Ke Au Okoa, Volume I, Number 11, 3 July 1865 — Page 4
KE AU OKOA.
HONOLULU, IULAI 3, 1865.
A DAMU.
[He wahl Kaao no Mahome da, i unuhiia noloko mai o ka olelo Arabia.]
HELU 3.
Ano la, mamua ae o ke komo ia ana o Adamu iloko o ka hewa, ua ulu no ka huita maluna o ka laau nani pookela o na laau e ae a pau loa iloko o Paradise. He gula no kona kano, he dala no kona mau lala, a he emerala hoi kona mau lau. Ua ai no o Eva i kekahi hua o keia laau, a no kona ono aiwaiwa loa, nolaila, ohi iho la oia i kekahi hua hou, a haawi aku la i kana kane.
Hoole ikaika loa o A damu, aole no ia i makemake e ai ; aka nae, i kona ike ana aku ua mau no ka maikai a me ka ui o Eva, a me kona noho nanea ana kekahi, ae aku la ia i ko ia la koi pinepine ana e ai, a ai iho la ia i ka lua o ka hua huita, no ka mea, ekolu no kona koi ana ia ia i kela la keia la, a ua hiki ole ia ia ke hoole paa i ka makemake a ka mea palupalu o kona poli.
Ia Adamu i ai ai i ka hua huita, ia manawa koke no, ua pii aku la kona kalaunu i ka lani, ua haule na komolima mai kona manamanalima aku, a ua weheia hoi kona mau kapa kilika ; a o Eva hoi, ku mai la no ia imua ona me ke kohana o ke kino, no ka mea, ua lele wale aku kona mau mea hoonani a pau loa. Hooho mai la na mea a pau loa ia laua me ka leo hookahi, me ka i mai, "Auwe olua! Nani ka nui o ka popilikia i ili mai maluna o olua, a e loihi loa no ko olua kumakena ana ; ua hanaia makou no ka poe hookuli ole wale no ; ke haalele nei makou ia olua, aia a ka la nui hooala hou!" Ua hookuke ia laua e ka nohoalii i kukuluia no laua iloko o ka halelole kilika, me ka olelo aku, "E hele pela, e na kipi !"
Haliu aku la na mea a pau iloko o Paradi se mai a lana aku, a noi aku la lakou i ke Akua e hookaawale aku ia laua ma kahi e, aole i makemake e noho hou laua ma ia wahi hoano. O ke Akua no kekahi i olelo aku ia Adamu, a ua like hoi kona leo me he hekili la, i mai la ia, "Kainoa ua kauoha ia oe e lawe ole i kela hua, a ua haiia no hoi oe no ka apiki a maalea hoi o Ibelisi kou enemi?'' Manao iho ia o Adamu e holo aku ma kahi e e pee, a hoao ae la o Eva e ukali ia ia, aka, ua paa o Adamu i na lala o ka laau, a ua hihia hoi o Eva i kona lauoho iho, a olelo mai la kekahi leo mai ka laau mai, "Aole no he pakele i ka enaena o ke Akua ; e ae aku olua i kana kauoha hemolele. E haalele olua i ka Paradise, o olua a me na mea nana olua i hoowalewale e hana hewa ; ma ka hou o ka lae w ale no e loaa ia olua i ke olu ; mai keia manawa aku e noho no olua ma ka honua, a e piha ana no ko olua mau naau i ka makee, ka hoohuoi, ka hoomaau a me ka lili, no na pono o ka honua. E loohia ana no o Eva i na ano mai he nui loa, a e hanau ana no oia i na keiki me ka eha kuawili loa. E kaili ana no ka leo o ka Pikake, a e moku ana no na wawae o ka Nahesa. O na ana poliuliu loa, malaila no kona wahi noho, he lepo kana ai, a o ka mea nana ia e pepehi, e uku ia oia he pakolu ka nui o ka pomaikai. O Ibelisi nae, e noho mau loa no ia iloko o na eha hoomaha ole o Gehena."
Ia manawa no, hoolei kawalawala ia laua mai luna mai o Paradise, a no ka hikiwawe loa, ane hiki ole ia laua ke lalau aku i ka lau o ka laau e uhi ai i ko laua olohelohe. Kipakuia aku o Adamu ma ka Puka o ka Mihi, a ua ao aku ia, he hiki no ia ia ke hoi hou mai ma ka mihi ; a o Eva, ua kipakuia ma ka Puka o ka Menemene, o ka Pikake a me ka Nahesa, ma ka Puka o ka Huhu Enaena, a o Ibelisi hoi, ma ka Puka o ka Hoomainoino.
Ia Adamu i hiki aku ai ma ka honua, olelo aku la ka Aiko i ke Kohola, "E kaawale kaua i keia manawa ; e hele no oe iloko o ka hohonu lipolipo o ka moana, a owau hoi, e lele no au iluna o na piko o na mauna kiekie loa, no ka mea, malaila wale no e pakela kaua i ka maalea, ke kolohe a me ka makee o kanaka."
I ka manawa i hana hewa ole ai o Adamu, ua noho lokahi pu na holoholona a pau iloko o Paradise, ua malu na mea pau, aole i hakaka, aole hoi i ai kekahi i kekahi e like me ka manawa e noho nei.
