Ke Au Okoa, Volume I, Number 6, 29 May 1865 — Ka Make ana o ka Helhei Lio ma Oahu. [ARTICLE]

Ka Make ana o ka Heihei Lio ma Oahu.

Ma na malama i hala'e nei, ua nlu nnr loa ka heiheiJio keia aokupuni ; ua hoomakaia ma Waialua, a ua huliamahi na kanaka a pau o Waialua mamuli o"ka heihei liō, 1 a o 'iia loi, a me ua mahinaai iia pau i be kapae loa ia, a e mau loa la paha, iaa Fa o ka wi mai ka hope, A liulia wale na la o ka heihei ana ma Waialua, hoomakaia ka heihei lio'ma Ewa, a e like no hoi me ka punihei ana o ko Waial'ua poe, pela ko Ewa; a, na Ewa a me Waialua, i hoala mai i ka heihei lio ma Honolulu nei. Heihei no i kekahi mau ahiahi, aole i pane wale ia'ku e ke Aupuni, ito ka mea, aole no paha o ke Aupuni makemake e hoonele ioa i kahi e hoohala muuawa aikona poe kanaka, ke kuakahi ka hana ana ; aka, aole nae pelei hana ana a ka poe e hiaai ana mamuli .0 ia hana, Ua kupinai ka heihei ana i kela ahiahi, keia ahiahi, a ua lilo ke kahua heihei lio, i wahi e halawai ai na ipo, a i wahi hoi e haia<j)s ai na kanaka o na ano a pau—mai ka poe 00, a hiki i ka poe opiopio loa ; o na kanekahana o nahaole, uahaalele koke i ka hana ma ka hora ekolu, a me ka hora eha o ke ahiahi ; a hele aku la i ka nana heihei lio——o kekahi poe, he poe kuke, a o kekahi hoi he poe kuene, a he poe malama lio. a malama kaa paha, a i ka wa a na haku e makemake ae ai i ko lakou poe kanaka, a huli ae, ua hala'ku la i Kulaokahua, i ka heihei lio. Ua hoomanawanui no kekahi poe, a ua ao malie aku i ko lakoupoe kanaka ;- aka, no ka. maliu ole i.a mai, a no ka hoopapau loa o na kanaka paahana mamuli o ka heihei lio, nolaila, ua hoopuka lakou i ka manao kaniuhu imua o ke Kiaaina o Oahu, a me ka muku oko Hawaii Pae Aina, W. C. Parke, Esq. A i ko laua lohe ana i na ino lehulehu wale i eehia mai iluna o ka poe i hoopoinoia ma ka haalele ana o ko lakou poe kanaka hana, nolaila, ua kau koke laua ikahookapu ana maluna o ka heihei lio, aole wale ma Honolulu nei ; aka, ma ka mokupuni holookoa. E ninau mai paha auanei kekahi poe, mahea la ke Kanawai, e hiki ai i ke Kiaaina o Oahu, a me ka Ilamuku oko Pae Aina, ke hookapu i ka heihei lio ? Eia ka makou pane malaiH. ĀkaM : E nana iho fea poe e ninau ana i ka Pauku 2 o ka Mokuna xxvii o ke Kanawai Hoopai Karaima, penei no ia : " Packc 2. 0 ka mea hooholo i kekahi | lio a i kekahi holoholena e ae paha, a i ka ] mea hooholo, a i ka hooholo kaa me ka ika- j ika a tne ka manao ole i ka pono o hai, aole nae i hoopilikia ia ke kino o kekahi nia ia hana ana, alaila e hoopaiia no oia ma ka uku j dala, aolē emi maīalo o na dala elima, aole , hoi e qi aku mamua o na dala hookahi haneri." He mea maopopo loa ma keia pauku, ua pili no ia i ka~ hooholo nui ana i na lio ma na wahi a pau, a aole wale o ka holonui ma ke kulanakauhale o Honolulu a me na kulanakauhale e ae o keia aupuni ka mea i piīi ia pauku o ke Kanawai, aka, o na holonui no ma na wahi a pau. Elua : 0 ka piliwaiwai, ua maopopo no paha ke Kanawai i na makamaka ma ia mea. Ekolu: 0 ka Pala- j ualelo, e nana i ke Kanawai Hoopai Karaima, ma ka mahele 9 o ka Pauku 2, o ka Mokuna xxxvni, " no ka poe aea a me ka poe haukae," a penei na olelo o ua paujfn la : " 0 ka mea haalele wale i kana hana, hoomaunauna i ka waiwai loaa, aole hoi imi i ola no ko ka hale ona." A he nui no hoi na Kanawai e ae i pili ai i ka poe e hele wale ana e luakaha ma na kahua heihei lio. E haalele kakou i ke Kanawai, a e nana kela mea keia mea ia ia iho, a me ka pono nui ana e ohi ai, mamuli o k« hele ana i ka heihei lio. 0 ka mea kihapai, i na oia e lilo ana ma ba heihei lio, e amu ia ana ka triomona o- kona aina e ka mauu, a o ka mea kanu o iuna iho, e iilo no ia i mea ole, no ka mea, aohē mea nana e hooponopono, a. e waele ae i ka weuWeu, ua lilo loa i ka heihei lio. no hoi na poino nui i loaa mai mamuli 0 kirbeihei lio ; inapahaehele kekahi kanaka me ka manao e ko ana oia ma ka heihei' lio ; aka, i ka hele ana nae a pili, heihei na j lio, a eo aku la i ka mea e, o ka hoka iho la < no ia, a malia paha he wahine no kana e no-j ho ana i ka hate, nie na keiki, a ua nawali- 1 wali paha p lakou, a no k$ lilo ana o j ke dais a makuakane, a kaikunane paha, 1 ka piliia i !io, nolaila, ua hiki ole ke kuai i a,r, a. i laaa paha 6 Hoola ai i ka na-" waliwali o kekahi*keiki, a no ia mea, ua haehaeia ka opu ® ka oljana no ka pololi, a ua pilikia hoi ke keiki me ka Uiki ole ke lapaau ia, no ka lilo e ana o Jce dala i ka piliia e kamakuakane, a kaikunane paha, a o ka poino iho la no ia ; a'no ia mea, he poino manawakolu kai ilihia mai ilupa o-kou oliahana a me oe iho, mamuli o ka h&na au a ka' mea hookahi. Aole oia %vale ka poino au i hana'i e ka mea puni.heihei Ho, no ka mea, aole o oe wale iho kau mea i hoilihune, aka, 0 ke Aopuni kekahi i ilihune mamuli o kau hana. No ka mes, ua ikea maopopoia, o ka ilihune o na kanaka o kekahi Aupuni, o ka ilihune pu no ia o ke Aupuni. Ē ninau ia mai paha auanei e kekahi poe, heaha ka ilihune o ke Aupuni ? Eia hoi paha, o kon lilo hoi e ke kanaka i ka heihei lio ine ka pili' waiwai, haalele oe i kau hana, hoopilikia oe 1 kouiohana, ma ka hookau ana'ku i ka nele a me ka pololi iluna o lakou, mamuli o kou haalele ana i kau hana imi loaa i aeia e ke Kanawai, a n-' 1 ka haalele paha i ka mahi ana i kon kihapai, a lilo i ka'"psUwanv.a" nia ka heihei lio. He mea makehewa ia kakou

