Ke Au Okoa, Volume I, Number 51, 9 April 1866 — Page 2

KE AU OKOA.

HONOLULU, APERILA 9, 1866.

 

MAWAENA o na hihia i lawe ia mai imua o ke kau jure alua, imua o na Lunakanawai Kiekie o ko Hawaii Pae Aina, ua halawai mai makou me kekahi hihia, a o ke pio hoi i komohia iloko o ua karaima la he kanaka ma ka inoa o Bila. Ua hoopii mai ke Alii ia ia imua o ke jure, no ke apuka, oia hoi no ke kakau ana i ka inoa o ka Luna Auhau o ka apana o Honolulu nei malalo o kekahi palapala hookaa auhau.

Ua lawe mai no ka aoao o ke alii i kona mau hoike e pili ana i na hana apiki ana a ua kanaka nei, ma kona powa kolohe ana i ka inoa o ka Luna Auhau, me ka hooiaio pu mai i na huna kolohe apuka a ua kanaka nei. O keia kanaka a makou e olelo nei, ma kekahi o ka olelo a na hoike, he kanaka maikai oia ana i ike ai, he hoopono ma kana lawelawe ana i na mea e pili ana i na hana a kona haku. Aka, ma na olelo a pau a kekahi mau hoike e ae a ke alii, ke maopopo ia ua ku paha ia i ka hewa ana i aa aku ai e paio, me kona manao aku paha he mea mene-u mai ke kanawai, e hoomalu nei ia kakou mai o a o. Aka, ma ka noonoo maikai ana o na jure a me ke ano o ka palapala hoopii e kue ana i ka mea hoopii, ua hooholo ae lakou e mau no ka hoopaiia ana o ke pio e like me kona hoopaiia ana ma na aha malalo.

Aole no e hiki ia makou ke haawi ole i ko makou mahalo ole i ka poe jure nana i hoopai a i hoahewa ia ia, oiai, o kana hana ana ma na hoike ana a na hoike, he oiaio, ua komo poo oia me kona kino holookoa, me ka lumai kuhohonu ia ia iho iloko o na ale kupikipikio o ka noho'na paahao, e like me na mea a pau loa a ke kanawai i olelo ai, ke ku io kela a me keia mea i na kulana, i kue i na maluhia a me ka noho'na maikai o ka lehulehu holookoa. Ua komohia no paha iloko o ka manao o ua kanaka nei o Bila, he mea uuku keia mea he kakau kolohe ana i ka inoa o hai, a ma ia hana ana ua imi ia i mea e poino ai o hai ma kana hana ana.

O ke apuka ana i ka inoa o hai, ua ane like pu ia me ka aihue, oiai, ina e hana lihi kekahi ma ia mea, ua like no ia me ka lawe ana mai i ke kioo poi a me ka ipukai mai ka waha mai o kahi, me ka manao nui e hoonele aku i ka pomaikai o kahi; a o ka mea e hana ana ia karaima, ke i ae nei makou, aole no ia i mamao loa aku mai ke kaawe ana i ke ola o kekahi. Aole i aui loa ae ka hana ana a ia kanaka mai ka mea a makou i olelo ae la; a ina ke noho mai nei kekahi poe malalo oia manao, e nakui ana, ma ia hana ana la e komohia mai ai iloko ona kona pakele ana mai na auhau e kau ana maluna ona, ke i ae nei makou, e holoi ae ia mau manao, oiai, he lealea wale no ka hana ana pela, aka, o kona hopena ua like me ka moonihoawa ka awahia.

O ke apuka, aole no ia i like me ka hana ia ana o kekahi mau hihia e ae, ka ike ia e kela mea keia mea, aka, he ano e loa, no ka mea, o na hihia a me na hewa e ae, he ike ia no e kela a me keia, aia a hana ia kekahi mau hewa e ae, alaila, he poe kekahi e mumulu mai ana ilaila. Ina he hakaka, he nui auanei ka poe e muimuia mai ana ilaila, a o ka poe e haiamu ae ana ilaila o lakou na hoike o ka hana ana i ka hewa. Ina hoi he aihue, aia a loaa paka aku e hana ana i ka hewa, a i ole ia, loaa aku paha ka waiwai aihue iloko o kona lima, a i kona wahi i noho ai, alaila o ka poe a mau mea paha i hui pu me ia ma ka aihue ana, a i ole ia o na waiwai paha i loaa aku me ia, o lakou iho la no na hoike maka no ia hana hewa ana.

Aka, o ke kanaka e manao ana e apuka i ka inoa o hai, ma ka hoohalike ana i kona lima kakau me ko ka mea maoli nona io ka inoa, aole ia e kahea a e hoike ana ia hai oiai o kana mau hana powa ana a pau loa e makemake ana ia oia wale iho no ke ike, a o ka Mea Mana Loa paha kona ko olua e ike ana i kana hana hewa. Ma keia mea i ano e ae ai keia hewa mai na karaima e ae; kekahi ma ke akea, a o kekahi hoi ma kahi malu ike ole ia mai e ka lehulehu mai o a o. Aka, i ko makou noonoo ana, ua ukali aku paha keia mahope o ka ahai ola, oiai, ina paha e apuka kekahi i ka palapala kauoha o kekahi mea i make, me ka olelo iho, o ka inoa no kela o ka mea i make i kakau inoa ia, alaila, o ka hope o ka lilo aku o kou pomaikai ia hai, a lilo oe i mea auwana wale maluna o ka ili o ka honua me he kuewa la.

