Ke Au Okoa, Volume I, Number 51, 9 April 1866 — Page 4

KE AU OKOA.

HONOLULU, APERILA 9, 1866.

KALAKAIAMANU M. WAIALUA,

Feb 24, A. D. 1866.

E KA LUNA HOOPONOPONO;—Aloha oe:

NO KANEALAI A ME KUMUKOA.

6. Ua uhi ia paha na maka o J. Koii, e ke ae, ua pae paha i ka hualu, he ike ole paha, he hoowahawaha maoli paha, pela ka loina i ka nana aku, a ua kapaia o Kanealai he kane, a penei, "Keia mau kanaka he mau kanaka i haiia," a pela aku. He ike kuauhau paha, he apo wale paha ma ke mele i hakuia ai no na wahi kupuna o ua o J. Koii? Mai loaa ole ka huaolelo e pane ai ia'u, e ole kela mau wahi mele, e lalau wale iho no.

No ka ike ole i ke kuauhau, o ka poe ike oiaio, penei, e ike i na hoku paa, e ike i na hoku o ka lewa, e ike i na hoku o ka lani, e ike i na hoku o ka aina, e ike i ke kiekie, e ike i ka haahaa. He nui ko'u aloha ia oe e J. Koii, ua hala auanei ka'u he wahi moopuna oe na Hulu, a na Huluhulu i ka heuheu, he oiaio loa, ke ike nei au, he apo lau oe i ke kuauhau.

A ua hewa anei au ke hoakea ae ia Kanealai a me Kumukoa? I ko'u manao ana, he pololei ke hoakea ia, no ka mea, he Au Hou keia, a he wa e hai ia ai na Moolelo Hawaii.

Aole au i olelo he kupuna no'u o Kanealai, no na 'Lii no ke kupuna, no ke kuehu ana mai i ka lepo e ka hokahoka lepo akua, a ua menemene au.

Ua kahea ae o J. Koii, ia Kekuanaoa, he hookano maoli no, ua kuhi paha ua kaawale ia Kanealai, aole anei o Manono i make ai i ke kaua i Kuamoo, ka wahine a Kakuaokalani, he kaikuahine no Kekuanaoa, a o Manono Kauakapekulani, he kaikuaana ia no Kekuanaoa, aole anei o na moopuna ia a Kanealai? Ka poe akua no hoi o Mokupapa, ua lau olena o ka puka olena. Ia P. Kanoa, he Molokai, o P. Kanoa, he moopuna na Peekuaioho, he pili Kanealai, o ka moe ana ia Pailili a Holoae, Hauwawa, o C. Kanaina, a he pili ia Kanealai ko lakou kupunawahine, oia o Kahamanienie; a nana no i hoomoe i kana hanai ia Keawe, a nona hoi ka hale alaneo i Waikiki. O Kapoliholookoa, i Molokai, ia Kanealai, a pili ka hana ia Nahulu, heaha la kau hookano ia lakou?

He Aliiwahine o Kanealani, a he Moiwahine kuokoa mai na kupuna mai, a hiki ia Kanealai. O Kanealai no ka hewa, he lele mua ia Kahekili, a me na hakukole ia Kahekili he nui loa, a he nui no ka poe i lohe e ola nei. Penei kekahi:

"Kahekili—e, e Kahki—li,

Ke kapu nei no ko papalimu,

A hiki mai ko niho, akiaki—e."

Nolaila, pihepihe aku o Kahekili i kana, a ua like no ka laua a elua. Ua pili no o Kahekili ia Pehu, ua mimino anei kekahi o laua? Pehea o Keoua ma laua o Kamehameha? Ua aapu anei kekahi o laua? Ua like a like no laua.

Pehea o Kanealai me Kahekili? Ua like a like laua. Hoowahawaha anei o Kahekili? Aole, lawe no i ke kaikamahine ia Luahiwa, a hanau mai o Manono, a na Manono o Kauukualii. Pehea ilalo ia ou la?

HE KANAKA IO ANEI O KUMUKOA?

7. Ke olelo aku nei au, aole mea e aapu ai a mimino o Kumukoa, o Kanealai ka wahine a Keawe i ke alo, a hiki i kona make ana, ua hanau mai eha keiki a laua, o Hao a Keawe, o Awili a Keawe, o Kalilioamoku a Keawe, a me Kumukoa a Keawe, o Kumukoa kai noho ia Kaulahoa, a o Kalola ka wahine hanau kama a Kamehameha.

O Kalaniwahiikapaa noho ia Mulehu, a o Kawao noho ia Kalanihelemaiiluna, o A. Paki, pehea o J. Koii a me kona kumu kuauhau? Noho anei i ka manaku ona e Kanealai a me Kumukoa? A o Kalaikuahulu na keiki a Kumukoa, he poe lomilomi no J. Koii, e like me kana olelo. Pehea ka poe pua alii, no ka manaku anei o J. Koii? Ina e hoopuka ia ka mookuauhau o Kauloaiwi Nui, no Kanealai, a e pili ana hoi i ka poe noho Aupuni nei, pehea o J. Koii, e hiki anei ke pane hou mai kona waha i ke apaapaa? Eia ke kumu o ko laua lalau, o ka ike ole i ka moolelo alii a me ke kuauhau.

NO KUKALANIHOONEENUU.

