ia wa, noonoo iho la kela a hoopuka koke mai la, i ka i ana mai he hokio, i ko Iaka lohe ana'ku he hokio ka Maika hoailona, aole o kana mai o ko ianei lo-ulo-u malu i ka akaaka, aole nae i hehe. O ko Iaka hoomaka koke ae la no ia e hukihuki me ka hooho ana i ka leo me neia. O-hi pa-ho! O-hi pa-ho!! a umi minuke paha, lulu mai ana na lima, kaka mai ana hoi na wawae. Ia wa, ala mai o Hale, a ike ae la i ka lulu o na lima, i mai ia Iaka, "A, lealea hoi kela, ke lulu mai la na lima a me na wawae.'' Olelo mai la o Iaka, "aole auanei ia o ka hoailona o kona lealea,'' "Heaha la?" wahi a Hale, "He hokio." Mai hokio mai, aohe paka iki mai o ka hokio. Ia wa pane mai la o Hale iaia, "Pehea no la e puka mai ai ka hokio ua paa aa la ka pua-i kahi haiki ;'' a o ka puka ole mai o ka hokio, manao laua nei ua lealea loa kela i ka lele kowali, o ko laua nei haalele iho la no ia iaia e lewalewa ana pela, a omau ae la laua nei i kekahi piko a paa, o ko laua nei ku ae la no ia hele, lele loa mai la ke aho o Olepau. Haalele mai la koa waa i koa kanaka, ahu iho la ka pua wahawaha i Wailua—e.

Oia haele no o ua mau haole nei a he wahi auwai, makemake laua nei e auau, hemo e ae la no ko Hale wahi lole, ua makaukau no hoi o Iaka e wehe ae i kona wahi lole, ike e keia he wahi uwaki lei a-i e kani ana no. Ia manawa, kahea aku oia, "E Hale e, hoi mai, alia oe e iho aku, hoi mai kaua e pepehi i ka moo oloko o ka wai, no ka mea, ke ikeia nei hoi ma kula.'' Ia manawa, puoho mai la kela a hoomaka e holo wikiwiki mai, papa honua aku la o Iaka, me ka hamahamau aku ma ka hawanawana malu, no ka manae o ala ae auanei ka moo a holo aku iloko i ka wai, lalau iho la o Iaka he pohaku nui, a hookuu iho la iluna o ua uwaki nei, a nahaha liilii loa, me ka olelo iho, "Ahaha, make oe e na wahi moo, i mea ae nei e nahu i kuu wawae, e ole no e lohe mua iho nei au i ke kakani o kahi waha.''

Aole keia mau haole i ike mua iki i ke ano o ka uwaki gula mamua. Opea no hoi na keiki o ka uka, na keia ohana haole no la ka olelo iho, ke aka o ka mahina poepoe iloko o ka wai, he waiu paka paa. E lawa hoi o Kulepe, ka waihona laau a Puhali.

 

He Kaao no ka hele ana i ka Mokupuni o Rukini.

"Aloha ko na mauna,

I paa mau i ka hau."

Iloko ponoi o ka hooilo, haalele iho la au i ko'u Home, no ka hele makaikai ana ia Rukini; no ka mea, i ko'u manao ua hoomaikai ia aku la e ka lani, na alanui e moe ana ma ka mokuaina o Geremania Akau, o Polani, a me Rusia. I ka'u hele ana, maluna au o ka lio, a ina he maikai ka mea nana e hooholo ana ka lio, a me ka lio pu hoi, i ko'u manao o ke ano maikai loa ia o ke kaahele ana.