Ia Adamu e noho mehameha ana ma ka honua, nui loa iho la kona haloiloi ana a me kona uwe ana, a no ka nui loa o kona kaumaha, hoomaka ae la kona umiumi e ulu, aka nae, mamua o ia manawa, ua olohelohe kona mau papalina, aole i kupu ka heu ; a no kona ike ana i keia mea, hoomahuahua nui ia iho la kona kaumaha. Ua wehe ia nae kona pilikia ia ia i lohe aku ai he leo mai ka lani mai, e olelo ana, "O ka umiumi, oia ka hoailona o ke kane ma ka honua; a oia no hoi ka mea e ano e ai ia i ka wahine, ka mea palupalu."
No ka nui loa o na waimaka i haule mai mai a Adamu mai, ua kena ka makewai o na holoholona a me na manu i ua wai la; aka, ua komo no kekahi iloko o ka honua, a no ke mae, ua koe no kekahi o ka wale o na hua o Paradise iloko o kona mau waimaka, nolaila, ua hooulu mai no ia i na laau ala o na ano a pau.
O Eva no kekahi i noho mehameha ma kona wahi, aole i ike iki aku ia Adamu, oiai nae ua loihi loa o Adamu, ua hiki aku kona poo a i ka lani-nuu, a ua lohe aku oia i na mele hoomaikai a na anela iloko o ka lani.
Nui wale kona uwe aua, a o kona mau waimaka i lawe ia aku i ke kai, ua hoolilo ia he mau momi makamae, a o na waimaka hoi i haule ma ka honua, ua hooulu ia i na pua aala loa o kela ano keia ano.
No ka pihe uwa loa o Adamu, i ka pa ana o ka makani hikina, ua hoolono aku o Eva i kona leo ; e loa no hoi a ua lawe aku ka makani komohana i ka leo o Eva i na pepeiao o Adamu. Wiliwili no o Eva i kona mau lima maluna o kona poo, e like me na wahine i hana ai a hiki i keia la, ke uwe ; a o Adamu hoi, ua kau oia i kona lima akau maluna o kona mau umiumi, e like me na kane i hana ai a hiki i keia la, ke kaumaha a ehaeha lakou.
Haule haloiloi mai la na waimaka o Adamu a nui wale ; o na waimaka o kona maka akau, oia ke kumu o ka muluwai Euperete, a o na waimaka o kona maka hema, oia ke kumu o ka muliwai Tigerisi.
Ua uwe pu me ia na mea a pau i haalele ia no kona hewa, na holoholona a me na manu, a ua hoi mai lakou e hui aku me ia e hoike aku ai i ko lakou aloha.
I ka wa i uwe ai na mea a pau, mai ka holoholona a i na anela e paa ana i na honua ma ka poho o ko lakou mau lima, hoouna aku la ke Akua ia Gaberiela me na huaolelo hoopomaikai, a na ia mau huaolelo no, mai keia manawa hope mai, i hoopakele ai ia Iona i ka opu o ke kohola, a penei ke ano :—
"Hookahi wale no Akua, a o oe no ia. Ua hana hewa au ; e kala mai ia'u, e ke Akua, ma o Mahomeda la, kou kaula hope loa a kiekie loa hoi, ka mea hoi nona ka inoa i kakauia ma kou nohoalii.''
Ia Adamu i kahea aku ai i keia mau huaolelo, me ka naau mihi, wehe hou ia ae la na ipuka o ka lani, a olelo aku la o Gaberiela ia ia, "Ua lawe aku ke Akua i kau mau olelo mihi. E pule aku oe ia ia; a e ae mai no ia i kou mau noi ana a pau, a e hoihoi hou aku ia oe iloko o Paradise, aia a hiki i ka manawa kupono i kona manao." Penei ka pule ana o Adamu:
"E ke Akua, e hoopakele oe ia'u i na hana apiki a Ibelisi, mai keia manawa aku."
Pane mai la ke Akua, "E olelo mau oe, hookahi wale no Akua ; a ina pela kau hana, e hooeha aku ana oe ia ia, me he mea la ua hou ia oia i ka pua kakaka oi loa.''
"Aole anei au e hooheiia i na mea ai, na mea inu, a me na hale noho nani o ka honua?"
"E inu i ka wai, e ai i ka io o na holoholona maemae i pepehiia ma ka inoa o ke Akua, a e kukulu i na heiau, i wahi e noho ai, a malaila no oe e hoopakeleia ai i ka hoowalewaleia e Ibelisi, aole ona mana iki maluna ou."
"Ae. paha, aka, ina e hahai kela ia'u me na manao ino a me na moeuhane kolohe i ka po?"
"Ina pela kana hana, alaila, e ala ae oe mai luna mai o kou wahi moe, a e pule aku i ke Akua."
"E ke Akua, pehea la auanei e akaka ai i na manawa a pau, ka mea pololei a me ka hewa?''
"Na'u no e kuhikuhi aku ia oe. E noho ana no i elua anela iloko o kou puuwai; na kekahi no e haha-i i namea hewa ia oe, a na kekahi hoi e alakai ia oe ma ka hana ana i na mea hewa ole."
"E ka Haku, e hooia mai i ke kala ana o kou mau hewa mai keia manawa aku."