8. Ua lohe paha na 'lii a me na makaainana mai Hawaii a Kauai, a ua pili no ia lohe i ka poe opiopio o keia wa e noho nei, aole au e kuauhau aku, aia no i ka Moolelo Hawaii. Aka, he lei no ia no na Moi i noho Aupuni, mai ka po mai a hiki ia Kualii, oia ke kumu o kona mama a me ke koa, me ke ola loihi, a he lei ua akua nei nona.

Pela o Peleioholani, ua kapaia kekahi aliiwahine o Kukalanihooneenuu, ma ka inoa Moi, e like me Kukailimoku. Aka, ma ka nana ana ia J. Koii, ua apo wale kana loaa kuauhau, he poe kane wale no ia ia.

NO KA HAKU MELE A KOII.

9. He wahi kanaka ike ole o Koii i ke ano Alii, a ano kahiko, he wahi puhenehene kana wahi hana i ike o ka hele pili waiwai. Pehea keia mele a Unauna, e hoopili na Koii? He pili anei o Koii ia Makaku, ia Kaokao, ia Pueopokii? Kainoa no hoi na A. Unauna i haku na kupuna o Kauakahiakualolikoko, a Lolikae, a hooili oukou no Kamamalu. Hilahila ole ke mele pili ole, ina e haku o Koii no Hulu la, ma o Kekahimoku la, no ka uhi ana i ke kalina uala, a pepehi ia i Honokalani, ina ua pii na Koii makua.

10. Ke olelo mai nei o J. Koii, aole e loaa o Keaweopelu, o oe no ka hawawa a me ka ike ole, e apo wale aku me ka maopopo ole o ka pili ana. Ua maopopo i kamalii liilii o ka Ewauli a Laakona, e ninau ia Kamaahoano, a na Kukapunuiahoano e hai ae ia Umiapeapea, ia Kahawalu, ia Keaka, a na lakou ia e hai aku ia Kalauwalu ma, ia Kekaikahiko, i ka poe pua a ia kanaka, e pili ana ia Kanaloauwo, he hana kamalii ia, he apo lau.

KA LAMAKU E PAU AI KA HUALU O S. M. KAMAKAU.

11. O kou ae mai anei ma ka'u a ua hooko oe he oiaio ka'u, oia ka mea e pau ai ka hualu, ua pili no ia ia oe, o ka hualu o kou mau maka ke pau ma keia mau olelo, a ua wehe ia ka ike ana i ko mau kupuna, a ke hooiaio mai nei no oe ia Kauakahiakualolikoko, ka poe lepo a ka'u kupunawahine a Kahapoohiwi i kaiehu aku ai.

12. Ua olelo mai oe, "He makehewa keia kuka kauwa ana," aka, ua ike no ka oe i ka hewa, aole anei o oe ka hewa o ka ninau, o ka hoala i ka manao paio, o hooakamai ai.

A ma ka helu elua o kou manao ma KE AU OKOA, ua hookomo oe i ke mele, ia Owelakalani, ua hoopili hoohenehene, ua lohe oe i kau kumu i ka pilikia o Kauloaiwi Kaauwai, a o ka make ka hope. Aka, no ka pili Molokai, ia Kalaikuahulu, a ma kona akamai i pakele ai ke ola.

NO KA HAULE ANA O S. M. KAMAKAU.

13. O ka hanohano ia a me ke kiekie o na Moi a me ka hanohano o ke Aupuni, o ka hoowaiwai i ke kanaka, a o ka lawe aku. Mai na Moi a na Kuhina, a na 'Lii ia mea, he haule, mai ke kumu mai o ke ao nei.

14. Aole no e loaa ana ia oe ke huli iloko o ka A. D. 1865, o ka Elele, ua wahahee oe, a hoopunipuni ia oe iho, aole inoa e pili ana ia laua, ua hai ia ma ko Kauikeaouli ano. Aka, he hua na ka Moi A. Liholiho, ma ka Luakini o Kawaiahao, i ka la 11 o Ianuari, 1855, oia ka la i hoohiki ia ma ke Kumukanawai.

Penei no ia hua, "Ua pau ka noho ana mai o ke akua me kanaka, ua hoi mai nei ke Aupuni me na 'Lii." Ma ia kumumanao o ka Moi, i ka malama o Aperila, ua wehewehe au i ke ano o ia kumu manao o ka Moi, e pili ana no ka mea make, aole i pili no keia mau Moi.

15. I ko'u la i hiki ai ma Honolulu, i ka make o ka Moi Kamehameha IV., i ka la 7 o Dekemaba, 1863. Ua imi koke ka mea Hanohano L. Aneru me ke Kahukula o J. S. Low, ma ke kauoha a ka Peresidena, ua paa koke au i ka hana, no ka Buke Piliolelo, he hapalua dala no ka hora hookahi, ($0.50,) a hiki i ka la 5 o Ianuari, ua hoi au i Maui, no ka mai o ka'u aliiwahine. Aka, ua kokua mai na 'Lii i mau holoku kelepa ekolu, no ka'u wahine, aia no nae i Maui, pela paha o J. Koii.

