Ke Au Okoa, Volume I, Number 5, 22 May 1865 — Page 2

KE AU OKOA.

HONOLULU, MEI 22, 1865.

 

MA KE KAUOHA.

Hookohuia,

E ke Kuhina Kalaiaina, mamuli o ke koho ana mai o ka Papa Hoonaauao, keia poe i hai ia malalo ae nei, i poe Luna e haawi i na palapala ae mare:

Kahauolono no Ewa, Oahu ; Keauiaole, no Waianae, Oahu ; W. C. Lane, Waialua, Oahu ; R. Moffitt, Koolauloa, Oahu.

Keena Kalaiaina. 17 Mei, 1865.

 

Oihana Hoonaauao.

No ka mea, ua hooholoia e ka Papa Hoonaauao e hoomau ia i hookahi kula wae maloko o ka olelo Beretania, no ke kulanakauhale o Honolulu, ma kahi o na kula Beretania e noho nei, nolaila, ua makemake ia i Kumu no ia kula. A ke kahea ia nei ka poe Kumu e makemake ana ia oihana, e hooili mai i ko lakou mau inoa i ke Kakauolelo o ka Papa. E aho no, ina i ike ke kumu i ka olelo Hawaii kekahi. E haawi ana i ka uku kupono.

M. KEKUANAOA,

Peresidena o ka Papa Hoonaauao.

Keena Hoonaauao, Mei 18, 1865.  5-1m.

 

Keena o na Komisina o na Aina Moi,

Honolulu, Mei 6, 1865.

Ke hoike akea ia nei, no ka mea, ua hookohuia na mea nona na inoa malalo e Ka Moi i poe Komisina no na aina Moi, nolaila, o na mea a pau e nonoi ana e hoolimalima ia ua mau aina la, a me na palapala a pau e pili ana, e haawiia'ku imua o ka Mea Hanohano J. O. Dominis, no ka mea, oia no ka Luna Aina Moi.  F. W. Hutchison,

Chas. C. Harris,

J. O. Dominis.

 

Ke hai aku nei ka mea nona ka inoa malalo nei, i mea e kulike ai me ke Kanawai i kapaia, "He Kanawai no na aina ponoi o ka Moi, a me na Aina o ke Aupuni," i hooholoia ma ka la 3 o Ianuari i hala aku nei, i mau Bila Dala Aupuni he Iwakaluakumamahiku tausani dala, e hoopukaia aku no a hiki i ka Poakahi, la 7 o Augate, ma ka hora 10 o kakahiaka, no ka poe e makemake ana e koho no ka uku hoopanee o ua mau dala la ; ma na ano a pau e hoakakaia aku ana malalo.

1. O ka poe e koho ana; ka nui e noi ia aku ai; a me ka wa e hoi ia ai.

2. Ka uku hoopanee he eiwa keneta, aohe e ae ia aku kekahi mea e ae ia aku malalo mai o laila.

3. E hoopukaia aku no na Bila Dala Aupuni, penei: Hookahi haneri, Elua haneri, Ekolu haneri. E hana ia no hoi pela i ka poe e makemake ana i Hookahi haneri dala, Elua haneri dala.

4. E hoohamama ia aku no ka Keena hana o ka mea nona ka inoa malalo, i ka poe e makemake e koho, ma ka la a me ka hora i olelo ia.  C. de Varigny,

Kuhina Waiwai.

May 6, 1865.

 

OLELO HOOLAHA—A ka Papa Hoonaauao i na Lunakanawai Hoomalu a me na Lunakanawai Apana.

Ke hoikeia'ku nei, ua hoomakaukau ia ke Kula Ao Hana Lima a me ka Hoopololei, i hookumu ia e like me ke Kanawai i hooholoia ma ka la 30 o Dekemaba, 1864, i kapaia ua Kanawai la, "He Kanawai e kauoha ana i ka Papa Hoonaauao e hoonohonoho i Kula Ao Hana Lima a me ka Hoopololei, kahi e malamaia'i a e hoonaauaoia'i na keiki makua ole, a i haalele wale ia paha, a i hookahuliia'i ke ano o na lawehala opio." A e hiki no ke hoouna ia ma ia kula mai keia la aku, e like me ka mea i kauoha ia ma ia Kanawai.

M. Kekuanaoa,

Pe residena o ka Papa Hoonaauao.

Keena Aopalapala, Aperila 28, 1865.

 

Na mea hou o ke Alo Alii.

Ua maikai loa ka mai o Ka Moi, a ua ola maoli. Aia no ia ma Waikiki, ma ka nana i kapili waa me na kahuna kalai waa ona i keia mau la i hala ae nei. Ma ka Poaha iho nei, ua hele aku ka Loio Kuhina malaila. Ma ia hope iho no, hiki aku ka Luna Dute Nui malaila.

Aia no Ka Mea Kiekie Prin cess Kamamalu a me ka Moi Wahine kane make, ma Kahala, a i keia pule ae paha e hoi mai ana ma Kanewai. "Ua walea no na'lii i ka la hiki ae o ka la, a po iho, i kee o ka nalu o Makaiwa."

