Ke Au Okoa, Volume II, Number 8, 11 June 1866 — HE KAAO NO EMADAI. Ka mea i kapaia ka papa akahi o Pekina, i unuhiia ma ka olelo Hawaii. [ARTICLE]

HE KAAO NO EMADAI.

Ka mea i kapaia ka papa akahi o Pekina, i unuhiia ma ka olelo Hawaii.

HEL.U 6. Ka olelo a ke K'iaaina o Pekina imua o ka lehulehu i akoakoa mai. Aole i liuliu iho, hele mai la ke Kiaaina a hiki imua o ke anaina, a hai mai la oia i kana olelo imua o ka lehulehu, peaei: " lna wau e huki i ka hae o ke kii o Emadai, alaila, o ka wa ia e ike ai na mea a pau ia Emadai e hele mai ana, a o ka pau no ia o kana olelo ana." A hoi aku la oia ma ka hale o Emadai ma e noko ana, olelo aku la ke Kiaaina ia Emadai ma, " O olua wale no koe, a ua makaukau na mea a pau loa, a ke kali maila ia olua o ka hiki aku." Olelo mai la o Emadai, " Ano, e ke Kiaaina, e hele aku oe a e huki ae i kuu hae iluna." Hele aku la ke Kiaaina a hiki malalo o ka pahu hae e ku ana ma ka lanai, kahi hoi e akoakoa ana ke anaina, huki ae la ia i ka hae ilua, a ike aku la na mea a paa i ke kii o Emadai iloko o ka hae, e pulelo ana ma na eheu o ka makani. Ia wa koke no, puka mai Ia o Emadai a rne Aliona mailoko mai o ko laua hale, me ka haiamu mau ia o ko laua mau kahiko e ka nani, hele wale a, puia pu ke kula i ka nani. E ka mea heluhelu, e hoomanao oe i na olelo a Ateni i haiia'e nei ma ka Helu elima o keia Kaao. Ia Emadai a me Aliona e hele mai ana, ia wa koke no, ike ia aku la na kukuna o ka la e hoopuni anai ka lani, ao naao polohiwa e holo aua ma o a maanei a puni ka lewa, a pouli ae la ka la no na;:minute heiwakaluakumamalima, a pau ae la ka pouli ana, a hoi ae la ka la e like me kona ano mau, a ia wa, ike ia'ku la na helehelena o Emadai a me Aliona, e noho mai ana maluna o kekahinoho nui i hanaia no laua maloko oka lanai, a aoie no hoi he mea hiki ke pane ae ia wa, a hoike mai ]a no hoi na mea a pau i ka oiaio o na mea a pau a Ateni i wanana mua ai, e like me ka kakou i ike ai ma ka pepa o ka pule i 'Haia, a kui iho la na hekili he kanawalukumamaouo i ka manawa hookahi, me he mea la e hoonaueueia ana ke kulanakauhale holookoa o Pekina, ke hele la a pili pu ka hanu o Wailuku i ke anu, ikea'ku la na anuenue e pipio mai ana mamua a mahope, me ko lakou mau ikeja aku la na manu o na ano nani a pau o ka lewa.a. me na kua- ' hiwi' ā p»u o Asia, me na pua o kela ano keia ano ma ko lakou mad waha, a hoolei iho 'la lakou maluna o Emadai, a pau ia, hooho like ae la lakou i ko lakou mau leo nahenahe, a o ka wa iho la no -ia i hoohuiia'i laua i io hookahi, e ka. mea nana laua i mare, a pau ae la ko laua mare ana, ia wa koke no, hukiia'e la ka hae o ka Moia me ka hae o ke'Aupuni, a me na hae a pau o Pekina. Oiano ka wa i hooho like ai na mea a pau i ko lakou mau leo m.ahalo, .roa ka hnro ana, penei: " Huro! Ka wahine liani e 1" A hooKaniia na pukuniahi he kanawalukumamaōno, a hookani pu mai la no boi na mea kani o na āno a pau, ia wa ike pono loa aku la lakou Tna helehelena 0 Emadai, ka mea i kapaia ka papa akahi o Pekina. J Akahi no boi n pau ko lakou manao • kanalua, no ka mea, ua ike kakou ma na helu 'mua, ua manao wale na 'lii a me na kanaka a pau o Pekina, be mea hoopunipuoi na kii o Emadai i paiia a hoolahaia ma na kulanakauhale a' pau o Pekina, e ka mea nana i pai i ke kii, a olelo ae Ia na kanaka a pau, " Nani hoi ka pomaikai o ke keiki a ke Kiaaina 1 ka lilo nna o keia wahine nani luaole ia ia." A lilo iho la ia he -mea hana mau na ko lakou maupuuwai. Ka hoomakaukauia anao.na mea ai maluna oka papaaina na na mea pau loa. Ia manawa, hoomakaukauia mai la na mea ai o na ano a pau.maluna o ka papaaina, i hiki ole ke hooinaopopoia aku no ka nui Ioa, ia wa i lilo ai na kaikamahine a pau o Pekina, i mea lawelawemalalo o Emadai, mainakaikamahine a me na keikikane a na 'lii a me na keiki e-aeapau, nolaila, e ka mea helunelu, mai hoopoina oe.i ka wanana mua a Ateni, i : ka. wt ana i haitaku ai imua o ka meanana ka j ' moeuhane. A makaukau' na mea a pau maluna ,o ka papaaina, hele mai la na mea a pau a pau kaaiana, a maia hope iho, ku like mai la na keiki kane a.me na kaikamahine puukani, a mele mai la i kekahi mau mele ano maikai loa, i hakuia e ka poe haku meleaka"mai lōa'o Pekina. a"o ka oi no hoi 'ia o na ■* i' > * . ' ' • *' mele maikai loa i haaa ia ma iala, pela no ka & .Jiana jnau ana a. hiki wale i ke ahiahi, a haao l«le m.ai' la?ka la i kona malamalama, ia wa 'aiiula'ka lehulehu holookoa a pau -e h'6i,"a Hoi ako la kela a me keia mea ma ko honie me ka pihao ka .naau i ka • A hoi aku la no hoi o Emadai a me Aliona raa ko lāua hale, a ma ia hope iho no, hoomaka mai la ka hiamoe e hana i kana hana maluna o ko laua mau lihilihi, a olelo aku 1a o Aliona ia' Emadai, v" E hoi kaua e hiamoe, no ka mea, ke liana mai nei ka maka i he hiamoe." A ae aku la no hoi i« OiEffladai,<. ia:Iaua i hoi aku ai e moe ma ko Uiui rojoi i Jioonaniia i na mea maikai o na ano a pau, ku ae la o Aliona ma ke poo o ka moe, a wehe ae la i kona mau kapa a pau, a

