Ke Au Okoa, Volume I, Number 34, 11 December 1865 — Page 4

Page PDF (1.25 MB)

KE AU OKOA.

HONOLULU, DEKEMA BA 11, 1865.

 

Makee i ke kupa Alii.

E KA LUNAHOOPONOPONO:

Ma keia kakau manao ana a me na ninau, na olelo pane, ua waiwai ole keia kamailio ana, ua kuhi au, ua aoia o S. M. Kamakau, ma Lahainaluna, aole ka! no ka mea, aia no malaila kahi i ao ia ai ka naauao, na olelo pane no na ninau e ninau ia aku ai, eia no ka aole i Lahainaluna, i lalo ae nei no ka o Waihee, i kahi aina e pili ana me Makaaka a me Kapoho, a ike, hoihoi loa ia i ke Kulanui o Kauai, i na pali o Ahi, me kekahi kumu ana, o kahi kane a Kauukuali, owai la hoi la, poina iho la hoi au i ka inoa.

Nolaila, no ka pau ole no o ka pohihihi, ke hai hou aku nei au, me ke noi aku i ka Luna Hooponopono, i nui ke aho, i ike mai ai na makaainana o Hawaii, o Molehaia; o Maui, o Kahakuakane; o Oahu, o Kawaieakane; o Kauai, o Olepuukahonua; e ala, e ku e nana, a e kilohi iho i ka moolelo a S. M. Kamakau i hoolaha ai, me ka lana no o ko'u manao e waiho aku imua o ka lehulehu.

Ma ka M. H. 1855, ma ka malama o Mei, ma ka la 17, i paiia ma ka nupepa Ka Elele E., nona ke poo e kau ana, "He Moolelo no Kamehameha III.

"O Kauikeaouli ke keiki a Keopuolani, ke kaikamahine a Kiwalao, ke keiki a Kalanikauhihiwakama, oia hoi o Kalola, a laua o Kalaniopuu; ke kaikamahine a Kekuiapoiwa Nui a laua o Kalanikuihonoikamoku, na 'Lii nui kapu, kapu moe o Maui me Hawaii.

"O Kauikeaouli, ke keiki a Kamehameha, ke keiki a Keoua, ke keiki a Keeaumoku, ke keiki a Kalanikauleleiaiwi a laua o Keawe, na 'Lii nui kapu o Hawaii. I ka make ana o keia Alii, pau na 'Lii kapu, niau pio, ohi kapuo. O ka noho ana o ka wa kahino, nana hoi e hoala na heiau pookanaka, mai ka hikina a ka la, a ka napoo ana o ka la. Nana hoi na kapuahi kanaka eha, e a i Kauai, i Oahu, i Maui, i Hawaii, kahiko a Keawe. Papani mahu ka uka o Kapela, puai hanohano wai ole Kukaniloko, aohe mea nana e noho na pohaku haimaka. Paki hunahuna ole kahi hanau o Holoholoku, aohe mea nana e ae kuauna ka paepae kapu o Liloa, &c. &c."

Ma ko'u makaikai ana i keia mau mapuna olelo a ke kanaka makua o kakou, ke keonimana hoi e noho mai la i lalo o Keei, a ike hoi i ke kuauhau ana i hoolaha hewa ae nei, a i ko'u hoomaopopo ana, aole ia he olelo na ke kanaka akamai i ke kuauhau, ana no hoi e hapai nei ia ia iho,

"Hapai kiekie i ke aka o ka Ainako,

Kewakewa ke alia o Malaekoa,

I kono ia e ka makani moana kela."

Nolaila ke ninau aku nei au ia S. M. Kamakau, ma kahi hea o ke Kuauhau? Ma ke kuamoo owai? I olelo iho ai oe, ua pau na 'Lii kapu, pau ka niau pio, pau ke ohi, pau ka moe, pau ka mea nana e hoala na heiau pookanaka, pau ka a ana o na kapuahi eha, a pau hoi ka a'e ia ana o ka paepae kapu o Liloa.

Ma kahi hea? Maloko mai anei o ke kuamoo au i ao ai me ko kumu i haiia ae nei maluna? Nana no anei i ao mai ia oe, ua pau, ua hala ka mea nana e a'e ka paepae kapu o Liloa? A pehea hoi na'Lii Kamehameha IV, a me Kamehameha V? Aole anei no laua ke kapu ohi a me ke kapu moe? A aole anei na laua e ho-a i na kapuahi hai kanaka? Aole anei o laua na mea nana e a'e ka paepae kapu o Liloa? A ku i ke A'u lelekai, a hana kumumu ko Hanaoi i ka pahoa, aia hoi maneo ko waha i ka nioi wela o Pakaalana,