He maikai no ke ola o Ka Mea Kiekie M. Kekuanaoa, aia oia ma Kanewai i keia mau la, kahi i noho ai.

He maikai no ke ola o Ka Mea Kiekie R. Keelikolani.

I ka Pooha iho nei, ua holo aku Ka Mea Hanohano Mrs Bihopa, (Pauahi,) maluna o ka moku kalepa D. C. Murray, e ike i ka hoi ana o kona kaikoeke, ka mea hoi i noho pu iho nei me ia, a malaila no kona kaikunane, Ka Mea Hanohano Bihopa, a me Ka Mea Hanohano ke Kiaaina a me kana alii wahine.

 

Ka Buke Unuhi Olelo a Aneru.—Ua pau i ke pai ia keia buke, a ua paa i ka wa-hi ia, a ke kuai ia nei ma ka Hale Kuai Buke o Wini, he $5.00 no ka buke hookahi. Ua aneane he 16,000 o na hua olelo Hawaii maloko o ua buke nei, i wehewehe ia a hoomaopopo ia! Aole o kanamai o ka waiwai! A he kanakolu kumamalima mau aoao iloko o ua buke nei, kahi i pai ia he "Hoakaka olelo no na hua olelo Beritania," a elima mau aoao no ka papa kuhikuhi no na moo kuauhau o na mea kaulana o Hawaii nei.

 

He Mea mau no i ka poe pakike, e hookaulei ae ai i ka naau o ka lehulehu me ka uwe nui, me he mea la ua eha, oiai hoi, aohe mea e hookokoke ana e hoeha ia lakou. Pela makou i hoomanao ai i ko makou heluhelu ana i ke kolamu o ke Kuokoa, nona ke poo, "Na Kula a Kakou." I ko makou heluhelu mua ana, manao iho la makou, ua kakau ia ua mau olelo la mamuli o ka naaupo, kuhihewa, aka, i ka noonoo kuoo ana, loaahia ia makou ka oiaio, he manao kolohe loa, a epa no hoi, ko ka mea nana i kakau i ua mau manao la, "Na Kula a Kakou." A e hookolokolo iho kakou ia ia ano, a ku ka hewa, alaila, pehea la?

Ano, ua ike pono ka mea nana i kakau i ua mau manao nupepa la, aole no i ike ia he wahi mea e manaoia'i e hoopau ia'na na kula Aupuni, e like me kana e olelo kuhea nei, e hoopau loa ana ka, ke Aupuni i na kula o ka lehulehu! Aole anei i ike ua mea la nona ka manao pakike, he oiaio ole kana olelo imi hala, e hoolaha akea nei imua o na keiki kupa o Ka Moi? Ke hanai mau nei ke Aupuni i "Na kula a Kakou," mai o a o, i na dala e ola ai na Kumu, aole no hoi i lohe ia, ua hoopau wale ke Aupuni i kekahi o na kula. Ke hele kaapuni nei ke Kahu Kula Nui ma Maui, e makaikai ai, a e hoike ae ai, e aoao ai iloko o na kula Aupuni o Maui. Aole no hoi paha i ike ua mea nei nona ka manao ohumu ino, i ka mea i pai ia maloko o Ke Au Okoa, Mei 15, "No ka hele kaapuni ana o ke Kahu Kula Nui ma ka Mokupuni o Oahu ;" i kona ake nui ana e hoomaemae ia na hale kula ; e hana hou ia ana kekahi mau hale kula; a o kona mau manao paipai no hoi i na makua mea keiki a me na kumu kula. Aia a pau o Maui i ke kaapuni ia e ke Kahu Kula Nui, alaila, e hele aku ana oia a i kela a ma keia apana o ka Mokupuni o Hawaii, e hoike ai i na kula Aupuni, a i pau o Hawaii i ka paipai ia, alaila, o Kauai aku, a pau pono ae na hale kula mai Hawaii a i Niihau i ka nana ia, a o na kumu, na makua, a me na haumana i ke i ka ao ia, a paipai ia no hoi. Aole anei keia he mea e hiki ai ia kakou ke manao, e ka lehulehu mai Hawaii a Niihau, e hoomau ia ana no "Na kula a Kakou," a e pii aku ana no i ka maikai?

I kela pule i hala iho nei, ua olelo hilahila ole mai ua nupepa Kuokoa nei, no ka make ana o kekahi o na kumu kula haole o Honolulu nei, aole ka oia i make i ka mai, aka, no kona hoopau ia'na e ke Aupuni mai ke kula ae. He keu keia o ka lalau a me ke kolohe no hoi i ka hoolaha ana'e pela. Aole no i hoopauia ua kumu nei, aole no hoi i hai ia ia ia e hoopau ia'na. A ke kahea nei ka Papa Hoonaauao i kumu makaukau no ke kula Beretania ma Honolulu.