I a'u i hele aku ai, halawai aku la au me kekahi kanikoo, e moe kohana ana ma ke kula, i uhiia i ka hau; a e hoomanawanui ana hoi i ka nou mai a ka makani huihui o ka Hikina Akau. Aloha iho la au i ua elemakule nei; a owau hoi, e haukeke ana no hoi i ke anu. Aka, kala ae la au i ko'u Koloka a hoaahu aku la ia ia. A pa-e koke mai la kekahi leo mai ka lani mai, e hoomaikai mai ana i keia hana aloha a'u. "Na ke Akua e lawe ia'u e kuu keiki, aka, aole oe e hele aku ana me kou hoopomaikai ole ia.'' Aole au i manao nui ia leo, aka, holo aku la au a hiki i ka wa a ka po i uhi mai ai maluna o'u. Aole o'u ike aku i kauwahi hoailona he kauhale aku ko mua, ne ka mea, ua uhi paapu ia i ka hau. No ko'u maluhiluhi loa, ua lele koke iho la au ilalo, a nakii aku la i ko'u lio i kauwahi pahu e oioi ae ana mailoko ae o ka hau. Lawe ae la au i ka'u pu panapana a waiho iho la malalo o ko'u lima, a lawe ia'ku la ko'u mau noonoo kanaka a pau, "I ka aina polikua a Kane."

No ka lealea loa o ka hiamoe i hoopoluluhi ai ia'u, ua awakea loa ko'u wa i ala ae ai ; aka, ua hoopuiwa loa ia au, no ka mea, i kuu wa i ala ae ai, e moe ana au iloko o kekahi ilina, i ka piko ponoi o kekahi kulanakauhale, I nana ae kuu hana ma o a maanei, aole kuu wahi lio, ke kokoolua o ia mau kula anuanu i ka hau; aole nae i liuliu, lohe aku la au i ka uwe mai iluna o kahi winiwini loa o ka luakini, a i kuu nana ana'e ua nakiiia iluna lilo loa, i kahi mea ana makani o ka luakini, a e lewalewa mai ana me he lupe la, ua hihia ke kakaiapola i ka laau. Ia wa, ike koke iho la au i ke ano o ia mea. Ua uhi paapu ia ke kulanakauhale ia po e ka hau, a o kuu wahi i nakii ai i kuu wahi hoa, oia no kahi oioi o ka luakini. I ka puka ana mai o ka la ia kakahiaka nui, ua hehee ia ka hau; a i ka wa i hehee ai ka hau, ua iho au ilalo a pili i ka ili o ka honua, iloko o ko'u wa e hiamoe ana ; a no ka aaki loa o ka pouli, ua nakii hewa au i kuu wahi lio i ka mea oioi o ka luakini, me kuu manao no hoi he omuku laau.

Nana ae la au iluna, a lawe ae la au i kuu pu panapana, a ki aku la i ke kaula e paa ana, moku mai la ke kaula, a haule mai la ua wahi lio nei, a haele aku la maua ma ka huakai hele.

Mahope iho o keia, ua maikai wale no na mea a pau, a hiki wale au i Rusia, ilaila hoi, aole holo ia o ka lio i ka wa hooilo. Nolaila, kuai iho la au i kaa holo hau, i kau-o ia e ka lio hookahi, a holo aku la au me ka manao haku-i ma ke ala e ku pololei ana i Peteroboro. Ua maikai wale no ka helo ana a hiki iloko o ka ulu laau, halawai mai la au me kekahi ilio hae; i ko'u wa i ike aku ai, moe palahalaha iho la au iluna o ke kaa, a hookuu aku la au i ke kaulawaha o ka lio, a nana no e hele ma kana wahi e makemake ai, a e imi hoi i ka maua pomaikai, a me ko maua ola. Aole no nae i hoopilikia mai ka ilio hae ia'u; aka, lele aku la iluna o ka lio, a ale kohana aku la i kona mau uha hope, me ka hoomaka aku e ai i ko loko. I ka wa i komo pono loa ai kona poo iloko o ka lio, ala malie ae la au, a hahau aku la i ua ilio hae nei me ka ikaika loa. Na ka uhau, ana hoi i manao ole ai, i hoohikilele ae ia ia, a komo pono loa aku la ia iloko o na ili o ke kaa i hoopaa ia i ke kua o ka lio. Haule iho la ke koena o ka lio ilalo, a lilo aku la ia ia kekahi koena o ka lio, holo kiki aku la ua ilio hae nei a nalowale iloko o ka ulu laau, a o kuu wahi lio hoi, aole ia i make. Hoomau aku la au i ka hahau ia ia, holo mama aku la maua a hiki wale iloko o ke kulanakauhale o Peteroboro, iloko o ka wa emoole loa, me ko'u eha ole nae ; aka hoi, o kuu wahi lio wale no ka i eha mahunehune mai.