"E kalaia kou mau hewa ma ka hoonioniolo o ka noho ana a me na hana pono wale no. Hookahi wale no hoopai ana i ka hewa ; a o na hana maikai a pau au e hana ai, he pahiku ka uku e haawiia ia oe.
Oiai no e kamailio ana ke Akua me Adamu, hele no o Gaberiela a hai aku ia Eva, i ke kalaia ana o ke Akua ia ia.
Olelo aku la o Eva, "Heaha la anei kuu mau mea mana e kaua aku ai i ka hewa, no ka mea, ua nawaliwali kuu kino a me ka manao?"
"Ua haawi aku ke Akua ia oe i na manao hoopalaimaka a hilahila hoi, a na ia mau mea no e lanakila malunao kou mau kuko ino, e like me ke kane i lanakila ai maluna o kona mau kuko ma ka manaoio."
"Nawai e hoomalu a e palekana hoi ia'u i ke kane, ka mea i oi ka ikaika o ke kinoa a me ka manao."
"O ke aloha a me ka mahalo a'u e hekau ai maloko o ka naau o ke kanaka no na wahine, oia no ka mea e hoomalu ai ia oe, aole e hana ino ia aku."
"Aole anei e haawi mai ke Akua i kekahi hoailona hou aku e akaka ai kona aloha mai ia'u?"
"E hoopomaikai nui ia oe no kou mau eha i ka hanau keiki, a ke make oe iloko o ia hana, e hooliloia oe i anela.
Ia Ibelisi i ike aku ai i ke kalaia ana o Adamu laua o Eva, loaa iho la ia ia ka maka koa aa, a pule nonoi aku ia i ke Akua, e hoomama iho i kona hoopai, a ua hoopaneeia ka hoopai ana, aia a ka la nui hooala hou, a ua haawiia hoi ia ia ka mana palena ole maluna o ka poe a pau nana e hoole aku i ka olelo a ke Akua.
Ninau aku la o Ibelisi, "Ai la ihea kuu wahi e noho ai, a hiki mai ua la la?"
"Iloko o na hale helelei, na hale kupapau, a me na wahi ekaeka e ae, na wahi hoi i eena ia ai e kanaka no ka mehameha."
"A heaha la anei ka'u ai?"
"O na mea a pau i lukuia ma ka inoa o na akua kii."
"Heaha la anei e kena ai kuu makewai?"
"E inu i ka uwaina a me na wai ona e ae."
"Heaha la anei ka'u hana lealea, ia'u e noho nanea ana?"
"Na mea hookani, ke oli, na mele hooipo a me ka hula.''
"Pehea la anei e hiki ai ia'u ke paio aku me ke kanaka, no ka mea, ua haawi oe ia ia elua anela e kiai mau ia ia, a ua ao hoi ia i kau olelo paa?''
'E nui loa ana ka lehulehu o kou mau hanauna mamua o kona ; no ke kanaka hookahi e hanauia, e hoounaia no ma ka honua i ehiku mau uhane ino, aole nae o lakou mana maluna o ka poe i kupaa ma ka manaoio.''
Alaila, hooholoia he olelo paa iwaena o ke Akua a me na mamo o Adamu. Hoopa aku la ke Akua ia Adamu ma ke kua, aia hoi! e oili mai ana no ka ohana kanaka a pau loa e hanaia ana a hiki i ka hopena o ka honua, ua like me ka nonanona ka nui o ko lakou mau kino, a ua ku lalani lakou, o kekahi ma ka lima akau, a o kekahi hoi ma ka lima hema.
Ma ke poo o ka poe i olelo mua ia, e ku ana no o Adamu me na kaula, a me ka poe manaoio e ae a pau, a ua akaka lakou no ke keokeo aiai loa o ko lakou mau aahu ; aka, o ka poe hewa, ua ku lakou ma ka lima hema, a o Kaina, ka mea i pepehi mainoino i kona kaikaina, oia ke poo o lakou.
Alaila, hai aku la ke Akua ia Adamu, i ka haawina o kela kanaka keia kanaka e hanau ana ma ka honua. Ia ia i hai aku ai i ka inoa o Davida ke Kaula, ua ike ia, he kanakolu wale no ka nui o na makahiki i haawiia ia ia e ola ma ka honua, nolaila, ninau aku la o Adamu,
"Ehia o'u mau makahiki e ola ai?''
Pane mai ke Akua, "Hookahi kau sani."
Ia olelo ana, nonoi aku o Adamu, e hoolawe ia he kanahiku makahiki mai kona mau makahiki, a e haawiia hoi ia Davida ke Kaula.
Manao paipai, e ala, e ala.
E Ke Au Okoa;—Aloha oe:
No kuu luuluu i keia puolo e waiho nei ma ko'u lima, a ua kakali au a maalo ae oe, a ina ua oluolu oe e paa hele aku ia puolo ma na palena o na makani eha o ka aina, a me na kai ewalu, i penaia i ka uliuli o ka moana Pakipika, a i kauia i na kiko keokeo o na opuu ale o ka moana, a i hapala kuakeaia hoi e na kikiao makani a ka Hoolua; malama o laweia aku e ke aheahe o ka malie nui, a loaa aku o'u mau hoa'loha e konane mai ana i ka umauma o ka mahine, malama hoi o lululima oe me lakou.
