Ke Au Okoa, Volume I, Number 14, 24 July 1865 — Page 4
KE AU OKOA.
HONOLULU, IULAI 24, 1865.
"Ua puni hoi au—a,
I ka leo o na manu."
Ma ke kulanakauhale o H * *, kahi i noho ai o kekahi wahi kanaka i kakau nui no na nupepa, a o kana hana kino maoli, he kuene na ka poe lopa; a iloko o ka M. H. 1843, he la nui hoomanao e hiki mai ana iloko o ia makahiki. Ua kalahea ia e kukulu ae na kanaka o ia kulanakauhale i ahaaina no ua la la. A i ka akoakoa ana o na Komite i waiho ia ai na hana a pau loa i kauliilii ai, aohe e nui ka hana. I kekahi mau Komite ka imi ana i na lako, i kekahi na hana lealea, i kekahi na poloai aku e hele mai i ka ahaaina, a i kekahi na leo mele, a i kekahi mau Komite elima ka noonoo ana i ka haiolelo o ka la. Elua pule mamua ae o ka hiki ana mai o ua la la, kakau aku la na Komite kaokoa i ua wahi kanaka nei, penei:
HALEHANA O NA KOMITE ELIMA,
Iulai 14, 1843.
ALOHA OE:—O makou na Komi te o waiho ia mai e noonoo me ke akahai nui, i ka mea kupono no ka haiolelo o ka la e hiki mai ana, he la hoi a kakou i manao nui ai, oiai hookahi no hoea ana mai i ka puni o ka makahiki. Ua noonoo kuhohonu, a ua kaana nui makou i ke koho ana i ka mea haiolelo, aole nae i loaa. Ma ka alawa ana ma na nupepa o na la i hala, a me keia kau a kakou e noho nei, he mau tausani paha ka nui o na kanaka e noho nei ma keia kulanakauhale, a he mau haneri hoi o lakou e kakau mau nei i na nupepa o ko kakou nei kaona alii. Ma ke kaupaona ana i na manao kuhohonu nioniolo a pau i kakau ia, o na poe kukulu manao a pau loa, ua kunipaa iho makou, me ka hooholo ana, a apono loa hoi, a ua apono pu ia mai no hoi e ka Peresidena o ua la la, o oe ka haiolelo o ka la. A ina e hiki aku keia i ou la, e oluolu oe e pane koke mai ia, no ka mea, ua ake nui loa makou e lohe i kou manao no keia mea, a ina ua kuia oe no kekahi hemahema e pili ana no ka aahu kupono ole o ua la la, e oluolu oe e hai mai ia makou, a na makou ia e waiho aku imua o ka Papa Komite o ua la la, a aohe no hoi makou e kanalua ana e hoolako mai no lakou i kou hemahema. O na mea e pili ana i ka haiolelo, aohe o makou wahi kanalua iki, oiai ua ike loa makou i kau mau kakau manao noiau, a nolaila, ke oki nei makou me ka manaolana e halawai aku keia me kou hoapono mai.
Kau mau Kauwa Haahaa Loa.
Na KOMITE ELIMA.
I ka hiki ana o ua palapala nei i ua wahi kanaka nei, heluhelu iho la ia me ka olioli nui, a huli, a huli, a huli haalele aku kahi poe he eha kauna huli ana. Ninau ae la ia i ka mea nana i lawe aku i ua palapala la, "I nahea nei ka haawi ia ana mai o keia palapala ia oe, no ka mea, o ka la umikumamalima keia?" Hai aku la ka mea nana i lawe aku ua wahi palapala nei "I nehinei, o ka poina loa no hoi ia iloko o kuu kuka, a i kuu huli ana mai nei i kuu wahi hainaka, loaa mai nei ia'u?" Huhu aku la ua wahi kanaka nei, i ka mea nana i lawe mai ka palapala, no kona hoopoina, aka, wikiwiki aku la ia i ka hopu i ka peni a me ka inika, a kakau aku la ia penei:
HOME, Iulai 15, 1843.
I NA KOMITE ELIMA,
Aloha oukou: Ma ka loaa ana mai o ka oukou palapala o ka la i nehinei, ua kau ia ae au ma ka pane poo o ka hanohano lua ole, ma ka lilo ana, ma ka oukou noonoo ana, apono ana, a hooholo ana hoi, e hai ana maloko olaila, owau ka HAIOLELO o ka la a kakou e hoomanao ai, a ma ia kau ana mai a oukou i ka puolo o ka hanohano maluna o ko'u mau hokua, ua hoohanohano loa ia au e ua puolo la. He kaumaha no paha ka ili ana aku o ua aweawe 'la maluna o ka hokua nawaliwali, aka, ma ka oukou koi hanohano ana mai ia'u, aohe ia he mea kaumaha i ko'u manao, no ka mea, ua hoomakaukau mua au, i na mahina eha i hala ae, me kuu manao lana e hooili ia mai ana no, ia hana hanohano nui ia'u, a nolaila no au i hoomakaukau mua ai i o la honua. Ua makaukau loa au, i na e kahea ia mai au e haiolelo aku i keia hora, aka, ua nele au i kahi puapuamoa a me kahi kamaa buti ole. No kahi makai mai ko'u mau wahi kamaa, me ka manao no hoi e hoomoamoa a no ua la 'la, aka, pau e i ka nahaehae, no ka hiki ana mai o kekahi poe maka hanohano, a noho loihi ma ko'u hale hookipa, a ua kono mau ia mai au e komo mau i kela la keia la, he poino keia i moe uhane ole ia e a'u. A ua olioli au i ka ike ana maloko o ka oukou palapala e hai ana, na oukou e kokua mai i ko'u hemahema ma ia ano, i mea e hao mai ai au i o'u mau wahi kamaa bo—ti e—Ke mahalo aku nei au ia oukou e na Komite elima!
