Ke Au Okoa, Volume I, Number 6, 29 May 1865 — Page 1
"KE AU OKOA,"
BUKE.I--HELU 6.] HONOLULU, MONEDE. MEI 29, 1865. $2.00 NO KA MAK.
KELA POAKAHI KEIA POAKAHI,
MA KA.HOEA EWALU O KAKAHIAKA. 'ELUA DALA NO KA MAKAHIKI hookahi he kanalimakumamalua nupepa ia. E ka lua o ka dala, e uku o ia iloko o ka hapa hope o ka makahiki.
"KE AU OKOA."
ka uku o na OLELO HOOLAHA.
NA OLELO HOOLAHA. No na lalani "he 10, oia hoi 1 iniha, no ka hoopuka hookahi ana, $1.OO; alua hoopuka ana. $1.50; ekolu, $1.76; hookahi mahina, $2.00. Paipalapala Aupuni, maluna ae o ka Hale Pai.
He mau Mele.
No Kamehameha V.
Iloko no o ke kua,
Ka wawahi hua o ke koa,
Wahi ka niu, moakaka po,
Niu maka ka anu molaelae,
Malamalama moakaka,
Waiho wale kaliko o Akea,
Ikea ka hua o Waieli,
Ikea ka hipahipa o ka moku,
Ka po kii ka pe newanewa,
Ka hale halau o ke kua,
Hoolono wale iho kakou,
I keia pihe wa nei,
He wa hee paha no ka moku,
I ke kulu na 'ku a ka La,
Hee Hilo i ke ahiahi nei,
Hee Puna i ka-kahiaka,
I ka aluna awakea Kau,
Puni koke no i ka la kahi,
Kaele ua makaikai ka po.
Niniu pokaa ka moku,
Ka-ia ka moku e ka lani ma,
Laka Hawaii ia Kalani,
Aia iho ka pua kowali,
Ninia ka onohi o ka moku,
I pau ae ka pohihihi o ka maka,
Kahe ae ka wala kea iwaho,
I hihiu la hoi ia moku,
Ia Kaiolena kamau,
Ike kumu o ke koa i ku pu,
He kino pahaohao ke koa Ho ouli e wale no,
E okalakala ana iluna,
Na ohe o Keohohiwa ma,
He moanahiwa puni ka lani,
He ke'a makaloa hele pa,
He pu a e ku kaika,
E haulani ana i na moku--e,
A,-Puipui ka moku o ka lani la,
He loaa i ka la ikaika,—
He ikaika hilia Kalani,
O ka neiku o ke mali o ke aka,
O Akalei malio o Alimanoano,
O Hailia o kaunu hanalau ka manu,
O ka manu Io lele ia'na o Kiwalia,
O lele ia ana o ka Io lele mapu mapu,
O mapuna Kalani o Halulu,
O hiapo o ka maki a lele,
Lele huna i ka apana,
O ka pukoa kani aina,
O ke Koae au lana manu Manu lele a-a kaala,
He a-a he haihai pua,
He nana kau pua liko lani,
Ke ka Apeka o Amalia,
Ke koo ka manu o Halulu,
Ku poo ka manu lele na pawa,
Ka A-o kani koha, he lii,
I kani ka poo i kuahiwi,
Nana e poo kuamauna,
Hiki lele kaaka o Haili,
Puiwa i ka pana Kalani,
Poho Kalani i Kukuipahu,
Kani kaikua mihi imua,
Kani kalaka haalele wale,
Nakolokolo iluna o Hilo,
Nei i uka o Makakalo,
Wahi i ka manawa o ka uka,
Nakaka e Akakalani,
Kai ka ai a ka hai wale,
Li ka hulu o ka hohe,
Wiwo kolo a moa ka noho,
Weliweli i ka leo ke koa o Kalani,
Ke keu mai nei maluna,
Me he ke'u na kahekili la e,--A--
A,-- O Kalani-- Ka moa i kau i ke kou,
I kai i ka ai o Hawaii,--i.