A o'u mau haku, na makua, na kaikauaana, na pokii, a me na hoa'loha iloko o ka iliulaula. E ala! E ala ! E ku kakou iluna a e nana iho i na hana a paa ana ma na lima, a e makaala iho. No kuu hopohopo hookamani ole. E ka Moi Kamehameha R., o Ke Au Okoa i keia wa, mamuli o kou lilo ana i Moi, ua kohoia na Elele, ua loli na Kumukanawai mamuli o kou noonoo hohonu ana, a ua ili ka pomaikai i ou lahui kanaka. E ala ae, a me kou mau Kuhina e noonoo i ka pomaikai i oi mamua o keia. E ola ka Moi i ke Akua. E na Kiaaina, e ala ae, a e nana aku i kahi hemahema o kou mokupuni, ua ino paha na alanui, a ua hanee paha na pa aupuni, a pela aku. E ka makai nui, a me na makai, e nana aku maloko o kou apana, ke hula nei me ka loaa ole o ka palapala ae hula. Ke piliwaiwai nei ma ka heihei lio ana. Ke lawe nei oe i ka wahine a mea i wahine nau, ke hopu nei oe i ka hewa o mea, aole hoi oe e noonoo ia oe iho, ua kamaaina no hoi oe ia mea, e aea haukae iho la, a pela aku.
E ka Loio, e ala ae, a e kakau pololei loa i kau palapala hoopii, no kou hiki aku i na la hoouka kaua imua o kou Lunakanawai, a puka kou akamai, a kaulana hoi kou inoa, i ili iho ai ka hanohano iluna ou. E ka Lunakanawai, e ala ae, a e hoopai i ka mea i hewa e like me kou makaala ana ma ke kanawai, i ole e nui ka haunaele ma kou apana. E ka Luna Helu, e ala ae, a e helu pololei me ka mikioi i kou apana, mai hoohalike oe me na makahiki i hala, i ke kakauia o ke kanaka hookahi i elua inoa, a lilo ia i kumu no ka hoopaapaa. E ka Luna Ohi, e ala ae oe, a e ohi aku i na auhau o kou apana, mai hookikina wale aku oe i ke dala lawe auhau. E ke Kahunapule, mai nanea oe i ka noho mau i kou hale, mai kuhi oe, ua malu pono na ekalesia o kou apana, aia no o mea a me mea ma ka hale o mea, e papa ana, puhenehene, a me ka piliwaiwai, he mau puuku lakou, a o ke kanaka loihi o mea, a me kahi kanaka poupou iho o mea, ma ko laua hale, he inu awa mau ma na ahiahi no ke keiki makani, a o ua kanaka loihi la, he mau lawe kiaha nae laua, ua lohe no ka oe i keia haunaele ma kou apana. E ala oe e ke kanaka mahiai, a e lalau kau mau mea paahana, a e kulai aku ka nahele iloko o kou waena, a e kanu aku i na hua momona.
Ua hiki mai ka'u leta mai ke kahua kaua mai, e hai mai ana, ua paa o Davis Peresidena o ka Hema, a e pau ana paha ke kaua, a e hoomaha ana, a e hiki mai ana na moku maanei, a ua lako na mea ai ia oe, mai lilo oe i ke kamailio me lakou nei, aia na bipi ke komo mai la i ko kihapai, o holo a kipaku aku o pau mai na opuu kulina. E ka wahine paa mau o ka lima i ka hana, e ala ae oe, mai nanea oe ia nei no ko ia nei lealea i ke olioli. Aia ko aiana ua mani, a ua wela ka alu o ka palule, ke kokoke ae la ke ahi e lapalapa ae i ka paia o ka hale, e holo oe e kinai aku. E ke kanaka e manao ana e noho kapena moku i ka la mua o Ianuari e hiki mai ana, e ala ae a e hoomakaukau ia oe no ke komo i ke kula holo moku. E ka mea lawe i ke kino o Ke Au Okoa, e ala ae oe a e haawi i ke dala o na malama mua eono, i olioli kou hoa paani.
I hookahi a'u wahi olelo i koe. E olelo mai paha auanei kekahi o oukou, me ka i mai, "Heaha oe, he luna anei oe maluna o makou; o oe anei ko makou Kenela, ua oi anei kou naauao mamua o makou; he hanohano anei oe, a o oe anei ke pookela o keia aupuni, a he naaupo anei makou au e paipai nei? Ehia ou mau makahiki i oi mamua o ko makou mau lauoho hina; aole anei no ko makou akamai, a ike hohonu hoi, i lilo ai i Lunakanawai, Ilamuku, Makai, Luna Helu, a pela aku, a pela no kela a me keia o makou ma ka makou oihana, a nohea oe a makou i ike ole ai?'' Ke ae nei au, he oiaio ia pane ana a oukou, aka nae, e ku iki iho oe pela. Mai a Kamehameha I a hiki ia Kamehameha III, ua makaukau ka hapanui o na kanaka i kela a me keia mai ia Kamehameha III, a ia Kamehameha IV, hala ke au o ka wa kahiko, a lilo ka noho alii ia Kamehameha R, puka ka nupepa o keia wa, o Ke Au Okoa, nolaila, e hana okoa ae i kau hana me ka maemae, e ku oe iluna me kau mau hana, a kapa ia oe, KE KANAKA Hawaii o Ke Au Okoa. E aho ua oki kuu kakau ana, ke hele nei au e hana i ka'u wahi hana, ua kanimai nei paha ka pele hana. S. W. Nailiili.