E manao ana paha keia kanaka i apuka ai he mea pono ia a oluolu ia i kona manao, he oiaio no paha pela io kona manao, aka, aole paha ia i ku iho a kakali o ka mea ana i apuka ai, aole ia i hooili aku i ka poino maluna o ka Luna Auhau wale iho no, aole no hoi maluna wale iho no o ke Kuhina Waiwai, aka, ua hookau pu mai oia ma kana apuka ana i ke kaumaha maluna o ka poe i hookaa i ko lakou mau auhau; a ma ia mea, ua apuka pu io ia no kakou holookoa a pau loa!

 

PIKOIAKALALA.—Aole e puka aku ana keia kaao ma ka kakou pepa o keia la, aole no ka "moe i ke kai o ko haku,'' aka, no ka pilikia maoli no o ka mea nana e hoopuka i ka mai.

 

UA HOPU IA.—I ka Poalima iho nei, ua hopu ia o Capt. Berrill, ma ka hoopii a kekahi Pake, no kona pepehi hoomainoino ana ia ia, a ma ia mea, ua hai mai oia e make ana paha oia. No ia mea, ua hopu ia oia a ua hoopaa ia ma kahi paa. I ka Poaono iho nei nae, ua ike ia oia aohe paha e poino ana.

 

POINO LA.—Ua hiki mai io makou nei kekahi palapala mai Koloa mai, mai kekahi mai o ko makou mau hoa'loha, e i mai ana no ka ili ana aku o ka poino maluna o lakou, ma ke pau ana o ko lakou mau hale a i ekolu i ke ahi. Ke kumu o ka pau ana, he ahi-koe na kamalii. Ka makou ea, mai paulele i na ouo opiopio i na ahi-koe, a laa ka poino la.

 

KA MOKUAHI AJAX.—E like me ka makou mea i hai aku ai e holo ana ka mokuahi AJAX i ka Poakolu, ua holo io no ma ka auina oia la. I ka nana aku i ua mokuahi la, ua hele ia a piha pono i na ukana o kakou nei, i oi ae mamua o kela holo ana aku nei mamua. Ua olelo wale ia no aole e hoi hou mai ua mokuahi nei, aka, ke manaolana ae nei makou, aohe he oiaio oia mea.

 

KE MAKEMAKE IA NEI.—Ma ka puka ana ae o ka lua o na nupepa e pai ia nei ma ko makou Papapai, ua ike iho makou i ka olelo kahea a ke Kuhina Kalaiaina. E kahea ana oia i ka poe e makemake ana e lawe i ka hana ana i ke awa, oia hoi ka eli hou ana a me ka hoakea ana ae i ka nuku o ke awa o Honolulu nei. O ka pono ia e like me ka makou mea i olelo ai mamua, oiai, he nui na pomaikai i loaa mai ia kakou ma ke awa.

 

KU IA E KA PILIKIA.—I ke kakahiaka Poalua iho nei, ua ku ia e ka pilikia kekahi kanaka hana ma ka hale olo laau o Lui ma, ma ka aoao makai o ke Alanui Alii, oiai, e hana ana ua kanaka la iloko o ua hale hana papa la, i ua kanaka la e hoomakaukau ana i kekahi laau e hookomo aku iloko o kahi e kaa ana ka pahi olo, ia wa lele mai la ka apana laau a pa ma ka papalina, e loaa ae i na maka aohe nao, aka, i ka makou nana aku, he manaonao loa kahi i pa ai i ka apana laau.

 

HAAHEO I KA ILI O KE KAI.—E like me ka makou mea i hai aku ai i keia pule iho nei, e haalele mai ana kekahi kamalei a kakou, oia hoi o Pauahi; a ma ke ahiahi o ka Poakolu iho nei, ua iho ae oia me kana alii kane, i ukali ia ae e kona mau ohua. A i ka lawe ana aku a ka mokuahi Ajax ia ia, ua paiauma aku ma kula me ka paumako o kona mau ohua, no ka holo ana o ko lakou haku, a hoa noho hoi olalo o kela mau malu wi o Aikupika, nana ae i ka olu kohai o Haleakala.

 

I MANAO WALE IA.—I ka puka ana mai o ke Kuokoa i kela Poaono aku nei, ua ike iho makou ma kekahi hunahuna mea hou o Hawaii nei, e pili ana no kekahi haole i manao wale ia ai he mai lepera kona, a hoihoi ia ai i Kalaepohaku. Ua nana pono ia ua haole nei e Kauka Hoffman, a ua palapala aku ia i ke Kuhina Kalaiaina, o ka mai o kela haole aole ia o ka mai lepera i ulupa iho ai iloko o ka M. H. 1853. O makou pu no kahi i okalakala na hulu i ka lono lauahea ana mai o ua mai lepera la, aka, na keia mea nae e hoopau i ko kokau huhuluii.

