Ke Au Okoa, Volume I, Number 15, 31 July 1865 — Page 4
KE AU OKOA.
HONOLULU, IULAI 31, 1865.
ENOKA.
[He wahi Kaao no Mahomeda, i unuhiia noloko mai o ka olelo Arabia.]
O Enoka, oia ke keiki a Iari da, ke keiki a Malalela, aka, ua kapaia kekahi inoa ona o Iderisa, (imi naauao,) no kona huli ana iloko e na buke hemolele, na buke hoi a ke Akua i hoike mai ai ia Adamu, e laa me na buke a Gaberiela i lawe mai ai ia ia mai ka lani mai. No kona hoopono a haipule hoi, ua hookohu aku a poni aku hoi ke Akua ia ia e lilo i kaula nona, a ua hoouna ia oia e paipai aku i ka mamo o Kaina; no ka mea, ua hoolilo aku lakou i na kino nunui a ikaika hoi a ke Akua i haawi mai ai ia lakou ma ka hana hewa a me ka aea wale. Hooikaika mau aku la o Enoka ia lakou e hoonioniolo ai i ko lakou noho ana, a no ko lakou huhu, ua unuhi pinepine oia i kona pahikaua e palekana ai kona ola. Oia no ka mea mua nana i kaua no ke Akua, ka mea mua hoi nana i hana ka mahiki kaupaona, i ole e epa na kanaka ma ke kuai ana, ka mea mua nana i humuhumu i na lole aahu a e kakau hoi me ka hulu. Ake nui no o Enoka e komo iloko o Paradise, aole nae oia i anoi nui e make, no ka mea, ua makemake oia e hana i ka pono a me na hana maikai ma ka honua, a ke ole kona haiolelo ana a me kona pahikaua, ua piha no a hu ka honua i ka hewa a na mamo a Kaina. Hoouna aku la ke Akua i ka Anela o ka Make ia ia, ma ke ano he wahine puupaa ui a nani loa hoi, i mea e hoao ia ia, a e hoomaopopo hoi ina he kanaka kupono oia e loaa aku ai i ka haawina nui i loaa ole mamua i kekahi kanaka.
"E hele pu kaua," wahi a ka anela i hoano e ia, "A e hana no paha oe i kekahi mea e hooluolu aku ai i ke Akua. Ua kailiia aku nei kuu wahi kaikaina pokii i kekahi o na mamo a Kaina i aloha ole i ke Akua, a ua hoopaahaoia oia ma ke Komohana lilo loa! E kakai iho oe i kou pahikaua, a e kokua mai ia'u e hookuu ia ia. "
Kakai iho la o Enoka i kona pahikaua, a lalau aku la i kana kakaka a me ka newa, na mea hoi nana i luku aku i na lalahi he lehulehu o ka poe enemi, a hahai aku la oia i ke kaikamahine puupaa, mai ke kakahiakanui a ahiahi loa, ma na wahi neoneo a aa hoi, a iloko o ka iu wela o ka la, aole nae oia i pane iki aku, aole hoi i alawa ae i kona mau maka e nana ia ia. A kau mai la ka wa ahiahi molehulehu, kukulu iho la ke kaikamahine i halelole kahi e hiamoe ai, aka, moe iho la o Enoka mawaho ae o ka ipuka komo, maluna o ka lepo i oolea loa i na iliili. Koi aku la ke kaikamahine ia ia e moe iloko o ka halelole, aka, pane aku la ia, "Ina he mea ai kau, e haawi mai na'u." Kuhikuhi aku la ia i kekahi hipa e auwana hele ana ma ka nahelehele, aole nae he kahu, a pane aku la ia, "E aho no ka noho pololi, aohe o ka aihue, no ka mea, no hai no kela hipa."
I la ae, hele hou aku no laua, a e like no ka hele ana me ka la mamua iho, o Enoka e ukali ana i ke kaikamahine, aole nae oia i hoohalahala a kaniuhu, oiai nae hoi ua aneane ia e poniuniu loa i ka pololi a me ka makewai. A kokoke aku la ka la e napoo iho, loaa iho la ia laua he huewai e waiho ana ma ka lepo. Hapai ae la ke kaikamahine i ua huewai nei, a hemo i ke pani, kono ikaika aku la oia ia Enoka e inu, aka, hoole aku la ia me ka i aku, "Ua haule paha keia i kekahi kanaka kulia ole; malama paha e hoi hou mai ia e huli."
Ia po iho no, hoowalewale loa aku ke kaikamahine ia Enoka e komo iloko o ka halelole e hiamoe ai, aole nae i puni iki o Enoka i kona mau nanaina maikai. Ia manawa no, hookahe aku la ke Akua i ka wai huihui ma ka wawae o Enoka, i wai nona e inu ai, a kupu mai la hoi mailoko mai o ka honua he laau piku, e pipio ana na lala i ka nui loa o na hua, a o kana ai no ia. Nonoi aku la o Enoka i ke kaikamahine e ai a e inu, a pee aku la oia mahope o ke kumu laau, e kali ana i ke kaikamahine e hele ae e ai a e hoi ae iloko o ka halelole. Kakali iho la ia a liuliu loa, aole nae i hele iki aku ke kaikamahine. Nolaila, hele aku la ia a ka ipuka o ka halelole, a ninau aku la, "Owai anei oe, e ke kaikamahine kupanaha? O ka lua no ia o na la aole oe i komo iki aku i ka ai, aole hoi i inu i ka wai, a i keia manawa hoi ua makemake ole oe i keia mau mea e ikaika ai i ke kino, oiai nae ua hoolako ano e ia mai kaua e ke Akua i ka ai a me ka wai; aka nae hoi, ua nani a koii no oe, me he pua rose la i hoope ia i ke kehau o na kakahiaka lailai o ke kau, a ua nui maikai a uhekeheke hoi kou kino, e like me ka mahina i ka umikumamalima o kona mau po." Pane aku la ia, i aku la, "Owau no ka Anela o ka Make; na ke Akua no au i hoouna mai ai e hoao aku ia oe. Ua lanakila no oe; nolaila, e noi aku no, a o na mea a pau au e noi aku ai, e loaa no ia oe."