Pamoo, Honolulu, Iune 7, 1865.
Ka wa rama ole o ka Honua .
Mai ka hookumu ana mai o ka Honua, a i ka wa i hanau ai o Iesu, a mailaila mai a hala na makahiki ewalu haneri, aole i ike kanaka i ka puhi rama, aole loaa hiki ia lakou ia mea ona. Eha tausani ewalu haneri a keu aku no na makahiki, aohe rama o keia honua a pau, mai o a o, i ka wa kinohi o ka honua, loihi loa ka ola ana o kanaka. Eiwa haneri na makahiki o Adamu, a make aku la ia; 962 ko kekahi—969 na makahiki o Metusela, a make aku la ia. Hiki aku ke ola ana o Noa i ka makahi eiwa haneri me kanalima, ia manawa kahiko, he oluolu ka noho ana o kanaka. Aole paha kahuna lapaau oia wa kahiko;—aole paha lakou i makemake i ka lapaauia. He minamina paha lakou i kekahi manawa; aka, aole lakou i lohe i ka maimai ana o kekahi o lakou. Aole kakou i heluhelu i ka make ana o kekahi keiki, aole o kekahi kanaka ui. O ka make ana o ka poe elemakule kahiko loa wale no ka kakou i lono ai. O Noa ka mea mua nana i kanu ka pa waina, mahope mai o ke Kaiakahinalii; a kaomiia ka waina, hoao naaupo iho la ia. Aole o ka waina wale no ke kumu i emi ai na makahiki o kanaka; aka, mai ia manawa mai ke emi ana a hookahi haneri kanahiku kumamalima wale no na makahiki o Aberahama; 110 o ko Mose; pela no na makahiki o Aarona; a 110 o ko Iosua, a make ia. Hiki aku o Ioane, ka haumana aloha a Iesu, i ka haneri o ka makahiki; aka, o kanaka i keia manawa e noho nei kakou, he kakaikahi ka mea hiki aku i ke kanawalu; make e ka nui i ka wa opiopio. I ka wa kahiko, oia ka wa rama ole o ka honua, he nui ka waiwai o kanaka; ikaika hoi lakou ma na hana a pau. Aole i nawaliwali lakou, no ka inu ole i ka rama. Oia ka wa i hana ia ai na hana kupaianaha loa a kanaka, oia manawa i kukuluia ai ke akua kii gula, ma Babulona, he 15 anana kona kiekie; a me kekahi kii keleawe nui, he umikumamawalu anana kona kiekie, ma ke ano o ke kanaka, e ku kiihelei ana ma kahi aoao a ma kahi aoao o ke awa, a komo mai no na moku, mawaena o kona mau wawae. Auhea na kulanakauhale nui, e like me Babulona, a me Roma, a me na kulanakauhale e he nui loa, oia wa kahiko? He kaulana loa kanaka oia manawa, i ka nui a me ka hana akamai o na hale e noho ai, a me na hale hoike olelo, a me na luakini akua kii. Mahalo nui kanaka naauao i na apana wawahi oia mau luakini a me na kulanakauhale hiolo, i loaa ia lakou ma Roma, ma Helena, a ma Asia hoi, i keia manawa e noho nei, he ikaika loa hoi kanaka kahiko i ke kaua, ame ka hooponopono aina a me ka hana palapala, a me ka imi i na mea pohihihi, a me na mea a pau e naauao ai lakou. Kokoke elima tausani makahiki i rama ole ai ka honua; a nui loa na hana e ike ai kakou, aohe nawaliwali o ke kino, aohe nawaliwali o ka manao o kanaka ia manawa loihi.
Eiwa haneri paha makahiki mamua aku nei, loaa ka rama i kekahi kanaka o Arabia, ma ke puhi ana. He poe mamo na Ismaela ko Arabia, he poe powa, a pepehi kanaka hoi, a ike lakou, he ano powa, a he pepehi kanaka ko ka rama, a haalele koke iho la lakou ia mea ino, a kau hoi i kanawai papa i ke puhi ana a me ka inu ana. Makau ko Arabia poe Mahomeda, o make lakou i ka rama, aka, ua haawi mai lakou i ka rama i ko Europa poe. Malaila ka poe i hilinai nui ia Iesu, ua kapa aku ko Arabia ia lakou, he poe ilio, a manao iho la lakou he pono ka rama ke lilo i na ilio, i mea e make ai lakou. Nolaila mai ka rama i puka mai ai, noloko mai o ka lahuikanaka hewa a naaupo. A loaa i ko Europa, he loihi loa ka manawa i puhi ole ia ai ka rama, aole lakou i manao he mea ia e pono ai na kanaka. Eono haneri makahiki ka waiho wale ana o ka rama malaila; a ekolu haneri makahiki mamua aku nei paha, ka hoomaka liilii ana o kanaka e puhi a e inu ia mea, a e haawi hoi i ka poe mai i mea lapaau. Mailaila mai ko kanaka inu ana i ka rama. I keia mau makahiki ekolu haneri ka laha ana o ke puhi rama a me ka inu rama; a oia no hoi ka manawa i mahuahua loa mai ai na mai e make nei o kanaka, a na kona ikaika hoi i hokae i ka pono o kekahi ohana kanaka.
