Ke Au Okoa, Volume I, Number 6, 29 May 1865 — MA KE KAUOHA. [ARTICLE]

MA KE KAUOHA.

Ua hwe mai makou i pa papa inoa o na Luoa Helu i apoooia e Ra Moi no ka M. H*. 1865, a ua lawe du mai s no hoi 'makou 1 ke © ka pa]|paTa ao a ke Kuhina Waiwai, e *fcahwi «i i kela Luna Helu keia Luna Helu; a malaila i hai pololei loa ia ai ka hana a kela igc»Jieia mea" ; i ku fike ai tne na kaaawai i h Qi? holoia w , „ Honoluio—W. H; T. C. Heuek. K.oolaupoko—-J. S.TDgyen, Barenaba. Koolauloa —W. C. iLane, J M. Waialua—'Anderson, J." W. Keawehunahali. Ewa a me Wa^ioae —J. R. Williams, Kahauolooo.' " KAUAI, Lihue—E. Knill, Thos H. Marshall, Koloa—D. Mcßri.de, S. Aukai. Waimea—V. Knudsen, Kai^ai, Hanalei—J. S. Low, H. J. Wana. Anaholo—G. N. Wileoi, S. Kamahalo. Niihau—Nuikino, E. Kahale. MAUI. Lahaina—B H Sniffih, J. A. Pupuhi. , Wailuku—T. Forsyth, H. Kuihelani. Makawao—T. EveTett, Nui. Hana—T. C. Wilmington, C. K. ttakani. Molokai—R. W. Mejers, Kaaiwa. Laoai—B. H. J. A. Pupuhi. HAWAII. Hilo—F. S. Lyman, S. Kipi. Puna—6. Jones, Kāaina. Kohalā Hema—J. Davia, J. Pnrker. Ko%U Akau—J. Wight, Naiapaakai. Kona Hema—P. Cumings, Kona Akau—C. F. Hart, KamāwP Hamakna—S. C. Wirtse", "N. Kean. Kau—C. E. KiehaKiaon, W. T. Martin. —"—— nana Waiwai, f* flMa.Mei —. 1«65.| E !—Ua ili o ka hai ana'ku ia oe, ma u ana o Ka Moi, la, ua kakaujnoaH)O au i kon Palapala Hookohu, i Luna 'pklu Aukuu no ba Apana o , Mokupuni o . t E hana oe ma ia Oihanlf meka huipn ana me Mr . A oiai hoi o e 3 kq,u ia 'maluna o na waiwai paa e ōe a me Jlr , e liīo no ia i mea e haliaiia'i e ka Helu o kou Apana, oia no iia makahiki elima e malalo hoi 9 na mea i hoakakaia a i ma ka Pauk'u 4 o ke" Kanawai o ka la «50 o lune, , 18$0, ke nono*. pu aku nēi hoi an. e popo oe i ka pono maoli o ka m paewaewa ole ma na mea a pau, a loa'ku nae hoi i na Pauku 3, 4, 6, 7 a me 8 o' ke Kanawai f haiia maluna? ' i '*** Ke nonoi pu aku nei no hoi au ia o li i loaa pau ai ka nui o na Lio a me na ma kou Apana ; o ka nui o na āala i helu ole ia ma keia mau mea anhau elua, iloko o keia mau makahiki i hala ae nei, ua nui no Pn me me keia mea, ke nonoi aku nei an, « hoomaopopo ae kou manao i ke Kanawai i hooholoia ma'ia la 30 o Dekemaba i hala iho nei, i kapaia *' He Kanawai e hoomaltauk&u ana i mea e helu a e ohi ai me ka pololei i oa anhau 'holoholona, a e kau ana "hoi i hoo- J pai no ka hana ana i ka waiwai." f A ma ke Kanawai i kapaia " He Kanawai 1 e hoomaopopo ana i ka poe i aeiA e' koho 'halola," i hooholoia ma ka 1a 31 o Dekeinaba i hala iho nei, (Kanawai Hou o 1884-65, aoao 65,) o oe kekahi e hana pu ma kaīioomakaukau ana i ka papa inoa o kh poe koho balota. 