"Ina o oe ka Anela o ka Make, e lawe aku oe i kuu uhane."
"He mea awahia ka make; no ke aha la oe e ake nei e lawe ia aku kou uhane?"
"E pule aku no au i ke Akua e hooala hou mai ia'u, i mea, aia a hala ae na weliweli o ka luakupapau, e hana aku au i ka hana a ke me ka ikaika loa a me ke kanalua ole."
"Pehea, ua makemake anei oe e palua kou make ana? Aole no i hiki mai kou manawa; aka nae, e pule aku no i ke Akua, a na'u no e hooko iho i kana mau kauoha."
Pule aku la o Enoka, penei:—
"E ka Haku, e ae aku i ka Anela o ka Make e lawe aku i kuu ola; aka nae, e hoola koke hou mai ia'u. Aole anei o oe ka Mea Mana Loa a me ka lokomaikai loa?"
Kauohaia'ku la ka Anela o ka Make e lawe aku i ka uhane o Enoka, a ua lawe ia; a liuliu iki, ua hoihoi hou aku ia ia. I ke komo hou ia ana o ka uhane iloko o Enoka, nonoi aku la oia i ka Anela e hoike aku ia ia i Gehena, i mea e hiki ai ia ia ke hai aku i ka poe hewa i ke ano weliweli loa a eehia hoi o ia wahi. Kai aku la ka Anela ia Enoka i o Malika la; oia ke kiai o Gehena, a apo aku la ia ia ia, e lalelale ana e kiola kawalawala ia ia iloko o ka luameki o ka poe auwana, a ia manawa lohe aku la ia i kekahi leo e pa-e mai ana mai ka lani mai, me ka i iho,
"E Malika e, e makaala! Mai hoopilikia aku i kuu kaula o Enoka, aka, e hoikeike aku oe ia ia i na mea weliweli aiwaiwa o kou aupuni."
Alaila, kau aku la o Malika ia Enoka maluna o kekahi pa, oia hoi ka pa i hookaawale aku ai ia Gehena mai kahi aku o ka poe i ae ole ia e komo iloko o ka lani, aole hoi i hoahewaia e kiola ia iloko o Gehena. Ma ia wahi, ike aku la ia i na kopiana o na ano a pau a me na moonihoawa e ae he nui loa, na okooko ahi enaena loa, na ipu nui o ka wai wela lapalapa, o na laau e hua ana i ka hua kuku, na muliwai o ke koko a me na mea nenelu pilau, ua kaulahao enaena ula, na aahu i hamo ia i ke k-a, a me na mea hoeha e ae he nui wale i hoomakaukau ia e hoomainoino aku a e hoopai aku i ka pae hewa, a nui loa iho la kona makau i awili pu ia me ka menemene; nolaila, koi aku oia ia Malika e hoihoi aku ia ia ma ka lima o ka Anela o ka Make, no ka mea, ua eehia kona naau aloha i ke kaniuhu a me ka pakaawili ana o ka poe hewa iloko o ko lakou hoopai ana, no na ino a lakou i hana ai, oiai lakou e noho ana ma ka honua.
Nonoi hou aku la o Enoka i ka Anela, e ae aku ia ia e makaikai ia Paradise. Alakai aku la ka Anela ia ia a imua o ka ipuka, kahi a Ridewana e kiai mau ai, aole nae oia i ae aku ia Enoka e komo aku iloko. Nolaila, kauoha aku la ke Akua i ka laau o Tuba ka inoa, i kanuia iwaenakonu o Paradise, e pipio aku i kona mau lala a kela aoao o ka pa; o kona lalau aku no ia, a ma ia ano ua lawe ia oia iloko o Paradise, aole nae i ike aku o Ridewana. Ua makemake ole ka Anela o ka Make e komo ola aku o Enoka iloko o Paradise, a keakea aku la oia, aka, olelo aku la ke Akua, i aku la, "Ua manao anei oe e palua ka hailuku ana o Enoka?"
A ma ia ano no i komo ola aku ai o I derisa iloko o Paradise, a ua aeia oia e ka Mea Lokomaikai Loa e noho mau loa malaila, oiai nae ua ku e no ka Anela o ka Make laua me Ridewana. +
G. W. M*.
Kamanuwai, Kaumakapili, Iulai 26, 1865.
+ Iloko o ka Buke Hemolele o ka poe Mahomeda, ua oleloia, ua lawe ola ia eiwa mau mea iloko o ka lani, oia hoi o Enoka, Mesia, Eliasa, Eliezera ke kauwa o Aberahama, ke kauwa a ka Moi o Kuka, Kirama ke kauwa a Moi o Taire, o Iaabeza, o Seraka ke kaikamahine a Asehera, a me Biteja ke kaikamahine a Parao.
No na wahi a na'Lii e makemake ai e noho i ka wa kahiko ma ka Mopuni o Oahu nei.
E KE AU OKOA;—Aloha oe:
He mea hiki ia oe e ka Luna Hooponopono a me a'u ke halawai hou kaua iloko o keia wahi kukulu manao ana, ke oluolu hoi oe e hookomo iho i keia wahi lei pua pikake o ka Hooilo, a nau hoi ia e ahai hele aku ma keia mau la e ulili mau nei, a e hoolawa aku hoi i lawa ka makemake o ka poe hooipo o ko'u one hanau nei, a me na kuaua anu o ka Hooilo.