O Hawaii kahua ilalo e Kalani,
Ehaka'i o ka moa mahi,
Hakau Kalani ka Ulahiwa,
Ka moa la po i ke kaua,--haka--
Ka eleeleu o Loeau a Keoua,
Welu i ke kakala pi ka wa,
Hu'e i ke kahua o Hiloone,
I ke one o Waiolama,
I ke kipuka one i Papai,
A'e Kalani ka ia o ke kai,
Hoomano Kalani i ke kaua,
Hopu lua Kulani o Loeau,
Lole lua na kanaka,
Eleku ka pohaku iluna,
Manie ka ihe i ke aloalo,
Kumu ka ihe laau,
Koele wale ka ili i ka hoe,
I ka pana--ohi o Puukapele,
Kuua iho la i ka-a-a,
--Iluna o Hakemulani,
I na io i ka hono poo,
Hoonoho kauli koa iluna,
Hoahoa ka lua kalepo,
Iho koki ka hou i ka lae,
O ko Kalani uli mahi ia,
I ka uli kahiko no ia,,
I hanai i Keei,
Lohia ai ka pili me ka Maui,
I kahi one o Hauiki,
O Kalani kela o Kalani keia,
Ko i moku no ilaila,
Ko i kaa kumu ke ma,
Ko i kau i ke paha,
Pa i ke ku helu palua,
Helu koke no i ka puni,eo,
Eo ia ko'i aina,
Pu o ka lima oia ko'i moku,
O Kalani Kauikeaouli,
O Kalani Nahienaena i ke kapu,
O ke lii ahi enaena o na moku,
O ka mea nana ke auhee,
I hee malu auanei,
A nalo i ka po eleele,
O loaa i ka hoohunahuna,
Aole, i hee no i ke awakea,
I luna nui wale po ka la,
I ko kanaka iki i ke kanaka nui,
I ka papala o Akahipapa,
Ala,--haawi oe o ko'u ea o kou ea o kou hanu,
Waihoa koianei ko, me ko ia nei olioli,
I olioli ae na pili kamau,
Na poe kahu lau ana,
I ka inoa i kanaina oki o Kalani,
I lania i ka hale kahi,
(Aole i pau.)
KENE TE.
He Mooolelo no Sekotia
MOKUNA XVII.
I ka wa o Kenete i haalele ai i ka pakaua, me kona manaolana ole paha e hoonani hou ana kona aka i ka pakaua ona i hoohanohano ia ai, a oia no hoi ka punana i kena ia ai ia e hoolauna me ka rumi pouli; a e ike i ua mea a me na poluluhi oia keena, a haalele na aakoko o kana aloha. Mea paha ua ike no oe e ka mea heluhelu i ka ooloku a me ke hiki mai na olelo hoopau o kau aloha ia oe, me ka i ana, aole e halawai hou. Ua ike no nau e kaana nou iho, me ke akahai.
I ka hala ana aku hoi o Kenete, e pono kakou e makaikai hou ae i na keena poliuliu e ka pakaua o Makalapina. Ua pouliuli ka honua, a i malamalama iki wale no i ka mahina hiki ahiahi ike ia aku la na keiki o Makalapina e inu a e olioli ana, iloko o ko laua pakaua, he mea ole ia laua keia mea he waina; a ia laua e hooihoiho ana i ko laua mau kiaha, i mai la kahi. "He pono paha i kahi o kaua ke mare, oiai ua aneane kaua e hiki aku i ke kanikoo ana, aole paha mea nana e lawe aku imua o na hanauna e hiki mai ana i ka inoa Makalapine. He mea kupanaha loa no hoi i ko kaua mau poe makamaka aohe haawi mai i kahi o kaua i ka lakou mau kaikamahine, a ina i holopono ka kana kaili ana ia Evelina i kela la aka nei, ina paha ua loaa mai na pulapula nana o halihali aku i ka inoa Makalapina i ka hanauna e hiki mai ana. "Ae, ina i holo lea kau mea i hana ai," wahi a Eta, "Alaila, o oe wale no ka mea e loaa o ke koolua, a aole hoi a'u, no ka mea, ua loaa ia oe ma ka ikaika o kou lima, a mo kau hana ana; a he olioli nui no hoi ko'u naau e lawe ia Evelina nau," wahi a Inidulupa. "Mamua o ko kaua hailona ana, no ka mea, o na waiwai a pau e loaa mai ia kaua ma ka lawe pio ana, ua mahele like ia e kaua; nolaila, ina i loaa mai ia kaua, alaila, e hailona mua kaua, ina i ku ma kou aoao, nau; a ina i ku hoi ma ko'u aoao, na'u." "Aohe no mau mea a kaua e makau ai i keia wa, oiai ua paa pio ia kaua o Macoma, a aohe no hoi paha e liuliu, a haule aku ko Kenete poo i ke koi, a ke kanawai, a o ka makuakane o Galenakaila he elemakule ia." I mai la o Inidulupa, Ina e loaa ana kau wahi uuku e komo ai iloko o ka pakaua o Alanadela, a i ole ia ina ia'u ka mana e hiki ai ke pii maluna o ka pakaua, alaila, e hele no au iloko o na hora kukonukonu o ke aumoe, a lawe mai ia Evelina; aole o'u makau ina e kue mai o Gehena ia'u."