0 ka'u mea nae i makeinake loa ai e hoomaopopo aku ia oe, oia no' ka Paukīa 2 o ke Kanawai i olelo mua ia ae la. I mea e like ai me i kauohaiā malaila, e haawiia'oa ia oe kekahi buke okoā/ a maloko hoi olaila, e oluolu ai oe, e kakau v na inoa a me ke kumu hiki o ka poe i ae ia ka pono koho baloka. E hana mai t\o oe i ka maikai i ke Aupuni o Ka Moi, ma ka noelo ana e like me ka poiolei like, i ka uui, na makuhiki, a me ke ka ma o na mea i mai īa i ka mai lepeia ma kou Apana. Oiai no aole ia mea i hookomo ia nm kau.hana mau ma ke ano Luna Helu, aole no. nae o'h k&nalua i kou haawi rnai i ke kokua i iioea e hoike maopopoia mai ai na mea 0 pili ana ma ia mea, E loaa iho ana ia oe, ua hoohuiia me ka Buke Helu Auhau, he pepe hakaliaka i paiia, a'u hei e kauoha aku nei e hooili pololei mai i keia Keena ke pau ka h&na ia'na. Me ka hilinai iho ma ko olua hana hui ana, noho o«i au, Sir, kau kauwa hoolohe, C. dk VARIGNY, Kuhūia Waiwai. Ia Luna Helu Auhau, Apana . m Oiliano Hoonaauao, No ka mea, na hooholoia e ka Papa 800- ' naauao e hōomau ia i hookahi kula wae malo- ? ko o ka olelo Beretania, no ke kulanakauhale j ma kahi o na kula Beretania e ' noho nei, nolaila, ua makemake ia iKumuno | A ke kahea ia nei ka poe Kumu e ] makemake ana ia oihana, e hoeili mai 4 ko la- ] kou mau inoa i ke Kakauolelo o ka Papa. E ' *t>o.;*o a - ifla i ike ke kumu i ka olelo Hawaii fc®krfii, I? haawi ana i ka uku kupoeo. M. Kekoanaoa, . f*£r«Bidena o ka PapaHoonauuao. ®iwijyo<WAAtJAO, MeilB, 1865. 5-1 m. fiei ka mea nona ka inoa niala!o nei, I H:\ilite ai me ke Kanawai i kapaia, w He wai no na aina ponoi 1 o Jta Moi, iia Aina o ke Aupumī hoo- ] holoia ma 3 o Taifiuari i hala aku neī, i! man Bila Pala Aupnni he īimkaluakumama-} '

hiku iaumni āala, e*jioopiik«ia alju m) a hiki! i la 7 q Augatc, ma ka lioia 10 ! ofc&k£hi&ka, no kapoe e makemakeana ekoka uku hoopanee o ua "mau dala la";j ma na ano a pan e boakakaia aku ana nialalo.! v . I. O ka poe e koho ana; ka nui e uoi ia aku ai; a fhe ka wa e hūiia ai. 2. Ra ukn hoopanee he eiwa kenela, aohe e ae ia aku kekahi'mēa e ae ia aku malaio mai' o laila. 1 j 3. E hoopnka ia akuif&na 6ila Dala Aupuni; penei : Hookihi haneii, Elud hanen, Ekolu haneri. E haua ia no hoi pela i ka poe e makemake'ana i Hookahi haneii dala, l2)aa hanen dala. 4. E hoqhamama ia aku no ka Keena hana o ka mea nona ka inoa malalo, i ka poe e makeiuake e ma ka la .a me ka_hora i olelo īa. C. <io VAaiGN%*, Kuiiioa VVM|rai. May 6,1865. ' * āENA 0 NA KoMIāINA 0 NA AINA Moi, > Honolulu, Mei 6, 1865. J hoike akea ia nei, no ka mea, ua hookohuia na mea nona na inoa malalo e Ka Moi i poe Komieina no na aina Moi, nolaila, o na mea.a j>au e nonoi hoolimalima ia ua mau aina la, a me na palapala a pan e pili ana, e haawiia'ku imua o ka Mea Hanohano J. 0. Dominis, no ka mea, oia no ka Luna Aina Moi. F. W. Hotchison, Chas 0. Hakris, J. O. Dominis.