He mea nui no hoi keia na kakou e kui iho ai i na la kulolia o keia mau la e ani kapakahi hele nei o ka Makalii, olu no ka puuwai o ka aoao oolea a me ka aoao palupalu, lea no ka hooipo i ka nahele o Halemano, pukukui lua i ke kaunu o Moeawa, hoomano i ke ano e Mano, i upepe moani i ka hanu nae o ka pua o ka Hala.
He nui na wahi e noho ai na'Lii i ka wa kahiko, a e makemake ai hoi lakou no ke kupono o ka noho ana a me ke kupono ole, ma na wahi kupono nae e oluolu maikai ai ka noho ana o ke kino, malaila ka lana o ka manao a me ka pau o ka makemake. Ua ike wale paha oukou e ka poe kahiko i kahi a na'Lii i makemake nui ai e ku ko lakou mau hale, ua lohe wale ia a ua oleloia e ka poe i hala e aku o ia wa, aka, ua ike iki no hoi au i kekahi kahua hale kahiko o na'Lii i ka wa kahiko.
Aia ma Kailua, Koolaupoko, Oahu, he wahi hoi i kaulana o Alele, ua makemake nui ia e kekahi Alii o Peleioholani, ua noho oia ma ia wahi no ka maikai a me ka oluolu o ka ea o ka makani, a no ke aheahe puainawele a ka makani he Kaiaulu. Malaila no i ku ai kona hale maikai i ka wa kahiko, makemake nui ia no ka aina hala ole, he i-a no, i Kawainui a me Kaelepulu, poha no ka wai o ka apua i ua wahi Peleiholani nei, ai no i ke awa momona o Kawainui, a me na oopu moleua'u o Kaelepulu. E kapae ae kakou, ua hala aku la ia, a e huli hou ae kakou e nana no kahi hou aku a ua Alii la e noho ai.
Aia ma ka Lae o Kawaihoa, kahi i kapaia ia o Keawahili, malaila kahi i ku ai ka hale nui maikai no Kamehameha, ua makemake nui o ia ma ia wahi, he wahi kupono ole no hoi keia i ka manao o kekahi poe Alii, he kula panoa i ka la o ka Makalii, aohe hoi e hihi he wahi i makemake ia, a o na ana e momona ae no o Maunalua, ola no ka noho ana o ua wahi Kamehameha nei, ke mau nei no ka nini o kona kahuahale. E kapae aku kakou ia, ua hala aku la ia mau pono, e imi hou aku kakou i ua pono hou.
Aia ma Wailupe, he wahi e kapaia nei ka inoa o Kauoha, aia nae ia wahi ma ka aoao hikina o ka pali, he okoa aku hoi ka palena o o Papaalaea, e kaawale aku ai o Niu, a malalo mai hoi keia o ka hookui'na pa, ua kukuluia kekahi mau hale nui no kekahi mau Alii no Kapueo a me Kepoonui, ua makemake loa keia mau Alii ia wahi, no ka oluolu maikai o ka makani he Malualua, o kahi aholehole kokala kuku ae no o Wailupe, a me ka uala punapuna ae no o Kamanuena, kukulu ka la ihi a ka ua Holio i ua mau wahi elemakule nei, he heiau nui no e waiho ana ia wahi. E kukaa aku hoi kakou ua hala ia mahope, a e huli hou aku na maka e nana i ua wahi hou aku a na'lii e makemake iho ai e noho.
Aia ma ka aoao Komohana o Wailupe, he wahi e kapaia ana ka inoa o Kaualua, he kiowai nui malaila i makemake nui ia e na'lii o ka wa kahiko, ua aloha no hoi lakou ia kiowai, ua nui ka makemake o na'lii no ka olu o ka wai i ke awakea ke auau aku, ua like ia me he wai la no na kuahiwi ka huihui maeele i ka nui ili o Kaipoahi, he wahi waiho rama oloko o keia kiowai no na'lii, waiho no ka rama iloko o ke kiowai a hiki i ka manawa e makemake ai na'lii e inu, kii mai no, aia no e waiho ana, he nalowale ole hoi ka poe e manao ana e hana kolohe ma keia kiowai o Punakaualua, ua ike ia ma ke kua o ka mea hana kolohe, e kau ana ka hauone keokeo ma ke kua, aia ua mea kolohe nei. E hoalu iho kakou ilalo, a e kipa hou aku no ma o.
Aia ma Waialae, he wahi i kapaia ka inoa o Kaluaonou, he wahi hoi keia i makemake nuiia e na'lii, no ka oluolu nahenahe makalii o ka makani e hue ana i ka lau o ka niu, ua kukulu ia he wahi hale maikai no na'lii, i wahi hoi e hooluana iho ai na puuwai o na poe Alii i hala e aku i ka make, o ka wai ae no o ka niu-haohao a me ka io palupalu, a o kahi poi kai mai no o Waialae, miki ke au i hala ae. A hoeu ae kakou a haele imua, malia o loaa aku ia kakou na'lii i ka malu o ke Kou o Waikiki.
Aia hoi ma Waikiki-kai he wahi i kapaia ka inoa o Ulukou, ua makemake nui ia o Ulukou e na'lii i ka wa kahiko, i makemake ia i ka heenalu a me na lipoa aala o Kahaloa, ua kukulu ia he mau hale nui no na'lii ma ia wahi, i wahi hoi e hooluana iho ai a e kuu iho ai hoi ka luhi a me ka maloeloe, he mahalo nui lakou ia wahi no ka noho ana a me ke akahele makalii o ka ea o ka aina; He nui hoi na hana lealea a na'lii i hana ai ia wa malaila, eia hoi ka inoa o ka lakou mau hana lealea," ka mokomoko, ka maika ulu, ka pahee ihe, ka hoohakaka moa, ke kukini o ke kanaka me ka mama loa me he lio-heihei la, ka hula pai pahu, ka heenalu, kela ano lealea keia ano lealea a na'lii e hana ai i ka wa kahiko, e haalele aku kakou ma keia wahi, a e aui hou ae kakou e nana ia Moanalua.