 

NALO KA UANEI.—I ke awakea o ka Poalima iho nei, ia makou i kiei aku ai ma ko makou puka aniani, ike aku la makou i ka lulumi a na kanaka ma ka lanai o ka Hale Luina. I hiki aku ka hana ilaila, e eli ana kekahi mau kanaka me na kopala malalo o ka lanai. Ke kumu o keia eli ana, he mau wahi haole luina, ua pee malalo o ka lanai; aohe i emo puka mai ana. I ka nana aku, me he mau wahi puaa eku lepo la; a o ko laua lawe ia aku la no ia i ka halewai e na makai. E pee wale no aohe e nalo, no ka mea, "o Hawaii imi loa nei."

 

NO KILAUEA KE ALOHA LA.—I ke kakahiaka nui iho nei o ka Poakolu, ua hoohikilele ia mai na puuwai o ka lehulehu o ke kaona nei e ka ike ana aku i ka pu-a mai o ka uahi o ka pukauahi o "ka mea nana e kaiue ka moana," a ike pono loa ia aku la o ua mokuahi nei no ka o ke kaona. Ua hemo mai oia mai kona mau ako-ako-a mai i kau ai i kula, ma ka hana hoomanawanui a na kamana keiki hapahaole, a ua hai ia mai makou malalo o ke kuhikuhi a me ka hooponopono ana a a Hulipahu. Aohe no he nui loa o na wahi i poino o ua Kilauea nei, a aohe no paha e liuliu, alaila, au hou no ia i ka moana.

 

EIA NO KA HOI I KAMALII KA LIMALIMA. —I kela Poakahi aku nei, i kekahi mau wahi haole e auau ana ma Waikahalulu, aia hoi hiki mai la kekahi mau wahi omao kamau eu, a ma kahi e waiho ana o ka lole o na haole, he mamalu nae kahi e waiho pu ana. Uu ae la ua mau wahi keiki nei i ka mamalu i kumu e ike ole mai ai na haole. Lawe ae la ua mau wahi keiki nei i ka eke dala, a aia iloko olaila he hookahi haneri me kanahikukumamakolu dala. O i auau na haole a alawa aku i kula e ku mai ana ka mamalu, komo mai la ka manao hikilele iloko o kekahi haole ua lilo kana dala. Holo mai ka hana, a haha iho i na pakeke, a ike iho la ia, "ua auhee lakou, ua ike i na waa." Alualu aku ua haole nei a loaa ua mau wahi keiki nei, i ninau aku ka hana, olelo mai la laua, ua kiola ia iloko o ka loi. Ua lawe ia ua mau wahi keiki nei i ka Halekula Hanalima Hoopololei.

 

HE MEA KUPANAHA.—I ke ku ana mai nei o ka moku Harriett Newell, mai na aina lepo manu mai, ua ike iho makou maluna ona, ma ka lokomaikai o ke Kapena i kekahi wahi mea kupanaha, oia hoi, he wahi ea, elua ona mau ihu, he ano manamana nae.

 

PAKELE MAI PAU I KE AHI.—I ke kakahiaka Poaha iho nei, ua pakele ka hale o Alawa mai pau i ke ahi, o ke kumu o ke ahi i a ai, he kukui, aka, aole nae i nui loa ka a ana o ke ahi, a o na mea i pau oloko o ua hale la, he lole wahine, a me kekahi kihei.

 

POINO.—Ma ke ku ana mai nei o ka moku Marilda, mai Kohala mai, ua hiki mai ka lono mailaila mai, i ka pahu ana o ka mea hoomaloo ko ma ka hale wili ko ma Kohala. Hookahi haole i make loa, a eha kanaka i eha mainoino, a hookahi paha o lakou aohe paha e manao ia ana e ola ana oia.

 

HEMO KA PIPI HAE.—I ke kakahiaka Poaono iho nei pakele kekahi wahine mai ku i ka pipi ma ke alanui Rikeke, i ka wa i ho-a mai ai na paniolo i ka pipi mai Ainahou mai, e ole ke komo e ana i ka hale pakele ai ua wahine la, komo no hoi ka wahine iloko o ka hale, ku ana ka pipi mawaho o ka puka.

 

ULIA WALE IA.—I ke awakea o ka Poalima iho nei, mai nohaha ke kaa o H. M. Wini i ka wa a kahi keiki i lawe mai ai i ua kaa la ma ka hale hana o Wini, oiai, e holo aku ana kekahi kaa o Ward, a hooku aku la, ka lio o ke kau o Ward me ka hale o ke kaa o Wini, e loaa pono aku ina la ua hana ka lio i kana hana o ka owala.