Ke hoike aku nei makou imua o ke kini makamaka a me na keiki kupa o Ka Moi, he aneane hoalaala kipi ko ke Kuokoa, e hoohulihuli nei i ka manao o ka lehulehu, i manao ai lakou he poe enemi na Kuhina a Ka Moi i ka lahui Hawaii. A ke kahea aku nei Ke Au Okoa ia oukou, e na kanaka Hawaii, e ao, e komo ole aku iloko o ka pahele o ka puni wale i hoomakaukauia e ka poe awahia e hoolalau nei. A ke lana nei ko makou manao, e hilinai ana oukou mamuli o ke Alii lokomaikai nona ke Aupuni, e hana ana oia iloko o kona noiau, i na mea a pau i kupono e loaa mai ai ke ola a me ka pomaikai o kona lahui.

 

He Kamaaina Kahiko.—Ma Waikapu, mokupuni o Maui, ua make aku la ma ka la 26 o Aperila, he haole kahiko, he kamaaina loa no ia wahi, oia o Antoni Catalina. He 76 ka nui o kona mau makahiki, he 56 makahiki mai kona manawa i hiki mua mai ai ma Hawaii nei. Ma Italia, kahi hanau ai o Antoni, ma ke kulanakauhale o Leghorn, a ua hiki mua oia i keia pae aina iloko o ka M. H. 1809. I ka M. H. 1814, noho aku oia ma Waikapu, malalo ae o ke Alii o Keeaumoku. O Antonia ka mea nana i puhi mua i ke ko ma Hawaii nei, a hana i ka malakeke, a oia hoi ka mea i lawe mua i na bipi ma Waikapu. He kanaka hoopono, mikiala, a ua mahaloia a aloha ia hoi e na mea a pau i launa pu me ia.

 

Ka Paio a na Kahuna Pule.—Ke paio nei na Kahuna pule onei ma ka palapala, na Kahuna pule hoi o kela aoao keia aoao o ka hoomana Karistiano. Na Anesona paha ia i hoomaka, ma kana Mooolelo i paiia iloko o ka buke, a ma ia hope ae, hopuka buke liilii ae ka Bihopa o Honolulu, a i keia wa, ke ike nei makou, ua hoopuka ia kekahi buke liilii i pai ia ma ka hale pai o Roma, ma Honolulu nei, e kokua ana i ka aoao Katolika Roma. Na ka poe e hilinai ana ma kela a me keia aoao e hapai ae i ko lakou aoao iho. E kuokoa maoli nae Ke Au Okoa.

 

Pau ole ka epa o Hawaii la.—He keu mai nei ka lehulehu o keia mau la, ka hele a hiaai i ka pili waiwai. O ka heihei ka mea mau o na la i hala ae, a ke mau nei no, a i ke ahiahi o ka Poaha iho nei puka hou mai ua hana e pili waiwai ai, oia hoi keia mahope nei. Moe kekahi kanaka ilalo me ka aa e hiki i kekahi kanaka ke hapai i kona poo iluna, ina ma ka pepeiao e huki ai—ua hooaoia a ua huki ia na pepeiao, a ua hiki ole no. I ka ike ana ia mea, halia e mai la ia manao e i ana, "Pau ole ka epa o Hawaii la."

 

Ka mai puupuu o na Hipa.—Ua oleloia o ka aila honua, (kerosene oil,) oia ka mea e ola ai ka mai puupuu o na hipa ke hamo ia mawaho. Ua nui ke poho o ka poe hanai hipa no ia mai, a e pomaikai auanei mamuli o keia laau lapaau.

 

Oihana Hookolokolo.

aha kiekie ma ke keena.

Lei 19. Mele Ana w., kue ia Joe Bassimis, k. He hoopii oki keia a ka wahine, e koi ana e hoopauia ko laua mare ana me ke kane, no ka haalele ekolu makahiki a oi ae. Kukulu ia na hoike, o Waiaha, w, a me Kapouhiwa k, a olelo mai laua, ua mahuka aku ua Joe Bassimis nei iloko o ka makahiki 1861, aole nae i hiki hou mai a hiki wale i keia wa. Aka, i ka olelo ana mai o Mele Ana imua o ka Aha, ua hoi mai no ke kane iloko o ka M. H. 1862, a ua noho pu me ka wahine, a mahope hele hou no. A nolaila, ua ninau iho ka Aha i kela mau hoike, a ae maoli mai laua, "He oiaio no, ua hoike wahahee no maua, a o ka Mele Ana ka pololei." O ka hoopaa koke iho la no ia o laua elua e ka Loio Kuhina no ka hoohiki wahahee, a e hookolokolo ana ma ke kau jure o Iulai. E ao oukou, e ka poe hoike iloko o na Ahahookolokolo, mai hikiwawe i ka olelo.

Mei 8, Haule, ona maluna o ka lio, hoopaiia, $6; Frank Clark, ona maluna o ka lio, hoopaiia, $6.

Mei 9. L. D. Sprague, ona, bela ia $6.

Mei 13. Kekapa, aihue, hookuuia.

Mei 15. Lui hakaka, hoopaiia, 10; J. Holmes, ona, $6; Panehale, hakaka, hookuuia; Kahopeole, moekolohe, hookuuia.

Mei 16. Ako (Pake,) ona, $6.

Mei 17. Ioba, aihue kofe a Dr. Judd, hoopaiia $50 a me elua makahiki hoopaahaoia ma ka hana oolea, (hele i ka hana.)