Joseph Kauhema.
Waikiki-waena, Oahu, Iune 12, 1865.
E Ka Au Okoa ;—Aloha oe:
E loaa ana paha ka menemene i ka poe i ike ma Ke Au Okoa o ka la 19 a kela pule i hala ae nei, ina hemahema o keia oihana. E mau no anei me ka makapo ana o ka poe naauao a pau, no na hemahema i pili i keia oihana nui o ke Aupuni? Pela anei e uhauha ia ai ka haawina o keia oihana, me ka manao ana ua lawa no na mea kupono a pau, no ka poho o ia oihana e kau nei ma ka Bila Haawina a ke Aupuni i hoohloia e ka Ahaolelo o keia Aupuni, i ka makahiki i hala iho nei, i $40,000 ka lawa kupono no na hemahema o ia oihana? A ma ia $40,000, ua lawa ka haawina lole no na opala koa pelapela o ko ka Moi poe koa ponoi.
Aole anei he ike o na'lii koa me ka hilahila nui no ko lakou noho alii koa ana maluna o keia poe koa pelapela?' Me ka loaa no ia lakou iho ka manao kaniuhu, me ka olelo iho, "He haukae koa no ka la malie, a he ohulu koa no ka la makani."
Ka i ka mikiala o na Luna Makaainana i ka hapai ana'e, "Ke Alii a!'' A mea ae, "Ka Moi a!" He mea hiki wawe loa ia ia kakou ke pai ma ka huaolelo, aka, e lohi ana ma ka hooko ana. Ina kakou e makemake ana e holopono na hana o keia oihana, e haawi a lawa ka puu dala i mea e pono ai ; e like me na oihana e ae o ke Aupuni e hoomakaukauia nei.
No ka nele i ka oihana dala, nolaila, ua nele na koa i ke Kauka ole nana e lapaau i ko lakou mai. A no ka pili kaumaha loa o keia mea i ko'u manao, nolaila au i hookomo hou ai ma keia kumu manao a'u e hapai nei, no ka hoohalahala no na koa. Ua kau ia ka huaolelo Kauka ole ma na hua nunui i mea e ike ai na mea a pau, aole keia he hana paani, ka uhauha wale ia o ke ola o ke kanaka. O ka pilikia maoli no nei o ke ola, no ke aha la ka mea nana maka ia'ku? Aole anei o kakou Halemai e hiki ai ke hoihoiia ilaila e lapaau ia ai kona mai? Nowai la keia paa me ka haawi ole aku i Kahuna nana e lapaau i keia poe mai? He hana keia e kupono ai no ka ninau ia ana, no ka mea, ua ikemaka oia i ke ku ana o ke koa i kona wati me ka mai, a e pupue ana kahi koa kiai, me ka hiki ole ia ia ke paa pono ae i ka pu i haawiia aku ia ia e malama i ke Ola a me ka Hanohano o ka Moi. Me ka nana maka aku no hoi o na Luna Koa i keia mai a me ka pilikia, aole nae he wahi mea a menemene iki. He keu a ke aloha ole, hoomainoino, a hoonaukiuki, a ano hookaumaha wale. I ka nana ana'ku iloko o keia wa au okoa o ke Keneturia umikumamaiwa, e uhauha ia ana ke ola o ke koa, me he bipi la e alakai ia'na i kona wahi e make ai.
E kuhikuhi ia paha me ka lima kuhi ka poe a pau e hoomaunauna ia ana ke ola o ke kanaka e like me ka mea e hana ia nei, a e ike ia nei no na hemahema o ka oihana koa. E li ka io o kela mea keia mea i hanau kuokoa ia no keia hana nana maka.
Aole paha i ike ia keia hana ma na Aupuni naauao a pau, aka, ma Hawaii nei wale no paha? He mau koa hoomaimai paha, pela ka olelo a ke kanaka naauao hoopohala? Aole he hoomaikai, aka, he mai maoli no; a iloko no o ia mai, ua hooluhiia ma ke kukulu ana i ka wati. No na 'Lii Koa paha keia hewa, a no wai la? He pono ke huli ia, a e ninaninau ia no keia mau mea. Ina hookahi wale no hana ana ma keia ano, he kumu no paha ia e hookuu ia ai keia hana, aka, ua lehulehu a pinepine ka hana ana ma ia ano. Ua pau ae la ka wehewehe ana ia pilikia i loohia mai i ke koa.
A maanei la, ua paa ko'u manao e hoolomo i ka lima kuhi, aka, he pono paha ia'u ke waiho i ka lima kuhi, a e hai aku no au no kekahi mau hemahema hou no e pili ana i ka oihana koa. Eia no ia: Ua nele ka oihna koa i ke pa ole e waiho ai kahi i-a, e ai ke koa. O ka lau hau, oia iho la ke pa, a i ole ia, o ka lima no. O ka umeke, kahi hoi e ai iho ai i ka ai, he pahu kamano, ua okiia a hapalua, a ia ilaila kahi e ai ai na koa.