16. Ua hiki hou au ma Honolulu, i ka la 11 o Iulai, 1864, ua paa koke au i ka hana, no ke koena o ka Buke Piliolelo a me na Mele kahiko, me Lorin Aneru, he hapalua dala no ka hora hookahi, a pela ka'u hana ana a hiki i ka wa i nui loa mai ai ka mai, a hiki ole ke puka iwaho. Aole na 'Lii i ike ia'u a hiki i keia la, aole no au e hele e makilo, ua loaa wale mai na Oihana Aupuni ia'u ma ka lokomaikai o na 'Lii, ua pee no au ma ke kuaaina. Ua hiki wale ae ko'u mau Palapala Hoolilo me ke kamailio pu ole, oia hoi keia, Lunaauhau me na aina aupuni no ka puali hikina o Maui, Luna Hoona Aina, Luna Kaapuni, Lunakanawai o Wailuku. Ua mau ka lokomaikai o na haole, ua kii pinepine mai e hoi i Honolulu, e moe malie iloko o ka hale, a na lakou no e lawelawe i ka hana, e uku no lakou ia'u he hapalua dala no ka hora, pela paha oe la?

17. No kou kii ma na mea pili kino; aole au e paumaele, e makemake e kamailio no ia mea, no ka mea pili kamailio ole ma na mea o ka moolelo a me ke kuauhau, a ma na mea e pili ana no na kupuna o kaua. Ua loaa kou aoao ia'u, a ua hoopili pololei au ia oe, a ua maopopo aole oe i ike i ke kuauhau a me ka moolelo alii, he poomuku wale no kahi ike, o kou poe kupuna i hai mai ai, aole no he poe kaulana i ka ike kuauhau. He ike kalaiaina a me ke kakaolelo ko Kekuawahine, a me Auwae, e like me Kaaloa, aole ike i ka moolelo ali a me ke kuauhau, ua hu ae ko olua ike mawaho o ka puka o ka hoka.

18. Aole au e olelo ana ia oe, ua pili ole oe i na 'Lii, ua pili no ma ke ano kahu, a ua hanai ia ma ke alo alii, a he kanaka no hoi ua ike mau ia e na 'Lii, a ua hanai pu ia hoi ma na haku, a ua holoholo pu a nui like. Aka, ua ao hewa oe i ke kuauhau, a pii maluna o kou mau haku me ka menemene ole.

O kau mau olelo pono ole, aole loa i pili iki ia'u, i ko'u manao, ua hana ino oe i na 'Lii, i ke kupuna o na 'Lii e ola nei, a ke kau mai nei ka weliweli ia'u no ia mau hana au.

E aloha auanei kaua.

S. M. KAMAKAU.

Ke Aniani a me ke Kanaka Aihue.

I kekahi la maalo ae la kekahi kanaka ma ka hale o kekahi kanaka waiwai, ike aku la oia i na mea maikai oloko, na pakaukau poepoe, na noho paipai, na moe a me na mea e ae he nui. Ku iho la kahi kanaka e nana pono i na mea oloko, a e ake nui ana hoi o ka hea wale ia mai e ka mea nona ka hale, alaila la hoi komo aku i ike pono ai i na mea ana e nana ana.

Ua liuliu loa kona ku ana malaila, aohe nae lohe leo ia aku, a aohe no hoi maalo kanaka ae, manao iho la ia e hele aku a kokoke ma ka puka. Hele malie aku la oia, o nakeke auanei, puoho ino mai ka mea nona ka hale, a manao mai o kekahi o na kanaka hanohano. Hiki aku la ia ma ka puka aniani, a ku iho la e nana ana i na mea oluna o ke pakakau.

Aia hoi he wati piula, he mea paani na ke keiki a ka ona hale, e waiho mai ana iluna o ke pakaukau. O ka makemake nui loa ia o kahi kanaka o ka loaa o ka wati; ia wa i kupu mai ai ka manao kolohe iloko ona e koi ana e kii e aihue i ka wati. E manao ana he wati io, eia ka he wati—polo.

Ku iho la kahi kanaka a manao ae la aohe kanaka no ka hauwalaau ole mai, hookunukunu keia, aole nae mea i puka mai; oiai hoi ua hamama mua no ka puka aniani, a aohe pilikia no ka wehe ana. Hoomaka aku la ia i ke komo ana, o ka wawae akau mamua, a o ke poo aku, a koe ka wawae hema iwaho, a kai mai la oia i kona wawae hema, me ka eu pu ana o ke kino i komo loa mai iloko. Ua nui loa ka lelele ana o kona oili, a ua aa pono hoi na maka, e ake ana no paha o ka ike kanaka aku o ka wa ia e lele ino ai, a holo loa.

I na maka e alaalawa ana mao a maanei o ka lumi—a ia ia no hoi e kai mai ana i kona wawae hema a komo mai iloko, ike aku la oia i kekahi mea, he kanaka no. Puoho ino ae la ua wahi kanaka nei, a ku ae la ke poo i ka puka aniani, a hemo mai la ke koo i paa ai ka puka aniani a hoholo iho la i lalo a paa loa kona uha hema. No ka nakeke luna ole mai, ua lohe ka ilio e moe ana malalo o ke alapi, a nunulu mai la ua ilio nei. Ua lohe no ua wahi kanaka nei i ka nunulu a nei mea—a ua paa loa kona manao o ke kanaka no ana i ike ai—e huhu mai ana la ia ia nei. Noke oia i ka wehe i ka puka aniani, e u-u ana iluna, aohe nae hemo, no ka mea, ua haalulu na lima no ka makau.

