Ke Au Okoa, Volume I, Number 7, 5 June 1865 — Na Palapala. [ARTICLE]

Na Palapala.

*0a nui na palapala i loaa ia makiī'a, mai ka poe mak'amaka mai, tia leta hoi o kela ano keia ano ; oa kupono kekahi e pai ia,' a ua kupoft#ole hoi keftabi. A eia ke kumu o ke kupono ole; ho ka piii ole i ka potro a me ka j noiau, a me ka hoomalamalama i ka leliulehu. A o k%kahi pon leta, e dpnno mai aiia i ī?e Āu Okoa, a e h»ike mai ana no ka* hauoli o k* naou no k#hidikai, o na leta o ia ano, h« nOi, aole maleou e p- i'ia, o liīo auanei ia h® inea e olelo ia'i, He kaena ko makhn. ' A ua loaa ia mak«u kekahi palapala "maT Lahaina mai, i kakau in<>* ia " Na kekahi Luna koho no ka apana b Lahaina," aole nae he pono ke pai ia, he sn<t» I»ibe!a ia pa!apala i hekahi kanaka o Lahaink e mnkemake ana e lilo oin i loio. r A no Waihee, k«k»hi paliipnla, e hoike ana no ka hoopunipuni a me ka epa o kf kahi Itanftka tna ke ky»i upena ; ao!£ ia he mea pono no ka nupepa, aka, no ka afiahookolokolo («ha ka pono. ". .. Eia kekahi palapala a m*kou i waiho ma ka papa, he pulapala ioHii, lima maikai, i kakau inoaia « "lulio ikemaka," e hai aoa ''no ka ahaaina a na iwa o Lahainaluna raa Hauiila." & hoike ana he mau aha&ina maikei ko lakou, a ua maikal hoi na Khnenl o ka poe i hemo mai nrai Lahaina(una mai. E aho po paha, ina ua hoike mai ua palapaia ii, oo ka hapai kuoo ana i ua poe Lahainaluoa la i kekahi hana loaa ; aka, o na he mea oui wale u, aohe no hoi he wai#ii a makou i ik® ai iU-ko o ia paina ana tna Hauula e hooiahaia'i ma ka nupepa, Ha k« aka ia G. W. K. K«h|gi?Mi4eneti t e hai mai ana no ka kana wahine me kekahi i 06 w&hine e ae. Heaha la ka pili o ia nea i.ka pono o ka lehulehu ? 0 Whapiilani Ua pouo no kou Ehooili mai kau pakpaia, ina a i i ia no. ■ 4 O ka moa e ni'ie pu ana me tta tlio. e aU pu no auanei ia me na kauna uku !«!e ; I * ■ . ! '

Iloko o na ka'u ulu moku i hala, ua nui na. Ikanaka Hawaii 3 kepa malnna 0 na moku haole, a holo aku 1 na aina e, a 'ma Amferika Huipuia kahi i holo aku ai keH(Ki poe he nui, a nalowale loa, aole i hoi hou mai. A i ka ninan ana iho b ke aupuni 0 Ka Moi i na agena a me na kapena moku, no ke kumn i hoihoi oleia mai i na luina kanaka maoli a lakou i kepa ai, e like hoi me ke Kanawai, alaila, ua pane mai lakou penei : "I ko makon hiki ana'ku i Amerika, ua pah na kanaka maoli i ka mahuka ia, nolaila, i hiki oleia makou ke hoi hou ia lakei i Hawaii nei." A noonoo iho la na Kuhina, no ka mama paha o kahi palapala hoopaa, a me na uku e ae, nolaila paha ke kumu i kepa nuiia'i na kanaka maoli e na kapena e holo ana i na aina e, a no ia mea hookahi no hoi, ua palaka na kapena, aole e hooko ī na Kanawai no ka hoi hou ia ana'e 0 na kanaka maoli i ko lakou home. A i mea e hakalia ia'i ka lawe ana'ku o na kanaka a Ka Moī, a waiho ! kohana ma na aina e, na hooholoia keia Kanawai malalo iho, e hookiekie ana ka nku hoopai maluna 0 na kapena moku ke ole lakou e hoi hou ia mai na luinaleanaka maoli. HE KANiVAI ' EJ HOOLOLI AI I NA PAUKU 143 A ME 146 o ke KaNāwai Kivila. E hooholoia e ka Moi a me ka ĀhaoMo 0 Tco Havicdi Pae