 

KE KANE A ME KA WAHINE—E malama i na mea huna o ko olua hale, aole hoi e hoopuka aku i kou makuahine, a me kekahi poe e ae o ka ohana; a me ke ao holookoa a pau. Mai ae aku i kahi e puunaue pu me olua i na olioli a me na ehaeha o ka manao, no ka mea, na olua wale no ia, aohe na kekahi mea e ae. Na olua e kukulu i ao maluhia no olua iho, a mai ae aku e kulai i ko olua maluhia pili kino. I na e hiki mai kekahi mau hora o ke kekeue a me ke kue, e pono e hoopoina koke ia; a mai ae i kahi mea e aku, e kukulu ia ka paia o ko hai aloha, mawaena o kou naau a me ko kau wahine. Ina e koi mai ka hoowalewale e hoao ikaika e pale aku, a e hoomanao ae oe i kau hoohiki ana imua o ka Makua nui.

 

NUI NA LII.—Ma Auseteria, 250,000 alii o kela ana keia ano.

 

Kupanaha na Iole, Kohu Koa!

Ua ike ia ma ke Aupuni o Kina, kekahi mea kupanaha, oia hoi he huakai nui o na Iole, e like me na koa i hoomakaukauia no ke kaua. Ma ka hope o ka M. H. 1864, ma kapa o ka muliwai Kiana-ku ma kahi e kokoke aku ana i na kulanakauhale o Sanahae, a me Amoe, Nanapo, ua ike ia 'ku kekahi huakai nui o na Iole, e hoholo mai ana ; mailoko mai o na kula, na ululaau, a me na lua malalo iho o ka lepo, e like ana ko lakou nui me ka hiki ole ke helu aku.

Ua kai a huakai mai ko lakou hele ana, a hoomoana ihola ma kekahi kapa o ka muliwai, e like me na koa i makaukau no ke kaua. Oiai na poe Pake mahiai o Kina e hana ana i na loi laiki o lakou, uwa like aela lakou i keia mea kamahao, no ka mea, aohe mea i ike ia pela mai ka wa kahiko mai. Aole no hoi i oleloia iloko o na buke moolelo o Kina. I na Iole e lulana ma kahi a lakou i hoomoana'i, hoomaka aela lakou e au ma kekahi kapa o ka muliwai.  Me he mau koa'la i makaukau no ke kaua, a no ka hoouka ana i ka enemi, pela no ke ano o ka lakou au ana, au mua 'ku la na Iole nui mamua, a o na mea liilii mahope ; nahu aku'la na Iole mahope i ka huelo o na mea mua, a pela lakou i au ai a pau ma kela kapa o ka muliwai. Ua uhiia kekahi kula palahalaha, e waiho ana ma kekahi kapa o ka muliwai ; o ko lakou nui, hookahi la a me ka hapa ko lakou alo-alo ana ia lakou iho. Ua pau pono lakou a pau ma kela aoao o ka muliwai me ka poino ole. I na Iole e hoomoana ana ma kela kapa o ka muliwai, no ka hoomahana ia lakou iho, no ke anu o ka wai, a no ka luhi paha o ka au ana. Nolaila, hoomaka aku'a lakou i ka hele a hiki wale 'ku i kekahi kulanakauhale nui. Alualu aku la na poe Pake puni ai Iole mahope, me ka manao e hopu i mea ai na lakou. Aka, na ka papa ana o na Kahuna o lakou, aole pono ke hoopoino i ke ola o kekahi oia poe holoholona kupanaha, nolaila, ua holo maluhia loa lakou iloko o ke kulanakauhale. Ua hopaaia na popoki o ua kulanakauhale nei, kahi a na Iole i komo aku ai. Kupanaha ka hana! a ka Mea Mana! "Ke hoike nei kela la, keia la i ka Mana o ke Akua."