Aia ma Moanalua he wahi i kapaia ka inoa o Kanalua, ua makemake nui na'lii ia wahi o Kanalua, "o ka inoa ia oia kahuahale," he mau hale nui i kukulu ia no na'lii i ka wa kahiko, aia no e mau ana ka nini pae pohaku oia kahuahale a hiki i keia wa, ua lana no hoi ka puuwai aloha oia poe alii, ia wahi, i ka pa kolonahe mai paha a ka makani moani halihali aala o ke kuahiwi?" O na awa momona ae no o na loko o Kaloaloa a me na amaama pala kehau momona ae no o Mapunapuna, ola no ka noho ana o ka makapehu o na'lii, e haalele loa 'ku hoi kakou i keia wahi, a e huli hou aku kakou e nana ia uka o Kukaniloko.
O Kukaniloko kahi i makemake nui ia e na'lii o Oahu nei, he wahi hoi ia e hoi ai na 'lii e hanau i ka wa kahiko, (pela ka olelo ia e ka poe kahiko o keia aina) he wahi no hoi e waiho ai na piko o ua mau poe alii 'la, a he wahi no hoi e makaikai nui ia 'i e ka poe makaikai huakai-hele, (kaapuni) pela mau mai kahiko a hiki wale mai i keia wa, ua pau ko kakou nana ana maanei e haliu hou ae kakou i ka uka ano o Halemano.
Aia mauka he wahi i kapaia ka inoa o Halemano, ua makemake nui na'lii i ka lai koiuiu huihui anu kolonahe o Halemano, ua noho no hoi na'lii ma keia wahi, a ua hoohihi no hoi ka manao, ua kukulu ia no hoi he mau hale malaila, ua olelo wale ia e ka poe kahiko he wahi ai kanaka keia i ka wa naaupo, aole e ola ke kanaka malihini ke hele aku ma keia wahi pau no i ka ai ia, ua hana ia he pohaku ipukai e waiho ai ke kanaka, mai ka wa kahiko mai a hiki i keia wa ia mea i hana ia'i ia mea he ipukai pohaku.
Oia aela no na wahi kaulana kahiko a na alii i noho ai, aka, he nui aku no paha na wahi i koe a na'lii i noho ai, aia no ia i ko kakou mau makamaka i paa kahi a na'lii i noho ai, oia iho la no ka'u mau wahi i paa a i ike ai hoi. Ua pau keia, ke hoi nei ko oukou wahi makamaka hoaaloha o ka aina Kaha.
B. V. KALANIKUIHONOINAMOKU.
Kaualaa, Wailupe, Oahu, Iulai 24, 1865.
Pau ole no hoi ke Kuhihewa.
E KE AU OKOA E;—Aloha oe:
No kela mau huaolelo e kau ae la maluna, ko'u wahi kuleana e kamailio ai me oe, oia hoi keia, pau ole ke kuhihewa o ka lahui Hawaii, i huli i ka hoomana Moremona, penei, i na makahiki i hala ae nei. Ua wanana ae no na Kahu o ia Ekalesia e hoi i Lanai ka poe a pau i huli ma ia aoao, me ka hoolilo iho ia wahi o Mauna Pohaku Alua, ma ka olelo ana.
O ka poe a pau i huli paumako aku malaila ia manawa, ua hoohoka ia lakou a hiki i keia wa. A eia hou keia aina kuai o ua Ekalesia nei o lakou, aia ma Laie, Koolauloa, Oahu, o Laie-lohelohe paha anei?
Ma ko'u wahi e noho nei, ke olelo nei kekahi poe, ua manao ia e hele aku ma Laie, a ina e ike ia ka pono, alaila, kauoha mai i na wahi Apana Aina, e kuai lilo aku me ka poe mea dala, Auwe! Aloha wale ke kino o ka mea palupalu i ka hoa-a hele aku, e i mai paha auanei ua hoa nei e noho ana iloko o ke kuhihewa, "E hahai ana makou e like me ka ka Baibala Hemolele."
Eia no ka haina no ia mea, aole loa e hiki, no ka mea, i ka wa o na Kaula mua loa o ke ao nei e noho ana ma ka honua nei, o lakou ka poe hiki e hooko i ka makemake o ke Akua a me kana olelo Hemolele.
Iloko o na makahiki i hala ae nei, ua hele mai kekahi poe mai na Mokupuni o keia Pae Aina, a ua noho aku ma Lanai, a ua kuai iho i na waiwai a pau e pono ai ka noho ana, a i ka hele ana a noho ma Lanai, ua hoohoka ia, a ua hoi hou aku kekahi poe i kahi a lakou i hele mai ai, a ua noho iho no hoi kekahi poe ma Lanai, he puni ka olelo iho, "Aia no i ka noho a po, komo kahi mana ai, kamau mai ka wai, hala ka la, a pela aku ana no."
He pololi ka hoi ke kuhihewa, kainoa la hoi ua pau ia hana, eia no ka e puni hou aku ana no oukou ia Hamana, ka mea nana i hana he olokea, i mea e make ai o Malekekai, ke olelo nei kekahi poe, o Dipitona ka haole hoopunipuni, aole, o oukou no ka lalau, e aho paha e kuai ia e ka Ekalesia ka aina o Waikiki, kahi nui o ka niu, a ina e komohia iloko o kekahi mau hana luhi a ia Ekalesia, haule aku no i kahakai, o kahi hana lealea ae no ka heenalau, pakaka nalu, hoi ae no o kahi muluwai o Apuakeheau, luu kanaloa ana kela, a malia o pau kou hewa i ke kalaia.