Airsx, i akoakoa iloleo 0 ka Ahadeld'7cau Kanawai 0 ke Aupuni; E .hoololiiā, a m& Tteia ha hoololffti fio ka Pauku 143 0 ke Kivila, ma ke kapae ana i ka huaolelo "hookahi" ma 1 ka lalani eono, a e bg|komo ma kona wahi i ka huaolelo " ekolū;" a I>enei e heluheluia'i la: ' * y "PaUKU 143. Aole e manaoia ua kupomo i ke kanawai ka ae ana i ke kepa, a 1 ka lawe ana i ke kanaka maoli maluna o ka moku haole, a 0 kamoku Hawaii paha, e hooholo ana ma ka aina e, ke haawi ole ke ka|fSna i ke Kiaaina, a i kona hope paha, I'palapala hoopaa hope ku pono i ka manao 0 ke Kiaaina, a 0 kona hope paha, no na dala ekolu haneri no kela kanaka keia kanaka, penei:" A e hoololiia, a ma keia ua hoololiia no, ka Pauku 146 0 ke Kanawai Kivila ma ke kapae ana i ka hliaolelo " elnā," ma ka lalani eha, a me ka hookomo ma ia wahi i ka huaolelo " eono," a me ke kapae no hoi i ka huaolelo " eha" ma ka lalani hope,'a"me ka hookomo ma ia wahi i ka M umikumamalua," a penei e heluheluia'i ua panku ia : , " Pauku 146. I ka wa e fe|k ai kekahi kanaka maoli e holo kahikl, maluna*o kekahi moku, e nkn mai ke kapena 0 ka moku i ke 'Staaina 0 *ka mokupuni, a i kona no na anhan pili kino 0 na kanakflfli i eono dala walē no, ke oi ole aku ka manawa i lioolimalimaia'i mamua o ka mak%hiki hookahi, a inā e oi aku ka o&anawa mamua 0 ka makahiki hookalu, aijjila, e »ku ke kapena i na dala he Ujpikumamaluajjsfeīe nae e hoolawe ia ia elala u ka uku o ua luina la. ' —— Ua aponoia i keia la 31 o Dekemaba, M: H. I§&£ . KAMEHIMEHA R. 0 keia'K'āhawai i paiia malalo ae nei, na akaka lea ia kona anoi aole no hoi e kuhihewa ana kekahi; ua pih ia wale no. HE KANAWAI E HOOLOLI AI I KA PAUKU 240 Ō Kē KANIWAI KIVILA. ' $0 ka mea, ua hoohalahala piigteine na o ka apana o HofioluK no Jta piliml i loaa ia lakou no Ica ho«r«ana i na lio, bipi, miula, iakake, a me na puaa ma na alanui aupuni; nolaila ; E HOOHOLOiA e ka Moi a im ka Ahaolelo 0 ko Hawaii Pae Aina i akoakoa Uoko 0 ka ĀhaMo kau Ēanawai o ke Aupuni , Pabku 1. E hoololiia, a ma keia ua hoololiia no ka Pauku 240 0 ke Kanawai Kivila ma ka pakui hoii iho i keia mau huaolelo, pehei: * ! "Ua kānohaia kē K' iinat> Oahuehoopaa- iloko 0 ka Pa Anpuni i na lio, bipi, miula, iakake, a me na puaa a pau i hoa ia, a. i hpokuu ia paha e hele wale ma na alanui 0 ke kulanakauhale 0 Houolulu a me &a wx£hi mauka a hiki i Kanoniakapueo, a e hooukuia ka mea nona ia mau noloholona mamua o ka loaa hou ana ia ia, i hookahi hapalua dala no kela a me keia holohoiona i hoopaaia pela ; a ina aole e ku mai ka mea nona īa mau holoholona jtsa,- me ka "uku pu i na koina o ka iPa Aupuni, alaila, e hiki no i Luha T?a Aupuni ke kuat kudala aku ia mau holoholona, mamuli nae o na rula i haiia ma ka Pauku 237 o ke Kanawai KivQa. : Paukv 2. E lilo keia i kangwai mai ka la aku i hooholoia'i ; Ua aponoia i keia la 10 0 Tannari, M. H.1865. KAMEHAMEHA R. Ao!e no e kala i kuknlnia'i nei» mea, he Papa Ola ma Haiyaii nei, aka, no ka makemake nni o fee Alii Ka Moi e kial pono ia ke qla o kona lahui kanaka, nolaila, mft keia kaa Ahaolelo iho nei, na hoololi hou ia ko Kanawai e