Mahope o ko lakou komo ana iloko o ke kulanakauhale, a puka 'ku a hele hou aku no a hiki i kekahi mau kulanakauhale e aku, a puka 'ku mailaila aku, a hooluana ihola ma kekahi kula neoneo, e moe ana mawaho aku o na kulanakauhale i lilo ai i na kipi, oia hoi kela i olelo ia ai ma keia wahi moolelo kupanaha. Ilaila i hoonalo iho ai lakou ia lakou iho, malalo iho o ka ili honua, a pela lakou i nalowale 'ku ai mai ka poe makaikai 'ku. E noho ana na poe kipi aupuni o Kina me ka makau ole a e hauoli ana hoi no ko lakou lanakila, e ai ana, a e inu ana, maloko o ko lakou mau hale, a e wa ana hoi no ka moolelo kupanaha o na Iole makaikai. Ma ia po iho, me ka ike ole ia, a me ka lohe ole ia e kekahi mea hooneoneo mai, a me ka mea luku ma kahi o ka poe kipi, ma ia po a ao ae ; eia ka mea i ike ia, aole lakou. Auhea la ; ua hala paha i ka aina e, ua pau paha i na Iole.

I ka hoomaka ana mai o ka owehewehe ana mai o kai-ao, a o mai la na kukuna o ka la maluna mai o ke alo hauliuli o ka mauna; i ka wa kupono hoi o ka leo o na bele, oe-oe, o ke kulanakauhale e kani ai, ka wa hoi a na kaa lawe mea ai o ke kulanakauhale e holoholo ae ai, a o na poe hana hoi i ka lakou hana iho, eia nae ka mea i ike wale ia mai. O ka neoneo wale no; o ku no a na hale, o ke kani no a ka moa, o ka waiho no a ke kulanakauhale, o na keiki pana hoi o ke kulanakauhale, a me na kaikamahine, aole lakou!

Ke huli nei na huii, ke ninau aku nei, a ninau mai, no ka nalowale o keia poe aohe mea ike ia. Ke kau nei ka weli o ko Kina poe no na Iole, a pela no i na kipi, nalowale na Iole a pau me na kipi. O keia ka mea hou kupanaha, mai na ae-kai mai o Kina, a me na makani pakuikui lawe lau ala o Pekina.

 

I malama i kahi hapawalu iki.

KE AU OKOA E; Aloha oe:

He wahi puolo mea hou ka'u e hooili aku ia oe e ka Luna Hooponopono, a nau hoi ia e hookomo iho ma kahi kaawale o ke kahua kaua holookoa o keia Aupuni, mai Hawaii a hala loa'ku i Niihau, koe aku hoi o Kaula a me Nihoa. No ka ehukai aku hoi o ke Kaulua.

Ma ka la 24 o Aperila, oia hoi ka Poakahi, o keia hebedoma, o ka hora paha ia o ka aina awakea, ia manawa koke no, puka mai la ma Wailupe nei "KA NUPEPA AU OKOA." Aia hoi, kilohi iho la wau ma na aoao oia papa koa, i like hoi ka hele like ana o ka laina e like hoi me mamua. Aia ma ka aoao elua o KE AU OKOA, nona hoi na hua nui i kakauia maluna o ke poo, "Nu Hou Hope Loa Inehinei." A ma ka hapa waena oia mau lalani, heluhelu mai la nae au mai kona poo mai a waenakonu, halalo hou iho la wau e nana me ko'u mau kiionohi, aia hoi, e kau ana kona hua nui, He U, "Ua manaoia e ka poe manao lana, e pau ana ke kaua iloko o na la he 30, ua hooemiia ke kumukuai o kela a me keia ano o ka lole, no ka aneane e pau ke kaua, ka mea hoi nana i kono e hookiekie ae i ke kumukuai o ka lole, a e pilikia ana paha kekahi poe kalepa, a o ka poe waiwai! A o ka poe ilihune nae paha ke pomaikai ana ma keia hope aku."

A nolaila, e o'u mau makamaka mai Hawaii a Niihau, e nana pu mai kakou i kahi pauku olelo ma ke kahua kaua holookoa o keia nupepa hou, aia malaila kahi manao nui o ka poe ilihune waiwai ole, e pau ana paha ke kaua ana ma keia hope aku, a e loaa ana paha ia kakou ka oluolu iki i keia wa iho.