Ua aneane elima minute o kona oni ino ana io ia nei me ka manao e hemo, alaila holo, aohe wahi mea a hemo iki. Aohe pono i koe, o ka noho malie no a hiki mai ua kanaka la ana i ike ai. Noho malie iho la oia, e nana ana me ke kahe ana o ka hou, a kiei aku la oia ma kahi ana i ike ai i ke kanaka. Aia no ua kanaka leo ole nei e kiei mai ana ia ia nei, a ike aku la ua wahi kanaka nei, manao iho la oia he kanaka kupua paha ka mea nona ka hale; no ka mea, aohe kii mai ia ia nei, a eia hoi ua paa loa nei i ka puka aniani.

Kulou iho la ua kanaka nei a ea ae la me na waimaka e kahe ana i kona mau papalina, a kiei aku la i ke kanaka leo ole. Olelo aku la ua wahi kanaka nei, "E aho wau e lawe ia e hoopaa iloko o ka hale paahao, mamua o ko'u noho ana maanei e hoopaa ia nei e ka puka aniani. E kii mai oe e wehe ae i au a lawe aku hoi iloko o kahi pouli o na poe kolohe e noho ai."

Lohe mai la ka ilio i ka hamumu oia nei, noke mai la i ke aoa. "Ae," wahi a kahi kanaka, "i komo mai nei au e aihue i ka wati, nolaila, ua hewa wau." Ua kuhihewa loa ua wahi kanaka nei i ke aoa mai a ka ilio, he leo io no ke kanaka ana i ike ai. Noho malie loa iho la ua wahi kanaka nei, a mao iki ae la ka makau, a pau no hoi ke aoa ana o ka ilio, no ko ia nei noho malie ana aohe nakeke.

Hapai ae la ua wahi kanaka kalohe nei i ka puku aniani, me ka hoonakeke ole. Ia ia nae e hapai ana i ka puka, aia no kona maka e kiei ana i ua kanaka leo ole nei, e manao ana e pule ana, no ka mea, aohe walaau hou mai, a ua lohe no hoi keia he kanaka haipule ua mea la nona ka hale. I mea e ko ai ko ia nei makemake a e pilikia ole ai hoi, lalau aku la ia he newa e waiho mai ana, a ku ae la iluna. Me ua newa la oia i uhau aku ai i ke kanaka leo ole e noho mai ana; no ka mea, ua manao oia e pule ana ua kanaka la, a e moe ana paha na maka, nolaila, oia i uhau aku ai, aia nae pau loa ke aniani i ka nahaha liilii. Ia wa no i puiwa mai ai ke kuke, oiai e hooluolu ana oia maloko o kona wahi rumi no ka luhi i na hana. Holo mai la ia a hopu i ua kanaka nei, a olelo mai la, "Aihue oe." Pane aku la kahi kanaka me ka maalea loa, "Auhea oe, i hele mai nei au me ka manao e loaa ana o Stephen (Setepano), a he huaolelo ka'u e hai aku ai ia ia; aka, i kuu kiei ana aku nei ma ka puka aniani, ike aku la wau he kanaka e noho mai ana, aole no paha ia o Setepano, (ka mea nona ka hale), he ano e wale no ia kanaka. Manao wau oia ke kanaka aihue, a uhau aku nei wau ia ia me ka newa, a ua make aku la paha. Owau, aole i aihue, aka, ua pepehi wau i ka mea aihue."

"Aia mahea ke kanaka au i pepehi aku nei?" wahi a kahi kuke. "Aia ma kela lumi," wahi a kahi kanaka puni wati, "ua make paha aole paha." Alakai aku la ua wahi kanaka nei i ke kuke a hiki ma ua lumi nei, aia hoi he aniani no e kau mai ana ma kekahi aoao o ua lumi la. Kuhikuhi aku la ua wahi kanaka nei, "Aia ua kanaka nei la aole i make, eia aku nei ma kela aoao."

Maopopo loa iho la i ke kuke ua kuhihewa kahi kanaka i kona aka iloko o ke aniani he kanaka e, a oia no kana i uhau ai i ka newa. Akaaka iho la ke kuke, a pane aku la, "E hele ae au ma o a e ku no oe e nana i ua kanaka la." Hele aku la oia a mamao iki aku, ninau mai la, "Auhea ua kanaka nei?" "Aia no ke ku mai nei."

Hoi mai la ke kuke a olelo aku la, "Ua aihue ka oe, no ka mea, ke olelo mai nei oe, o kela kanaka e ku mai la oia kau i uhau aku ai, a o oe no kela e ku mai la, o ko aka no kela aia iloko o ke aniani. E hoi oe, aole e pilikia, no ka mea, ua kuhihewa oe, a he ano naaupo hoi."

No ka haina o na mea i kakau ia e S. W. Pa.

E KE AU OKOA E ; Aloha oe:

Ua ike maka iho nei i ka naauao o Aipo, e li ana ka io i ke anu o Hauailiki, i ka hana hemolele a Kulaakamanu, i hoi ia mai e Kahelekua. Oiaio—o, oia paha—e, e pa wai au e kepa kaua. Ua nana iho nei au mai luna a hala ilalo, a ua ike au i na haina o na kanaenae a'u i houna aku ai, a me na akena au e pilii ana ilaila pu, me kau wahi ninau ole loa. Ua maikai no kau mau haina, aka, no kou nonoi ana mai nei hoi e hoouna aku i keia mau ninau, nolaila, eia mai no ia.