I aku la i Eta, "E kuu kaikunane koa, ua ike au i kekahi puka mahope o ka pakaua, a he elua wai e no mea nana e kiai ia ipuka; me ka ikaika o ka paukuhao, hemo ka puka, alaila e hopu kakou i na kanaka a nakinaki i ko laua lima, a hoopiha i ko laua waha i ka welu, me ka hoomakaukau aku, ina aole laua e kuhikuhi mai i ka rumi o Evelina, alaila laua make. Ina oe e ae ana i ka'u mea e olelo nei, e homakaukau kaua i keia po, e lawe kaua i iwakalua o ko kaua mau kanaka ikaika, a e holo koke aku ano, i keia hora no. O Ranald kahi e hele pu me kakou, no ka mea, oia ka i ike i na iniha a pau loa, o ke awaawa e holo pololei loa ana i ua ipuka la. Aohe o'u kanalua iki i ke ko ole o ka'u mea o manao nei, no ka mea, aia o Kenete iloko o ka rumi pouli; Ua hiamoe loa paha o Galenakaila, o ka Marquis o Alanedela, mea paha ua uhi aku la ka ona a ka waina ia ia, ua uhi mai paha ka poina a ka hiamoe maluna o ka pakaua holookoa, a aohe mea oloko o ka pakaua i moeuhane, aia he popilikia ohiki mai ana."
"Ke ae aku nei au i kau," wahi a Inidulupa, o kuu kaikaina; aka, he mea kupanaha loa keia, i keia la no kaua i olelo iho nei, e hoouka kaua aku ana kaua i na pakaua o Sekotia nei, a o ka pakaua mua a kaua e hoouka aku ai, o Alanadela no ia. Ae, a imua no o kahi wahine kilokilo ka olelo ana a kaua pela." "Kela wahine o ka makaino," wahi a Eta, "Aohe o'u makemake iki ia wahi wahine, a ina aole kana hana maikai ana i ka po nei, ina ua komo mai ko'u inaina e olelo aku ia ia aole ia e noho hou i ko kaua pakaua nei. Mahope iho o keia kamailio ana a laua, hoopiha iho la laua i ko laua mau kiaha i ka waina, inu iho la ua mau keiki nei; "a ko-u ka puu i ka wai a ka naulu." Haawi ae la o Eta i ka olelo kauoha e hoolalelale ko laua mau kanaka ia lakou iho, no ko kaili ana mai i ka pua makamae hookahi i koea Galenakaila, e lawe mai ia ia i momi a i kii hoi no na paia ikiiki o ka pakaua o Makalapina. Kauoha ia aku la o Ranald e ohi i umikumamaiwa poe ikaika loa, a o hoolako ia lakou iho, me na mea kaua a pau, a me na mea e hiki ai ke komo iloko o ka pakaua. I kahi wahine kilokilo i kiei aku iwaho, ike ia aku la na hoahanau Makalapina e hele ana.
MOKUNA XVIII.
E huli hou ae kakou i hope, a e nana ae i na mea i hana ia i ka wa a Kenete i haalele ai i ka pakaua, me na ukali ona elua.
Ua hou ae ia a ikaika i na aoao o kona lio, a holo aku la me ka mama loa, i mea e poina ai ka hoomanao ana a kona puuwai, i ka moamoa o ka mea aloha ana i haalele ai mahope. No ka ikaika loa o ka holo a kona lio, ua haalele ia mahope na ukali ona, a i kona ike ana, ua kua loa laua mahope, kaohi mai la ia i kona lio i loaa mai ai ia i kona mau ukali. Manao iho, la ia he mea maikai kana i hana ai ia Evelina; aka, kuhea mai la kekahi haili mailoko no ka mea, mamuli haule ia ilalo i ka lua pa-u o ka hoowahawaha ia, o manao ia auanei ua pepehi kanaka io ia, a oia ke kumu o kona holo ana, i pakele ai i ka make mainoino a ke kanawai. Ina e komo mai ka manao iloko ona o hoi hou i ka pakaua, ae hooiaio aku imua o ka lehulehu, aole ia i hana hewa, ma ka mea i kuhi ia ai, ua pepehi oia ia Macoma. I ka wa e hakoko ana keia mau manao iloko ona, unuhi ae la ia i ka palapala a Evelina, a i ka makemake hope loa a Evelina, kulu makawalu mai la kona mau waimaka, a hooholo loa ae la oia iloko ona, aole loa ia e hoi hou i ka pakaua. Ia wa i hiki mai ai kona mau ukali mahope ona, a holo malie aku la lakou nei, me ka pane ole aku o kekahi i kekahi; ia minute koke no-i lohe ia aku ai ke pohapoha mai a kapuai lio, a lohe pu ia aku la no hoi i ka hehe o na aka, a me ka nunui o na leo.