E noonoo nui e o'u mau makuakane, makuahine, kaikuahine, kaikoeke, a pokii hoi; o ke aha ana la ka noonoo? Eia, o ka malama pono i na wahi hapaumi, hapawalu, hapaha, hapalua, a hiki aku i ke dala. E nana kakou la, ke haiia mai nei ka lono ia kakou, kokoke e pio ka Hema i ka Akau; e malama kakou i ke kuai ana i kahi dala no ka lole, mai ake nui e o'u mau hoa i na lole kumukuai nui o ko kakou kaona nei.

E kali iki iho ka make wai i keia mau ma mahina, ola no ke kane a me ka wahine, ke kuai ma kahi lole emi loa, paa no kahi ili, a hala no hoi ia pilikia; mai hoomaloka e o'u mau hoa i keia olelo wiwo ole, a ka Akau e hai mai nei, e kali iki iho no ka ilihune me anoi ana o ka naau i na mea hinuhinu o na hale kuai, ke kii aku nei kakou e kuai, a  ke nanai aku la me he poo puu la, ka ua mea he pipii o ke kumukuai o ka lole. O ka lole ahinahina a kakou i ike ai mamua he emi, oia hoi, ekolu hapaha, lawa ka lole wawae, a i keia wa, $1.50 alaila lawa. A o ka holoku hoi o na wahine mamua, he hookahi dala me hapalua, lawa ka holoku o ka wahine, a i keia wa hoi, ua pii loa ke kumukuai.

Ke lana nei ko'u manao no keia mea hou i haiia mai me ka oiaio, e pono ana paha kakou e ka Lahui Hawaii, a e loaa ana ka waiwai o ka poe hana mau, ke pau keia kaua weliweli. Owau no me ka mahalo.

B. L. KOKO.

Kaualaa, Wailupe, Oahu, Apr. 26, 1865.

 

Inia.

Mamuli o ke kaua ma Ameriki, ua ola hou ae o Inia, a ua holo mua ke kanu pulupulu malaila, a ua hooulu pu me ia oihana na hana hoowaiwai e ae. Elua haneri me kanalima miliona kanaka ko ia Aupuni e noho nei malalo o Victoria, ka Moiwahine o kahi mokupuni iki o ke kai. Ma ka panalaau o Bombay, o ka nui o ka waiwai a me ke dala i hookomo ia'ku mai na aina e mai, e uku ia'ku i na kamaaina no ka mahi pulupulu ka nui, he $30,000,000. O ka pulupulu oia ke alii, a ua hoihoi ia nae kona noho alii mai o Amerika Huipuia a i Inia kahi e noho ai. E hoomahuahua loa ana ka waiwai o ko laila poe kalepa. O na kamaaina nae, he ilihune, naaupo hoomanakii, aole hoi i holo mua ka hoomana Karistiano i keia wa, aka, ke kukulu hou ia nei na hale pule a me na heiau o Brahma, oia ke Akua nui oia poe. Iloko o ka makani puahiohio ma Calcutta mamua aku nei, ua 60,000 o na kanaka i make, a i keia wa, ua loohia ka wi o kau wahi; ka mai fiva, mai puupuu liilii a me ke Kolera, a ke luku ia nei na kanaka.

 

OLELO HOOLAHA

A KA

LUNA LETA NUI!

KE KAHEA IA AKU NEI NA LUNA LETA A pau, na Kapena o na moku holo pili aina, a me kela mea keia mea, e nana ma ka Pauku 406 o ke Kanawai Kivila, a penei ia:

"Ka uku o na leta maloko o keia mau Mokupuni, penei ia: Elua keneta no kela leta keia leta malalo iho o ka hapa auneke, eha keneta no kela leta keia leta maluna ae o ka hapa auneke hookahi, a he elua keneta no kela hapa auneke keia hapa auneke, i oi aku mamua o ka auneke hookahi."

E malama pono loa ia ana keia Kanawai e keia Keena, a ke kauoha ia aku nei na Luna Leta a pau loa, e malama ponoloa, e like me ke Kanawai maluna ae.