Mei 19. Monimoni, hoopiiia no ka ino wale, ka hoopilikia ana i ka wai kahe, a ua hookuuia.

Mei 20. Solomona, aihue ko, hoopaiia eono mahina i ka hana oolea; Iuka,ia hewa hookahi no, eono mahina; Presley Wilson, ona, $3; Iuka, hoowahawaha i ka Aha, $10 hoopai; Iuka, hoohiki wahahee, ua waihoia a i ka la 22 o keia mahina, alaila, e hana ia ai.

Aha Kaapuni o Kauai.

Hoomakaia ka halawai ku i ka wa o ka Aha Kaapuni o Kauai, ma Nawiliwili, i ka la Tusede, Mei 9. A ua noho aku ka Lunakanawai o ka Aha Kiekie o Robikana a me ka L. K. Kaapuni o Widemana ma ka noho Lunakanawai o ka Aha. Eia na hihia i hana ia:

Ka Moi kue ia Henry Gillingham, i hoopii ia no ke kuai ana, a haawi wale ana paha i na kanaka maoli i ka wai ona, ma Koloa. Ua hoopii hou keia, mai ka Aha Apana ae. Ua hoohewaia ka mea i hoopiiia, a ua hoopai ia e uku i elua haneri dala.

Ka Moi kue ia Henry Gillingham, i hoopii ia no ke kuai ana i ka wai ona ma Koloa, Kauai, mawaena o ka la 1 o Ianuary a me ka la 11 o Iune, 1864, me ka loaa ole o ka palapala ae. He hoopii hou ae keia mai ka Aha Apana ae. Hoohewaia ka mea i hoopiiia, a ua hoopai ia $500. Ua waiho ia mai e ka loio o ka aoao i hoopiiia ka palapala hoohalahala no na kumu manao kanawai i hooholoia e ka Aha, a e lawe ana ia mau manao hoohalahala imua o ka Aha Kiekie.

Ka Loio Kuhina no ka aoao o ka Moi.

M ra. Stanley no ka aoao i hoopiiia.

Ka Moi kue ia Uha ma, ua hoopiiia lakou nei no ka uhai ana i ke kanawai e pili ana i na hala Hawaii. Ma ke noi ana o ke kokua o ka aoao i hoopiiia, ua hoopau ia keia hoopii, no ka mea, o ke kanawai kahi i hoopiiia'i keia poe, ua hoopau ia ma o kekahi kanawai hou, me ka hoakaka ole maloko o ua kanawai hou la no na hewa i hanaia mamua. Ua hoopili aku ka Aha, ma keia hihia, ke kumu manao o ka Aha Kiekie, i hooholoia ma ka hihia o ka Moi kue ia Sawyer iloko o kela mau makahiki i hala aku.

Ka Loio Kuhina no ka aoao o ka Moi.

M r. Stanley no na mea i hoopiia.

Ka Moi kue ia Kealalio, aole no i akaka ke kumu hoopii, a ua hookuu, a pela no ma ka hoopii o ka Moi kue ia Koa; i hoopiiia laua no ka hoohiki wahahee.

Ke Alii kue ia Keano. Ua hoopii ia oia no ke puhi hale i kahale kula o Wilikoke, ma Waioli, iloko o Okatoba 1863. Ua hookuu ia.

O Mahoe ka loio o ka mea i hoopiiia.

Ke alii kue ia Kaili. Ua hoopii'a no ka wawahi hale. Ua hai ia mai e kekahi hoike, i ka ike ia ana o Kaili e komo kolohe ana i ka hale o kekahi wahine kane make ma Koloa, a aihue i kekahi mau dala; a ua hooiaio ia mai no hoi e ka olelo hoike a kekahi kanaka a me kekahi pake i ike i ka puka ana mai o Kaili ma ka puka aniani, a holo aku. Ua hoopaiia, a hoohana ia ma ka hana oolea no na mahina eono.

O Mahoe ka loio o ka mea hoopiia.

Ke alii kue ia Kanakaiki. Ua hoopii ia no ka aihue, a ua hoihoi hou ia, i ka Aha hookolokolo ma Waimea e h ana hou ia ai.

He hoopii e kue ana i ka olelo hooholo a ka Papa Komisina Aina e pili ana i  na palena o Lawai, ma ke koi ana a Kupele laua me Hikoni na hooilina o James Young Kanehoa. Mahope o ka hoolohe ana a ka aha, i na hoike hou i laweia mai, ua hoololi ae ka aha i ka olelo hooholo a ka Papa Komisina Aina, a hooholo ae o ka haawi ia ana o ke Ahupuaa o "Lawai," e like me na palena kahiko, me ke komo pu mai o "Kekee" he ku no "Lawai," a aole no hoi i hookaawaleia i ka Mahele ana iloko o ka M. H. 1848, aole i hookoe ke Alii nona iho, ke Aupuni a me kekahi mau Konohiki e ae, aka, ua haawi no ia Kanehoa, oia kahi hapa o "Lawai."

Ka Loio Kuhina ma ka aoao o ke Alii a me ke Aupuni.