"Loli 'ku nei e ka leo a loaa Ahukini 'luna,

E noho mai ana me ke kapu,

I kaupaku kapu o Lono,

Nahae ka mana ka olelo,

Nahae mai ke ao a ka Lani,

Nei a ka papa i Aoa,

Nuanua huakai ka moku,

Huewai naha ka aina,

Ola ka liu o Hawaii,

Kui me he apu kui la ka Hee,

Ke auhee o ia wahine,

O Papa, o Hookukalani,

He wahine kapu ia no mua,

No mua no ka poni a Ku,

I ponia i ka wai Niuhiwa,

I ka wai Niuhiwa aala a Lono,

Ia laua nahaehae kuahiwi,

Nanaka o Hawaii, o Keawe,

Mai Maui, o Piilani,

Poele na moku ike ole ia,

Ike ole Molokai, a Hina,

O laua no ka weo,

Ka lauhulu ka pa e lulu ai,

O laua no ka mole ka papa i lalo,

O na liko keia i puka i ke ao,

O na lau kapu o Piilaniwahine,

O naaupo ka iewe,

O po wale mai ka pokii,

O palaha, o walewale ka muli,

O paupau, o hina, o hina a palaha,

Kau hana o ka palaha wale,

E hapa hulilau i Puna, i Hilo, i Olaa,

I pahee ai i o Pahee,

Akahi no ka hina halulu,

Halulu mai ana Alakai,

I ka pili o Kauamoa,

Pahee i luna o Maunahina,

Kaia i lalo o Limunui,

Naaupo i ka welu hala,

I ka welu hinano lumia,

Po i ke ki o Koolau,

O ka pono hele wale iho no,

O ke kino kai maloeloe,

Popo aku la, pala aku la."

Ua ike maopopo iho la anei oe i kou hawawa a me kou akamai, o ke akamai ae la paha ia ou la? A haha! heaha hoi keia e hiohio nei ka waha? He wela!

Ua kuhi au i ko hoomikioi wale i ke kamailio au e palolo nei, ua kalai mua la oe ia oe iho a pau ka nonopa, eia no ka mai he hu, ua puka loa iloko, he mai pau ole i kahuna, he mai nui no, aia i ke kikala malalo iho,

"Ka amo kahi weo ka laau,

O haa oehaa ka laau kuhela i ke aau,

Lohelau ke alapii o Maunahina,

Ke hele pahua i Koianana."

Mai hoakaka paha wau i kau mau ninau a pau, ina ua hoakaka mai oe i ke ano o ka'u mau ninau, aka, no kou puni kamalii, olelo kamalii, o koo kai kuakea, a kuhi ia mai e ka poe o Koolau, he kanaka makua, nolaila, aole o'u manao e hookaka aku i kau mau ninau, na ka mea, he okoa ke kumumanao i ninau ia aku ai, a he mea okoa hoi kau i pane mai ai, aole hoi i pili no na mea a pau a'u i ninau aku ai.

A no ka like hoi o keia kamailio ana a kaua ma ke ano naauao, nolaila, ke hooki nei au i ka’u peni i kona holokake ana i o a ianei.

Me ka mahalo i ka Luna Hooponopono.

J. K. UNAUNA.

Wailuku, Maui, Nov. 29, 1865.

 

E KA LUNA HOOPONOPONO;—Aloha oe:

Ke noi ae nei au ia oe e ae mai e hookomo i ka'u mau olelo kuka ma ko kakou Nupepa KE AU OKOA. Ke ike oe me ka oluolu ua kupono no ka lele.

I kumu no ka olelo, ke waiho ae nei au i ka ninau; a i kumu hoi no ke kuka ana e kuka ai.

Heaha ka manao o ke Aupuni no ka hanauna hou i kona hooponopono ana i na kula i keia wa?

Eia paha. Ua iini ke aupuni ia lakou e lilo i poe hoopono i pomaikai no lakou. He oiaio ina pela, no ka mea, o na poe opio o lakou no na makua no ka hanauna hou 'ku. Me ka maikai o na makua pela no ka maikai o na keiki. I mai la ke Kahukula Nui i na makua. E malama pono i na keiki a oukou. Ina keiki hoi, e hoolohe i ko oukou mau makua, i hookahi o oukou alelo, mai hoopunipuni, e olelo oiaio oukou kekahi i kekahi, mai lilo hoi oukou i poe hoolohe ole i ko oukou mau makua, e holo-holo lio wale ai no. He mau olelo ao kahiko nae keia ma Hawaii nei mai ka wa mai i poha ai ka malamalama ma Hawaii nei.

Na ka poe nana i kauo mai i keia lahui mai ka noho ana naaupo mai. He olioli nui ko'u i na poo kiai i ka poe opiopio e puhi ana i ka pu maio-a-o. E kalahea ana me ka loheia o ka wawalo ana mai Hawaii a Niihau. Pela no ma ka nana ana i na hiona o na hana a ka Papa Hoonaauao e ku nei na ka hoaka imua o kakou. Ua akaka molale Haleakala. Ua iiniia ko lakou pono.