Ninau 2. Makemake iho la kekahi kanaka e kuai i aina huinaha loa nona, e haawi ana i $10 no kela kapuai keia kapuai o ke anapuni; aka, ina i kuai aku ia i aina huinaha elike ana ka ili, ina ua emi iho he $330; a ina e kuai aku ia i aina huina like e ae, e like ana ke anapuni me kela aina huinaha loa mamua, ua oi aku kona ili, he 12 me 1 hapa 4 roda. E hai mai oe i ka loa a me ka laula. O ka aina huinaha loa.

Ninau 5. Elua mau puuhuahelu, o ka huina houluulu o laua, i huipuia me ka huina hoonui o ko laua kumu kaha kuea, he 19 ia, aka i na i houluulu ia ka huina houluulu o ko laua mau kuea, me ko laua huina hoonui, he 133 ia, heaha ia mau puuhuahelu? Me ka hana pu mai no ke hoouna mai.

Aia a pau loa ka'u mau wahi kanaenae i ka loaa, alaila, e hoouna aku au i mau olelo ia oe no na mea e pili ana i ko wahi ninau makilo. Pela ma ka nana aku, a eia no hoi he wahi ninau hemahema loa no hoi kau pela ma ka ike ana penei, ua wahi ninau la au, "I ka wanaao nana aku au, aia hoi, oili mai la kekahi wahi waa ma ka lae o Kumukahi mai, a holo malie maila oia me ka hau kolonahe, a hala elua hora mahope iho, loaa mai la oia i ka hoolua ikaika me ka puulena, ke hele la a ku ke ehu o na wahi waa liilii. O ka pa 16 o na mile i hala mahope, ua like ia me ke kuba o ka loa mai kahi ana i holo mai ai, a hiki i kahi ana i pae aku ai i huipuia me 30 mile hou aku, pehea ka loihi o kona holo ana aku?"

E ke hoa e, ua hemahema loa ko ninau oia hoi keia, o na mile i hala mahope, o kahi anei a ka waa i holo mai a hiki i ko wahi i ike ai, o na mile paha mai ko wahi i ike ai a hiki i kahi i loaa ai i ka hoolua ikaika a me ka puuulena?

Eia hoi, aole oe i hai mai nei i ka loa mai kahi i holo mai ai, ka waa a hiki i ko wahi i ike ai, i ke awa ponoi no anei ko wahi i noho ai? Aole paha; ina i ke awa ponoi ko wahi i noho ai, alaila, ke pane aku nei au ia oe aole oe e ike ana, ua alai mai ka ulu-nahele o Hopoe wahahee maoli oe.

He oiaio maoli keia, ina i ke awa io oe, aole ou wahi mea a ike iho, ina hala ae no anei oe mauka ae o kahi awa la, e hai mai oe ia'u i ka inoa o ko wahi awa. A eia no hoi, ke olelo mai nei oe ua hana wale au me ka noonoo ole, e auhea oe he hoakaka 21 ia o ka moleanahonua, oia hoi, he manao koho wale a ke hoolilo mai nei oe ia'u, he (leader) oia hoi, he alakai au no ka poe ninau wahahee, ua hana no au me ka noonoo e ana mamua, a mahope hana.

E kuu hoa e, ke ku nei kaua e mokomoko ma ka hoouna ninau ana, e hoouna aku a hoounamai, pela e lea ai ke lealea. E like me kuu olelo mua ia oe, a pau loa mai na wahi kanaenae i koe, alaila, hoouna aku au i ko ninau me ka haina pu, me ka wehewehe ana a me na wahi mea hou aku, e like me kau e hana mai nei. Eia nae ke noi ia oe e hoouna mai oe i ke kope pololei loa, aloha oe.

E ka Luna Hooponopono e! e hoolaha koke ae i keia mau kope i ike mai ai kuu hoa e mokomoko nei, oia hoi o S. W. Pa. Me ke aloha i ke AU OKOA a me ka Luna Hooponopono, owau no o

J. M. K. KAINIPUALEHUA.

Wailuku-luna, Mar. 31, 1866.

Hale pau i ke Ahi.

E KE AU OKOA E; Aloha oe:

Ma ka po Poaha, la 22 o Maraki iho nei, pau iho la kekahi hale ma Makaweli, Kauai, i ke ahi. O ke kumu nae o ka pau ana, aole i ike maopopo ia, no ka mea, ua pau kanaka oloko i ka hele i kekahi hale mai e pili kokoke mai ana, a iloko o ua hale nei, koe iho la o Puaiole me ka a no o ke kukui; a aole i liuliu loa ka poe nona ua hale la i ka noho ana ma kekahi hale mai, kena aku la kekahi o lakou i kekahi wahi kaikamahine uuku e kii i ke kukui iloko o ua hale nei. Kii aku la ua wahi kaikamahine nei i ke kukui, a puka mai la oia iwaho o ka puka; ia ia i komo mai ai iloko o ka hale a lakou i noho ai, a aole i liuliu lohe aku la lakou i ka halulu, a i ko lakou puka ana aku iwaho, ike aku la lakou he ahi e a ana i ka hale, ia wa koke no holo aku la o Nawai iloko o ua hale nei a lawe mai la elua paha. Maanei e waiho kakou i ke kamailio ana no ka hale pau ahi, a e kamailio kakou no Puaiole, no kona pakele mahunehune i ka lima menemene ole o ke ahi. I ka wa i ikaika loa ai ka a ana o ke ahi, puka mai la o Puaiole mai loko mai o ka hale me kekahi pahu, a waiho iho la oia, a komo hou aku la no ua Puaiole nei iloko o ka lapalapa o ke ahi; ia ia i komo aku ai iloko, hanee iho la ka hale a pau iho la oia i ke ahi me ka mainoino, aka, aole oia i make, ke kamau nei no kona ola, a aole i maopopo kona pono; aka, aia no ia i ka mea mana loa ka waiho mai a me ka ole.

Ke kau leo aku nei au ia oukou e o'u mau makamaka kupa Hawaii, e noho ana mai Hawaii o Keawe, a Kauai o Mano. Mai manao nui i na waiwai palaho wale o ke ao nei, e like me keia makamaka o kakou. No kona manao nui paha i na waiwai pau wale o keia ao ke kumu o kona pilikia.

Me ka mahalo,

W. B. L. AKA.

Puukapele, Waimea, Kauai, Feb. 22, '66

Ka pahikaua o ka la Koa.

E oluolu paha oe e KE AU OKOA, e hookomo iho i keia wahi ninau ma kahi kaawale o kou kolamu. Eia no ia:

1. I ka la 10 o Okatoba, M. H, 1836, wehe ae la o Nemonemo i kana wati gula, a nana iho la, o ka hora 8 ia a me na minute he 21 o ka wati Komohana, ike aku la oia i kekahi moku e holo ana ma ka latitu 51° 30' Akau, a ma ka lonitu 1140° Hikina, a o ke kiekie o ka la ia manawa, 13°32' heaha ka loa ma ia ike ana a Nemonemo.

2. E noho ana kekahi kanaka kapena akamai loa, o Utiano kona inoa, ma ka mokupuni o Nuuhiva, i ka la 31 o Okatoba, M. H. 1820, ana aku la oia ma ka holoholomoku ka helu ana, i ke ahiahi, ma ka lonitu 75° Komohana, a ua ana ia ka la, a me ka mahina, penei: o ka loa i ikea mawaena o ka la a me ka mahina, 68°42°11/36, a hoohuli aku la oia i kana ohenana, a nana aku la oia i ke kiekie o ka la, ko lalo aoao, 45°48', ana hou aku la oia i ko ka mahina, ko lalo aoao, he 16°58', heaha ka lonitu o ka moku?

He ma-u iho la ia, me ke aloha no, ke hoi nei ko Maunaolu keiki, no ka mea, ke holu mai la ka lau o ka Inia o Maemae. Hookahi mea nana aku o ke ku-e mai o ka huila o ka mokuahi Kilauea, i ke kai o Pailolo.

Me ka mahalo no,

D. E. PUAKALEHUA.

Maemae, Oahu, Mar. 31, 1866.

E malama i kahi loaa.

E KE AU OKOA E :—Aloha oe:

Ua kono ia mai au e kela mau huaolelo e kau kehakeha ae la maluna o keia kukulu manao ana, oia hoi keia, "E malama i kahi loaa." Ma ka la 23 o Maraki i hala ae nei, oia ka Poalima, ia'u e naue hele ana a hiki ma kahi a'u i manao ai, halawai e iho la au me kekahi elemakula ma ke ala loa, a o ka'u hua mua i haawi aku ai, oia ke aloha, aloha oe, a aloha mai la no hoi kela, a ninau aku la au, "E hele ana oe mahea?" Hai mai la oia, "E hele ana au ma Mana," a ninau hou aku la au, "Heaha ke kumu o kou hele ana ma Mana, no ka mea, he loihi loa ka hele ana ma ke ala, a he kupono ole i kou kino palupalu ke hele?" Olelo mai la oia ia'u, "E noho ana oia ma Hanalei, ua kaulana ae ka no-a o Mana, a lohe kuu pepeiao, nolaila au i hele mai nei me ko'u hoa, aia a pa-pa no-a iki maua, alaila, no-a."

Ku iho la au me ka noonoo i ke ano o keia mau olelo, a ninau hou aku la au, "Heaha ia mea he pa-pa no-a?" Hai mai la oia, "He mea pili dala." Ae, o kahi dala aku la no ia o Hanalei, kahi nui o na haole hana, me ko'u olelo aku, "E—a! aole anei ou makau i ke kanawai o ka aina?" Hoole mai la kela, "Aole, o ka'u hana no ia a puni o Kauai nei, o ka no-a pili dala." Ua ike au ia lakou, he poe kanaka no-a, aole he pili dala, mamuli o ko lakou lealea wale iho no e hana ai a pau ae no.