O Stanley a me Hollister, ma ka aoao hoopii.

He hoopii e kue ana ia J. Kauai, ka Lunakanawai Apana o Waimea. Ua hoopau wale ia.

He nui wale ka poe i hoopii mai o ke oki, a no ka mare hou ana, ua noonooia a ua hooholoia ma ke Keena. Ua noi mai no hoi kekahi poe e oki ia, no ka haalele wale; ua hooleia nae. Ua aoia aku lakou e nana i ke Kanawai o ka M. H. 1860, e koi aku e hoi mai ko lakou mau hoa auwana.

 

Holo ka Hana.—Ke pai nei makou i keia, kekahi no ia o na palapala he nui wale e hoohauoli ana no Ke Au Okoa, ka nupepa o ka lahui Hawaii.

Wailuku, Mei 16, 1865.

E ka Luna Hoopuka o Ke Au Okoa:

Aloha oe:—E hooili mai i umi Helu 4 i koe; a e hooili mai i kanahiku helu i na pule a pau, no Wailuku.

O ka poe makemake o Wailuku i ka pepa Ke Au Okoa, aole emi malalo o ka 100 kanaka; aka, no ka Helu 1 a me ka Helu 2, kai hapa, nolaila, ua minamina na kanaka i ka loaa ole ia lakou Ke Au Okoa. He mau dala kekahi o Ke Au Okoa e waiho nei ma ko'u lima. Aloha oe.

W. P. Kahale.

 

No ka lawe mua ana o na keiki Katolika o Wailuku nei i ke kino o ka Haku.

I ka Luna Hooponopono o Ke Au Okoa; Aloha kaua:—Ma ka la 7 o keia malama, ua hanaiia mai kekahi mau keiki Katolika he iwakalua a keu i ke kino o Iesu Kristo, maloko o ka Luakini Katolika ma Wailuku nei, a he mea hou hoi ia i ka ike ana a ko'u mau maka, e ai ana keia mau keiki i ke kino hemolele o ko kakou Haku. Pela i hooko ponoia'i keia olelo a ka Haku, e i mai ana penei : "E ae aku oukou i na keiki e hele mai i o'u nei," Mareko x : 14.

Nani maoli ka hana ana! Ma ke noi a ko nei Kahuna pule o Rev. Leonoro, ua hele mai ko Lahaina, oia hoi o Auberete e kokua ia ia no ka hoomakaukau ana i ua poe keiki nei iloko o ka hebedoma okoa no ia hana nui. Makaala loa kela poe keiki i na halawai lehulehu i kela la keia la, a hiki mai ka la nui, oia hoi ke Dominika ekolu mahope mai o ka Pakoa, hele mai la lakou ma ka hale pule me ke ano hopohopo aloha, ua aahu like lakou i na kapa keokeo, a he hoailona ia o ka maemae o ka naau e kupono ana no na la hana hemolele, mamua iho o ko lakou ai ana i ka mea hemolele, hai pakahi mai la lakou i ko lakou manaoio, manaolana, a aloha hoi i ka mea a lakou e lawe koke iho ai ; a i ko lakou mihi hoi no ko lakou hookaumaha ana i ko lakou mau makua i ka wa mamua. Ia manawa, aole paa na waimaka o ka lehulehu, huipu na keiki, na makua, na kahuna, a me ka poe makaikai i ka uwe pu ana, a o na haole pu hoi kekahi.

I kuu manao, he hana keia e hoopumehana loa ana i ka manaoio, a me ke aloha i ko kakou Haku. Ia la, noonoo iho la au i ka oiaio o keia olelo a Davida ke alii kaula, e i mai ana penei: "Aia hoi, nani ka maikai a me ka oluolu o ka noho lokahi pu ana o na hoahanau." Halelu CXXXII : 1.

E aloha auanei oe e Ke Au Okoa, ka opua hiki mai i kela hebedoma keia hebedoma.

P. K. Moo.

Wailuku, Mei 11, 1865.

 

Mea hou ma Kualoa.

E Ke Au Okoa e; Aloha pu kaua:—E oluolu oe a me kou Luna Hooponopono e hookomo iho i kela mau hua e kaukehakeha ae la maluna, mea hou ma Kualoa.

I na makahiki i kaahope ae nei, aole i ike ia keia mea hou ma Kuoloa, a i keia makahiki, puka mai na mea hou, e hai pau aku no wau ia mea hou. O ka hale wili ko ka mua, ke hana nei no ia i kana hana o ka hole mau o na hao, hele kela a lilelile i ka nana aku. O ka hale amara ka lua, ke oleole hala nei ka hamare. O ka hale kamana ke kolu, ke owe nei ka pahi olo. O ka hale kuai ka ha, holopono na mea kuai o na ano a pau.

Ninau mai paha auanei lakou la, a me lakou nei, no wai ia mau hale hana, no ka mea a kakou e lohe nei no ka haole S. G. Wilder, hunona a G. P. Judd, kaikoeke o C. H. Judd, (Kale) oia ka mea nana i hana keia mau hale.

Ua pau, ke hoi nei ko Waikane keiki ua lai ke kula o Kapoko, aole he lele Pueo.