I holo mua ae ko lakou ike. Ua akaka keia ma ka haawi ia ana i na kumu ka uku nui, oia he hapalua mamua ua hunaia kahi uku; ma ke kuka ana o na lunakula me ke kahukula e loaa ai kahi uku, ina uuku loa na haumana, he hapawalu paha kahi uku, pela ma na wahi kuaaina, ina he hapalua, he uku ia, he ia no Kahoolawe. A, ua hoemi pu ia no hoi na palapala o ia heluhelu, kakaulima, helunaau, huinahelu, palapala-aina, moolelo Hawaii, i aha ia iho la ke ao kiko: i poina paha, ke kumu nui o ko ke aupuni hookomo ole ana, oia ke kumu alakai i ka heluhelu maikai ana a me ke kakaulima ana, i ke kiko ana. He nui loa na palapala mamua, he lunulunu ia kupono no keia mau palapala no na hora kula eha.

A mai ke Kahukula Nui, i na kumukula, "e kula oukou i na hora eha me hapalua, e lilo ana ka hapa hora no ka hoomaha, ina makaukau ka oukou mau kula i ka hoike ana, e loaa ia oukou ka uku kaulele." No keaha la e hana ia ai pela? No ka mea, ua makemake ke aupuni e paulehia na kumu me ka hooikaika io i ike na haumana o lakou, aole o ka hookamolamola, ma ka la ka helu, a hala ka mahina, helu umi oe, me ka loaa ole o ko ke aupuni makemake.

Akahi no a miomio. Aole ka i hoole maoli ia ka himeni ma na halekula; ua ake ia o na hora 4 me ka hapa e lilo ma na palapala wale no, ina nae he kumu ike i ka himeni e ao no i ka himeni mamua a mahope o ka manawa kula, oia ina elima, a eono paha hora oia pono no. Heaha la ka hewa ina pela e hana ai ka poe akamai i ka himeni, o ka uku ole ka hewa, he hoopau manawa wale; wahi a kekahi pela paha i ka loko awahia, pii e ae no ka lena, aka, iini oe i ko hai pomaikai he mea ole wale no ia.

I waki no na hale kula. He mea pono loa ina hoolako ia i waki no na halekula. Heaha ke kumu oia ikaika? O ka naauao ua ki ia ae ka naaupo ua hookomo ia aku ka naaupo. O ke kumukula ia oe i na auhau pili kino a pau a ke aupuni, aole au auhau kino, aole auhau kula, aole oe e hana i ke alanui ma ia mea, aia oe ma ke kulana me ka Moi ka mea e noho ana i ka noho alii o ke aupuni. Aole anei hanohano oe e ke hoa? hanohano loa. E hoolana pono iho oe i ka manawakula i waiwai like ai na aoao elua.

O keia na olelo kuka no keia wa, ina e loaa ke kumu e kuka hou ai e kuka no. E kala mai ia'u ina ua welawela ia kekahi i ka'u me he nioi la. Me ka mahalo.

ELIA HELEKUNIHI.

Koolau, Kauai, Nov 16, 1865.

 

La kuokoa o Hawaii nei.

E KE AU OKOA E; Aloha oe:

E oluolu oe, a me na hoa holookoa o KE AU OKOA, a me kou Luna Hooponopono mikiala kaulana, a me na keiki lima poahi hoonoho hua kepau. E hoouna ae i ka hoku welowelo, o ka la 28 o Novemaba iho nei ka la ia i Kuokoa ai o kou Aupuni Hawaii. Ma Lahaina nei ua malama ia ka la i kuokoa ai keia Aupuni, a ua kukulu ia he mau ahaaina a me na pahu hae o ka olioli, i hoopiha ia i ke ea o ka Lanakila, a ua kulou iho ka malu ulu o Lele, a ma hale Lai Huialoha, a ua kulou pu mai na ao e kau wale ana i ka lewa, a ua hoohie mai na mauna, a ua hoohihi mai na koae noho lua o na pali, a me na ulili e holoholo ana ma na lae kahakai, a ua kai hele iho ka huakai hui aloha, ma na kapa kai o Lele nei, i kahiko ia ai na wahine i na lole anuunuu nani keokeo, a me na papale ieie i hoopiha ia i ka hulu o na manu, ai pua o Ladana, a o na kaikamahine no keia e wali ai ka auwae o ka pali keiki. A o na kane hoi, o na opua e nonoho ana i ka lewa, o na papale piwa ia ina poo o na kane, e hilala ana ke kolonahe, a ka maaa, a he kuka eleele, a lole wawae keokeo i hoopulu ia i na huna wai o Kulanihakoi.

KA HELE ANA O KA HUAKAI.

O ka Luna Nui o Kale wahine a ka Ilamuku o Lahaina nei, mamua ia, a mahope ona ka huakai, a me na Kenela alakai, ua malu ka huakai, aohe leo pane, aohe pueo he-u, aohe alae kani, aohe iole wi, a i ka nana aku a na makaikai, kohu elike me ka hoku welowelo, niniau ka manao eha ka pua o Kowaie.

NO KA AI ANA.

Me he uila ala i ka waha o na wahine a me na kane, na pahi, na puna, a me na o, me ka hua olelo i ka waha, e Kuokoa e Kuokoa, a ma ka hora 7 o ke ahiahi ua hai ia he haiolelo.

Haiolelo a A. M. Kahalewai.