 

HAUKAWEWE NA KEIKI O KE KAI.—Ma ke ahiahi Poakolu, ua ike aku makou i na keiki kela o ka mokuahi Ajax e holo nui ana ma ke alanui Papu, aka, i ua poe haole la nae e holo mai ana mai kai mai o Ainahou, a hiki mamua ae o ka hale hookolokolo hopu ia ae la e na makai, a ia wa makou i lohe aku ai i na olelo a ua mau haole la penei: He keu keia a ka aina ino maoli.

 

NO SAMUELA C. LIMAIKAIKA.—Ua ike iho makou maloko o ka Nupepa Advertiser, ua haalele iho o Brigadier General Samuela C. Limaikaika i kona noho ana ma ka oihana koa o Amerika Huipuia, a e manao ana ia e Ao kanawai no ke kulana Loio, me ka manaolana e noho paa ma ia oihana, me kona kaikuaana William Nevins Limaikaika ma Nu Ioka. Ka makou ia ia, "E hele imua!"

 

HOOWELIWELI.—I ka auina la o ka Poaono iho nei, ua komo aku kekahi haole ma kekahi pa ma Kehehuna, a i ka ninau ia ana mai i ke kumu o kona komo ana aku me ka pu, olelo mai la kela, no ka ilio, aka, mahope iho, olelo mai la kela, ina au e manao e ki i keia pu io oukou, aole oukou e pakela. Aole i puka lea loa mai, noho ana i ka Halewai pomaikai.

 

HE ULIA WALE MAI.—I keia pule aku nei, ma kahi mahi ko o McKeague, ua ku kekahi haole i ka pu. Penei ke ano o kona ku ana, uhao iho la ia i kekahi pu panapana a piha me ka manao e ki i ke kao, aka, kau aku la ia i ka pu maluna o ka noho. Ia wa, lele mai la kekahi moa a kau maluna o ke kanaka o ua pu nei, a poha mai la ka pu, ku ka haole ma ka wawae, malalo iho o ke kuli.

 

EIA HOU NO UA PEPEHI KANAKA.—Ua hiki hou mai ka lono mai na kaiaulu kuanea mai o Kau, Hawaii, ua pepehi hou ia mai nei kekahi kanaka o Puaa kona inoa. Ke kumu o ka pepehi-kanaka, he hoopaapaa mawaena ona a me kekahi kanaka e iho, a wehe ae la kona hoa paio i ka pahi, a hou iho la ia Puaa, a haalele mai la oia i keia noho ana inea ana. He keu loa mai nei hoi keia o ka wa pepehi. O ke aha aku la auanei ka hope?

 

HOAO E PEPEHI KANAKA.—Ua hoi mai ke kuna Marilda i Honolulu nei i ke ahiahi iho o ka Poaono, a o ke kuia ana i kekahi poino o ke alii moku. I ke Kapena e hiamoe ana ma kona keena, hele aku la ke kuene, he Laka, me ke koi, a uhau iho la ia ma kona lae; a eia no nae ua Kapena nei ke naue nei. Aole no e ole keia wahi Laka, no ka mea, o keia no kahi Laka i powa ai ia Ramsay, haole kumeka mamua.

 

NANI MAOLI.—I ka hoomaka ana o ka noho o ke kau jure i kela Poakahi aku nei, a ia makou i hiki aku ai iloko o ka rumi hookolokolo, ua hoonani maikai loa ia ua heiau la e kaanaia ai na pono a me na hewa. Ma ka puka komo ma ka aoao ma Ewa, maluna ae, ua kau ia ke kii o ko kakou MOI o keia Au, ma ka paia ma ka aoao ma Waikiki ke kii o ka olomana kahiko Kamehameha Nui, a maluna pono ae o ua wahi la e noho ai na Lunakanawai, ko kakou kalaunu a me ko kakou pale umauma i kahakaha ia i na huaolelo malalo iho, "UA MAU KE EA O KA AINA I KA PONO."

 

NA WAIWAI I LAWE IA AKU.—Ma ka holo ana aku nei o ka moku Bhering i ka la 3 o Aperila iho nei, ua lawe aku ia he 3,519 pahu ko (409,709 paona,) 610 pahu malakeke (10,926 galani,) 12 bena hulu hipa (4,081 paona,) 100 eke raiki (10,000 paona;) ke kumukuai oia mau mea, ua hiki aku paha i ke $33,103. Ma ka la 4 ae o Aperila, ma ka holo ana aku o ka mokuahi Ajax, ua lawe aku ia he 9,374 pahu ko (1,234,345 paona,) 215 pahu malakeke (6,225 galani,) 29 bena pulu (3,052 paona,) 3 bena pulupulu, 618 ahui maia, 80 eke raiki (80,000 paona,) 2,700 ko ai. Ke kumukuai o na mea o kakou nei he $71,019.72, ka! pokeokeo no hoi la.

 

He moku kai ku mai i nehinei (la Sabati), a ua lawe mai no ia i kekahi mau nupepa, aka, aole nae he mau nu hou ano nui i ili mai maluna ona, no ka mea, ua lilo e mai i kekahi moku, na nupepa o ka hikina.