S. E. K. Papaai.

Waikane, Mei, 1865.

 

Ua kaumaha na lani, a ua hoiloliia ka honua o ka naau kumakena no na dala he kanalimakumamalima a kekahi wahine o Waikiki i lilo aku i ka pili waiwai, mamuli o ka heihei lio ma Kulaokahua, ma ke ahiahi o ka la 15 o ka pule i hala iho nei; A o ka mea i loaa i ua wahine nei o ka hoka a me ka hoolehelehekii aka, mamua o ke kailiia ana o kona pomaikai iloko o ka luhi a me ka ehaeha no na dala i loaa ia laua, ua like ia me he kauhuhu la i loko o ka Makalii, e hapuku ana i ka naau aa a koa no hoi no ka pili waiwai, e hea ana, "he umi he umi" A pela aku; Aia a lilo aku kona pomaikai, haule mai la na kulu waimaka o ka minamina i ka honua. A o ka nele ka hope. "Mai hoomahui i ka ino."

 

Ka la 20 o Mei.—I ka Poaono iho nei, ua hoomanao makou, he la nui ia no ka lahui Hawaii iloko o na makahiki i hala aku nei. Ka la no ia i hoea mai ai kekahi o na anela o ka lani kuakaa, a noho iki wale no i keia ao poluluhi, alaila, ua kailiia oia mai o kakou aku, a nalowale loa. Ma ka la 20 o Mei, M. H. 1858, hanauia o Prince Albert Edward Kaleiopapa Kauikeouli, a make minamina ia i ka la 23 o Iulai, M. H. 1862.

 

[Kakauia no Ke Au Okoa.]

No ke Aupuni o Ame rika Huipuia.

Oiai o ke aupuni keia o Ameika Huipuia, ke aupuni pili loa ia kakou ma na mea a pau, oiai ua pili loa no hoi ia ma ka launa aloha ana, a me ka launa kalepa ana ma ka moana, a me na hanohano pono a pau e loaa ai ke ae ola o ka launa aupuni ana o kekahi a me kekahi, e pono no ia kakou e wehewehe iki aku paha i ke ano o kona hopena, mamuli o ke ano o na mea hou i loaa mai ia kakou i pili no ke kaua, ka noho ana a me ka manao lokahi o keia aupuni nui. Aole paha i ike a i maopopo lea ma ke ano o ka hahaiia ana o kona ano ma na buke ao i waiho ia mai loko ae o na hale kula, (ka Huli Honua,) no ka mea, o ka hunahuna hapa kaukani paha ia o kona ano. O ka poe wale no i ike i na buke haole ka poe i ike, a launa iki aku i ka ike ana i ko laila aupuni a me ke ano o ko laila lahui kanaka, ko lakou manao a me ko lakou hooponopono aupuni ana.

O keia aupuni nui, he aupuni hou, a iloko ona e ikeia'i ka holo ana imua o na hana akamai a pau a me na hana naauao. Ua hoopomaikai o Amerika ma ke ano aupuni ia Europa, no ka mea, o ke aupuni ia nana i hoohanau aku a hua a kawowo ; a iloko o ka wa pokole loa, ke hoomaka nei oia e haawi aku i kekahi mau pomaikai i na aupuni nui o Europa, kona mau kanaka akamai a naauao hoi ma ka hooponopono aupuni ana, aole lakou i kaawale ae mai ke akamai o na aupuni kahiko o Europa, kana mau hana akamai, he lua ole ke hoohalike ae. Ke ano o ko laila poe kalepa aina a kalepa moana, he poe holo ikaika imua ma na hana o kela ano keia ano. Nolaila, iloko o kona kuokoa ana i ka M. H. 1776, a hiki i keia wa, ua ano holo aku o Amerika imua o na aupuni o Europa. O kekahi buke maikai e ikeia'i ke ano o keia wehewehe ana, oia ka Buke a Garasapirina, o ka inoa oia buke, o ka holo ana o "Ameika mamua o Europa."

Anoai hoi ua ike iho nei kakou i ke ano o keia kaua weliweli nui i loohia i keia aupuni. He kaua i minamina ia, aka, he kaua hiki ole ke hoopale ae, oiai he okoa ka noho ana o ko ka Akau poe o na mokuna Akau o ia aupuni Hui, a okoa ko ka Hema. O ko ka Akau Apana, he poe makemake e noho kuokoa kela kanaka keia kanaka me ka hookauwa ole, a me ka hoopepe ole ana i kekahi kanaka malalo o kekahi. O ka Apana Hema o ia aupuni he apana ua like no ka manao ana me ia poe, aka, aole nae i hooko na kanaka oia apana e like me ka mea i kukulu ia i kinohi, i kumu paa no ko lakou noho ana. O ke kumu i hooko ole ai o ka Apana Hema ia mea, no ka paa ana o ko lakou kahua ma ka noho like iloko o ke Kumukanawai i hooholoia ai i ka makahiki i loaa ai ia Amerika Hui i ke kuokoa ana. O ka Apana Hema ia wa e noho ana no i ka Hookauwa Nika. No Pelekane mai ka poe o kekahi mau apana, a no Farani, a me Sepania. E noho ana ia mau aupuni mokuaina me ka Hookauwa i na Nika, aka, mahope iho o ke kuokoa ana o Amerika i aeia e ua mau aupuni nei no. Ua holoi ae lakou i ko lakou mau lima mailoko ae oia hana ino. Ua makemake no hoi o Amerika, e hana pela, aka, o ka Apana Hema, e noho ana ko laila poe koikoi a waiwai hoi iloko o ka lua o ka hoopomaikai ia iloko oia mau hana ino. Nolaila, ua haawiia iloko o ko lakou Kumukanawai ka maluhia ana o ka waiwai o kela kanaka keia kanaka. Ua aeia ka hookauwa ana i na nika, a ua hooponoponoia no ka oihana hookauwa nika. A i keia makahiki iho nei ka hoopauia ana, o kahi e ae ana i ka hookauwa nika ana.