E na Keonimana a me na Lede. Ua oluolu au i ka hai aku ia oukou, i kekahi mau olelo e pili ana i keia la, a oukou e hoomanao nei, o ka iwakalua kumamakahi keia o na la i malama ia, a me na makahiki o ko kakou noho Kuokoa ana, ua hoomaka ia ko kakou noho kuokoa ana ma ka la 28 o Novemaba i ka makahiki 1843, ma Beritania Nui; a ua hiki mai ka lohe ma ia makahiki no, ua Kuokoa kou pae aina, a ma ka la 28 o Novemaba o ka makahiki 1844, ua hoomaka ia ka malama ana i keia la. O ka wa o Kamehameha III ka Moi nui aloha ia.

A o ke kolu keia o na Moi o kou noho kuokoa ana. O ka hapanui o ka poe opiopio e ku mai nei, e hoolohe, aole lakou i ike i ka hoomaka ana o keia la e malama ia, aka, una ke aweawe o ka mahalo aina, i paipai ia lakou e hele mai e hauoli i ke Kuokoa ana o ko lakou one hanau.

E na iliulaula, ua loaa ia kakou he mea e haaheo ai, i ka loaa ana o kou kuokoa ana me kou luhi ole, ma kekahi mau aupuni nui o ka honua nei, ua loaa ko lakou Kuokoa ma ka mana ma ke kaua ana, a me ka ikaika, aka, ma kou one hanau ua loaa ma ka aumakua o kou noho alii; ka mea hiki ole ia hai ke ike, a ke ku nei kou aupuni ma ka papa like loa me na aupuni nui a pau i launa pu mai me oe.

Me ka olioli pau ole i ka hai aku, o ka lawelawe ana oia poe i komo ma ia hale aumakua a Kamehameha Nui kaulana mau, i kukulu ai no kona poe mamo; a e kukulu ia nei ka mea i hanohano ai kou kuokoa ana. A he mea ia e hoopoina ole ia e na hanauna a pau ma keia hope aku i ko lakou akoakoa mau ana e hauoli i ko lakou Kuokoa elike me oukou e hoomanao nei i keia la.

E na Lede a me na Keonimana. Ua hanohano loa oukou i ka loaa ana o keia la e hauoli ai, a ke a pono mai nei na aupuni nui a pau i launa pu mai me oe, i kou kuokoa ana, a ke iini nui e loaa kou hoopau kumu konawai ana ke kalae nei ka lani, a ua pa mai nei na makani mai ka aoao komohana mai o kou mau mokupuni, me ka lawe pu mai i na ea oluolu e haaheo ai oe i kou Kuokoa ana. A ke hookokoke mai nei na mauna, e hoi mai ai na makani kehau, me ka lawe pu mai i ke ala o kou mau kuahiwi ka mea loaa ole i kekahi mau aupuni nui.

A no keia pomaikai loa wale me ka luhi ole i ka huli e haaheo ai ke kanaka Hawaii i kona Kuokoa luhi ole, a e nonoi aku kakou i ka mea mana loa, e hoomalu mai, a hoopomaikai mai i ko kakou kuokoa ana, a mau loa aku.

Me ka mahalo, ua nui ka olioli o ke anaina holo okoa, a he kaula huki ia mawaena o na hoa lulu lima haaheo, e noho ana ke aloha aina i ka puapua o kou hainaka i owili ia me ka puuwai hoomanao Kuokoa ana.

E na hoa kinaiahi o KE AU OKOA, na poka poha e lele ana i na mokupuni, haliu mai a alawa ae i na Hui o ka malu ulu o Lele nei, a o ka helu akahi keia i kukulu nui i na Hui, penei:

Hui Anuenue. Ua kahiko nui ia ina wai hooluu kikohukohu, a me na ea hanu ala o ka mokihana. Hui Kalepa, i kahiko ia i na kapa nani ulaula, i hele wale a uwiki ula i ke kula pili o Lele nei. Hui Hoonani, i kahiko ia i ka ulu mahiehie, a me he umauma kolea la ka umauma o na keiki, e panapanau ana ka puapua i ka makani, me ne nuku aukuu la e kiko ae i na pua. Hui Uapo, ua kahiko ia i na lole kinohinohi, a me ka iini pua kehau o ka makemake. Hui Aloha, o ka hui keia i oi mamua o na hui e ae, o ka malamalama o ka la, o ko lakou aahu ia, a o

ke opulepule o ka mahina ko lakou helehelena ia, ua kau ia ka leo maluna o keia hui, elike me kou aloha ia oe iho, pela oe ia hai, o na aahu kumu kuai nui, a me na mpua nani a me na makani kolonahe makalii, ua hooho mai lakou, o lakou kekahi mau lala o ka Hui Aloha.

E na hoa o na apana e ae, ua kukulu ia keia mau hui i mea hoonani no na la nui o ko kakou Aupuni. A pehea oukou na apana e ae. E aloha auanei, ke aleale mai nei ka wai o kahi o Luuloa.

S. W. NAILIILI.

Puehuehu, Lahaina.