| OLELO HOOLAHA—A'ka Papa Hoonaaui ao i na Lunakanawai Hoomalu a me na Lunakanawaī Apana. Ke nei, na hoomakaukau ia ke Kula Ao Mana .Lima a me ka Hoopololei, i | hookumu ia e iike me ke Kanawai i hooholo-1 ia tna ka la 30 o Dekemaba, 1864, i Kapaia ua Eanawai la, " He Kanawai e kauoha ana. i ka Papa Hoonaauao e hoonohonoho i Kula I Ao Haiia Lima a me ka Hoopololei, kahi malamaia'i a, c hoonaauaoia'i na keiki makua ole, a 1 haalele waie ia paha, a ihookahnliia'i ke aoo o fia l|iwehala opio r " A e hiki uo ke hoqupa,ift gja ia kula mai keia la aku, e me kA ( Jgpft. i kauoiha ia ma ia Kanawai. , « , oka ' 1865. mua ai > i na olelo n|i. 0 kejKanawai mua a kc Ka -', Ī& Ke ?anawfli Ki- 1 3£h. ' Jo ' i ,ua o(eloia, im do i ke Kuhina i kela mana-. keia maiiawa, e. ka p£lajs&]aj ae kuai awa i ka mea k^h^a-■ wi mua mai he kanalinm elala. No k4, t W a W ' make loa o ka inu wale ana o ka awa i keia ! wa, nolaila, ua nialu ole ia oihaua, a ma na ] wahi kuaaina hoi, kahi i ulu ai ka awa, aole i hooponopouo ikiia ke kuai awa aua malalo ' o ke Kanawai, aohe mau palapala ae malai-! la, aka, ua kuai aku kuai mai e like me ka makemake. He oiaio no, hē laau maikai ka J awa no kekahi mau mai, hana pono ia,' aka, ua nui o ka poe inn avpg> jūAmt)l? o ka lealea wale no, a mahuna iho, a/naKole hoi. Nolaila paha i "Kanftw,if '* HE KANĀWIī B «oololī aī i ka Mokuna 7, Haawina 2, o kje Kanawai Kivila, no na palapala . AE I KA POE KUAI AWA. E hooholoia e ka Moi a ine ka Ahaolelo o ko Sawa.il Pae Aina, i akoaleoa ilokq o ka AHāoMo kau Kanawai o ke Aupum: Pauku 1. E kapaeia, a raa keia ua kaj>ae loa ia no ka Pauku 87 o ke wai Kivila, a-e paniia kona hakahaka me ka Pauku hou i haiia malalo ao nei : E hiki no i ke Kuhina Kalaiāina ke hi&twi i palapala ae i ka mea kupono e tioi ana īa ia, e kuai i ka awa no ka makahiki hookahi, ke haawi ia eka niea e noi mai ana i elima hanen dala no ka palapala ae kuai awa ma Honolulu, ekolu haneri dala no ka palapala ae ma Lahaina a me Hilo, a i h,ookahi haneri dala pakahi no na apaiia e ae ; ' • Aka hoi, aole no e oi aku na palapala ae kuai awa mamua o na palapā® ekolu 1 ho Honolulu, elua pakahi no Lahaina a me Hilo, a -hookahi pakahi no kela me keia apana auhau e ae. Ek, hoi kekahi, o kela a mo keia mea e noi mai ana i ka palapala ae kuai awa, (■ hoopuka mai i kana olelo noLmamua ae 0 ka la I o Novemabai kola mē keia :aakahiki, a e hoomakaia ke kuai ana malalo o ia paiapaia ae ma ka la 1 o lanuari ma ia hope iho ; a ina e oi aku ka nui o ka poe noi ae mamua o ka nui o na palapala i aeia ina ke Kanawai, alaila, kuai