Oia ka okoa ana o keia lahui kanaka mai kekahi apana a me kekahi. Oia noho pu me ka maikai, aka, e nana ana no kekahi apana me ka lili i kekahi. O ka Apana Akau loa ka aoao hooikaika loa e hoopauia keia hana o ka hookauwa kuapaa ana. O na moku waena, he ku i ka wa, aka, ua hooholo no nae ka naau i ka hewa o ka hookauwa kuapaa. Pela hoi me na mokuaina Komohana, o kekahi apana Komohana ua hookauwa no, aka, i ka wa i hookomoia mai ai kekahi oia mau mokuaina i ka Hui ana iloko o ka hoopaapaa ikaika loa no ka pono a me ka pono ole o ka hookauwa kuapaa ana. Oia no a hiki i ke Au ia Aberahama Linekona i make aku me ka minamina nui ia, ua hookaawale maoli kekahi aoao i kekahi, o ka mahele anaa a loaa he ano lahui okoa ko kekahi, a he lahui okoa hoi ko kekahi.

O ka aoao Akau, he ae i ka noho kuokoa ana o na nika, o ka Hema hoi he hoole. Eia nae na mea kupaianaha iloko o ko laua noho ana. Ma ka aoao Akau, ua pepe loa ka noho ana o ka nika, ma keia ano nae, aole e ae ia kekahi oia poe, (aole hoi o ka poe paele loa,) ina no he iliulaula ae, aole e aeia kekahi e holo maluna o na kaaahi, ke komo ana i na Hotele, na Halekuai nui, a pela aku. Aole e aeia ka poe nika a iliulaula paha e noho pu ma ka noho ma na Hale Pule. Aole e aeia e loio a noho iloko o ka aha maikai, he keehi loa ia no. He mau hale pule no ko na nika, a he nika no ke kahuna, ma Kiakona a me ha hoahanau, he kakaikahi loa ka poe haole launa aku. O ka poe maikai loa i ike a loaa ole ka mamnao ana he kanaka e na kanaka nika, o lakou ka poe launa. Aole kekahi nika ma ka Akau i noho hanohano a waiwai hoi e like me na nika o ka aoao Hema; aole i hiki na nika ma ka Akau i kahi kiekie. Hele no ke kiekie o ka nika ma ka Akau a hiki i ke kahiumiumi ana, a he palaki kamaa ka kekahi. O na kahuna pule nika

e hana ana no ia mau hana he kahiumiumi a me ka palaki kamaa, ke nele i kahi uku ole mai na hoahanau mai. O kekahi poe o lakou he poe akamai loa, he poe e hilahila ai ka haole i ka lakou olelo, aka, o ko lakou kina iho la no ia.

O na nika o ka Hema, he hookauwa kuapaa ia, he kuai ia e like me ke kuai ana o na mea uhane ole, aka, maloko o ko lakou noho like ana, he launa aku no launa mai. He nui na nika ma ka aoao Hema i loaa ko lakou waiwai nui, aole paha e emi mai ilalo o ka haneri tausani dala; he mau Halekuai nui ko lakou, he ae ia lakou e holo ma na kaaahi, he aeia e inu iloko o na hale Hotele, a me na mea a pau o ke kanaka kuokoa e kaena ai ua lawa ia lakou. He oiaio, he hookauwa kuapaa ia ka nui o ka poe nika ma ka Hema, aka, o ko alkou ano mau ia mai ka hoomaka ana o na ilikeokeo ma ia wahi a hiki i ka wa i kauaia'i ke kaua no ka hoohalike ana i na kauwa kuapaa paahana me ko lakou haku.  (Aole i pau.)

 

Pake hoohilahila wahine.

O Ke Au Okoa ; Aloha oe:

Aia ma ka la 10 o Mei, ua hele aku o Kina kekahi wahine ano opiopio, a ui no hoi, he wahine mare ia na Giama (Pake Kinikiu) e noho ana ma Haliimaile, iaia i hele ai a hiki oia ma ka hale kuai o Ake, a ninau mai ka mea kuai, "kuai lole," "ae," wahi a ua wahine. "Mahea ka lole makemake oe?" I aku kela, "Eia 'ku," i ka nana ana o Kina, komo iho la iloko o kona manao ka anoi, no ka maikai o ua lole la; a ia manawa, hopu koke ka mea kuai i ka i-a, a i ka i-a ana, he holoku nae ke ano, ehiku i-a, ia wa, e paa ana ma ka pakeke o ua wahine nei elima dala ($5.00.)