 

He Ninau Helu.

I ka la 28 o Nov., M. H. 1865, la i kuokoa ai o Hawaii nei, kauoha iho la Kamehameha R., i kona kela hana lole, e hana i kapa Alii gula nona, no ka la kukala Kanawai o ko Hawaii nei Pae Aina, o ka M. H. 1866 e hiki mai ana. Haawi aku la oia, he 129 aunete gula kona kaumaha, a ho o aku la ke kela i ke gula iloko o ke ahi i hoolapala ia, a manao iho la ke kela e lawe kolohe i kekahi wahi gula, a e pani ia kona hakahaka me ke keleawe, a hana iho la ia pela a paa, a haawi aku la ia i ke Alii. A ma ka hohonu o ko ke Alii akamai, haupu iho la ia ua hewa, aka, ua pono nae na aunete, he 129. Nolaila, kauoha aku la oia ia J. M. Kapena, he kanaka akamai oia, e huli a hoomaopopo i keia, hookomo aku la o J. M. Kapena, i ua kapa Alii gula nei iloko o ka wai, a ike iho la ia he 158,345 na iniha paailiono ka pii ana o ka wai maluna. A hoomaopopo iho la oia i ke koikoi o ka iniha paailiono o ke gula iloko o ka wai, he 1036 ihina paailiono, a hookomo aku la no hoi oia i keleawe iloko o ka wai, a ike iho la ia he 5.85 iniha paailiono, alaila, maopopo iho la ia J. M. Kapena, ua lawe kolohe ia ko ke Alii gula. Eia hoi ka ninau, e hia na aunete gula o ko ke Alii kapa gula i lawe kolohe ia? Hoonana no hoi ka lawe kolohe ana.

S. W. NAILIILI.

Puehuehu, Lahaina, Dec. 6, 1865.

 

Ahaaina Luludala maloko o ka Luakini o Kaumakapili.

O ka lua keia o na ahaaina lulu dala a ka ahahui a na wahine o Kaumakapili i kukulu ia maloko o ka luakini laa o ke Akua Hemolele. He mea kaumaha a manaonao ka ike ana aku i ko ke Akua hale, e hooliloia ana i wahi e kuai lilo aku ai a kuai lilo mai i na waiwai i hoomakaukau ia no na pomaikai o ka ahahui wale iho no.

O keia kukulu ana i ka ahaaina maloko o ka luakini, he mea menemene loa ia na na uhane o ka poe haipule io e nana mai ai i ka lapuwale o na manao kanaka nana i hooholo iho e ahaaina maloko o ko ke Akua lele, pahu kapu, pekela, hale laa. Auwe! ka menemene ole! i ka hoolilo ana iho i ka luakini o ke Akua i hale pakaukau e like me Ulakoheo, a i wahi lole bipi. He olelo oiaio keia, ma ka nana ana aku ia loko o ka luakini, aole o kanamai o ke kelekele i ka wai e like me ka hale hoopohole oha a ka poe paahao, a ua lilo ka hale o ke Akua i opala i ka manao o ua poe la.

Ke olelo nei au ma ka ike o ko'u uhane, ua lapuwale ke kukulu ana i ahaaina imi waiwai maloko o ka luakini o ke Akua, no ka mea, aole ia he mea e nani ai ka hale o ke Akua ka lawe mai a kukulu i ahaaina maloko o ka luakini, aka, he mea ia e maopopo ai ua hoino ia kona hale, a he enemi maopopo no ke Akua ua poe la nana i hana i ka ahaaina maloko o ka luakini. He olelo oiaio keia, o ka poe nana i kukulu i ua ahaaina la maloko o ka luakini, oia no ka poe nana i hoolilo i ko ke Akua hale i ana no na powa.

Ma keia kukulu ana i ka ahaaina maloko o ka hale o ke Akua, ua maopopo, ua haalele ka naau i ka manao haipule io, a ua hele aku mamua o ka manao kanaka wale iho no. Ma ko'u noonoo ana, ua ili ka hooino ia o ka hale o ke Akua maluna iho o ke kahu nana e malama ana i ua luakini la. No ka mea, oia ke kumu alakai nui maopopo loa nana i hookomo i ka ahaaina maloko me ka menemene ole o kona uhane.

Maanei au e olelo ai no na olelo a ka halawai luna o Kaumakapili, o ka la 26 o Novemaba, ma ka Poaono, na P. Kapohaku i hoopuka i ka olelo e ahaaina maloko o ka luakini, ua kue koke au ia olelo. He nui nae ka hoopaapaa ana, hoomaopopo iho la au i na luna ma ka aoao kue, eono ko lakou nui, o Iese Aimoo, J. S. Alapai, S. Nika, L. Hu, a me Kaanaana. Mahope iho o ka hoopaapaa loihi ana, ua hoihoi o P. Kapohaku i ua olelo la, aohe mea i koe imua o ka aha, o ka pau no ia aole e ahaaina maloko o ka luakini.