Owau no ka mea i Hoohanohanoia,
B. REDINTHEISLANDS, M. P.
I ka halawai ana aku o na Komi te me na palapala, ua wikiwiki lakou i ka pane mai i kana palapala, a penei ka lakou:
HALEHANA O NA KOMI TE ELIMA,
IULAI 16, 1843.
IA B. R. Aloha oe:
Ua halawai mai makou me kau palapala o ka la inehinei, a ua ili mai maluna o makou ka hanohano nui no kou ae hemolele ana mai; ua hui no hoi makou me ka Papa, a ua waiho aku makou imua o lakou, na hemahema i olelo ia ma kau palapala, a ua hooholo ae makou na ka Papa e uku i na hemahema a pau loa. Ina oe e makemake i paa mikini lima a i hainaka lei a-i keokeo nou, e loaa no ia mau mea a pau loa ia oe. E oluolu oe e hookuu mai ia makou e komo pu aku me oe, i ke kaumaha ana no "kela poino au i moeuhane ole ai," a oia hoi ka nahaehae e ana o kou mau kamaa buti, mamua ae o ka la au i manao ai e komo. A nolaila, ke noi haahaa aku makou i kou ahonui, e kapae ae i kau hana lima, a e haawi i kou noonoo nui a pau loa, no ka haiolelo a makou e hilinai nui nei, nau e hai mai i ka moolelo kuhohonu a noiau e pili ana i ua la la.
Kau mau Kauwa Haahaa Loa,
Na KOMI TE ELIMA.
HOME, Iulai 16, 1843.
I NA KOMITE ELIMA;
Aloha oukou: Ua halawai hou mai au me ka oukou palapala o keia kakahiaka, e olelo ana, na oukou e hoolako i ko'u mau hemahema. Ke haawi aku nei au i ko'u hoomaikai ana, no ko oukou lokomaikai nui, aka, ua lako loa au ia mau hemahema a pau loa, no ka mea, ua haawi aku au i ko'u mau dala ponoi a pau loa, no ua mau hemahema la; ma keia e ike auanei oukou i ko'u manao nui, i keia mea he haiolelo ana, a me ke aloha aina, aole ma keia mea wale no, aka, ma ko'u waiho ana ae no hoi kekahi i ka'u hana lima. Mai ka la i loaa mai ai ia'u ka oukou palapala mua, ko'u haalele ana ia, a ua kahi ae no hoi au i kekahi hapa o ko'u umiumi, a hookahi hapa i koe, i kumu no'u e hilahila ai, a aohe e launa aku me kanaka a hiki mai ua la la, alaila, kahi au i kekahi hapa i koe. O keia ka laau hoopai a'u i haawi ai no'u iho. Aohe o'u hemahema i koe, ua lawa au mai ka mua a ka hope, a ke hooki nei au i ke kakau ana aku ia oukou, a e pono au e huli ae a haawi i ko'u noonoo nui no ka oukou mea hanohano i hooili mai ai maluna o'u, a na'u ia e paaua aku a hiki wale i ka la a kakou e ake nui nei e o mai ka malamalama o kona alaula. Me ko'u aloha makamae ia oukou e na Komite, a ke hoopau nei au.
Owau no ka mea i Hoohanohanoia,
B. RE DINTHEISLANDS, M. P.
Ia mau la ua pau kona ike ia ana ma kana hana lima, a ua haohao ia oia, no ka mea ua nele kahi poe i ka mea ai ole. Ua hoohuoi ia oia ma na pipa alanui, ua nalo kona mau helehelena ma na huikau ana, aole ma na makeke, aole ma na uapo, a aohe hoi ma na luana ana o ke ahiahi Poaono. "A aia ihea?" Aia no i ka hale kahi i hoopaanaau ai i ka haiolelo, e kuko ana, e lia ana i ka po a me ke ao, me ke ake nui aku, e o mai na kukuna o ka la ana i manao ai, oia ka la ona e komo mai ai i kona puapuamoa a paihi "a e hao mai ai hoi i kona mau kaamaa boti e." I ke ahiahi ae mamua o ua la la, ua ike ia aku la, e hookuku ana i kona kapa no ua la la, e nakinaki ana i kona hainaka a-i keokeo e pihi ana i ke alo o kona puliki, e hookuku ana i kona cala, e kilohi ana ia ia iho imua o ke aniani, a e hoomaamaa ana i ke kuhi ana a ka lima, a me ka pii ana o ka leo iluna a i lalo.