[ ke olelo, " aohe lyina," āo ka mea, ua'oui, | kupono ka c hana e hoolawaia'i na kanaka ā I pau o leia. Anpnni ;a o hoike maopopo o ia mea, oia no ka hoohōloiā ana o Kanawai e ke'kau "Ahaolelo i hala iho nei,' e kokua aua i &a lawe ana taai i na poe paahana o na aina e. , He nui ke gula e moe nei ilōko o ka lnpo 0 īlawaii, a, aia ia ke waiho iiei me ke k ali Ika lima o kfe kanaka e kīi aku ia ia, a oia gula, oia no ka lepo momona o' ko kakou mau mokupuni oei ; aka, p<;hea la kakou e hiki ai ke"kii aku i kē guia i kahi i'hai muaia ae la, ina kakou e hele ana, a e hoomahui mauanalS¥tfiuir(/ka piliwaiwai ma ka heihei lio. Aole e hiki, he ole loa no." Nolaila, "e ni makamaka, e like hoi me ko oukou haaheo ana i ko oukou hiki ana ke olelo ae, he poe keiki oukou i hanau i Hawaii nei, a me ko oukou haaheo pon6 ana, me.ka i ana iho, he majimamo oukou na na poe i hele pu mālalo o ke Alii Koa Kaulana Kamehameha Nui, iloJt6 o na ka«a kaulana ana T"hoouka ai, ia ia f hoohui ai i keia mau moku, pelā hoi oukoii e aloha ai ia oukou iho, .a me na mea makamae a ko ōukou mau puuwai, ma ka hoomake lo'a' ana'ku i ka piliwaiwai ma ka heihei, ame na hewa e ae no a ' pau, i olu ai makou—a e huli lokahi ae kakou a pau ma ka imj lofta ma na hana kupono, i lilo ai kakou i poe e uha-i ole ana, a<3ffe i na Kanawai waie o ka aina i na Kanawai loli ole kekahi o ka Mea Mama Loa ; a i ohi ole ai kakou i ka hua ohāha o ka hoha a jne ka/ioaa. ffo ka hoopioia'na o keia hana ino o kaheihei lio, nolaila, ku hoopuka nei makou i ko makou maoalo nui i ke Kiaaina o keia Mokupuni, oia pu ka Ilamuku o ko Hawaii Pae •Aina ; a, e ōluolu pu hoi makōu, ina e hoopili mai ana na Kiaaina a ine na Luna Makai o na Mokupuni e ae i ka laua hana, ke hikiia ko lakou mau mokupuni e keia hana hoopapalaualelo kanaka, o ka heihei lio.