Ma ka pule kakahiaka o ka la Sabati ae, la 27 o Nov., iloko o na olelo hoakaka a ke kahunapule, ua hoikeia mai e ahaaina no maloko o ka luakini ka ahahui lulu dala a na wahine o Kaumakapili, he mea hou ia i ka'u ike aku.

Ma keia wahi hoi, ua olelo ia, o na dala puka o ka ahaaina mua ana a ua ahahui la, he mea i ko na aina e, ae paha, aole paha. O na dala a pau e puka ana mamua o ke kumu lilo o keia ahaaina a ua ahahui la, e lilo ia dala no ka hemahema o keia ekalesia no ka piana ole. Aole anei e loaa mai ke dala no ke kokua ana i ko na aina e, a me ka hemahema o keia ekalesia i ka piana ole ke kukuluia mawaho o ka luakini ka ahaaina? I ko'u manao, ua loaa no, aole nele, aole au e hoopau i ka'u kamailio ana no keia mea ma keia hope, aka, e oki au maanei i keia wa. Me ka mahalo.  J. K. KAUNAMANO.

Maemae, Nov. 29, 1865.

 

He huna kohu pono ka naauao i ka poe opiopio.

E na hoa opiopio o ka Lahui Hawaii, aloha no. Ua nui a lehulehu ka poe opiopio o keia Lahui, kohu pono hoi no ka hoonaauao ana ia lakou iho, no ka mea hoi, o lakou no ka poe puuwai palupalu a ka naauao e launa ai, a no na keiki kane no hoi ka hoalauna o na kaikamahine puuwai aloha, a pela no hoi na hoa kaikamahine, o lakou no na puuwai hiwahiwa a na keiki kane e pukui ai. Nolaila ea, e na hoa opiopio o na keiki kane, eia ka wa pono ia kakou e huli ai i ka naauao, no ka mea hoi, o ka naauao ka mea e kokua ai i ka kakou hana, mai keia wa aku a hiki i ka la hope.

Aka nae, i ko kakou wa e imi ai i ka naauao, e pono no ke hoolohe i ka leo o ke kumuao, ma na mea a pau, i loaa ka naauao i ke keiki a mau keiki paha, alaila, hookahi mea i koe, e holo i Lahainaluna, i ike i kela Puupanoa i ka la, ke waiho mai la o Lahainaluna, me kona lai ula i ka lepo. Ua wehe ia ae ka puka e komo ai iloko o ka pane poo o ka ike a me ka noiau, nona ka inoa i hoike ia e lakou nei ae, oia hoi ko Mareka poe "SEMINARY OF LAHAINALUNA," a ia kakou iho hoi, "Kulanui o Lahainaluna."

Aka nae, i ko'u ike ana iho nei i na keiki kane o keia aina ua huihui, ke milimili nei lakou i na kaula ili hoohei bipi, he poe paniolo hoohei bipi ka olelo, aole he poe imi naauao, ma kela mau la i hala ae nei, ua haule iho kekahi keiki opiopio, nona na makahiki he umikumamalua a oi aku paha, oiai hoi, e hoomaka ana na keiki o Waimea, no ka lakou hana mau, he hoohei bipi. Ia ia no a kau ae iluna o ka lio, o ka holo aku la no ia, a haule iho la, o ke kumu nae o kona haule ana, o ka holo nui i ka lio, me ka manao ole i ka hina, oiai oia e holo ana me ka ikaika loa, hina iho la kona lio, haki kekahi wawae, ke waiho nei kela me ka eha. E na pokii, e hoopau koke i ka holo nui ana ma ka lio, e hoomau i ka hele ana i ke kula, a imi loa aku ia Lahainaluna, a loaa i Maui, o Kama.

E na kaikamahine, e hele mau i ke kula, a holo aku i Waialua, kahi a na kaikamahine Hawaii e noho mai la me ka lakou kumu aloha, oia hoi o Rev. O. H. Gulick, malaila hoi oukou e aoia ai i na hana makaukau no ka no ka noho wahine makuahine maikai a me kekahi mau hana kupono i na wahine, aole hoi e like me keia poe e auwana hele nei ma o a maanei, e kukulu e nei no i ko lakou iini maluna o ke kahua pala wale o keia ao, me ka manao paha he hana kohu pono ia, pela io paha, na ka manawa no e hoike mai.

E na kaikamahine Hawaii, ua hamama ka puka o ka hale ao ma Waialua, Oahu, e wiki, a e hele e hoomaamaa i na hana pono. E akahele ka hana e na pokii.  WILLIAM.

 

No ka heluhelu ana.

Ke hoouna aku nei au ia oe, no kekahi mau mea e pili ana no ka heluhelu ana, i ike mai ai na keiki opiopio o ko kaua lahui, no ka mea, ua hala ke AU kahiko a me kona mau ano hemahema ma ka heluhelu ana, a he AU okoa keia, a e pono kakou e hoomaopopo lea i ke ano maikai o ka heluhelu ana, no ka mea, oia no ka mea nui. Eia kekahi mau hewa o na keiki ma ko lakou heluhelu ana ma na hale kula.