kudalaia ua mau palapala'la ma kahi maloko o ka apāha a ke Kuhina Kalaiaina e kauoha āi, aole nae e emi ke kumukiiai ma ia kudala ana malalo o ka palena: i hoakakaia ma keia Pauku. Ua aponoia i keia la 10 o lanuari, M. H. 1865. KAMEHAMEHA R. Eia ae kekahi Kanawai e pili au» i na hana keaka, ame na bula Hawan. Ma ke Kanaw&i mna, ua oolea a kiekie hoi ka uku hoopai, ke hapai e kekahi i ka oihana keaka, a hula Hawaii paha me k«> loaa ole o ka palapala ae, a nolaila i hooholoia'i keia Kanawai e hoemi ana ua uku la, a e Hke rae ka mea kupono. Hl5 KA^AWAĪ E HOOLOLI Aī KA PaUKU 98 0 KE K ANAW.it KmLA. E hooholoīa e ka 3foi a me ka Ahaoīdo o ko Mawaii Pae Aina i akoakoa' iīoko o ; ka Akaddo kau Kanawai oke Anpmi £ Pauku 1. E hoololiia a ma keia ua , hoololiia uo ka Pauku 98 o ke Kanawai Kivila, iUii ke kupue aua i ka hua olelo

" elima," a me ka hooleomo ana ma iā \vahPlea Hua olelo " hookahi," ma ka lalani eiw& a me ke kapae"ana i ka hua <£elo "edao," a me ka liookomo ana ma Kona wali i ka hua olelo " ekolu," ma kalaiani h'ope loa. o ia pauku, a penei e heh]|ielii ia-'i ua pauku la : " Pauku 98. O kela mea keia nīea e hana ana a e kukulu ana i kekaīii keaka. keaka iio, hula Hawaii, a Kana hoike lo.aiea paha, a e hoolaha aku ana paha, ia.uea. a e kokua ana hoi ma ke ano e ae, me ka ia ia mamna o ka palapala' ab e likē mf ka olelo oka Pauku 96 ; aiole ia, me ke kue paha i na olelo hoohaiki o ka palapaia ae i loaa ia ia niamua, a i ka nanawa paha i hoolewaia'i ka palapala ae. a mahōpe paha o kona pau ana. me ka )oaa ole o kana palapala hou. _ e hoopai ia' oia me ka uku hoopai. aole oi aku i na <lala hookahi haneri, a i oie ia e hoopaahaoia oia ma ka hana oolea, aole oi aku i n&malama ēkolu, aia ka manao o ka Aha Hookolokoio." L t ī. Pauku 2. ; E liio keia i Kanawai mai kona lai hooholoia'i. Ua aponoia i keia la 30 o Pekemaba, M. 41. 1864. KAMEHAMEHA Jt. Eia malalo iho kekahi Eanawai e hoololi aii kekahi mau pauku o ke Kanawai K?mla e pili anai kepa ana i na luina haoīe. Ua floto"o na niakahikl i hala akfe'ftei, ua lāuwili ka hana a kekahi poe Luna Kfepa Luina, a ua malu ia ōißaba n!a'lald®o Vi ke Kanawai, hblai¥aTfioo^^ E HOOIiOLI AI ī 130 A ME 131 0 ~ KB KIKAW-'Kwila. E hooholoīa e M Mōl'nme 7ca AhuMo o lco,J3aicaii Pa&~Atijp, 'i akoakoa ilmo o lea lce r jsAqpini : £aukū 4 . a ma keia ua hoololiia no,ka Paulpi 130 o ke Kanawai Kivila, a penei e helulieluia'i: " Na ke • Knhina Kalaiaina e like me kona mana!sfli'o%e' potioY e haawi i a me kariaka*a &au kanaka paha i ka»katt mai i kona noi ana ; i ka palapala ee e rma4&ma i