Huli ae la o Kenete a olelo aku la i kona mau hoa, "Aohe o liuliu, a halawai mai kakou me keia mau leo e wawalo nei, a ke kauoha aku nei au, ina ua papalima ia ka nui o keia poe e hele mai nei, mai makau olua, o paulele aku i ka lani, a pana no e hooko mai i na mea apau e hana ia mai ia kakou, no ka he keia he mau leo ano hoaaloha, aka, me he mea la he mau leo no na enemi"--a kokoke loa mai la ua puulu lio nei. Hou ae la keia i ko ia nei lio, me ke kauoha aku i kona mau ukali, e hahai mai i kona mau kapuai. I kekahi minute aku, ua hoopuni ia mai lakou nei e ua puulu nei, a na ka malamalama powehiwehi o ka mahina i hai mai i ko ia nei mau ukali, a hooho ae la laua, "Ka poe Makalapina." Ike koke aku la o Kenete ia Ranald, ka mea Evelina ia hana ana, i ae la o Kenete, "Ke koa nona na lima hilahila ole i lawe ae ai ia Evelina." "Heaha, o Kenete a keia ?" Wahi a ka puulu koa lio--a hookahaha ia iho lohe hoi lakou, he paahao o Kenete no ka rumi pouli, a eia ka oia ka mea mua e halawai mai me lakou, oiai e hele ana lakou e hoao hou i ke kaili ana ia Evelina. I ko Kenete ike ana iho, ua ike pono loa mai la ka poe Makalapina ia ia, hookuemi mai la ia i kona lio i hope; aka, ua hopu koke mai la o Inidulupa i kona lima, me ka olelo mai, "E ke kanaka opiopio, aole me keia oe e hemo oluolu aku ai mai kuu poho lima aku, no ka mea, o oe ka mea nana i hoopakele o Lede Evelina, mai ka lima aku o kuu mau kanaka koa!" "He oiaio ia mea au e olelo mai nei," wahi o Kenete, "Pela no au au i hoopakele nei, e na alii hookano a makau wale,"--a hemo mai la ia mai ka puliki ana mai a Makalapina, a kuemi mal la i hopo kona lio. Hou ae la o Inidulupa i .ke kui i kona lio, a holo mai'la imua io Kenete la, me ka i mai, " He. mau olelo ino loa kau a olelo nei e ke keiki!" Aka, puliki koke mai la ia ike kaulawaha, a e like me ka owaka ana o ka uila, pela ka hikiwawe o ka lele ana ae o ka pahikaua a Kenete, "Ina oe e hoopa hou mai i kou manamana lima ia'u, alaila, o waiho lolii no oe iluna o ka lepo." "Heaha," wahi a Inidulupa, "Kau mea e olelo nei, me he mea la, he kanaka oe i ike ia ke koa iloko o ke kaua! E hoihoi oe ma liona wahi i kau mea paani e ke keiki." "Ke hoowahawaha nei au ia oe e ke kanaka hookano," wahi a Kenete. "A ke olioli nei hoi ko'u naau no ka loaa ana ia'u o keia hora, e hoopai aku ai i ka poe nana i aihue o Evelina." Ia wa i uhau aku ai o Kenete me kona pahikaua; (ma ha aoao palahalaha,) i ka lio o Inidulupa, a halawai ae la ke koi kaua a ka Makapina me kana; a ho-a ia ae la no hoi ka huhu iloko o ka poe kaua o Makalapina.
Kahea aku la o Eta i ko laua mau kanaka, "E nee ae kakou i hope, a e hookuu ia laua e hakaka maikai; ua ike no o Inidulupa i kana mea o hana aku ai keia wahi ono hou." Hookaawalo aku la ka poe Makalapina ma kahi aoao, a o ko ia nei mau ukali no hoi mahope hope o ia nei. Maikai loa mai la ka malamalama o ka mahina, i ka wa a Kenete a me Inidulupa i hakaka ai.
Ua hai aku makou mamua he mau kanaka ikaika, na keiki o Makalapine, he kakaikahi loa na kanaka o ka Hilana i like me ko laua. O Kenete, kona ano mau, he wiwo olo; i keia wa, ua hoomahuahua loa ia mai kona wiwo ole, i kona wa i hoomanao ae ai, i ka kaili mua ana a na kanaka ia Evelina. O ka make ana no ko Evelina aloha iloko oia hora, ua oi aku ia i kona manao mamua o ka nohoalii ana maluna o ke ao holookoa a pau! Oia iho lana manao i pu- mai i ka wa i halawai ai ka laua mau pahikaua. Ua hoonui loa ia mai ko Kenete ikaika me he ikaika la o ke kanaka nunui, a na ia mea i hookonokono ia ia e pakuikui me ka kanaka koa o Makalapina. He mea oiaio no hoi paha e ka mea heluhelu, na na keiki Makalapina ka eo ke hakaka, a nolaila, i ku aku ai o Eta ma kahi e, me ka henehene mai ia Kenete no kona ouo, a he mea kupono ole i kona kaikuaana ke hakaka me ia. Akahi no paha a komo mai ka manao kuhihewa iloko o keia mau kanaka koa.