1. I ka heluhelu ana, holo wikiwiki loa ka leo i kekahi lalani a mau lalani paha, i kekahi huaolelo a mau huaolelo paha, a ku iki, a nana, a ike, ua hewa, a hoomaha iki, a hoi hope, a heluhelu hou, a pela mau aku no. A o kekahi poe, manao no lakou ma ka holo o ka heluhelu ana, me ka hewa nae o ke kapa ana aku i kekahi huaolelo, a hopuna olelo paha, aole nae he manao iki i ke ano o ka olelo ana, a me ke ano ole paha, ua holo wikiwiki wale aku no, a pau ka pauhu.

2. Ma ka leo no kekahi hewa, ina ua holo ka leo ma ka pane ana o ka waha, ma ke ano hookahi wale no, aole pii i luna, ma kahi kupono e pii ai; aole hoi he iho i lalo, ma kahi kupono e iho ai; a like loa hoi ka ikaika o ka leo ma na huaolelo a pau, alaila, he pono ole ke lohe aku, a he maopopo ole ke ano. O ka leo o kekahi poe, ua ikaika a kalakala, o ka leo o kekahi poe, ua nawaliwali.

Eia hoi kekahi mea e pono ole ai ma ka leo, o ka maopopo ole ma ka puana ana, ua huikau, a wikiwiki, ua namunamu; a ina pela ka heluhelu ana, alaila, ua maopopo ole na mea i heluhelu ia, he leo no; aka, aohe nae he ano.

3. Ma ka hoomaha ana kekahi hewa, aole like na hoomaha ana mai ka mua a hiki i ka hope o ka pauku.

Nolaila, ua ikeia ma na kiko kekahi mau mea e pono ai ka heluhelu ana. Ekolu no ano o na kiko, (1,) o ke kuhikuhi i ke ano o ka leo. (2,) o ke kuhikuhi hoi i ke ano o ka olelo. (3,) He mau mea hoi e hoomaha ai.

Ina e heluhelu kekahi me ka malama ole i i na kiko, aole e pono kana heluhelu ana, no ka mea, i ka wa i hanu ai, a hoomaha hewa ma kahi kupono ole i ke kiko, a i ole, kulike ole paha ke ano o kana hoomaha ana ma ke ano o ke kiko hoomaha, a me ka puana ana i ka leo, e like me na kiko kuhikuhi, alaila, ua maopopo ole wale no ka heluhelu maikai ana me ke kamailio maoli, e hoike pono ana ma ka waha, i ke ano o ka mea i pai ia, a i kakau ia paha, e like me kona ano maoli.

He pono no i kela haumana keia haumana, i ike i ka heluhelu, e noonoo me ka makaala loa, o hewa auanei ma ka heluhelu ana, a na ke kumu no hoi e kuhikuhi aku, me ka hoomanawanui i na mea e loaa io maoli mai ai ia pono i na haumana.  G. W. P.

 

NA LUNA O KEIA PEPA.

EIA IHO NA INOA O KA POE MA KELA wahi keia wahi i hookohuia i poe Puna o KE AU OKOA. Me lakou nei e hooponopono ai na makamaka lawe nupepa no ka uku o ka pepa, a me ko na Olelo Hoolaha.

HAWAII— J. H. Coney, Hilo.

D. H. Hitchcock, Hilo.

L. Kaina, Puna.

W. T. Martin, Kau.

C. N. Spencer, "

J. G. Hoapili, Kona Hema.

P. Cummings, "

J. Z. Waiau, Kona Akau.

J. H. Kamalo, "

G. K. Lindsay, Kohala.

J. Naiapaakai, "

S. P. Koko, Hamakua.

MAUI—A. M. Kahalewai, Lahaina.

P. H. Treadway, "

W. Ap Jones, "

E Saffrey, Honuaula.

C. K. Kakani, Kaupo.

John Rae, Hana.

W. P. Kahale, Wailuku.

W. G. Needham, Makawao.

T. W. Everett, "

MOLOKAI—M r. Meyers, E. H. Rogers.

OAHU— J. P. E. Kahaleaahu, Ewa & Waianae.

J. M. Kalanipoo, Waialua & Koolauloa.

J. W. Kea, Koolaupoko.

KAUAI— T. H. Marshall, Lihue.

S. Kamahalo, "

J. S. Low, Hanalei.

H. J. Wana, "

G. W. Lilikalani, Koloa.

J. Kauai, Waimea.

 

E NANA MAI! E NANA MAI!

HE LAAU LAPAAU MAKEPONO LOA

NA OHE HAHANO NU HOU LOA!

KE HOOLAHAIA'KU NEI I NA KANAKA a pau, ua loaa mai ia

KAUKA HOFFMANN,

a ke kuai ia nei ma kona Hale Kauka, mauka iho o ka Hale Mahoe, na Laau Lapaau Maikai loa, a me na Hahano Mikioi ano hou loa, ka Paakai hoonaha, ka Aila Puupuu, a me na laau maikai no o na ano a pau. E kuai ia no ma ke kumukuai makepono loa. E hele oukou a pau, e ikemaka.