 

HE MAU AINA KUDALA.—E ike ia ma ko kakou pepa o keia la, ma na kolamu o na olelo hoolaha, ka olelo hoolaha a ka Luna Kudala Severance, no ke kudala ana i kekahi mau ahupuaa maikai loa ma ka apana o Hilo a me Kona.

 

MANUWA RUKINI.—I ka aina la o ka Poaono i hala iho nei, ua hoohikilele ia mai la ke kaona holookoa nei, e ke kau ana mai o ke Telegarapa, he mokuahi ka owaho aku, aole i liuliu hoeu mai ana, a ike pono loa ia aku la he manuwa Rukini. Ua hai ia mai makou, mai Valeparaiso mai.

 

KULA BERITANIA MA EWA.—Ua hooma k iho nei ke kula Beritania ma ka apana o Ewa, o Rev. Bikanele ke kumu oia kula, ke manao nei no aole e nele ka ike o na keiki e kolo ana no. Ma ka la 2 o Aperila kona ao ana, o ka nui o na haumana, he 15 a oi ae, ka poe nui na me ka poe liilii, o kona halekula maloko o ka luakini ma Haupu e ku nei ma Waiawa, ma ka aoao i kau paleia ai.

 

HE MEA HOOMANAO.—Ua hoouna mai kekahi haole e noho ana ma na pae aina o Fatuhiva, i kekahi peahi, e haawi aku i ka Peresidena o Amerika Huipuia. He moolelo loihi no ke pili ana i ua peahi nei. He kanalima makahiki i hala ae nei, i ka wa i ku aku ai ka moku o Commodore Porter ilaila, a ma kekahi mau kaua liilii ana, ua ku ua peahi nei i ka poka. Ua haawi ia mai hoi ua peahi nei, mai kekahi alii mai, a ua loaa mai no hoi ia ia mai kekahi alii, a ua loaa mai no hoi ia ia mai kona mau kupuna mai, a pela aku. No ka haawi ana aku paha o Linekona i kekahi mau makana i na alii olaila, a me Kekela ma, nolaila paha lakou i hoouna mai ai i ua peahi la.

 

Hoike o ke Kulanui o Lahainaluna.

E hana ia ana ka hoike makahiki o ke Kulanui o Lahainaluna, ma Tusede, ka la 8 o Mei, a me Wenede, la 9.

Ma Tarede, Mei 10, e lohe ia na haiolelo o ka Papa e puka ana, ma ka Luakini o Wainee.

Ke lana nei ka manao i na kumu a me na haumana, e ike ia mau la, i ka lehulehu o na makua a me na haumana kahiko o ke Kulanui, e like me na makahiki i hala ae.

S. E. BISHOPA,

Luna o ke Kulanui.

Lahainaluna, Aperila 2, 1866.

 

Ka Aha Jure o ka Mokupuni o Oahu.

E KE AU OKOA E; Aloha oe:

E like me ke kauoha a ka olelo hoolaha, e houluulu ae ka poe Jure ma ka Hale Hookolokolo, ma ka hora 9 o ke kakahiaka o la 2 o Aperila, nolaila, ua haiamu ae no ua mau keiki Jure la e hoolohe i na hihia i waiho ia mai na lakou e noonoo. I ka la mua nae, aole i hana, oiai, ua lilo nui loa ka Aha i ka hoolohe i na olelo hoopaapaa a na Loio.

I ka Poalua ae, ua hoomaka ka hana ana. O ka hihia mua o Beniamina; he holonui me ka manao ole i ke ola o ka lehulehu, a kuia kekahi haole o Thrum kona inoa. Ma ka noonoo maikai ana a ka poe Jure, ua ahewa ia ka mea i hoopii ia.

C. C. Harris (Loio Kuhina,) ma ka aoao o ke Alii.

A. F. Judd, ma ka aoao pale.

Ka lua o ka hihia, o Bila; ke ano o kona hihia, he apuka i ka LUna Auhau, ma ke kakau ana i kona inoa ma ka palapala hookaa a ka Luna Auhau. Mahope iho hoi o ka hoolohe ana i ka olelo a na hoike, ua noonoo ka poe Jure a hoahewa i ka lawehala.

Loio Kuhina, ma ka aoao o ke Alii.

A. F. Judd, ma ka aoao pale.

Ke kolu o ka hihia, o Kaauamonui; he keiki aihue i ke dala, mailoko mai o ka pahu ume o ka hale kuai palaoa o G. Wilhelm, ma ke kakahiaka o ka la 15 o Maraki. Ua hookuu ia ka lawehala.

Lio Kuhina, ma ka aoao o ke Alii.

J. W. Keawehunahala, & J. Komoikehuehu, ma ka aoao pale.

Ka ha o ka hihia, o Moanui; he aihue kona, a oia no hoi kekahi o na mea makau ole a makou i hoolaha aku ai i keia mau la i hala iho nei. Ua lawe kolohe mai oia i kekahi mau lole komo mai ka hale noho mai o Hama Naone, ma Pauoa. Ma ka hoike ana mai o na Jure i ka lakou olelo hooholo, ua hookuu ia oia. Aka, ua poohu kahiko no nae ka lae ona, i na Aha Malalo, no ka wawahi hale.