pili ana iā oihana, i mea e hoolako ponoia'i ka Papa Ola me na mana e hooko io ai ka hana i ili maīnna 0 lakon, me ka hemahema ole, Na ua Papa nei e hoonoho a e hoolako i na waihona laan Upaau mn kela apana keia «pana, na lakon no e knai i ka palahehe o lima, a e malama i ka poelopeva, a me kela han| ke?» hana i kupouo i ka ma[lama atia i ke ola 0 ka lehnlehu. t T a lohe ! makou, ua knai im Papā la i ke kahna kahi j e. ka hale malama i na lepera. He kanakolu tao«ani dala ka haa%ina i hookaawaleia i keia niau makahiki elna no Oihana Ola o k» lehuleha. * HĒ KANAWAĪ 1 HOOLOM AT I NA PAUKU 278 A MB 9 0 ks Kakawai Kiyh,a. i E hooholoia e h% Moi o me ha A&aoklo 0 I ko Hatcaii Pm Aim 4 0 | ka Ahaddo Kanaieai 0 ; 1 Pauku 1. Mai ka la e hooholoia'i 0 |keia kanawai, e hoopania a ma keia na

ho<xptrnia no, kekahi kafta-wai "He Kanawai e hooioli ai i ka Paukp 278 o ke Kanawai Kivila,"»Jj|te)noia i ka la 28 o Aukake, 1860, a maT|g||Syi hoololiia ka pauku i oleloia maluga, oia |ca Pauku 278 o ke Kanawai Kivila, a" e heluheluia ua pauku l£j>enei'T ?; '' - - "Pauku 278. * B hoonohoia kekahi Papa Ola, a o ke Kuhina Kalaiaina ka Peresidena oka Papa. E noho no ma ia Papa. ke Kuhina a rgLau hoa e ae, i hoonohoia e ka Moi, o ka Aha Kukakuleamalu. Mawaena 'o e noho kekahimau kahnnalapaau i ae leiia e hana ma ia oihana, aole e emi i ka elua, a mawaena o na hoa o ka Aha Kukakukamalu, ekphpia i mfij; a,olp i i ka elus. He no. Papa Ola nei e hoolimalima i a me na kahtinalapaaiīYme nā luii'a kūpono, a e nkuia lSikotT ftUloko ae o 'na aala i hoo- : kaawaleia ia manawa akil ia m'anawa aku, e ka Ahaoleio,, i mea e mal&ma.ai i ke.pk 0 ka lehulehp, _e like, me kajpea y e loia e aa ho» eskolu, a px ae 'pa|ia/o Pa'pa,'maloko* o kekahi Halawai 1 kahea ponoia. Eift'hos, aole i hooleia ffih. keia ka hoolimalima ana o ka Papa i na hoa o i$ Papa, a ina e hanaia pela, na ka Aha Kuhina e hooliplo no ka uku A e, hoike ,np ,01a imua q ka oleio i na kaū Āhaolelo maii a pau, 'me kā p'ololei a m6 ka hoakaka pono ho 'na <3kla a pa-o i hooliloia, a me ka hai aku no na mea i pili i ke ola o ka lehulehn i kupono Ika noonooia eka Ahaolelo." „ ~ . Pauku 2. 0 ka Pauku 279 o ke Kanawai Kiwilā ke hoeloliia ne % i ma ke kapae ana i na huaolelo " haole, ina paha ua lilo ia i kupa Hawaii a ua lilo ole paha," amaka hookomoanama ia wahi i ka huaolelo ' mea," i heluheluia'i ka Pauku 279 o ke Kanawai Kivila e like me nei, penei: "* ■ " Pauku 279. Aole no e kupono ike kanawai ke hapai kekahi mea i 'ka o'ihana" lapaau iloko o keia Aupuni no ka im? loaa, ke hoike ole oia mj|itoa imua o na Luna ō ka Papa Ola, a īmua paha o na mea a ia mau Luna i koho ai no ia hana, i mea e maopopo ai kona makaukau no ia oihana, a me kona ano akamai, a loāa hoi ia ia ka palapala hoapono a ia mau Luna,.a me ka palapala ae a ke Kuhina E hoopaiia no ka mea malama ole i keia Sauku i hookahi haneri dala no kela hewa _ eia hewa ana i hana'i, ke ku ka hewa ia ia ma ka'liookolokolo ana." Pauku 3. E lilo keia i kanajvai mai ka la aku o kona hoolahaia ana. Ua aponoiaPi keia la 10 o lanuari, M. H. 1865! KAMEHAMEHA E.