I ka hora ewalu oia po, hoi koke aku la ia e moe, i mea no kona helehelena e maikai ai ke ala ae ia i ke kakahiaka nui, a oluolu kupono na maka i ke ku ana aku imua o ka lehulehu. Ia ia iloko o ka hiamoe, moeuhane iho la ia, i ke kii ana mai a na Komite elima, maluna o kekehi kaa nani, a hookau aku ia ia maluna o laila. I kona hiki ana aku i ka ipuka o kona pa hale, ike aku la i ka huakai loihi, e kakali ana ia ia, a komo aku la ke kaa e lawe ana ia ia mawaena konu o ka huakai a hele aku la ka huakai, i ka hale e haiolelo ai, ike aku la no ia i ka hoihoi nui o na kanaka, i kona komo ana aku a pii iluna o ka awai. Ku ae la ka Peresidena o ka la, a haawi aku i ke anaina i ka mea haiolelo. Moeuhane iho la no hoi ia, i ka leha pono ana mai o na maka o ke anaina i kana haiolelo, me ka hulo nui mai no ka hoopiha ia o ka ahakanaka i ka hauoli nui, no kona wehewehe pololei ana aku i na mea e pili ana no ua la 'la e hoomanao ia nei. Ike aku la no hoi ia i ka pau ana o kana haiolelo, i ke kauoha ana ae o ka Peresidena o ka la e ki ia i mau pu he kanakolu kumamakahi no ka hoomaikai ana aku i ka mea haiolelo. I kona ike ana i keia ma ka moeuhane, ua lawe ia aku ia iluna o na lani ehiku o ka hanohano lua ole.
I ka pau ana o ka haiolelo, ua naue hou aku ua huakai nei, i ka lanai ahaaina, a ilala lohe aku la no keia o na leo e ulono mai ana i kona mau pepeiao, e olelo ana, "Maikai maoli ka haiolelo, ku i ka i-i ka kukulu ana o na kumu manao. I ka pau ana o ka ahaaina ua hoihoi ia aku la ia i ka hale maluna o na kaa nani; a i ke ahiahi, i ka wa a na hoku imoimo e uwiuwiki mai ana, ua kii hou ia mai keia e hele i ka ahaaina hula, i hoomalamalama ia i na ipukukui. Hele mai la na kanaka hanohano e hoomaikai ia ia nei, a hula pu aku la keia me na kaikamahine alii; a i ka hiki ana mai i ka wa e komo ai iloko o ka rumi ahaaina, kuikui lima aku la ia me kekahi kaikamahine alii hanohano loa, a inu ae la na wahine hanohano a me na kane hanohano i ko ia nei kiaha aloha, a luuluu na paia o ka rumi ahaaina no ka nui o ka hulo i ka olioli i ka ia nei haiolelo. A i ka hora ekahi o ka wanaao hoihoi ia aku la keia maluna o ke kaa lawe ukana, "ua hele a pulupe i ka ua a ke kiowao." I kona hiki ana aku i ka hale puka mai la kona ohana e halawai me ia, me ka manao lana nui, ua ukali aku ke kaua lio a me na koa hele wawae, oiai, ua hoolioli ia ka lahui o ke kulanakauhale i kana haiolelo, a o ka hoomaikai hope loa ana a ka lahui i haawi aku ai ia ia, o ka ukali ana o ka Kenela a me ko lakou mau Company koa.
Moeuhane iho la no hoi keia, i kekahi kakahiakanui ae, ike aku la no hoi keia i na keiki pai palapala ma na huina alanui a pau, e holo ana ma o a maanei, e kuai ana i ka haiolelo a ia nei. Lohe aku la no hoi keia i kekahi mea e kauoha aku ana i ka poe pai, e pai ia ka ia nei haiolelo i na hua gula, a e humuia ka buke o ua haiolelo nei me na lopi dala, a e hoolilo ia i mea heluhelu na kela ohana keia ohana, ia hanauna aku a ia hanauna aku.
I kona lohe ana i keia, o kana haiolelo o ia la 31, e pai ia ana ma na huaolelo gula, a e humu ia ana hoi me na lopi dala, aohe keia i ike i kana mea e hana ai, a no kona olioli nui, puoho mai la oia mai kona hiamoe mai, a ike iho la keia he moeuhane wale no ka! I iho la keia iloko o ia nei, "Ua oiaio keia mau mea a pau loa, no ka mea, ua ike ia mai no e ka po."
I kona ala ana ae, o ka hora ewalu ia o ke kakahiaka, kauoha ae la ia i kona wahi puali, e hoomaemae i ko laua nei wahi hale, no ka hiki ana mai o ke kaa nani, e lawe aku ia ia nei i ka Halepule, a me na Kaua Lio hoi, e ukali aku ai ia ia nei. I ke kani ana o ka hora eiwa, hoomaka iho keia i ke komo ana i kana kapa haiolelo, ana i hoomaunauna ai i kona mau wahi keneta hope loa, no ka mea ai ae, a hiki i ka hora umi, ko ia nei kii ia mai. Kakali keia a ka hora umi, aohe wahi mea a hiki mai o ke kaa. Kani ka hora umikumamakahi, aohe hiki mai, a kani ka hora umikumamalua, aole no he Puali Koa i kii mai ia ia nei, aka, kani mai la na pu, a lohe aku la keia i ka pihe a na kanaka e huro ana. Ninau iho la keia, "Owai la ka hoi ka haiolelo?" A hai ia mai la keia, "Ua pau mai nei ka haiolelo, a ua nana mai nei makou a puni ka hale, aole oe ilaila, ke kuhi nei hoi makou o oe ka haiolelo, e like me kau olelo mai, o oe, nolaila makou i miki aku nei me ka manao o oe hoi ka haiolelo, aole ka!" Huli ae la keia ma ka paia, haehae iho la keia i ua puapuamoa nei, na kamaa bo—ti kiola aku la keia iloko o ka punawai, ke koena o kona mau pono, puhi iho la keia i ke ahi. Lalau aku la keia i ka uluna, a huna iho la ia i kona poo maloko o kuono loa, a uwe ae la ia, me ka olelo:
Ua puni hoi au,
I ka leo o na manu."