O ka halahala mai ke kumu manao o kela pule i hala. O ka nele o ke Aupuni ina lakokaua. Nele no a nele loa. Aohe nele a koe aku. Uwoki aku na lako kaua oiaio maoli e like la me na pu Rifela a na koa haole; i wahi pu ano like la hoi me ia ina no ua ahona iki, aole he pu ka na koa e hilahila loa ai na aina naauao ia Hawaii nei; kupono no ke Kauapahukala aole no ke kiai ana i ke ola o ka Moi, a me ka malama ana i na Hale Aupuni. I na he haunaele io ko keia kulanakauhale, ina e ki poka ia kekahi oia mau pu, aole paha e puni na ki 'na he iwakalua o ka pono ole no ia oia pu.
8. Ua nele ka oihana koa i na dala e hoolako ai no na hemahema o ke ao ana aku i ka ike. Aole he rumi kula no na koa mai na alii iluna a ko lakou puali a hiki ilalo i ka hookani pahu. No ia nele no, nolaila aole he ao nui ia o na koa ma na mea akamai a e naauao ai ma ka lakou oihana. I hiki ai ina la o ka pilikia ua makaukau. Ua eleu, a no ia makaukau a me ka eleu ma ka lakou oihana e makau ole ai ke koa i ka make no ka mea ua ike. Ua hiki ia ia ke homaopopo he mea make ole ke koa iloko o na poka he 50 ke ki ia mai i kona kino ma ke ki pualu ana. S. Kihapiilani.
Hanaiakamalama, Iune 24, 1865.
Ua helu ia iloko o ke keena kaua o Amerika Huipuia, a ua manao ia ka nui o ka poe a pau i make iloko o keia kaua, ua hiki aku i ke elua haneri me kanaha tausani, ua aneane he hapaha miliona. He elua haneri a me iwakalua tausani i make iloko o ke kahua kaua, a o ke koena aku he iwakalua paha tausani i make iloko o na hale mai a me na hale paahao.
NA LUNA O KEIA PEPA.
EIA IHO NO NA INOA O KA POE MA KELA wahi keia wahi i hookohuia i poe Luna o Ke Au Okoa. Me lakou nei e hooponopono ai na makamaka lawe nupepa no ka uku o ka pepa, a me ko na Olelo Hoolaha.
HAWAII—J. H. Coney, Hilo.
D. H. Hitchcock, Hilo.
L. Kaina, Puna.
W. T. Martin, Kau.
C. N. Spencer, "
J. G. Hoapili, Kona Hema.
P. Cummings, "
J. Z. Waiau, Kona Akau.
J. H. Kamalo, "
G. K. Lindsay, Kohala.
J. Naiapaakai, "
S. P. Koko, Hamakua.
Maui—A. M. Kahalewai, Lahaina.
P. H. Treadway, "
W. Ap Jones, "
E. Saffrey, Honuaula.
C. K. Kakani, Kaupo.
John Rae, Hana.
W. P. Kahale, Wailuku.
W. G. Needham, Makawao.
T. W. Everett.
MOLOKAI—Mr. Meyers.
OAHU—J. P. E. Kahaleaahu, Ewa & Waianae.
J. M. Kalanipoo, Waialua & Koolauloa.
J. W. Kea, Koolaupoko.
KAUAI—T. H. Marshall, Lihue,
S. Kamahalo, "
J. S. Low, Hanalei.
H. J. Wana, "
G. W. Lilikalani, Koloa,
J. Kauai, Waimea.
HALE PAI KII.
AIA KO'U HALE PAI MA KA HALE E PILI ana me ka Hale Leta, maluna'e o ke Keena Pai o ka "NUPEPA KUOKOA." Ua emi loa na kii Elua Dala no ka Pepa Kii Ekolu. A hookahi wale no dala no ke kii aniani.
6-tf H. L. CHASE (Keiki)
Hale Kuai o Ake!!
E O'U MAU MAKAMAKA NANA AU I HOOLAUNA mai i na wa i kunewa hope ae nei, ke kalahea aku nei ia, me ka hai aku ua makaukau ia e hoolako aku ia oukou i na mea a pau a ko oukou mau puuwai e kaunu ai. Ka lole o na ano a pau, ka Luina ume naau, ka Pahoehoe uwi lua, na lole Poni Kalakoa, a me ka Puahau o Maleka. Ko kane hoi ke Paina, ke Kuila, a me na mea a pau na boy o Hawaii nei e haaheo ai.
Ua hiki mai nei he mau Kihei Papamu Huluhulu nui.
E KOMO, E WAE NO OUKOU IHO. 1-tf.
J. L. Nailiili, & A. W. B. Nahakualii,
LOIO.
E IKE AUANEI NA MEA A PAU, O NA mea nona na inoa maluna, he mau Loio laua, a ua makaukau laua e kokua i ka poe i hoopiiia, a me ka poe hoopii no kela hewa keia hewa o lakou. A he hiki loa no hoi i ua mau Loio nei ke hana i na palapala hoopii o kela ano keia ano, a me na palapala kuai, palapala hoolimalima, palapala hoopaa, na olelo aelike a pau o kela ano keia ano, a me na palapala hoohui a pau, a me kela ano keia ano e ae o na palapala oihana, a me na palapala kupono a pau i ke Kanawai. E kakauia no me ka maikai loa na palapala. E loaa no maua, a o kekahi paha o maua ia oukou, ma HALEOLA, i Honolulu, Oahu, a i ole ia, ma Keei paha, i Kona Hema, Hawaii. E ninau no ia laua no ka uku.