liaole ka makahiki haoMii'mePlee kulanak,auliale o HonoLylu, oiāl nae hoi, aole no]e e'ifir malaVo v 6lu&""safipak j.ae i haaw¥&T ri<? ke**lwa o Honomlu. A Ina hoi 'ma' uajkea h$ hui liana $»aWi ]. loaa leapala•pala ae. alaila, ( e ko ae, a lakou mau pfilafea3aTiossma." : ' Paukw 2/-• lĒ"Tioololiia, a ma keia ua l\oolōliia:no"ka Pauleu 181 o ke Kanawai •Kmla, ma kjjapae ana ī na huaolelo " kanaha dāla " ina ka lalani ekolu, a ine ma ia wahi i na huaolelo " ekoln haneri dala " ina no Honolulu kn palapala ae, a he "kanaliina dala" ina no Lahainā, a rio Hilo paha ka palapala ae ; a mahope iho o ka Luna Awa : ma ka Pauku 131, ma anai na iiuaolelo " a kokua paha nyi e ae e kue i na Kanawai o ke Tatīktt 8f E lilo keia i"*feanawai mai oleona hōolahaia'na. '""'lHWll&eipiia i keia la 31 o Dekemaba, M. KAMĒHAMEHA \ Ke Kula ao eanalma ma Keoneula,— ikp paha najuea a pau, ua makaukau la iiei e lawe i na keiki ano kolohe, paalsd, ( hoolohe ole. Ia oukou e na makua mea keiki, i hoolohe ole ua keiki la i ke kauoha a fe:a makua, a paakiki aole e hel& i ke hiki no ia oukou ke aky i ka Papa Hs'oa i na Luna &'ula~p?li'| makeVap£ na keia apaaa, a »a lak'oVe bopu a lawe a£u i ua keiki la a hoonohoia ma ua kula lima nei, kahi e ao maikai ia'i. Iloko o3ia makahiki i hala ae nei, ua nui na keiki i laweia i ka a i hookolokoloia a ho<jjg&i, ia mamuli o ka hoopii ana n*i o na mak|ia. Ua ha#a oolea ana i keia wa, a e ao aaa na keiki naaupo "e |3ia iho ka l'auku 7 o ke Kanawai i pili. J) h|lu-. li©l« ae oukou a hopuiaopopo : v " Pauku |. Ua hiki no i ka Papa Ifoonaauao e lawe mai i na keiki a pau i hi Wiia mai e na roakua a kahu paha, oiai ua oo ole ua keiki la ipa ke Kanawai a e loaa no ; ua Papa nei ua pouo a me na mana a pau g.D» makua a kahu paha, ma ka hoopaa, pono, hoonaauao, hoohana, a me ka hooupio ana'ku a me ka hookuu ana i ua keiki la.^ la oukou e na Lunakanawai a pau, mai o a o, e uana onkou f;keia_mati-Pauku Kanawai malalo iho, e pili aual i ka oukouhana no na kamalii auwana, kolohe, a Kaiaima palia. i Pauku 4. . Ma keia ua kauohaia na. Lunakanawai Hoomalu a" me na Luiiaka- ] nawai Apana, e hoopaa aku„i]oko. q k ]jk gge£ololei, i. o»lawehala a pau i lioaliewaia. o na makaliiki he 15, ke manao' ka Lunattai^ : f wai aana i hookolokoio: i ua lawehala' la, ua oi aku ka pono o ia lioopaa ana pela mamua ae o ka lioopai inalalo o ke Kanawai A ina. ,raa ka hookolokolo ana ua akaka i ka manao o ka Lunakanawai ua emi na makahiki o ka mea i hoopiiia, malalo o na makahiki he 13, a ua naiia ~hoi oia i ka hewa i kupono e lioopaiia'i ina he kanaka