Eia hoi maanei na omo waiu ano hou, no na keiki liili, o ke ano hou loa mai nei keia.

Honolulu, Oct. 21, 1865.  27-3m*

 

KALAKO HOU!

KALAKO HOU!

KALAKO HOU!

MAKALENA HOU!

MAKALENA HOU!!

MAKALENA HOU!!!

NO KE KUMUKUAI MAKEPONO LOA!

Na wa e kuai ai, mai ke kakahiaka Poakahi, a hiki i ke ahiahi Poalima.

Ma ke kihi o ke Alanui Nuuanu a me ke Alanui Marine; mamua aku o ka Hotele Royala.

(38-3m)   ISAAC REINHART.

 

HALE KUAI HOU!

ME NA LOLE HOU!

UA WEHE AE NEI KA MEA NONA KA INOA malalo nei, he Hoa Kuai Oluolu no oukou i na kunewa hope ae nei, e like me ka

Oluolu a'u i Hookipa ai ia Oukou,

ma ka Hale Kuai o Painapa; pela no ka'u e hana aku ai ia oukou. Aia ko'u Hale Kuai ma ke Alanui Papu, e kokoke ana i ke kihi o ke Alanui Kalepa a me ke Alanui Papu. Ua lako wau i na

Lole Maikai,

Na Kamaa Wahine,

Na Kamaa Kamalii,

A ME

na LOLE o kela ano keia ano, no ke kumukuai

Makepono Loa!

(38-3m)  C. F. PFLUGER.

 

HALE KUAI HOU!

UA WEHE AE NEI AU,

HE

HALE KUAI HOU!

MA

KEOPUKA, KONA HEMA, HAWAII,

a, aia malaila e loaa'i na lole nu hou o na ano a pau, kupono no na kane, na wahine, a me na keiki, no ke

KUMUKUAI MAKEPONO LOA!

O ka poe a pau e makemake ana e kuai i ka lakou Kope, e lawe mai me a'u e kuai ai, i loaa ke kumukuai makepono, ma ke Dala Maoli, a ma ka Lole paha. E hele mai e ikemaka e na makamaka.  LIKI, (R. B. NEVILLE.)

Keopuka, NOv. 22, 1865.  32-1m

 

J. D. HALAI.

MEA KAKAU PALAPALA!

—NO—

NA ANO HANA A PAU LOA!

UA HIKI I KA MEA NONA KA INOA MA luna ae, ke hana i ko oukou mau palapala ma ka olelo Beritania a me ka olelo Hawaii, oia hoi na

Palapala Hooilina,

Palapala Kuai,

Palapala Moraki,

Palapala Hoolimalima,

Palapala Hoolilo Hope,

Palapala Hoopaa,

a me na palapala no na ano a pau. Aia kona Keena Oihana ma ka Hale Hookolokolo ma Honolulu, Oahu, ma ke Keena mua, mauka iho o ka puka komo, e loaa no ia, mai ka hora eiwa o ke kakahiaka, a hiki i ka hora eha o ke ahiahi.

Honolulu, Iulai 15, 1865.  25-3m

 

J. L. Nailiili, & A. W. B. Nahakualii,

LOIO.

E IKE AUANEI NA MEA A PAU, O NA mea nona na inoa maluna, he mau Loio laua, a ua makaukau laua e kokua i ka poe i hoopiiia, a me ka poe hoopii no kela hewa keia hewa o lakou. A he hiki loa no hoi i ua mau Loio nei ke hana i na palapala hoopii o kela ano keia ano, a me na palapala kuai, palapala hoolimalima, palapala hoopaa, na olelo aelike a pau o kela ano keia ano, a me na palapala hoohui a pau, a me kela ano keia ano e ae o na palapala oihana, a me na palapala kupono a pau i ke Kanawai. E kakauia no me ka maikai loa na palapala. E loaa no maua, a o kekahi paha o maua ia oukou, ma HALEOLA, i Honolulu, Oahu, a i ole ia, ma Keei paha, i Kona Hema, Hawaii. E ninau no ia laua no ka uku.

Honolulu, Oahu, Apr. 24, 1865.  25-3m

 

RAIKI! RAIKI!

E OUKOU A PAU, KA POE KANU RAIKI ma ka Mokupuni o Oahu, a me na Mokupuni e ae kekahi, owau, ka mea nona ka inoa malalo iho, e uku no au i ke kumukuai kiekie, no ka Raiki i pau ole ka ili, ke lawe ia mai ma ka Wili Raiki ma Punaluu, Oahu, a i ole ia, ma ko'u keena ma Honolulu.

H. W. SEVERANCE,

A gena o ka Huina Raiki o Punaluu.

Honolulu, Okatoba 7, 1865.  38-tf

 

HALE PAI KII.

AIA KO'U HALE PAI MA KA HALE E PILI ana me ka Hale Leta maluna o ke Keena Pai o ka "NUPEPA KUOKOA." Ua emi loa na kii. He mama wale no ka uku no ke pai ana i na kii.

33- tf  H. L. CHASE (Keiki)