Honolulu, Oahu, Apr. 24, 1865. 1-tf
HUA KUKUI! HUA KUKUI!!
E IKE AUANEI NA MEA A PAU LOA O ke kuaaina, owau o ka mea nona ka inoa malalo iho nei, he hoa aloha no oukou no na kau i hala ae nei, ma ke kuai Pepeiao Laau ana. Ua hala aku la ia kikina, he Au Hou keia, a ke kahea aku nei au, e kuai no au i na HUA KUKUI i kalua ia a moa, a aila, e ki-ke ia ka iwi a pau, a o ka IO wale no ke lawe mai, e hoomaemae i ka la a maloo maikai. A e haawi no wau EKOLU DALA ME HAPALUA ($3.50) no ka barela hookahi. I ka poe e imi ana i keia, a lawe mai, e loaa no wau ia lakou ma Halepohaku o M. Kekuanaoa, ma AIENUI. E wiki, mai Kaulua!
CHUNG HOON & Co.
Aienui, Honolulu, Mei 1, 1865. 2-3m
OLELO HOOLAHA.
UA HOOPII MAI O KAMIKI (W.,) KUE I kana kane mare, ia Apanihina (Pake,) no Kaumakapili, Oahu, mamua, e hooki i ko laua mare ana, no ka nalowale ana no na makahiki ekolu o ua Apanihina (Pake) nei ma ka aina e, aole i lohe hou ia mai. E hanaia keia hoopii imua o ka Mea Hanohano R. G. Davis, kekahi Lunakanawai o ka Aha Kiekie, ma ka la 8 o Sepatemaba, i ka hora 10 o kakahiaka, aia ma ka Hale Hookolokolo ma Honolulu, Oahu.
Wm. HUMPHREYS,
Hope Kakauolelo o ka Aha Kiekie,
Honolulu, Mei 3, 1865. 3-4m
OLELO HOOLAHA
UA MAKAUKAU KO OUKOU HOA ALOHA, ka mea nona ka inoa malalo nei, e kuai aku me oukou e na kupa Hawaii, i na lole a pau e kupono ana no na kane, na wahine a me na keiki, ma ke kumukuai haahaa loa. Aia ko'u Hale Kuai ma ke Alanui Maunakea, ma keia aoao aku o ka pa o Kaaione. E hele mai, a e nana no oukou iho.
WILAMA, (W. RYAN.)
Honolulu, Mei 13, 1865. 4-3m
J. KAILIAHUKEA & G. W. POEPOE.
E HIKI I NA MEA NONA NA INOA MALUNA, ke hana i ko oukou mau Palapala, e like me ka ike i loaa mai ia laua, i aoia e ka Mea Hanohano G. M. Robertson, kekahi o na Lunakanawai Kiekie, penei na Palapala:
Palapala Kauoha, Palapala noi e hooponopono i ka waiwai no ka make kauoha ole, Palapala Hoolimalima Aina, Palapala Kuai Aina, Palapala Moraki, Palapala noi e hooiaio i ka Palapala Kauoha, Palapala Hoopaa, Palapala Hoolilo Hope, Palapala Mahele Waiwai, a me na palapala o na ano a pau.
Eia no maua ma ke Alanui Kamita, e pili ana me ke Alanui Hotele, e wiki mai kakou, mai lohi, o kahi uku, he oluolu no.
Honolulu, Mei 27, 1865. 6-3m
UA MAKEMAKE ANEI OE I KA PAPA ULAULA?
UA MAKEMAKE ANEI OE I KA Papa Ulaula Makepono Loa? Ke ike nei ana oe, aia o GEORGE G. HOWE, Ke noho kuai Papa la ma kona wahi kahiko, ma Aina Hou! 7-1m
PAPA OREGONA!
KA HIKI ANA MAI NEI NO IA MALUNA o ka moku 'Cambridge,' a e kuai ia ana ma ke kumukuai haahaa loa, e GEORGE G. HOWE, ma kona wahi mau ma Aina Hou. He 100,000 kapuai papa i kahi ole ia. He 80,000 kapuai papa oa. Me na papa hele, na papa pa, a me na aaho, eono iniha ka manoanoa. He 100,000 Pili Cedera. E oluolu kakou a pau loa e kipa aku a hoolaulea me ia. 8-3t
OLELO HOOLAHA.
MA KA WAIWAI O KANAKAOLE (k.) No ka mea, ua noiia mai ka Mea Hanohano R. G. Davis, Lunakanawai o ka Aha Kiekie e Manuahi Kaaihuenui (k,) no ka hookohu ia ia i Luna Hooponopono Waiwai o Kanakaole (k,) no Honolulu, Oahu, i make aku nei: Nolaila, ua hoikeia i na kakana a pau loa, ke pili, o ka Poakahi, oia ka la 10 o Iulai, i ka hora 10 o kakahiaka, oia ka la a me ka hora i oleloia no ka hoolohe i ka oiaio o keia noi ana mai, a me na mea hoole i hoikeia, aia ma ka Hale Hookolokolo ma Honolulu, Oahu.
Wm. HUMPHREYS,
Hope Kakauolelo o ka Aha Kiekie.
Honolulu, Iune 12, 1865. 9-3t