Ia Kenete i komohia ai iloko o ka hakaka, ua ku koko mai la ka helehelena o Evelina imua ona, me he mea la oia kahi e kiai mai ana ia ia, me ke kaumaha o kona mau helehelena--ua lilo e na maka--ua lele ka oili--e puliki ana na lima, me ke noi ae i ka makua e kokua mai ia ia. Eha elima paha uhau ana a Inidulupa i kana pahi, ua pau wale no i ka pale maikai ia ae e Kenete, akahi no ia a ike he enemi ikaika a akamu kona e hakaka pu nei, a haka pono loa aku la ia i na wahi a pau a Kenete e pale mai ai. Ka hou'na a ka Makalapina i manao paa loa ai ka hou'na no ia, make ua pale hikiwawe loa ia mai ia e Kenete. Hoopololei aku la, o Inidulupa e hou i kona puuwai i hikiwawe ai ka make ana, ua pale ia ae ia e like me ka oaka ana ae o ka uila, ka hikiwawe loa. He umi paha minute ko laua hakaka ana, aohe kahi o laila i manuheu iki--aohe no hoi na lio i eha iki--a ia wa no hoi i mahuahua lea loa mai ai ka malamalama o ka mahina, a ike mai na ukali o Kenete, a me ka o Makalapina ma i ke akamai lua ole, a me ka wiwo ole o Kenete, i na hauna a pau a Inidulupa; Komo mai la ka manao hopohopo iloko o Eta, a kahea aku la ia ia Inidulupa e hoopololei i ka maka o ka pahi kaua i ka puuwai o Kenete. Houluulu mai la ia i kona ikaika a me kona akamai a pau loa, me ka manao oia hou'na ana oia ka mea e hoihoi aku ai ia Kenete i kahi mau. Aka, kiai pono loa aku la kela i kana mea e hana mai ai, a i ka uhau ana mai o Inidulupa, me ka ikaika loa, a pale ae la no hoi o Kenete me ka ikaika. O ka ikaika o ka iala hauna a me ka ikaika o ka ia nei pale ana, ka mea i lele aku ai ka pahi a Inidilupa ma kahi e loa, a i ka iho ana mai o ka pahi a Kenete, haule iho la ia a pa pono ma ke poo o Inidulupa, a hoalele mai la kona ike kanaka ia ia, haule iho la ilalo mai kona lio mai, a maule.
I kona haule ana ilalo a maule, i mai la o Kenete, "Aole au i manao e hookahe i kona koko, aka, i puka mai ai kona mau oleloino no Evelina, nolaila, e pono ia ke make i ka make o ke kanaka makou wale." Aohe i pau kana olelo ana ia, holopuni koke ia mai la keia e ka puulu lio, a me Eta ko lakou alakai i koe, "A!" wahi a Kenete, "he powa maoli kai A ano,-huli ae la ia i kona mau ukali, ka wa o ke ola a me ka make! A ia ia no hoi e kamailio ana pela, ua ho-a hou ia mai la kona ano koa, a uhau aela ia i mai e ka pahikaua a Eta, nona ka huhu i ho-a ia a i pu-a mai i kona mau maka. I mai la o Eta, "Ke lawe nei oe i keia mau mea a pau ku ana a na wahi kanaka i ukali mai ai ia ia a hiki wale i ka wa o laua i ike ai ua komo loa o Kenete iloko o ka pilikia, alaila, a hakaka pu iho la ua mau ukali nei ona meka iwakalua kanaka o Makalapina. Kaua iho la lakou, ekolu ma kahi aoao, a he iwakalua ma kahi aoao. Make iho la na ukali oi nei, ua aneane e weluwelu liilii loa; a o Kenete kaua aku la ia a puka ma kela aoao o ka puulu lio, a lawe aku la kona lio ia ia me ka mama loa. Huli aku la kekahi poe uhai aku ia ia, kahea aku la o Eta, "Mai uhai oukou ia ia, no ka mea he keiki koa ia, a aohe o'u makemake e olelo ia he iwakalua poe o Makalapina i uhai i ke koa hookahi e pepehi.