alaila, ua hiki no i ua' Lunakanawai la e hoopaa aku i ua j nei iloko o ke kuls Aohanalima. A pela no, ina i hoopiiia imua |o kekahi o ua pop Lunakanawai la, e fea Loio Kuhina a e 1 kona hope paha i 'hookohuia, ka Makai 1 Kiekie, kekahi o na Makni Nui a Uape | Mikai Nui paha, ma na Mokupuui o keiai Pae Aina, a e kekahi mau kanaka' { kupji' ia xna keia Anpuni e hoakaka ana no : kahi keiki malalo o na nmkahīki he* 15, e noho"ine#a hana ōle ana mo ko kotoKi,' ji ua make kona poe makua, a o.q }£& oiik niau paha a nokekahi jkumu e ae hiallele a malama ole me ka h ooponopono Qle o na makua i u» keiki nei, a ma i popoia ka oiaio o ia hoopii imua dS& Ltp nakanawai, alaila, e hoopaa oia i u» k-W. ueiiloko o ke kula ,a ē,awl*maia a e hōoponoponoia na kelki i jUoop4i ia pela e like me ka mea i oleloia ma keiii Kanawai; aole hoi e liookuuia a ia'ku mai ia kula ao kekam keily f £ospaa! ia peia e kona poe makua me °

ka AM~& fjTinakanaT\-ai paha nana ia i hoopaa. Ai na manawa a pau i liookoloi koloiā'i ka mea i hoopiiia pela, a tia hoa- | hewala oia.i ke Karaima a Mikamina paha i hoppiWiaL*fi, -ua hiki ole ua laweliala .'la i na"ls, a ina hoi na maoi hoopife. i kaliowa 1 1 no ke Karaim& a Mikamina paha, ina he kanaka ia ua W, aua eirri nae kona mau makahiki oia he 'p"6ho ; % T]6op'aa i lea mea i s #lfew-aia p'6ta ilōkō o k& a'ō&o hoopaahao eH||%tila Hanalima no ka manawa aole e ojMlßru i na mahina eono, a o ka mea i pela e kaohiia iloko o ke keena y|sokaawaleia mai na haumainī e ae o ke" hiki i ka pau ana o kona manawa' hoōpai, alaila haafri ia ia i na pono o ke" -MPauku's. Ma na palapala hoopaa a pau, e kakauia na ka Pa"pa Hoonaauao, a no kona poe hope paha, a maluna o lakou ana a me ka walama ana i na keila a paū i hoonohoia tni ke kula, a na Mfou no 6 hooko i na kauoha a me na pafapftla ketia a pau o na Ahahookolokolo e pili ana i ua poe kei'lnnei, a e loaa ia lakou ka mana malalo o na palapala kauohaame na palapala kena o na Aha, e like me ka maaa-4 loaā i ka Makai Nui ma na I palapalao ia ano, . i Pauku 6. ua poe Lunakanawai Ia i olelOia, īnamoli o ke noi ana mai o ka "Papa Hoonaauao e hoakaka ana he pono,; e hookuu aku na keiki i hoonohoia ma ua Jkula nei, ka poe hoi i hoopaa ole ia ma ke ano haumana e ao i oihana, a i hoolilo ole ia paha' na makua ■ a pela no e hiki ai i k& Lunākanawai ke hookuu aku i kekahi keiki ke noiia mai ma ka palapala e na makua a kahu paha, maho'pe nae o ka pau ana o na la he'umi mai ka "hoike ana'ku i ka Papa Hoonaauao ma ka palapala, a ke hoomaopopo hoi i ka Luna- : kanawai u;i pono no ke hookuuia.