A haalele aku au ia ia e kumakena ana, no ka pau loa o na wahi dala e ola ai i ka hoomaunauna i ka puapuamoa a me ke kamaa buti, a hoi mai la ia a halawai me UA PAU.
Ka ino o ka rama ma ke kino.
Ua akaka loa ke ano ino o ka rama, he nui na mea e akaka ai o ia mea. Eia kekahi, he mea ia e mainoino ai ke kino, a komo ia i ka waha, he mea ia e wela ai ka puu o ke kanaka me he ahi la, o ka mea ia e maloo mau ai; a nolaila, e hoohune loa aku auanei ke kanaka ona ia mea ino, aohe ana iki, aohe oluolu, a aohe no hoi e oluolu kona puu i ka wai maoli, aia a komo pu me ka rama, malaila e oluolu ai, aole nae e oluolu io malaila, o ka mea ia e wela hou aku ai, a paapaa loa. Nolaila ka paakiki loa o ka poe ona, aneane hiki ole ke haalele ia mea e make ai ko lakou kino a me ka uhane; a komo ka rama iloko o ka opu, kahi e waiho ai ka ai, e ino auanei ia wahi. E like me ka wela ana ma ka puu, pela no ka wela maloko o ka opu, e huipuia ka rama me ke koko, e holo pu no hoi ka rama me ke koko maloko o na aakoko a pau o ke kino; a no ka rama, ua lilo kekahi aa i iwi maoli, a hiki ole i ke koko ke holo aku ma na wahi a pau o ke kino, a ma na wahi e holo ole ai ke koko, e maeele auanei ia wahi.
Me ke koko e holo pu ai ka rama iloko o ka puuwai, a malaila e hana ino ai, maloko o ke kumu o ko ke kanaka ola. I kekahi manawa, ua lilo na pani o ka puuwai i iwi maoli, a pela no ke kania-i, ua lilo i iwi io no; a nolaila mai ka leo ha o kekahi mea ona rama, a maloko o ka puuwai, ua like ka rama me ke kepa lio, he mea ia e eha ai ka puuwai, a he mea e wikiwiki ai hoi kona pana ana; nolaila mai ka pana ikaika ma na aa a pau o ke kino, a malaila e lilo ai ka rama i kumu no na mai he nui loa e make ai. Ma ke akepaa o ke kanaka inu rama kekahi mai inoino ikaika loa; he paapu oolea kekahi, aole hiki i ke koko ke holo malaila. Ano e iho la ka lena maikai ana o ke au, a lilo ia i omaomao, a uliuli loa hoi, a nolaila, mai kekahi lenalena o ka ili a me ka maka. He pehu o ke akepaa kekahi mai pinepine loa i ka poe inu rama, ua pehu kekahi a nui loa, papalua, a papakolu hoi, i ke kaupaona ana, aole loa e emi hou a pono. He puupuu ke akepaa o kekahi poe a he mai hehe hoi ko kekahi, aneane like me ka puha mawaho o ka ili, he mai make wawe no ia, aole loa e ola.
He kakaikahi ka mea walea i ka inu rama, a loaa ole kekahi mai ma kona akepaa, o ke kumu o ka rama, he hehena mauli i kekahi manawa. Ma Amerika Huipuia, ua kukulu ia kekahi mau hale no ka poe hehena, a malaila hoi e noho ai na kahu a me ka mea nana e lapaau ia lakou. O kekahi o ua poe hehena la, ua hehena no ka lilo ana o ko lakou waiwai, a o kekahi poe no ka mai maoli, aka, o ka nui o lakou, ua lilo i hehena no ka inu i ka rama. Kokoke a like a like ka poe lilo i hehena ma ka inu i na mea ona, a me ka poe lilo pela, ma na mea e ae a pau loa. O ka nalulu hoi, he mea mau no ia i ka poe inu rama, a nolaila ua akaka ka like pu ana o ka rama me kela mea ona keia mea ona, nalulu pinepine ka poe ona a pau. Aole anei i ike ko Hawaii nei a pau mai o a o, ma ka inu ana i ka uala awaawa, i ka wela ana o ka opu; a pii mai ka wela o ke poo, wahi ka lae i ka wela a me ka eha, aneane hehena kekahi poe o lakou, kuikui aku, a kuikuiia mai hoi e like me na holoholona huhu, he kaumaha, a he mania o ke poo, he palaka, a mahope mai hiamoe loa. Oia ke ano o ka rama, oia hoi ko kela mea ona keia mea ona, he loaa pinepine ka mai ku hewa, a me ka make honua aku o ka poe ona; pouliuli ae la ka nuku, a kaili poni ke ea. Aole nae i loaa ia make i ka poe ona loa wale no, loaa no i kekahi manawa ma ka inu liilii ana, aole o ka poe ona loa wale no ke make malaila, o ka poe inu liilii, e make liilii no lakou, no ka mea, he mea pepehi kino ka lakou mea i inu ai, ua komo ka make iloko o lakou.