Maanei e waiho kakou i ke kaikaina a me ko laua mau kanaka e hoala ae i kona kaikuaana a i ko lakou haku hoi; a e hahai ae kakou ia Kenete. He iwakalua paha minute kona holo nui ana, a ku ano e wale iho la no ka lio, ma kona manao iho me kona kaohi ole mai i ke kaulawaha. I kona hou ana ae i ke kui i kona aoao, a'ole ia i holo aku imua, aka, kipa ae la ma kekahi alanui okoa; papai iho la ia, me ka hana oluolu aku aole ia e ae mai, a hookuu aku la ia ma ko ka lio manao; no ka moa, ua hoomanawanui ka lio ia la iloko o ka popilikia.
Imi aku la ka lio i ko laua nei pono, a he hookahi paha hora me ka hapa, hiki aku la ia nei iloko o kekahi wahi oneanea o ka ululaau; a i ka wa a na ao e hoopoluluhi ana, i lele ae ai a Haule pono iho la na kukuna o ka mahina maluna o kekuhi mea kuakea e ku ana ma ua wahi la. Komo koke mai la ka manao iloko kia hoomanao o ka Marquis a me ka Marchioness (wahine a ka Marquis,) o ku ana. Lele iho la ia mai luna mai o kona lio i uhauha, a e hiolo ana hoi ka hou ma hela aoao a me keia aoao, a hele aku la a imua ponoi o ua kia hoomanao nei, haawi aku la ia i kana pule, no ka mea, ua komo mai la iloko ona ka manao he mea kamahao loa kona hiki ana mai imua o ke kia hoomanao, oiai kana manao ana, e holo pololei ana ia i Pelekane, aole oia wale no; o ka ikaika ano e i loaa ia ia oia kekahi mea kamahao.
Pela no ka mau o kona kukuli ana, mahope iho o kona haawi ana aku i kana pule i ka lani; ni: a i ka wa a kona manao e mau ana ke kahe ana ma ia auwaha hookahi no o ka manao a me ka manaolana, ike aku la ia i kekahi malamalama ano e e pu-a mai ana mailoko ponoi mai o ka ululaau mahope o ke kia hoomanao, e nee mai ana i ona la, i ko Kenete nona pono loa ana aku i keia malamalama ano e, ike aku la i kekahi mau mea elua, a i ke kokoke loa ana mai, ike pono loa aku la keia, o ke aka no o ka Marquis a me ka Marchioness o Alanadela. Ua paa loa ka maka o ke kino i ka papale kila, a maloko o ka hakahaka ia e nana mai ai, a o ka wahine, ua uhiia kona maka i ka uhimaka nahenahe, a nana mai laua a i elua ia ia nei.
Peahi malie mai la na aka ia ia nei, e ala ae a e kau maluna o ka lio; hoolohe aku la o Kenete i ka laua koi mai, a hoomaka aku la i ke alakai ana ia ia iwaenakonu o ka ululaau. Aole me ka lohi a me ka hakalia, aka, me ka hikiwawe a me ke ano aka ka laua hele ana maluna o ka honua, a o Kenete hoi mahope aku e uhai aku nei ia laua, he eono paha anana ke kaawale mawaena o laua a me Kenete. I ka hoomaka ana o ke alakai ana ia ia nei, kahaha iho la ko ia nei, no ko ia nei manao he wahi okoa e ae ka laua e alakai ai ia ia nei, aole hoi i ka pakaua o Alanadela, kahi aia nei i hoohiki ai aole e komo hou, a e hoonani hou i kona mau maka iloko olaila; manao no ia e huli hope ae, a aole e uhai i na uhane, aka, i na wa a pau loa aia nei e manao ai e hana pela, ua peahi mai no ua mau uhane nei, me he mea la e olelo mai ana mai kanalua.
Hele aku lakou nei, me ke kamumu ole o na wawae iluna o ke alanui, aole hoi he owe o ko laua mau kapa komo. I ko lakou puka ana iwaho o ka ululaau, aohe i alakai aku na uhane ia ia ma ke ala e komo aku ai ma ka puka nui o ka pakaua; ua alakai aku na uhane ia ia me he la o alakai ana ia ia iwaenakonu o na puu, a iho aku la lakou nei ilalo o kekahi awawa, a ma ia ala e hiki ai lakou i ka puka pakaka iloko o ka pakaua. I kona hoomaopopo ana, ike iho la ia, o ka puka no ia ana i puka mai ai i na hora elua i kaahope ae. I ka aiki ana aku nae o ia nei a me na uhane ilaila, e hamama mai ana na puka; a ua ike pono loa ia no hoi, aole i wehe maoli ia me ke ki, aka, i wawahi ia.