Loio Kuhina, ma ka aoao o ke Alii.

Hen ry A. Kahanu, ma ka aoao pale.

Ka lima o ka hihia, o Kaiama; he wawahi hale a me ka aihue, i ka hale o Kanakaole, ma Waikahalulu. O ka lua no keia o kela kanaka aihue o Moanui. O keia mau kanaka, he mau kanaka akamai loa i ka limalima i ka hai, a ua hele a kau ka lia o kekahi poe no ka laua hana ino, pakaha wale. Mai ko laua wa i puka mai ai mai Kawa mai, a hiki i ko laua paa hou ana iho nei, ua lehulehu wale na wahi a laua i komo ai. I ka noonoo maikai ana o na Jure, ua hoahewa ia oia.

Loio Kuhina, ma ka aoao o ke Alii.

J. Komoikehuehu, ma ka aoao pale.

O ka nui iho la no ia o na hihia i waiho ia mai imua o keia Kau Jure. He mau hihia waiwai kekahi, ua waiho ia nae imua o na Lunakanawai; a i ka auina la o ka Poaha, ua hoopau ia mai ka hana a na Jure.

 

Pane ia W. P. Kealohapauole.

E KE AU OKOA E:—Aloha oe.

No ka na ole o ka huhu o W. P. K. i ka Bihopa, nolaila, ua lele ae oia e hoino i ka hana a ko Beretania poe ma Nu Zilani, me ke ano huki ae i ko Amerika poe e pee ai malalo o lakou ka malu o kona poo, me he pee hala ole la no hoi. Ma Amerika, mai ka makahiki 1600 a hiki i keia wa ke kaua hooki ole ana o ko Amerika poe i ko laila poe kamaaina a hiki i keia la. Penei ka hana o ko laila aupuni no na Ilikini: Ua haawi ia he $20 a hiki i ke kanalima dala, ke make ka Ilikini hookahi. A pela no e hana ia ai, a ina akahi, alua, akolu, aha poo, pela e pii ai ka uku o ke kanaka nana e ki aku i na Ilikini. Ua like ka hana ia ana o keia poe me he poe ilio la, a e like la me ka holoholona ino e ki aku a pau loa i ka make.

Aole penei ka hana o ko Beritania ma Nu Zilani, he kaua maoli no no na pono like i haawi ia ma ke kuikahi mawaena o laua, aia a uhai kekahi, alaila, e uku no ia i ka hoopai ia hewa ma ke kaua ana. O na kahuna Bihopa ma Nu Zilani, ka mea i kue ikaika no keia kaua ana o ke aupuni, a ua hiki aku ka lakou mau palapala hoohalahala i Beritania nui; a, nolaila, kekahi kumu i hoopau ai ko Beritania i ka hoouna ana i na koa e kaua me ko Nu Zilani poe. O ka poe e kaua mai nei, na haole no olaila, i kokua ia e na hapahaole a me kekahi poe Nu Zilani. O ke kuhikuhi ana ua oi paumi ka pilikia o ko Nu Zilani poe mamua o ko Amerika poe Ilikini, ua hala ia. E aho ke kaua maoli me ka hanohano mamua o ke kinai a pepehi hoopio maoli, me ke alualu ia a hookiki ia i na ilio, me he puaa la. O ka hoopili ana ae o W. P. K. i na olelo a ka Bihopa me ka hana a ke Aupuni Beritania, ua lalau loa; a e hoike mai ana no hoi he kanaka oia ua huhu i ka Bihopa a me ko Beritania poe a pau, a me ka poe Pope. Me ka olelo iho no ka lawe ana o ka poe Beritania nui, i ka M. H. 1843, i keia Aupuni. "Lawe ia aku la ka hanu o kuu Aupuni e ka poe o Beritania iloko o na malama elima," etc.

Ua owili mai o W. P. K. iloko o keia manao i ka poe o Beritania me ko Beritania Aupuni; a o ka hewa a kekahi kanaka hookahi oloko oia aupuni, ua hewa like ia me ke aupuni. A mamuli o ka pule hookeai ana ua hoihoi ia mai ka Hae Hawaii, i huki ia ai ilalo, me ka olelo iho, "A hala na malama elima, haule ia ka hae o Beritania ilalo, a huki hou ka Hae Hawaii, mamuli o ka lokomaikai o ke Akua Mana." Ma keia wahi, ua makau o W. P. K. i ka hoike ae na ke Aupuni o Beritania no i hoihoi mai i ka hae o Hawaii nei, a huki hou ae iluna, o lilo kana mau hoino ana i ko Beritania poe a me ka poe Pope i ano ole. Heaha no la hoi ka mea i hai pololei ole ae ai o W. P. K. no ka lokomaikai o Beritania Aupuni i hoihoi hou mai? A o ka hewa i hana ia e kona kanaka hookahi, aole oia ka mea e hewa ai o ke aupuni holo okoa.