He nui wale na mai o ke kanaka e loaa ma ka inu ana, he nui loa hoi ke ano o na mai o ke poo, o ka umauma, o ka opu, o ka lima a me ka wawae, na mai maloko o ke kino, na mai mawaho, a nolaila, kokoke pau keia mau mai i ka loaa ma ka inu rama ana. A eia hoi kekahi mea e akaka ai, i na e loaa kekahi mai i ka poe inu rama, aole e ola wawe e like me ka poe inu ole i ka rama; he mai oolea, a paakiki loa hoi ko lakou, no ka mea, ua ho-a ia e ka rama me he ahi la. O ka rama maloko mai o ke kino, ua like me ka aila i nininiia iloko o ke ahi, he mea e lapalapa ai a wela loa, oia ka mea i ike ia ma na aina a pau e noho ana ka poe inu rama. O ka mai ahulau i holo i keia mau makahiki e noho nei a kokoke poai wale ka honua, ua loaa pinepine ia mai i ka poe inu rama, aneane pau ka poe ona ma ke kau wahi, no ia mea, a kakaikahi loa ka mea inu ole i na mea ona, a make ma ia mai. Ua akaka i na kahuna lapaau a pau, mai kela welau a keia welau o ka honua, aole e ola ka poe ona i ka lapaau ana e like me ka poe haalele i na mea ona, a loaa ka mai ikaika i ka poe ona, make no ka nui, aole loa e pakele.
Nolaila, he ano ole ka lapaau ana ia lakou, no ka mea, ua oi aku ka ikaika o ka rama e mahuahua ai ka mai, o ka rama, aole ia he mea hanai i ke kino e like me ka ai maoli; aole e huipuia me ka ai a lilo i io no ke kino, he mea hana ino wale no ia maloko o ke kino, aohe ia he mea e oluolu ai, aole oluolu ka poe inu i na mea ona, e like me ka poe i hoopale loa ia mau mea, aohe ia he mea e ikaika ai ke kino ke hana. O ka ikaika i loaa mai ma ka rama, he mea helelei koke no ia, a o ka hopena maopopo, o ka nawaliwali, oia ka mea mau i ka poe ona; o lakou ka poe hele kulanalana, o lakou ka poe lulu i ka hana mama. Pau koke ko lakou ui ana, hikiwawe loa ka elemakule ana, a hikiwawe no hoi ka make ana.
He mea ka rama e ino ai ko loko a pau o ke kino a me ko waho no hoi, o na maka o ka mea inu rama, he upehupehu manawa, o ka ihu, o ka lae a me na papalina, he ulaula opikapika, me he mea pa wela la i ke ahi. O ka hele ana nae ka mea hilu loa, nana'ku no hoi kakou, hikaka ka hele ana, he aka wale no ia no ke ino o ka hana a ka rama. Ua kau mai ke Akua i na hoailona o ke ano ino o ka rama mawaho o ke kino, i ike, a makau hoi kakou. Auwe ke kanaka kue i ke Akua, a inu hoi i ka rama, i mea e lealea ai kona kino. JOSEPH KAUHEMA.
Waikiki-waena, Oahu, Iulai 17, 1865.
Le ta no Kaleponi mai.
E KE AU OKOA E;—Aloha oe:
Ua hiki mai kau alele ma Califonia nei, i ka la 18 o June, M. H. 1865. Eha ko lakou nui a me na kamaaina eha, oia hoi ka Nupepa Kuokoa, ke kamaaina hoi nana i huehue mai ke kai anu o Paniolo, a i alo ia mai hoi na hau anu o Kaleponi, a me ke kula loa o Lokolewa, i kuu wa e noho ana malaila. A i ko'u wehe ana ae a hemo ka wahi owaho, aia hoi, halawai mua iho 'la ko'u mau kii onohi maka, me ka mea nona ka inoa maluna (KE AU OKOA) a nana iho la wau ma kona mau aoao, aia hoi, he Nupepa no ke Aupuni. I iho 'la wau, lai, lai maoli no! a manao iho la au ma ou la e hiki ai ka'u wahi ukana makamae, oia hoi keia malalo nei.
Make ma Ja cksonville, Oregon, o George Bunkar, o Wahiawa kona inoa maoli, he inoa haole kela mau inoa kumu, o kona inoa wale no nae ia a makou e hea ai i kona wa e ola ana. A no ko'u manao hoi, ke ola mai nei no paha kona nui ma ka aina hanau, nolaila, ke kau nei au i kona inoa a ka makua, o Wahiawa. He Ekalesia mua ia no ka Berita a Rev. L. Kamika, ma Kaumakapili, o kona mau makahiki me he la ua hiki i ke kanaono, ke kuhihewa ole au, o ka pau loa keia o na kanaka makua, o ko makou alo pu ana ina pilikia o keia aina malihini; he lolo ma ka aoao akau kona mai i make ai, oiai oia e hoonoho ana i ka ukana ma ka hale kuai o Wade a me Baranbury, a he hapa hora kona hana ana, aia hoi, haule ihola o G. B. Wahiawa ilalo, no ka hikiwawe loa o keia mai kuhewa, ua pau koke kona kamailio ana mai, mailuna a na wawae kona lolo, aole ia i komo ai iki ina la 8, a make wale ia ma ka la 9 o June M. H. 1865. Ua noho iho makou me ka u i ke aloha ia ia. O ke kumu i lono ia mai ai keia make, he leta no na kekahi o ko makou hoa aloha, oia o James A. Alapai. E aloha auanei. Me ka mahalo.
Daniela Mason.
Henley, Siskiyou, Cal. June 22, 1865.
Ua oleloia, ua nui na kanaka Hawaii e noho nei ma Califonia.
Ka make ana o Z. Puakea, ka wahine mare a A. W. B. Nahakualii.