A ke kauoha ia aku nei na Kapena o na moku holo pili aina a pau, e pono lakou e nana i na ua kau ponoia ke poo leta, maluna o na leta a pau, e hoouna ia ana i kekahi Mokupuni okoa aku, e like me ka hoololi, Pauku 407 o ke Kanawai Kivila.

No ka hoouna ana i na nupepa, 1 keneta. O ka poe e hoouna mai ana i ka lakou mau leta, me na poo leta i kuni mua ia, a ua holoi ae lakou i ke kuni ia ana, aole e komo ia mau leta.

A. P. BRICKWOOD.

Luna Leta Nui.

Honolulu, Apr. 22, 1865.  1-1m

 

J. L. Nailiili, & A. W. B. Nahakualii,

LOIO.

E IKE AUANEI NA MEA A PAU, O NA mea nona na inoa maluna, he mau Loio laua, a ua makaukau laua e kokua i ka poe i hoopiiia, a me ka poe hoopii no kela hewa keia hewa o lakou.  A he hiki loa no hoi i ua mau Loio nei ke hana i na palapala hoopii o kela ano keia ano, a me na palapala kuai, palapala hoolimalima, palapala hoopaa, na olelo aelike a pau o kela ano keia ano, a me na palapala hoohui a pau, a me kela ano keia ano e ae o na palapala oihana, a me na palapala kupono a pau i ke Kanawai. E kakauia no me ka maikai loa na palapala. E loaa no maua, a o kekahi paha o maua ia oukou, ma HALEOLA, i Honolulu, Oahu, a i ole ia, ma Keei paha, i Kona Hema, Hawaii. E ninau no ia laua no ka uku.

Honolulu, Oahu, Apr. 24, 1865.  1-tf

 

AHA HOOKOLOKOLO KIEKIE.

KE KAU O APERILA, 1865.

KE KAUOHAIA NEI, MA NA HOOPII HOU ae a pau mai ka mea i hooholoia e kekahi Lunakanawai ma kona ano he Aha Hooponopono Waiwai Hooilina, malalo o ke Kanawai i kapaia "He Kanawai e Hookolokolo Jure ai na kumu hihia ma ka Hooponopono ana i na Waiwai," i aponoia Dekemaba 31, 1864, alaila, na ka aoao e hoopii hou ana e waiho me ke Kakauolelo o ka Aha kahi ana i manao e hoopii hou ae ai, i palapala i hoohikiia, e hoakaka ana i kona kuleana e hoopii hou ai, a e waiho aku no hoi me ua Kakauolelo la i ka olelo noi i palapala, e hoomaopopo ana no ka mea a mau mea paha i makemake ia e hookolokolo jure ia, a e nonoi ana i ka Aha e hookolokoloia pela. Ma ke kauoha o ka Aha.

L. McCULLY,

Kakauolelo o ka Aha Kiekie,

HONOLULU, Aperila 8, 1865.  1-3t

 

Hale Kuai o Ake!!

E O'U MAU MAKAMAKA NANA AU I HOOLAUNA mai i na wa i kunewa hope ae nei, ke kalahea aku nei ia, me ka hai aku ua makaukau ia e hoolako aku ia oukou i na mea a pau a ko oukou mau puuwai e kaunu ai. Ka lole o na ano a pau, ka Luina ume naau, ka Pahoehoe uwi lua, na lole Poni Kalakoa, a me ka Puahau o Maleka. Ko kane hoi ke Paina, ke Kuila, a me na mea a pau na boy o Hawaii nei e haaheo ai.

Ua hiki mai nei he mau Kihei Papamu Huluhulu nui.

E KOMO, E WAE NO OUKOU IHO.  1-tf.

 

NA POO LETA!

KE HOIKE IA'KU  NEI I NA LUNAKANAWAI Kaapuni, Lunakanawai Hoomalu, me na Lunakanawai Apana a pau, o loaa no ia lakou na Poo Leta no na palapala oihana, ke kikoo mai ia'u.

L. McCULLY,

1-3t.  Kakauolelo o ka Aha Kiekie.