Ua hewa anei ke Aupuni o Amerika no ka imi ana o Kauka ma a me kekahi poe hapa uuku o ko Amerika Aupuni, e hoolilo a hoohui i keia Aupuni me Amerika? A imi aku me ke akamai ano pahele i mea e ae ai ka Moi Kamehameha III., e kakau mai i kona inoa maluna o ka palapala hoolilo i keia Aupuni no Amerika? He kaawale ke Aupuni o Amerika ma kona ano Aupuni, a he kaawale o Kauka ma a me ka hewa a lakou i hana ai ma ko lakou ano. He aupuni maikai ke Aupuni o Amerika, aka, aole nae e hiki ke hooino pu ia o ke aupuni no ka hewa a kekahi kanka hookahi iloko ona ana i hana kue aku ai i ka pono a me ka pomaikai o kekahi lahui okoa.

Hookahi wale no a'u mea i kaeo ai iloko o ka W. P. K. manao, o kona huro ana i ka Hae Hawaii. Ua ike ole paha o W. P. K. o ko kakou hae e welo nei, a o ka hae hoi ana i horo nui ai, oia no ka hae e welo nei maluna o kakou mau poo, he hae Beritania no ia. O ke poo o ka Hae Hawaii o kakou nei, o ke poo no ia o ka Hae Beritania, a o ke keokeo, ulaula, uliuli, o na waihooluu no ia o ka papa kiekie o ko Beritania Aupuni o ka ulaula, ke keokeo, a o ka uliuli ka papa ilalo loa. Aole au i keeo no ka hae ma kona kino, aka, ua kaeo au a me ka hoopepe ia o kuu naau i kuu ike ana iho, o ka hae e hoohanohano ana ia'u a e hoike ana ia'u he kanaka Hawaii holookoa a kuokoa hoi, aole ka ia o ka hae a'u e kaena kuokoa ae ai, o ka hae ia o kuu aupuni mai ka wa kahiko loa mai. Aka, he hae i hana ia e ko Beritania poe, i mea e hoike ai i na pono a ko Beritania kanaka i hana ai me ko kakou Moi mua me Kamehameha I.

Ina mamuli o "ke alakai ana a na kumu Pulitano, he kuhihewa keia a ke keiki o Lahaina, no ka mea, ina na lakou i hana i keia Hae o Hawaii, alaila, ina la ua hookomo iho lakou i kau wahi hoailona o Nu Enelani, i aiko paha, a i ole ia i mau hoku paha, e like la me ka hae o ko Amerika Aupuni. Aole pela keia hae o kakou e welo nei, a i huro nui ia e W. P. K., he hae i hoopili ia aku mahope o ko Beritania Aupuni. Ka hae hoi a na keiki aloha aina a aloha pono o ka lahui Hawaii mai ka wa kahiko mai, e huro ole aku ai. Aole o'u makemake o na hoailona o na aina e ke hoouhi ia iho maluna o ka pono kahiko a ko Hawaii nei lahui. Ina paha i kau ia he puloulou, a o kekahi hoailona e ae paha o ko kakou nei noho ana o ka wa kahiko, ina la o ka'u hae ia e huro nui aku, aka, aole o keia hae. He hoopilimeaai ka huro wale aku no i ka hae i ike ole ia kona ano a me kona moolelo.

Mai hookuu koke au ia W. P. K. ma ka paio ana, no keia kumu manao paio no na olelo a ka Bihopa, aka, no kona pehi ana ae i na ala ma ke ano hoomana o ka poe Pope a me ke ano o na aupuni Katolika; nolaila, e nonoi aku au i ka Luna Hooponopono e luaana iki iho me kua hoa paio ma keia wahi. Ua olelo o W. P. K., ''Iloko o keia mau makahiki i ao ia ai kakou, ua hiki ole i ka loio kaulana ke olelo ae, 'ua kaulana au i ka loio akamai no ka aoao Bihopa, a me ko'u hanohano i ka noho ana i L. K. Kaapuni no ka apana o * * * kahi o'u i noho ai no ua aoao la.'"

Ma keia olelo ana a W. P. K., ua manao oia he mau loio kaulana kekahi o Hawaii nei e like la me na loio o ko na aina e. Auhea la anei ka loio hiki ia ia ke kaena oiaio oe he loio ia i piha i ke akamai mamuli o ke ao ia ana mai e na kumu misionari a kakou? O ko makou ao ia ana i ka loio, na ke kanaka Beritania no ia, ka Mea Hanohano G. M. Lobikana, aole me na kumu misionari, no ka mea, aole a lakou kula loio, he kula kahunapule ka lakou kula e ao mai nei i na keiki, aole he kula loio. Nolaila, o ka hoopilipili ae, "auhea ka loio akamai no ka aoao Bihopa," he lalau ia a he kohu naaupo. Ua nele ma ka aoao o ka Bihopa, no ka mea, aole ia o ka oihana i hele mai ai, a nele pu ma ka aoao o na kumu misionari a kakou. O ke akamai i manao ia no na loio, aole ka no kela a me keia ano hoomana, aka, no ka poe e loa aku, i pili ole mai ma ke ano hoomana.