E KE AU OKOA E; Aloha oe:
Ka uwila hikiwawe i ka holo ma kela wahi keia wahi o ke Aupuni Hawaii a me na wahi e ae. E hiki ia oe ke hai aku, i ike mai ai na makamaka ponoi a pau o ka'u wahine, a me ka poe e uwe aloha mai ana ia ia mai Hawaii a Kauai.
Ma ka la 1 o Iune, M. H. 1865, make aku la o Z. Puakea, ka'u wahine mare i aloha nui ia, iloko hoi o ko maua mau makahiki he 11, me 6 malama, me 7 la o ko maua noho oluolu ana me ke aloha. Aole ona mai, aole hoi he nawaliwali a make aku la. A ua make hoi oia mahope o ka pau ana o ka makou paina ahiahi ana, o ka la i haiia ae nei maluna.
Maanei hoi, e hoakaka aku no au i ke ano o kona make ana, no ka mea, mahope o ka napoo ana o ka la, olelo mai la oia e hoomoa i kole no makou, a ua hoomoa koke ia no ke kofe ia manawa. Pane hou mai no hoi kela ia'u e hoomoa i kekahi mau hua moa, a ua hoomoa ia no ia manawa. A makaukau ia mau mea, o ko makou paina iho la no ia, a oia no hoi ka hora 7 o ke ahiahi.
A pau ka paina ana, ua inu ia ke kofe mahope iho, e like me ka mea mau. Pau ae la keia mau mea, hooluana wale iho la no makou, i waiho maikai aku ai na mea i hookomoia maloko. Mahope iho oia wa, ua heluhelu aku au me ke kamailio aku i na mea hou i hoopuka ia e ka nupepa Kuokoa o ia la, no na mea hou o na aina e kaua mai nei. Iloko oia wa a'u e kamailio ana me ka maikai, ua ike ia'ku na hou wahi e hoopulu ana i kona kino holookoa; a hooki iho la au i ke kamailio ana no na mea hou, a pane aku la au me ke kaumaha, "E, e make ana ka oe, ano." Ia manawa, pane mai la oia me ka leo oluolu maikai, me ka ninau mai, "Ke aha la la?" Olelo aku la au me ke kaumaha o ko'u naau ia manawa, "O ka hou wai i hoopuluia i kou kino, ua like loa ia me ka wai hou o ke kanaka e make ana." Ma ia manawa, ua noi mai oia a'u i ke kawele, a haawi aku la au, a kawele iho la kela ia ia iho, me ke noi mai hoi ia'u e kawele aku ma ke kua, a kawele aku la au.
Iloko o ia manawa a maua e kamailio ana, ua ninau mai kekahi o ko maua mau kaikaina, oia hoi o Kapaki, mai ka hale kahuumu mai, o ka lakou hana he kupa puaa, me ka manao ina e moa, e paina hou no makou, me ka manao no hoi aole e loaa ana i keia pilikia kuloko. Ia manawa a maua e hamumumu ana, ninau mai la o Kapaki, i ka maua mea e kamailio ana, a hai aku la au ia ia, e olelo ana au ia ia nei, (Puakea,) e make ana keia ano. Puka hou aku la o Kapaki, e hele hou ana no i ka hale kahuumu no ka minute hookahi, me ka hai aku i na wahine, a me kekahi o ko maua mau kaikaina, no kuu olelo ana aku, e make ana o Z. Puakea A puiwa koke ae la lakou, me ka hooiaio ole nae i ka'u mau olelo. Ia lakou nae i hiki mai ai, pane aku la au ia lakou, "Ua hala aku nei keia, ua haalele mai nei ia kakou."
I ka wa nae a Kapaki i puka aku ai, pane mai la o Z. Puakea ia'u me ka oluolu maikai, me ke aloha mai, "Aloha oe a me na keiki a kaua." A moe iho la oia i ka hiamoe make, nolaila, ua haku wau i kela wahi kanikau malalo iho nei nona.
Aloha oe e Z. Puakea,
Kuu hoa hoomanawanui o keia wahi,
Ua hala aku nei oe,
Ma ka la mua o Iune,
Ma ka hora umi o ka po,
Ua manuahi aku nei ka Uhane Hemolele ia oe,
Aia paha oe i ka pae opua kiikii,
Iluna o ke ao eleele la o loko aku,
Ike aku la oe i ka Hiwahiwa Hemolele o na lani kiekie loa,
A me kona mau kini he nui wale,
Na kini hiki ole ke helu aku,
Ke kilohi la paha oe i Kealohilani,
Ke makaikai la paha oe ia Hanakewa,
Ke wawa wale nei no na keiki a kaua,
Na luhi o kaua o keia noho ana,
Pau kou luhi ana ia lakou,
Hoomaha oe, a kuu ka luhi,
Na ka Uhane Hemolele e hoomaikai ia oe,
He Hemolele loa ke kanawai ola nou.
Aloha oe e Z. Puakea, kuu wahine,
Kuu hoa hoomanawanui o kela wahi,
Ua hala aku nei oe,
I ke alanui hiki ole ke hoi hou mai,
Pau kou ike ana i na kini,
Lehu o keia noho ana a kaua,
Pau no hoi kou ike ana,
I na kiowai lepo o keia ao,
Auau aku oe i na kiowai,
O ka wai lani a ka Hemolele,
Kahi a kaua i iini ai e ike,
Kahi hoi a kaua i luhi ai,
Iloko o na makahiki ehiku,
A me na malama he umi,
Kahi hoi a kaua e kuka nui ai,
I ke ao a me ka po o ka Hooilo,
Pau kou luhi i ka po a me ke ao,
Hoomaha oe, a kuu ka luhi,
Na ka Uhane Hemolele e hoomaikai ia oe,
He Hemolele ke kanawai ola nou.