Aole i pau ka'u wehewehe ana no ko oukou kuhihewa, aia a mahope, e wehewehe hou aku no au. Owau no me ka mahalo.
O. S. KANUHA.
Hale rose, Wailuku, Maui, Iulai 7, 1865.
Ka Anoai o ka Iini.
I keia mau la i kaahope ae nei, i ka wa a ka la i kau pono iho ai maluna o na papalina uliuli o Kaala, ke kuahiwi a ke onaona i haiamu ai, kahi a na bipi keiki e inu ai i na wai huihui o na kahawai, kahi a na keiki o Lihue e hoomaha ai malalo o ka malu o na lau lipolipo o ke koa, ka wa hoi a ka makani Waikoloa e lawe malie mai ana i ke ala paoa o ka mauu nene, ka mea nana i hoauau i ko'u mau wawae e naue ma kai o Pokele, kahi a ka ipo ahi e ike aku ai, he puolo pua rose i hoounaia mai maluna o na opuu ale o ka moana, kahi a ke keiki e hoomanao ae ai he canary bird ma ka puka o kuu hale, kahi au e hopu ae ai i kuu hano a naue ae malalo o ke aka malu o na lau manako i ka wa a ka mahina opulepule e hoolei iho ai i kona mau kukuna olinolino maluna o na hau kuakea o kuu kuahiwi uliuli, kahi a ka puolo lei aloha e hoomaha ai, a nana aku ma ke komohana, aia ka ilaila na kipona a ke aloha kahi i hiolani ai, ia'u e walea ana malalo o na lau aka nahenahe o ka mahina, haulehia iho la au iloko o ka hiamoe, a iloko o ko'u haulehia ana iloko o ka hiamoe, loaa iho la ia'u ka moeuhane iloko o ka hihio, a ike aku la au i ke kino aka o kuu puolo pua rose, ka mea a'u i moeuhane pinepine ai, e kuhi ana la wau e hiki mai ana maloko o ke eke leta maluna o Kilauea, oia ka, ua haulehia i Moeawakea.
I kuu ike ana aku i kahi keiki lawe leta, kau mai la no ia'u ka halia e loaa ana ia'u kuu mea makamae, ka mea a kuu puuwai e pana hakoi ai, o ka hiki mai o ka wa e hooko ia ai, i ka haawi ana mai o ke keiki lawe leta i ka'u wahi leta, wehe ae la au i ka wahi o ka leta, a nana iho i na mea oloko, a loaa mua iho la ia'u he pua rose iloko o kuu leta, a ike iho la au i keia mau hua i kakau ia maluna o ka lipine kilika keokeo, e kauoha mai ana, penei:
"E lawe oe i kuu pua rose,
Ka mea i like me kou kulana,
A e hoomanao ae oe,
He puuwai i poni ia i kou iini,
Aohe mea au e olelo ai,
No na keiki kehau o ke aumoe,
E puolo oe i kuu pua ro se,
Ma ke kihi o kou hainaka,
E kukulu oe ia ia,
Iloko o kou kiaha wai hoomanao,
A e hoopulu mau oe ia ia,
I na kulu waimaka a ke aloha,
Mawaena o na lihilihi pepa o kou buke hoomanao,
E kaomi mau oe ia ia,
I mea nau e hoomanao ae ai,
Ua poni ia, ua poni ia keia puuwai nou."
LIUA.
Ka make ana o Z. Puakea, ka wahine ma re a A. W. B. Nahakualii.
E KE AU OKOA E; Aloha oe:
Ka uwila hikiwawe i ka holo ma kela wahi keia wahi o ke Aupuni Hawaii a me na wahi e ae. E hiki ia oe ke hai aku, i ike mai ai na makamaka ponoi a pau o ka'u wahine, a me ka poe e uwe aloha mai ana ia ia mai Hawaii a Kauai.
Ma ka la 1 o Iune, M. H. 1865, make aku la o Z. Puakea, ka'u wahine mare i aloha nui ia, iloko hoi o ko maua mau makahiki he 11, me 6 malama, me 7 la o ko maua noho oluolu ana me ke aloha. Aole ona mai, aole hoi he nawaliwali a make aku la. A ua make hoi oia mahope o ka pau ana o ka makou paina ahiahi ana, o ka la i haiia ae nei maluna.
Maanei hoi, e hoakaka aku no au i ke ano o kona make ana, no ka mea, mahope o ka napoo ana o ka la, olelo mai la oia e hoomoa i ko fe no makou, a ua hoomoa koke ia no ke kofe ia manawa. Pane hou mai no hoi kela ia'u e hoomoa i kekahi mau hua moa, a ua hoomoa ia no ia manawa. A makaukau ia mau mea, o ko makou paina iho la no ia, a oia no hoi ka hora 7 o ke ahiahi.
A pau ka paina ana, ua inu ia ke ko fe mahope iho, e like me ka mea mau. Pau ae la keia mau mea, hooluana wale iho la no makou, i waiho maikai aku ai na mea i hookomoia maloko. Mahope iho oia wa, ua heluhelu aku au me ke kamailio aku i na mea hou i hoopuka ia e ka nupepa Kuokoa o ia la, no na mea hou o na aina e kaua mai nei. Iloko oia wa a'u e kamailio ana me ka maikai, ua ike ia'ku na hou wahi e hoopulu ana i kona kino holookoa; a hooki iho la au i ke kamailio ana no na mea hou, a pane aku la au ma ke kaumaha, "E, e make ana ka oe, ano." Ia manawa, pane mai la oia me ka leo oluolu maikai, me ka ninau mai, "Ke aha la ia?" Olelo aku la au me ke kaumaha o ko'u naau ia manawa, "O ka hou wai i hoopuluia i kou kino, ua like loa ia me ka wai hou o ke kanaka e make ana." Ma ia manawa, ua noi mai oia ia'u i ke kawele, a haawi aku la au, a kawele iho la kela ia ia iho, me ke noi mai hoi ia'u e kawele aku ma ke kua, a kawele aku a au.