I mai la kela, ina pela, poho! a ua ninau aku au i kona inoa, aole nae oia i hai mai, me ka paa no o ka lima i ka hulu, oia hoi ka laau nana e hai ka no-a. He mau minute paha ka loihi o ko'u kamailio ana me ia, me ko'u olelo aku ia ia, e hoopau i kana hana lapuwale, a e hopu koke i ka olelo a Iesu Kristo, i hulu nana e paa ai ma kona lima, a e nonoi aku hoi i ko ke Akua ahonui e kala mai i ka hewa o kou naau, a e hoomaemae mai ia oe, a oia ka hulu kupono au e paa ai ma kou lima. A hoopau loa aku la au i ko'u kamailio pu ana me ia, a haawi aku la no hoi au ia ia i kou aloha hope loa, aloha oe, a aloha mai la no hoi kela.

Alaila, hoohuli ae la au i ka ihu o ko'u wahi Lio Ianake, me kekahi o ka'u mau keiki, a holo aku la au, o Hanapope no ka ihu, a hiki aku la makou ma Hanapepe ia la no, a moe makou malaila, a ao ae, oia Poano, a huli hoi mai la i Mana ka ihu, a komo i ke kai poohu o ka aina. Ma keia kumu manao i hai ia ae la maluna, he leo keia e hai mai ana ia kakou e na makamaka, "E malama i kahi loaa," no ka wa kupono. E i mai paha auanei kekahi, "Aole ou mana o keakea mai ai i ka makou dala, o ko makou makemake no ia o ka no-a pili dala, i lilo mai no i keia aoao, hoi luuluu i ke one o Waiolono, hoolono ae o ka nakeke ae o kahi hapawalu i ka pakeke." Ke nakeke la i ka la i nakeke ai, a hiki mai hoi ko la e hopu iho ai i ka laau a Kauhane, oia o Kolowale.

E o'u mau hoa o ka la kikiki, e alo ana i ka ua me ka makani, e hoi mai kakou a noho ae ma ka rula o ka poe maikai, e hoopau aku i na hana uko ole o ka pouli. Owau no keia o ko oukou pokii o ka aina hanau, ua oki au maanei, ua hala ka malu i na kuahiwi. Me ke aloha i ka Luna Hooponopono a me na keiki hoi nana e ulele ana na hua kepau o ka Hale Pai o KE AU OKOA e puka mai ai.

JSAACA P. KANUIKINO.

Mana, Kauai, Mar. 28, 1866.

Aole i kanamai o ka wela o ka la i keia mau la i hala ae nei; a i ka Poakolu iho nei, huli mai ana ka makani makai mai. A i ka aui ana ae o ka la, kilihune iho ana he mau wahi paka ua kakahiaka, a, kainoa la hoi e mahuahua iho ana, aole ka! a ke mau nei no ka wela.

NA LUNA O KEIA PEPA.

EIA IHO NA INOA O KA POE MA KELA wahi keia wahi i hookohuia i poe Puna o KE AU OKOA. Me lakou nei e hooponopono ai na makamaka lawe nupepa no ka uku o ka pepa, a me ko na Olelo Hoolaha.

HAWAII— J. H. Coney, Hilo.

D. H. Hitchcock, Hilo.

L. Kaina, Puna.

W. T. Martin, Kau.

C. N. Spencer, "

J. G. Hoapili, Kona Hema.

P. Cummings, "

J. Z. Waiau, Kona Akau.

J. H. Kamalo, "

G. K. Lindsay, Kohala.

J. Naiapaakai, "

S. P. Koko, Hamakua.

MAUI—A. M. Kahalewai, Lahaina.

P. H. Treadway, "

W. Ap Jones, "

E Saffrey, Honuaula.

C. K. Kakani, Kaupo.

John Rae, Hana.

W. P. Kahale, Wailuku.

W. G. Needham, Makawao.

T. W. Everett, "

MOLOKAI—M r. Meyers, E. H. Rogers.

OAHU— J. P. E. Kahaleaahu, Ewa & Waianae.

J. M. Kalanipoo, Waialua & Koolauloa.

J. W. Kea, Koolaupoko.

KAUAI— T. H. Marshall, Lihue.

S. Kamahalo, "

J. S. Low, Hanalei.

H. J. Wana, "

G. W. Lilikalani, Koloa.

J. Kauai, Waimea.

OLELO HOOLAHA.

E IKE AUANEI NA KANAKA A PAU, MA KA

APANA O EWA A ME WAIANAE,

ua loaa mai ia'u ka MANA KUAI AWA, aia ko'u Hale Kuai Awa ma

HALAULANI, WAIPIO, APANA O EWA.

Nolaila, ke kahea aku nei au i ka poe a pau loa e makemake ana e kuai i ka Awa, e hele mai ma kahi i hoike ia maluna, ka poe a ke Kanawai i ae ai, a no'u wale no ka Palapala Kuai Awa i ae ia ma ia mau Apana. A nolaila, e wiki mai oukou.

NAPAHUEKOLU.

Halaulani, Waipio, Ewa, O., Dec. 30, 1855, 39-3m*

KALAKO HOU!

MAKALENA HOU!

MAKALENA HOU!!

MAKALENA HOU!!!

NO KE KUMUKUAI MAKEPONO LOA!

Na wa e kuai ai, mai ke kakahiaka Poakahi, a hiki i ke ahiahi Poalima.

Ma ke kihi o ke Alanui Nuuanu a me ke Alanui Marine; mamua aku o ka Hotele Royala.