Aole ia i hoomaopopo loa ia mau mea, kauoha mai la ua mau uhane nei, e lele mai ia mai luna mai o ka lio; a i kona haule ana iho ilalo, olelo mai la ua pau uhane nei, e kukuli ilalo. Hana iho la keia e like me na mea a pau a na uhane e koi mai ai, me he mea la o laua ko ia nei mau anela kiai, a leha ae la ko ia nei mau maka iluna. Wehe ae la ke kane i kona papale kila, a kapae ae la hoi ka wahine i kona uhimaka, a nana iho la laua i ke keiki, a kau like iho la i ko laua mau lima maluna o kona poo, me he mea la e noi ana i ka lani, e hooua iho i ka pomaikai maluna o Kenete, ke keiki makua ole. Haule hohonu mole o kona uhane, a i ka wa a na kukuna maimai o ka mahina i pa hou iho ai maluna o kona helehelena, ua ike ia aku ma kona mau hiohiona a pau, ka o ana mai o ke ala hou ana o ka olioli a me ka manaolana.
Kuhikuhi aku la laua ia ia nei e komo ma ua puka nei, a aole no hoi na uhane i haalele iki maila ia nei, a komo loa keia iloa, akahi no laua a haalele mai ia ia nei, a na ia nei hookahi wale no e imi i kona pakele. A he mau minute paha ma ia hope iho o ka haalele ana mai o na uhane ia ia nei, lohe aku la keia i ka nakeke ana o na pahi, ka nunui o na mai a na lio mai ka ipuka mai o na rumi, huki ae la keia i ka ia nei pahikaua, a waiho olohelohe hou iwaho, i makaukau hou e kana aku i na mea a pau e kue mai ana ia ia; a puka mai la o lnidulupa Makalapina me kekahi lede i ha i malule iluna o kona mau lima. Hooho ae la o Kenete, "O Evelina keia! "I ka wa a ka mahina i pa pono iho ai iluna o na papalina o ka mea opiopio o ka aoao palupalu, ka mea hoi a lnidulupa e lawe ana ma kona mau lima oolea.
Me e ke kamahao i loaa ia Inidulupa, i kona ike ana mai ia Kenete ke keiki makua ole, Hoololi ae la ia i ka paa ana ia Evelina ma ka lima hema, a olelo mai la ia, me ka uhau mai o kona lima akau i kana pahikaua, "aole uhau hou mai, loaa iho la iai ka hau'na a Kenete ma kona poohiwi, a haalele hou mai la kona noonoo ia ia, ka lua o ka manawa ia po hookahi no. I ka ike ana mai o Eta na haule kona kaikuaana ilalo, lele mai la ia, a oia hoi kahi i hoouna pu ia aku e moe ma ka aoao o kona kaikuaana. Aohe nae laua i
make loa. Ia wa i ala ae ai o Evelina, a ike iho la o Kene te kana aloha, kona mea nana i hoopakele, a iluna hoi o kona lima kahi waiho ai ia i kona wa i pohala ae ai.
Aohe nae wa i loaa ia laua o kamailio ai, no ia mea, ia wa koke no ipuka mai ai ke kuene o ka poe o Makalapina, mailoko mai o ua rumi o ka pakaua, e hakaka ana me ka poe ponoi o ka pakaua o Alenadela. I ko lakou puka ana mai e moe malie ana o Inidulupa ua eha, o Eta hoi ua eha no, a aohe nae ana pahikaua e hilinai i ke ku o ke alanui pii, a o Kenete hoi e ku pu ana laua, me ka hilinai aku o Evelina iluna o ka umauma o Kenete, a pa iho la ka mahina iluna o kona mau papalina i hele a keokeo e like me ka hau, a i ka nana aku me he mea la he anela ia i iho mai e hoopau i ka hakaka ino a kanaka. O Kenete, e ku ana ia me kana pahikaua i ula i ke koko o na hoahanau kaihi wale. Aole o Ranald ma ke poo; a i kona ike ana mai ia Kenete, ua pahaohao ia no ke kumu o kona ike hou ana ia Kenete iloko o ka pakaua; a i kona ike ana i kona mau haku e waiho ana, me ka hiki ole ke eu ae, kauoha ae la ia i kona koa e pepehi aku ia Kenete. Lele aku la ua o Ranald a hou ia Kenete me kona pahikaua, aka, ua kuhihewa ia ma ia hana ana, no ka mea, ua pale koke ia mai kana pahikaua me ka hikiwawe loa, e ua loaa mai ia i ka pahikaua, a na ia mea i hoouna ia ia e hoaikane me ka lua kupapau, haalele mai i ka la i ka mea pumehana. I ka ike ana o Evelina i ke kupilikii o ko Kenete kulana, hoouna ae la i ka uwe nui, no kana aloha; a ia wa koke no hoi i iho makawalu mai ai na koi a ka poe Makalapina maluna ona, a pale aku ia me ka hiki ia ia, aohe i liuliu haki pu aela kana pahikaua, a koe ka omuku, nolaila ua kupilikii loa kona kulana--a loaa mai la ia i ke au o ke koi a kekahi o lakou. Pouli mai la kona mau maka a haule iho la ia ilalo na kapuai o Evelina!