Aloha oe e Z. P. Nahakualii, kuu wahine,
Kuu hoa hoomanawanui o keia wahi,
Kuu hoa ohumu o na hana ike ole ia,
Kuu hoa kuka o na hana huna a ka po,
O kauaa wale no kai luhi a ike,
A elua no hoi kaua la,
A o lakou nei ae nei hoi,
A o na keiki pu a kaua kekahi,
Pau kou lohe ana i ko lakou leo,
Pau hoi kou leo kahea ia lakou,
Hoomaha oe, a kuu ka luhi,
Na ka Uhane Hemolele e hoopomaikai la oe,
He Hemolele loa ke kanawai ola nou.
Aloha oe e Z. Puakea, kuu wahine,
I ka uwahi moe ipo aloha,
Aloha kuu wahine i ka pali ku,
Pali kahea mai a Kalalau—e,
Homai i ala no'u,
Hehi kapuai moe ipo aloha,
Eia au la ka maka o ke aloha,
O oe paha ia i oili pulelo ao la,
I ka maka o ka Hemolele,
Nau paha i hehi ae la,
Ke kiko waena o na lani kiekie loa,
Nakolo i ka mole paa o ka honua,
Lohe aku la o Wakea laua o Papanuihanaumoku,
Moku ka lani, kaawale ka honua,
Kaawale ia ka Hemolele o ka lani,
Hoomaha oe, a kuu ka luhi,
Na ka Uhane Hemolele e hoopomaikai ia oe,
He Hemolele ke kanawai ola nou.
Aloha oe e Z. Puakea, kuu wahine,
Kuu hoa ohumu a kuka hoi,
O na hana makamae a ka pono,
Ka waiwai laha ole a kaua i luhi ai,
O kaua wale no kai luhi, a ike,
A elua no hoi laua 'la,
A o lakou nei ae nei hoi,
A o na keiki pu a kaua kekahi,
Na lei mae ole o kaua o keia noho ana,
Pau kou lohe ana i ko lakou leo,
Pau hoi kou leo kahea ia lakou,
Hoomaha oe, a kuu ka luhi,
Na ka Uhane Hemolele e hoopomaikai ia oe,
He Hemolele ke kanawai ola nou.
A. W. B. NAHAKUALII.
Kahawali, Honolulu, Iulai 18, 1865.
NA LUNA O KEIA PEPA.
EIA IHO NA INOA O KA POE MA KELA wahi keia wahi i hookohuia i poe Luna o KE AU OKOA. Me lakou nei e hooponopono ai na makamaka lawe nupepa no ka uku o ka pepa, a me ko na Olelo Hoolaha.
HAWAII— J. H. Coney, Hilo. D. H. Hitchcock, Hilo. L. Kaina, Puna. W. T. Martin, Kau. C. N. Spencer, ". J. G. Hoapili, Kona Hema. P. Cummings, ". J. Z Waiau, Kona Akau. J. H. Kamalo, ". G. K. Lindsay, Kohala. J. Naiapaakai, ". S. P. Koko, Hamakua.
MAUI—A. M. Kahalewai, Lahaina. P. H. Treadway, ". W. Ap Jones, ". E. Saffrey, Honuaula. C. K. Kakani, Kaupo. John Rae, Hana. W. P. Kahale, Wailuku. W. G. Needham, Makawao. T. W. Everett, ".
MOLOKAI—Mr. Meyers.
OAHU—J. P. E. Kahaleaahu, Ewa & Waianae. J. M. Kalanipoo, Waialua & Koolauloa. J. W. Kea, Koolaupoko.
KAUAI— T. H. Marshall, Lihue. S. Kamahalo, ". J. S. Low, Hanalei. H. J. Wana, ". G. W. Lilikalani, Koloa. J. Kauai, Waimea.
HALE KUAI HOU!
ME NA LOLE HOU!
UA WEHE AE NEI KA MEA NONA KA INOA malalo nei, he Hoa Kuai Oluolu no oukou i na la i kunewa hope ae nei, e like me ka Oluolu a'u i Hookipa ai ia Oukou, ma ka Hale Kuai o Painapa; pela no ka'u e hana aku ai ia oukou. Aia ko'u Hale Kuai ma ke Alanui Papu, e kokoke ana i ke kihi o ke Alanui Kalepa a me ke Alanui Papu. Ua lako wau i na Lole Maikai, Na Kamaa Wahine, Na Kamaa Kamalii, A ME na LOLE o kela ano keia ano, no ke kumukuai Makepono Loa! C. F. PFLUGER. (12-3m)
UA MAKEMAKE ANEI OE I KA PAPA ULAULA?
UA MAKEMAKE ANEI OE I KA Papa Ulaula Makepono Loa! Ke ike nei anei oe, aia o GEORGE G. HOWE, Ke noho kuai Papa la ma kona wahi kahiko, ma Aina Hou! 7-3m
PAPA O REGONA!