Iloko o ia manawa a maua e kamailio ana, ua ninau mai kekahi o ko maua mau kaikaina, oia hoi o Kapaki, mai ka hale kahuumu mai, o ka lakou hana he kupa puaa, me ka manao ina e moa, e paina hou no makou, me ka manao no hoi aole e loaa ana i keia pilikia kuloko. Ia manawa a maua e hamumumu ana, ninau mai la o Kapaki, i ka maua mea e kamailio ana, a hai aku la au ia ia, e olelo ana au ia ia nei? (Puakea,) e make ana keia ano. Puka hou aku la o Kapaki, e hele hou ana no i ka hale kahuumu no ka minute hookahi, me ka hai aku i na wahine, a me kekahi o ko maua mau kaikaina, no kuu olelo ana aku, e make ana o Z. Puakea. A puiwa koke ae la lakou, me ka hooiaio ole nae i ka'u mau olelo. Ia lakou nae i hiki mai ai, pane aku la au ia lakou, "Ua hala aku nei keia, ua haalele mai nei ia kakou."
I ka wa nae a Kapaki i puka aku ai, pane mai la o Z. Puakea ia'u me ka oluolu maikai, me ke aloha mai, "Aloha oe a me na keiki a kaua." A moe iho la oia i ka hiamoe make, nolaila, ua haku wau i keia wahi kanikau malalo iho nei nona.
Aloha oe e Z. Puakea, kuu wahine,
Kuu hoa hoomanawanui o keia wahi,
Ua hala aku nei oe,
Ma ka la mua o Iune,
Ma ka hora umi o ka po,
Ua manuahi aku nei ka Uhane Hemolele ia oe,
Aia paha oe i ka pae opua kiikii,
Iluna o ke ao eleele la o loko aku,
Ike aku la oe i ka Hiwahiwa Hemolele o na lani kiekie loa,
A me kona mau kini he nui wale,
Na kini hiki ole ke helu aku,
Ke kilohi la paha oe i Kealohilani,
Ke makaikai la paha oe ia Hanakewa,
Ke wawa wale nei no na keiki a kaua,
Na luhi o kaua o keia noho ana,
Pau kou luhi ana ia lakou,
Hoomaha oe, a kuu ka luhi,
Na ka Uhane Hemolele e hoomaikai ia oe,
He Hemolele loa ke kanawai ola nou.
Aloha oe e Z. Puakea, kuu wahine,
Kuu hoa hoomanawanui o keia wahi,
Ua hala aku nei oe,
I ke alanui hiki ole ke hoi hou mai,
Pau kou ike ana i na kini,
Lehu o keia noho ana a kaua,
Pau no hoi kou ike ana,
I na kiowai lepo o keia ao,
Auau aku oe i na kiowai,
O ka wai lani a ka Hemolele,
Kahi a kaua i iini ai e ike,
Kahi hoi a kaua i luhi ai,
Iloko o na makahiki ehiku,
A me na malama he umi,
Kahi hoi a kaua e kuka nui ai,
I ke ao a me ka po o ka Hooilo,
Pau kou luhi i ka po a me ke ao,
Hoomaha oe, a kuu ka luhi,
Na ka Uhane Hemolele e hoomaikai ia oe,
He Hemolele ke kanawai ola nou.
Aloha oe e Z. P. Nahakualii, kuu wahine,
Kuu hoa hoomanawanui o keia wahi,
Kuu hoa ohumu o na hana ike ole ia,
Kuu hoa kuka o na hana huna a ka po,
O kauaa wale no kai luhi a ike,
A elua no hoi laua la,
A o lakou nei ae nei hoi,
A o na keiki pu a kaua kekahi,
Pau kou lohe ana i ko lakou leo,
Pau hoi kou leo kahea ia lakou,
Hoomaha oe, a kuu ka luhi,
Na ka Uhane Hemolele e hoopomaikai ia oe,
He Hemolele loa ke kanawai ola nou.
Aloha oe e Z. Puakea, kuu wahine,
I ka uwahi moe ipo aloha,
Aloha kuu wahine i ka pali ku,
Pali kahea mai a Kalalau—e,
Homai i ala no'u,
Hehi kapuai moe ipo aloha,
Eia au la ka maka o ke aloha,
O oe paha ia i oili pulelo ae la,
I ka maka o ka Hemolele,
Nau paha i hehi ae la,
Ke kiko waena o na lani kiekie loa,
Nakolo i ka mole paa o ka honua,
Lohe aku la o Wakea laua o Papanuihanaumoku,
Moku ka lani, kaawale ka honua,
Kaawale ia ka Hemolele o ka lani,
Hoomaha oe, a kuu ka luhi,
Na ka Uhane Hemolele e hoopomaikai ia oe,
He Hemolele ke kanawai ola nou.
Aloha oe e Z. Puakea, kuu wahine,
Kuu hoa ohumu a kuka hoi,
Ka waiwai laha ole a kaua i luhi ai,
O kaua wale no kai luhi, a ike,
A elua no hoi laua 'la,
A o lakou nei ae nei hoi,
A o na keiki pu a kaua kekahi,
Na lei mae ole o kaua o keia noho ana,
Pau kou lohe ana i ko lakou leo,
Pau hoi kou leo kahea ia lakou,
Hoomaha oe, a kuu ka luhi,
Na ka Uhane Hemolele e hoopomaikai ia oe,
He Hemolele ke kanawai ola nou.