(Aole i pau.)
KE AU OKOA O KE AUPUNI HAWAII;
Aloha oe:--
Ua ike au i na manao a ko'u mau makamaka aloha e noha ana i ka la welawela o Honolulu, a me ka lai hulilua o ke kaona, e paipai mai ana olua, i na keiki kupa o ka aina hanau, mai ka la hiki i Haehae, a ka welo'na a ka la i Lehua, ua ohumu io no kakou i keia Nupepa i keia wa, no ke aha la? eia no ka haina, no ke kohu ole, aole hoi e like me ka wa ia H. M. Wini, aole no hoi i lawa ka makemake o keia lahui ili ulaula, i ka lakou puni, oia hoi na mele, na kaao, na nuhou, na kanikau, a ia mea aku ia mea aku.
He huhu ia mai e lakou la, aole e pono ke hookomoia na mele, na kaao-hoolealea, a me na manao hoohoihoi a pau i ka poe puni. Nupepa, he liuliu loa ia i keia wa, ua ala ae au i ko oukou hiki ana mai, a e koi mai ana ia'u e lawe kakou i KE AU OKOA, ka Nupepa hoi a ke Aupuni Hawaii, oia hoi ka mea nana e hoike mai i na hana a Aupuni, na mea hou o ke Alo Alii, a me na mea e ae e hoonaauao mai ana i ka lahui.
I ko'u ike ana iho i ua Kamalei nei a Oahu, o Kakuhihewa; a Kauai, o Mano ; o Maui, o Kama; o Hawaii, o Keawe ; ua maikai, ua nani ka oiwi o keia keiki, o KE AU OKOA. kona inoa.
"Ia KE AU OKOA o ke Aupuni Hawaii,
Ka Luna Nui iwaena o KAMEHAMEHA R.,
Ke pailaka hookele moku,
Iwaena o keia mau mokupuni,
Ke Kama lei aloha a ke Aupuni Hawaii,
Ka hii alo imua o na'lii o ke Aupuni,
Ka mea laha ole imua o na ili keokeo,
O ko inoa ia o KE AU OKOA, e o mai."
Hu ae la hoi ko'u aloha i Ka Hoku Pakifika, ka mea nana i hai mai ka ila o ke kanaka a me kona ano, e huhu mai anei paha lakou la i kau huli kole, a heaha la ka hewa malaila, no ka mea, ua loaa ae nei no ko kakou Nupepa, maanei o kohu ai ke kaunu, me ka hooinainau mea ipo ka nahele, hookokoe ana na maka i ka ike i na pua hoomahie luna, ua hihina wale i Moeawakea, ka inoa ua poina.
Eia ka ia KE AU OKOA," o ke Aupuni Hawaii,i kou hiki ana mai ma ka Luakini o Maunahoano nei, oia ka la 31 o Aperila, heaha la ia i na kupa aina o Manienie, ua lele liilii i o a ia nei, i ka laweia o na keiki puu kani o Maunahoano, a me na kaikamahine maka nohea i ke'hu wai o Waipunahine, ka ua mea o ka olioli a me ka makemake ia oe e KE AU OKOA, ina paha e pane ia mai au e ka Nupepa mua, e pane hou aku no au ia ia.
Ua loaa iho nei o oe ko'u Loio akamai, ka moa nana o wehewehe aku imua o ka lelulehu, a malaila e ike aia ai na hana a KE AU OKOA, o ka miki, o ka lawe, e lawe oe a ma kahi kaawale o kou kino holookoa, e waiho oe i na hua kukui o ka aina Koolau o Hamakua, Hawaii, i ike ai kekahi poo i ka malamalama o kou mau aoao a pau, i hiki ole ia lakou ke huna i ka malamalama o koe kukui malalo o ke poi, aka, ma kahi e kau ai ke kukui e malama no ko ka hele a pau.
Ke hooki nei au i ko'u kamailio ana maanei, ke hui nei ko Manienie keiki, aia ka la ke welo
ae la i Houna, mai paupauaho oe, e ahonui. E aloha auanei ka Luna Hooponopono o ka Nupepa KE AU OKOA.
Owau no me ka mahalo,
J. W. KAHIAMOE.
Manienie, Hamakua, H., Mei 20, 1865.