(38-3m) ISAAC REINHART.

RAIKI! RAIKI!

E OUKOU A PAU, KA POE KANU RAIKI ma ka Mokupuni o Oahu, a me na Mokupuni e ae kekahi, owau, ka mea nona ka inoa malalo iho, e uku no au i ke kumukuai kiekie, no ka Raiki i pau ole ka ili, ke lawe ia mai ma ka Wili Raiki ma Punaluu, Oahu, a i ole ia, ma ko'u keena ma Honolulu.

H. W. SEVERANCE,

A gena o ka Huina Raiki o Punaluu.

Honolulu, Okatoba 7, 1865. 38-tf

OLELO HOOLAHA.

UA HALAWAI KA AHAHUI O HAMAKUA, Hawaii, i ka la 18 o Dek., 1865, ma Eleio, e imi i ka mea e pono ai ka hana ana i ke Awa o Honomalino, e like me ke kauoha ana a ke Kuhina Kalaiaina, "E hana na kanaka o Hamakua nei i ke Awa o Honomalino" Nolaila, ua halawai keia Aha mamua aku nei, kohoia o D. W. Kaila, i Puuku, o N. Keau, i Lunahoomalu, o P. Kaaekuahiwi, i Kakauolelo.

HOOHOLOIA; E haawi mai ke Kuhina Kalaiaina, Eha Haneri Dala, (400.00,) e kokua na kanaka o Hamakua, Eha Haneri Dala, (400.00.) Ua haawi mai ke Kuhina Kalaiaina, Hookahi Haneri Dala, (100.00,) i keia wa, a e haawi ana na kanaka Hookahi Haneri Dala, (100.00.)

Eia na inoa o na Luna ohi dala, Kamakahiki, no Waimanu a me Kahulaana, D. W. Kaila, no Waipio a me Manaaiole, N. Keikenui, no Eleio a me Kapulena, P. Kaaekuahiwi, no Kawela, S. Hao, no Paauhau, E. Nainoa, no Maunahoano, N. Kaai, no Kaala.

E halawai keia mau luna ma Eleio, i ka la 29 o Dekemaba nei, i maopopo ka nui o na dala i loaa mai. A ma ka malama o Ianuarii hoomaka ka hana hou ana i ke awa. P. KAAEKUAHIWI.

37- Kakauolelo.

HALE KUAI HOU!

—MA—

WAILUKU, MAUI!

O KA MEA NONA KA INOA I KAKAU IA malalo nei, ua wehe ae nei oia i Hale Kuai Hou, kokoke ma ka Uwapo o Wailuku, e pili kokoke ana ma ka Hale Kuai o AKANA LIILII. Oia ka Hale Kuai Hae Ulaula, hui pu me ka Uliuli. Ma keia Hale Kuai

NA ANO LOLE A PAU!

NA PUAHAU O MAREKA!

NA KALAKOA ANO NU HOU!

NA KALEKO ANO NU HOU!

A ME NA LOLE O KELA ANO, KEIA ANO.

NA LOLE KANE ANO NU HOU LOA!

A ma keia Hale Kuai e loaa mau ai na mea ano hou loa mai Kaleponi mai. E loaa no ia oukou me ke kumukuai oluolu loa, me ke kuka pu ana me a'u.

Owau no AKINA, (PAKE.)

Ona o ka Hale Kuai Hou.

Wailuku, 20 Feb., 1866. 45-3m

OLELO HOOLAHA!

UA MAKEMAKE KA MEA NONA KA INOA malalo nei, e kuai i

100 Paona Wi OO!

I ihi ia ka alualu. F. HORNE,

Mea Hana Mea Ono.

Polelewa, Alanui Moi, Feb. 23, 1866. 45-tf

HE MAU AINA MAIKAI

E KUAI KUDALA IA ANA!

E KUAI KUDALA IA ANA NA AINA O LEVI HAALELEA, e ka mea nona ka inoa malalo nei, ma ka Hale Hookolokolo, ma Honolulu, iloko o Aperila, la 2, M. H. 1866, i ka hora 12 o ke awakea. A o ka inoa o ua mau aina la e kuai kudala ia ana, eia iho malalo nei:

Aina. Kahanui, Aia ma Molokai.

" Kipu, " "

" Manawainui, " "

" Kapuahi, " "

" Kumuele, " "

" Awawaia, " "

" Makanalua, " "

" Kamanoni, " "

" Wainiha, " Kauai.

" Waikoko, " "

A e ike no na mea a pau e makemake e ike i na kii o ua mau aina la, ma ka Hale Kudala o ka mea nona ka inoa malalo nei. H. W. SEVERANCE.

46-4 t Luna Kudala.

OLELO HOOLAHA.

UA HIKI MAI NEI KEKAHI KAUKA HOU, oia o

Kauka Bekatiniga, (Dr. G. Bectinger,)

he kahuna akamai ia i ka lapaau, ka okioki ana i na wahi kina, a me ka lapaau ana i na maka. Aia kona keena lapaau ma MONIKAHAAE, ma ka Hale lapaau o Kauka Hilibarani. Kona hora hana, mai ka hora 9 a hiki i ka hora 12; a mai ka hora 2 a hiki i ka hora 4 o ke ahiahi.

Honolulu, Mar. 24, 1866. 49-4t