Aloha oe e Z. Puakea, kuu wahine,
Kuu hoa kuka o ke ao a me ka po,
Ike aku la oe ia ka Hemolele kapu o ka lani,
Ka mea ia ia ke ki o na lani kiekie,
Ia ia hoi kapuai kapu o ka hehina,
Ia ia hoi ke kiai o na ipuka lani,
Nana i wehe ae la ka malama,
Akea i ka honua paa o ka lani,
Akea ka mole o ka laau i ka honua,
I ka hoomake ahi a ka wahine,
Malamalama na lani kiekie loa,
I ka lani ke kanawai, i ka honua ka mole,
Nau i hoomaemae aku la ka ipuka o na lani paa,
A lohe ae la ka Hiwahiwa Hemolele,
O na lani kapu kiekie iluna,
Unuhi ae la ia i na ki o na ipuka lani,
A hoohamama ia ae la na puka nou,
A ike mai la ka Makua me ke Keiki,
A pa-e mai la ko laua leo kahea ia oe,
Maloko ae hoi e Z. Puakea—e,
Eia ka noho nani kapu i hoomakaukau ia'i nou a me kau kane A. W. B. Nahakualii,
Iloko o na makahiki ehihu,
Me na malama keu he umi,
Kahi hoi a olua i kuka nui ai,
Me A. W. B. Nahakualii, kou hoa luhi,
Oia noho ana lani honua a olua,
Na ka Uhane Hemolele e hooko pono i kou luhi,
A nana hoi e hoomaha ia oe a hoopau i ka luhi,
He Hemolele kapu ke kanawai ola nou.
Aloha oe e Z. Puakea, kuu wahine,
Kuu hoa ohumu o ua wahi nei,
Ike aku la oe ia Ahuena Manu,
Ka manu kapu nana i hapai ka la kiekie iluna,
Ke makaikai la oe ia Kekuhilani,
Ka manu kapu nana i hai ka ua mawaho,
Halawai aku la oe me Koki, ka manu kapu,
O na lani kiekie nana i hai ka ua maloko,
O Lahai paha ia i maalo ae i ko maka,
Ka manu o ka napoona a ka la i Lehua,
O Kaupea ia e kau ae la maluna ou,
Ka manu nana e hele ae ma ka maka o ka la,
Ike mai la o Kealailani me Kealaikapu ia oe,
Na laua i paku ae la na hewa mamua me hope,
A ku kohana iho la oe imua,
O ka Hiwahiwa kapu o na lani kiekie,
A na ka Uhane Hemolele o ua mau lani la,
I hooko pono i kou luhi ana ma keia honua,
He Hemolele loa ke kanawai ola ola noa.
Aloha oe e Z. Puakea kuu wahine,
Kuu hoa hoomanawanui o keia wahi,
Kuu hoa luhi a kuka hoi,
O na hana makamae ike ole ia,
A kaua i luhi pauaho ole ai,
I ke ao a me na po loloa o ka hooilo,
He huli pau kou kanawai maikai loa,
Hulihia aku i na lani kiekie loa,
Hulihia ae i na kiko waena o na lani a pau,
Hulihia aku i ka mole paa o ka honua ilalo,
Hulihia aku iloko o na ahi alapa a ka Hemolele,
Hulihia aku i ka maka o ka ua o na lani kiekie a pau,
Hoohuliia hoi ka make i ke ola maikai,
Iloko o na manawa Hemolele pau ole ke heluia,
A ke kau leo aku nei au i ko kino wailua,
Ina ua hookoia kou halawai ana,
Me ka Hiwahiwa ihikapu o na lani kiekie,
E hoomaikai ae oe i ka inoa o ka Makua,
Ke Keiki hoi a me ka Uhane Hemolele,
A na ka Uhane Hemolele e hoomaikai mau ia oe,
He Hemolele loa ke kanawai ola nou.
A. W. B. NAHAKUALII.
Kahawali, Honolulu, Iulai 18, 1865.
NA LUNA O KEIA PEPA.
EIA IHO NA INOA O KA POE MA KELA wahi keia wahi i hookohuia i poe Luna o KE AU OKOA. Me lakou nei e hooponopono ai na makamaka lawe nupepa no ka uku o ka pepa, a me ko na Olelo Hoolaha.
HAWAII—J. H. Coney, Hilo. D. H. Hitchcock, Hilo. L. Kaina, Puna. W. T. Martin, Kau. C. N. Spencer, ". J. G. Hoapili, Kona Hema. P. Cummings, ". J. Z Waiau, Kona Akau. J. H. Kamalo, ". G. K. Lindsay, Kohala. J. Naiapaakai, ". S. P. Koko, Hamakua.
MAUI—A. M. Kahalewai, Lahaina. P. H. Treadway, ". W. Ap Jones, ". E. Saffrey, Honuaula. C. K. Kakani, Kaupo. John Rae, Hana. W. P. Kahale, Wailuku. W. G. Needham, Makawao. T. W. Everett, ".
MOLOKAI—Mr. Meyers. OAHU—J. P. E. Kahaleaahu, Ewa & Waianae. J. M. Kalanipoo, Waialua & Koolauloa. J. W. Kea, Koolaupoko.
KAUAI— T. H. Marshall, Lihue. S. Kamahalo, ". J. S. Low, Hanalei. H. J. Wana, ". G. W. Lilikalani, Koloa. J. Kauai, Waimea.
HALE KUAI HOU!
ME NA LOLE HOU!
UA WEHE AE NEI KA MEA NONA KA INOA malalo nei, he Hoa Kuai Oluolu no oukou i na la i kunewa hope ae nei, e like me ka Oluolu a'u i Hookipa ai ia Oukou, ma ka Hale Kuai o Painapa; pela no ka'u e hana aku ai ia oukou. Aia ko'u Hale Kuai ma ke Alanui Papu, e kokoke ana i ke kihi o ke Alanui Kalepa a me ke Alanui Papu. Ua lako wau i na Lole Maikai, Na Kamaa Wahine, Na Kamaa Kamalii, A ME na LOLE o kela ano keia ano, no ke kumukuai Makepono Loa! C. F. PFLUGER. (12-3m)
UA MAKEMAKE ANEI OE I KA PAPA ULAULA?