A makaukau ka mea kuai e uhae i ua lole la, e hoomaka iho ana ka upa e hana i kana hana he oki. Ia wa no, ku ana o Giama, ua Pake nei, a olelo mai la i ka wahine, "Homai ke dala ia'u a mahope hele aku kaua e nana i lole maikai nou." Puni ka wahine, kainoa he pono, puhalahiu ana kela, hoi loa iloko o ka hale i Haliimaile, mahope aku ka wahine, a puka ana, i ea aku ka hana, e piena mai ana ka Pake, me he lio hou la e ao ia ana, a pane aku o Kina, "Hoohilahila maoli oe ia'u." "Kuli!" wahi a ka Pake uhane ole.

Ia manawa, hakaka nui loa ae la laua, a hookuke aku la ka Pake i kana wahine, hao ia na lole, na kihei, a me na aahu a pau ana i haawi ai no kana wahine, a o kahi kapa i ka ili koe, a ua hele aku ua Kina nei. Eia la i hea, ke huli nei ua Pake la aohe loaa. Nolaila, pono ke kapa ia ia aohe uhane, ina he uhane kona, loaa ia ia keia mea he aloha. E na makua mea kaikamahine, mai noho a puni wale i na kaikamahine puukani ano noho malie a oukou e lilo i na Pake, ke ike mai la no i ko Kina ano, noonoo iho ka naau. He olelo keia i hoikeia i ka wa o ka la i ka pane poo o ka lani, kahi a ke Akua i kukulu ai. Me ke aloha. S. W. B. KAUALINOHAU.

Haliimaile, Honolulu, Mei 17, 1865.

 

Ka Waiwai o Mesiko.—Aia ma Mesiko, ua oi aku mamua o hookahi tausani lua dala, a e loaa ana mai ua mau lua dala nei, mai ke kanakolu kumamalima a hiki i ke kanaha miliona no ka makahiki hookahi. Ua loaa nui no hoi ke gula, ua oi aku paha mamua o akolu miliona i ka makahiki hookahi. Ua ku keia mau lua dala ma ka aoao o na mauna o Cordilleras, kekahi hapa o ka mauna Anede, e holo la mai ka Akau a ka Hema, o Amerika Hema. Ua nui na ipu gula, a me na pa dala i hoouna ia aku i Sepania. Ua loaa nui mai no hoi ka hao a me keleawe, malaila. O ka dala, o ka nele i kahi e hikiwawe ai ka hiki pono ana o ke dala a me ke gula i kai. Maluna wale no o ke kaa o na Miula e lawe ia mai ai na waiwai a pau o keia mau lua.

 

Ka Lawe pio ia ana o ka lio o Jeff Davis.—I ka lawe pio ia ana o kekahi pu-a lio e holo ana maluna o kahi o Kenela Chestnut, ma Karolina Hema, ua ike ia iloko oia pu-a ka lio o Jeff. Davis, ka Peresidena o ka Hema, a ke alii o Aigupita i eaawi mai ai ia ia. I ka hooholo ana o kahi Ianake i ua lio nei iloko o na alanui, a pau iho la kana holo ana, wehe ae la i ka noho me ka paipai iho i kona kua a i aku la, "Aohe kupono loa o kou noho ana ia nei, aia kou wahi maikai o ka poli o Aberahama Linekona."

 

Kaleiopuu.—Ua olioli no paha na hoa'loha a pau i launa me Kaleiopuu (F. L. Jones,) o ka hale haaheo Waialeale ana i kapa iho ai i kona hale kuai. Ua maa no paha kahi hapa o kakou i ka luana ana me ia ma kona hale kuai oluolu, a me ka huki aku i ko kakou mau puuwai, me kona mau lehelehe miko, i kamahele i ka kakou olelo nei. Ua lohe mai makou he Kapena ia no kahi puali, a oia kahi i komohia iloko o na hooili kaua ana a ke Kenela koa Phil. Sheridena. I ka lohe hope loa ana mai nei nae ua eha ia, a ua haalele aku i ke kahua kaua, a ua hoi aku i kona home.

 

Kuu aku la ka luhi.—Ua ili mai iluna o makou ka mokumokuahua o ka naau, i ka hai ana aku i ke ao holookoa o Hawaii nei, o Aberahama Kahai, "He pua i mohala ae a ua mae koke no," ua haalele mai ia i kona mau makua, na hoahanau a me na hoa'loha a pau, "a hoi luuluu i ke one o Hanakahi."

 

Kuai Papa.   Ke ike nei makou, ua hoomaka hou ko kakou makamaka o na la o ke kau a me ka hooilo, oia o George G. Howe, e kuai i na papa o kela ano keia ano. E oukou, e ka poe e kukulu hale ana, e naue aku ma ona la, a e wae i na ano papa he nui wale me ka make pono o ke kuai ana.