KA HIKI ANA MAI NEI NO IA MALUNA o ka moku 'Cambridge,' a e kuai ia ana ma ke kumukuai haahaa loa, e GEORGE G. HOWE, ma kona wahi mau ma Aina Hou, He 100,000 kapuai papa i kahi ole ia. He 80,000 kapuai papa oa. Me na papa hele, na papa pa, a me na aaho, eono iniha ka manoanoa. He 100,000 Pili Cedera. E oluolu kakou a pau loa e kipa aku a hoolaulea me ia. 8-3m
Hale Kuai o Ake!!
E O'U MAU MAKAMAKA NANA AU I HOOLAUNA mai i na wa i kunewa hope ae nei, ke kalahea aku nei ia, me ka hai aku ua makaukau ia e hoolako aku ia oukou i na mea a pau a ko oukou mau puuwai e kaunu ai. Ka lole o na ano a pau, ka Lilina ume naau, ka Pahoehoe uwi lua, na lole Poni, Kalakoa, a me ka Puahau o Maleka. Ko kane hoi, ke Paina, ke Kuila, a me na mea a pau a na boy o Hawaii nei e haaheo ai. Ua hiki mai nei he mau Kihei Papamu Huluhulu nui. E KOMO, E WAE NO OUKOU IHO. 1-tf.
J. L. Nailiili, & A. W. B. Nahakualii,
LOIO.
E IKE AUANEI NA MEA A PAU, O NA mea nona na inoa maluna, he mau Loio laua, a ua makaukau laua e kokua i ka poe i hoopiiia, a me ka poe hoopii no kela hewa keia hewa o lakou. A he hiki loa no hoi i ua mau Loio nei ke hana i na palapala hoopii o kela ano keia ano, a me na palapala kuai, palapala hoolimalima, palapala hoopaa, na olelo aelike a pau o kela ano keia ano, a me na palapala hoohui a pau, a me kela ano keia ano e ae o na palapala oihana, a me na palapala kupono a pau i ke Kanawai. E kakauia no me ka maikai loa na palapala. E loaa no maua, a o kekahi paha o maua ia oukou, ma HALEOLA, i Honolulu, Oahu, a i ole ia, ma Keei paha, i Kona Hema, Hawaii. E ninau no ia laua no ka uku. Honolulu, Oahu, Apr. 24, 1865. 1-tf
HUA KUKUI! HUA KUKUI!!
E IKE AUANEI NA MEA A PAU LOA O ke kuaaina, owau o ka mea nona ka inoa malalo iho nei, he hoa aloha no oukou no na kau i hala ae nei, ma ke kuai Pepeiao Laau ana. Ua hala aku la ia kikina, he AU HOU keia, a ke kahea aku nei au, e kuai no au i na HUA KUKUI i kalua ia a moa, a aila, e ki-ke ia ka iwi a pau, a o ka IO wale no ke lawe mai, e hoomaemae i ka la a maloo maikai. A e haawi no wau EKOLU DALA ME HAPLUA ($3.50) no ka barela hookahi. I ka poe e imi ana i keia, a lawe mai, e loaa no wau ia lakou ma ka Halepohaku o M. Kekuanaoa, ma AIENUI. E WIKI, MAI KAULUA! CHUNG HOON & Co. Aienui, Honolulu, Mei 1, 1865. 2-3m
OLELO HOOLAHA.
UA HOOPII MAI O KAMIKI (W.,) KUE I kana kane mare, ia Apanihina (Pake,) no Kaumakapili, Oahu, mamua, e hooki i ko laua mare ana, no ka nalowale ana no na makahiki ekolu o ua Apanihina (Pake) nei ma ka aina e, aole i lohe hou ia mai. E hanaia keia hoopii imua o ka Mea Hanohano R. G. DAVIS, kekahi Lunakanawai o ka Aha Kiekie, ma ka la 8 o Sepatemaba, i ka hora 10 o kakahiaka, aia ma ka Hale Hookolokolo ma Honolulu, Oahu. WM. HUMPHREYS, Hope Kakauolelo o ka Aha Kiekie. Honolulu, Mei 8, 1865. 3-4m
J. KAILIAHUKEA & G. W. POEPOE.
E HIKI I NA MEA NONA NA INOA MALUNA, ke hana i ko oukou mau Palapala, e like me ka ike i loaa mai ia laua, i aoia e ka Mea Hanohano G. M. Robertson, kekahi o na Lunakanawai Kiekie, penei na Palapala:Palapala Kauoha, Palapala noi e hooponopono i ka waiwai no ka make kauoha ole, Palapala Hoolimalima Aina, Palapala Kuai Aina, Palapala Moraki, Palapala noi e hooiaio i ka Palapala Kauoha, Palapala Hoopaa, Palapala Hoolilo Hope, Palapala Mahele Waiwai, a me na palapala o na ano a pau.Eia no maua ma ke Alanui Kamita, e pili ana me ke Alanui Hotele, e wiki mai kakou, mai lohi, o kahi uku, he oluolu no. Honolulu, Mei 27, 1865. 6-3m
OLELO HOOLAHA.
UA MAKAUKAU KO OUKOU HOA ALOHA, ka mea nona ka inoa malalo nei, e kuai aku me oukou e na kupa Hawaii, i na lole a pau e kupono ana no na kane, na wahine a me na keiki, ma ke kumukuai haahaa loa. Aia ko'u Hale Kuai ma ke Alanui Maunakea, ma keia aoao aku o ka pa o Kaaione. E hele mai, a e nana no oukou iho. WILAMA, (W. RYNA.) Honolulu, Mei 13, 1865. 4-3m