"E nana ia Ame rika Hema e ke kanaka Hawaii, he Paniolo a me na Pukiki na kamaaina oia mau aupuni, he keukeu ka hupo, a paumi ka naaupo a me ka maluhia ole oia aina, mamuli o ke alakai mua ana o ke Katolika Roma." Ina ua hele io kuu makamaka o W. P. K. ma ia mau aina a ike pono, alaila, e hooki au i ke kamailio hou ana, aka hoi, ina aole oia i holo a ike maka, mai kuhikuhi a ao lalau oia ma Hawaii nei.

Ua olelo ae oia no ke ano naaupo a me ka ike ole o na Paniolo a me na Pukiki maanei, aole nei o na mea i ikemaka ia no keia lahui kanaka ma Hawaii nei. Ma Honolulu, Lahaina, a me na wahi e ae o keia Aupuni, aole he poe noho pono e ae e like la me keia lahui kanaka. Ina ua naaupo lakou i ka ike ole i palapala me ka palaualelo e noho mai nei. Ma ke ano o na mea e ikemaka ia nei no ia lahui no ke ano hoomana, aole kekahi lahui e ae i manao nui i ko lakou Akua a me ko lakou hoomana, e like la me na lahui Paniolo a me na Pukiki, e noho nei iwaena o kakou nei. E aho ke Paniolo a Pukiki, i ike ole i ka palapala a me ka haipule manaoio me ka haahaa o kona naau, mamua o ka ike palapala hookiekie, no kona ike a manaoio ole.

Ua minamina o W. P. K., no ke komo ana o ka Moi Kamehameha V., iloko o keia olelo a ka Bihopa. Ina ua ike ka Moi ua hewa io ka Bihopa ma kana olelo ana, ina la ua hiki ke hoopii ia oia a hookolokolo no keia mea, aka, me he mea la ua ike no ke Alii i ke ano o ka paumi o ka hewa mamua o ka noho ana kahiko o kona kupunakane. Ua ike ke Alii a me na 'Lii, he naauao lakou, a o kou hoohui aku i kou keeo ino me lakou, ua kupono ole. E noho no oe ma kou pono, ua ike no nae o J. Ii i ka olelo a keia Bihopa, a aia no ia lakou ke keeo a me ka ole. Me ke aloha.

R. W. KAPOHAKU.

Wailuku, Maui, Mar. 20, 1866.

 

He mea hou ma Hawaii nei.

Eia ka mea hoike aku ia oe a me kou Luna Hooponopono, a he waiwai nui no hoi ia na ka lehulehu e ike iho ai, a he mea no hoi ia e kahaha ai ko lakou naau. Oiai, ia'u i naue aku ai ma na kulu kehau o ka wa kakahiaka, ma Kulaokahua, aia hoi, ua hoonanea ia ko'u mau kii onohi e nana oluolu aku i ka hana akamai a kekahi haole malihini mai Kaleponi mai, noloko mai oia o kekahi hale Micina hana pohaku uinihepa.

A ke hoomaka nei oia i ka hana ana i ka lepo mauka iho o ke alanui Aupuni ma Manamana, i Kulaokahua, a ke lilo nei ka lepo o ko kakou nei aina i dala gula, mamuli o ke akamai lua ole o na haole, no ko lakou imi ana i nei mea he dala, mailalo ae o ka honua. Penei ka hana ana, o ka lepo, ua hui ia me ke one papaakea keokeo, a ua kawiliia me ka wai, e like me ke ano o ka hana ana o ka puna, a ua kanana ia ka lepo me ke one a maikai, a pau ia, ua hahao ia iloko o ka holowaa i ane like kona nui me ke ano o ka pohaku uinihepa a kakou e ike nei. A mahope hookomo iho i ka lepo iloko o ua holowaa nei, a he wahi papa ano mea hao maloko, oia ka mea nana e hoomaikai, a waiho ae ana, a pela aku no e hana mau ai a lawa ka mea i makemake ia, no ka manawa hana.

A i ko'u makaikai ana, ike pono iho la au elima mau pohaku lepo i hoomoa ia, noloko ae o ka lepo o ko kakou nei aina. A i ko'u nana ana iho, ua ane like no me ka pohaku uinihepa e lawe ia mai nei mai na aina e mai, ua like loa no, aohe wahi ano e.

A ke hoomakaukau ia nei e kukulu i hale nui, i wahi e hoomoa ai i na pohaku uinihepa, i ane like paha me na hale hana mea hao ma Honolulu nei. Nolaila, ina he makemake ko oukou e ike i ka oiaio o keia olelo ana, e pono e naue kino ae ma Manamana, e makaikai ai, he lua wai kekahi malaila, aneane 60 kapuai kona hohonu. He ma-u ia wahi, mea hou, o ka lohe ka o kahi kuaaina. Owau no ko oukou makamaka aloha.

S. W. B. KAULAINAMOKU.

Haliimaile, Honolulu, Aperila 5, 1866.