UA MAKEMAKE ANEI OE I KA Papa Ulaula Makepono Loa? Ke ike nei anei oe, aia o GEORGE G. HOWE, Ke noho kuai Papa la ma kona wahi kahiko, ma Aina Hou! 7-3m
PAPA O REGONA!
KA HIKI ANA MAI NEI NO IA MALUNA o ka moku 'Cambridge,' a e kuai ia ana ma ke kumukuai haahaa loa, e GEORGE G. HOWE, ma kona wahi mau ma Aina Hou, He 100,000 kapuai papa i kahi ole ia. He 80,000 kapuai papa oa. Me na papa hele, na papa pa, a me na aaho, eono iniha ka manoanoa. He 100,000 Pili Cedera. E oluolu kakou a pau loa e kipa aku a hoolaulea me ia. 8-3m
Hale Kuai o Ake!!
E O'U MAU MAKAMAKA NANA AU I HOOLAUNA mai i na wa i kunewa hope ae nei, ke kalahea aku nei ia, me ka hai aku ua makaukau ia e hoolako aku ia oukou i na mea a pau a ko oukou mau puuwai e kaunu ai. Ka lole o na ano a pau, ka Lilina ume naau, ka Pahoehoe uwi lua, na lole Poni, Kalakoa, a me ka Puahau o Maleka. Ko kane hoi, ke Paina, ke Kuila, a me na mea a pau a na boy o Hawaii nei e haaheo ai. Ua hiki mai nei he mau Kihei Papamu Huluhulu nui. E KOMO, E WAE NO OUKOU IHO. 1-tf.
J. L. Nailiili, & A. W. B. Nahakualii, LOIO.
E IKE AUANEI NA MEA A PAU, O NA mea nona na inoa maluna, he mau Loio laua, a ua makaukau laua e kokua i ka poe i hoopiiia, a me ka poe hoopii no kela hewa keia hewa o lakou. A he hiki loa no hoi i ua mau Loio nei ke hana i na palapala hoopii o kela ano keia ano, a me na palapala kuai, palapala hoolimalima, palapala hoopaa, na olelo aelike a pau o kela ano keia ano, a me na palapala hoohui a pau, a me kela ano keia ano e ae o na palapala oihana, a me na palapala kupono a pau i ke Kanawai. E kakauia no me ka maikai loa na palapala. E loaa no maua, a o kekahi paha o maua ia oukou, ma HALEOLA, i Honolulu, Oahu, a i ole ia, ma Keei paha, i Kona Hema, Hawaii. E ninau no ia laua no ka uku. Honolulu, Oahu, Apr. 24, 1865. 1-tf
OLELO HOOLAHA.
UA HOOPII MAI O KAMIKI (W.,) KUE I kana kane mare, ia Apanihina (Pake,) no Kaumakapili, Oahu, mamua, e hooki i ko laua mare ana, no ka nalowale ana no na makahiki ekolu o ua Apanihina (Pake) nei ma ka aina e, aole i lohe hou ia mai. E hanaia keia hoopii imua o ka Mea Hanohano R. G. DAVIS, kekahi Lunakanawai o ka Aha Kiekie, ma ka la 8 o Sepatemaba, i ka hora 10 o kakahiaka, aia ma ka Hale Hookolokolo ma Honolulu, Oahu. WM. HUMPHREYS, Hope Kakauolelo o ka Aha Kiekie. Honolulu, Mei 8, 1865. 3-4m
J. KAILIAHUKEA & G. W. POEPOE.
E HIKI I NA MEA NONA NA INOA MALUNA, ke hana i ko oukou mau Palapala, e like me ka ike i loaa mai ia laua, i aoia e ka Mea Hanohano G. M. Robertson, kekahi o na Lunakanawai Kiekie, penei na Palapala: Palapala Kauoha, Palapala noi e hooponopono i ka waiwai no ka make kauoha ole, Palapala Hoolimalima Aina, Palapala Kuai Aina, Palapala Moraki, Palapala noi e hooiaio i ka Palapala Kauoha, Palapala Hoopaa, Palapala Hoolilo Hope, Palapala Mahele Waiwai, a me na palapala o na ano a pau. Eia no maua ma ke Alanui Kamita, e pili ana me ke Alanui Hotele, e wiki mai kakou, mai lohi, o kahi uku, he oluolu no. Honolulu, Mei 27, 1865. 6-3m
OLELO HOOLAHA.
UA MAKAUKAU KO OUKOU HOA ALOHA, ka mea nona ka inoa malalo nei, e kuai aku me oukou e na kupa Hawaii, i na lole a pau e kupono ana no na kane, na wahine a me na keiki, ma ke kumukuai haahaa loa. Aia ko'u Hale Kuai ma ke Alanui Maunakea, ma keia aoao aku o ka pa o Kaaione. E hele mai, a e nana no oukou iho. WILAMA, (W. RYNA.) Honolulu, Mei 13, 1865. 4-3m
OLELO HOOLAHA.
NO KA MEA, UA NONOIIA MAI KA MEA nona ka inoa malalo, e Maunahina w, e koho ia ia i Luna Hooponopono waiwai no George Shaw, o Lahaina, Maui, i make aku nei ma ka la 22 o Iune. Nolaila, ua hoikeia i na mea a pau, o ka Poakolu, oia ka la 2 o Augate e hiki mai ana, oia ka manawa e hooloheia'i ka oiaio o ia nonoi ana, a me na mea kue i hoikeia mai, aia ma ka Hale Hookolokolo ma Lahaina, Maui, kahi e hana ai. A. M. KAHALEWAI, Lunakanawai Kaapuni o ka Apana Elua. Lahaina, Iune 30, 1865. 13-3t