moe aku la, kahea inai la oia ia Emadai, me ka ninau mai, E aba ana oe e apa nei, kainoa he hoi mai kou e moe, ua pau ka wa pono no ke ala ana ?" " E hoi aku ana hoi," wahi a Emadai. Ka hana maalea a Emaāai imua o A\iona. E ka mea heluhelu ana i keia Kaao, maanei kakou e ike ai i ka hoohoka ia ana o ua o Aliona e Emakai. I ka wa o laua i hoi ai e moe, ia wa koke no, hoomaimei loa iho la hoi 0 Emadai, a i ko Aliona ike ana i ko Emadai ano mai, hele koke aku la oia ma ka rumi moe o kona mau makua, a hoala aku la, me ka olelo aku, "E laua nei e moe nei, e ala mai paha olua, no ka mea, ua pilika kakou ?" Ala mai la na makua o Emadai, a ninau mai la, " Heaha keia pilikia ? " A pane aku la o Aliona, " Ua mai o Emadai, nolaila, e heie kakou malaila e nana pu ai i ke ano o keia pilikia, e pono ana paha, aole paha ?" Aoka pau uo ia o kana olelo ana aku ? " Ala mai la na makua o Ecnadai, a hele aku a hiki ma ka rumi e moe ana ka lauamakahiapo, a nana iho la laua i ka mai o Emadai, ia wa no, ninau aku la o Aliona i na makua o Emadai, " Pehea iho la ka olua nana ana ? " Pane mai la laua, " Aohe he maopopo ia mnua ke ano o keia mai, no ka mea, mai kona la i hanau ai a hiki wale i keia wa, aole maua i ike 1 kekahi mai maluna ona, a akahi no maua a ike, nolaila, he mea haohao loa keia mea ia maua." A no ka loaa ole ia lakou o ka mea e pono ai, nolaila, ua hooholo iho lakou e kii kekahi mea o lakou i ke Kauka, e hele mai e nana i ke kumu o ka mai o Emadai, e like me kona ike a me kona akamai. Ka hoouna ia ana o ke Kuene a -Aliona e kii ia Kauka Jlpiona. Mahope iho o ko lakou hooholo ana i ka mea nana e kii o Kauka Apiona e hele mai, nolaila, ua hoounaia ke Kuene e kii, a maopopo o ke Kueae ka mea nana e kii ia Kauka Apiona, alaila, olelo aku la o Aliona i kana kuene, " E hele oe, a e lawe pu aku me keia palapala ma kou lima a hiki ma kahi o Apiona, a ina oia e loaa ia oe, alaila, e haawi aku oe i keia palapala ia ia, a ina aole e loaa oia ia oe ma kona hale, alaila, e hele oe e imi me ka ninau ana aku i kona wahi i hele ai, aia nokou hoi maia loaa oiaia oe;" A o ka hele aku la no ia o ua kuene nei a hiki ma kabi o Kauka Apiona, a haawi aku la ia i kona aloha, a aloha mai la no hoi kela, a mahope iho, ninau aku ke kuene, "O oe no -anei ke Kauka Apiona ? " A ae mai Ia o Kauka Apiona, a haawi aku la keia i ka palapala ia Apiona, a i kona nana ana, maopopo iho la ia ia he palapala kauoha ia ia e hele koke aku, ia manawa~no;' hoomakaukau iho la keia ina mea a pau e pili ana i kana oihana, e like me ka mea mau i na Kauka, ua ikemaka kakou i keia wa i na Kauka haole e noho nei ma Honolulu, a pau na mea a pau a ua Kauka nei i ka makaukau, a hele koke mai la ua Kauka nei me ke kuene. Ka hiki ana o Kauka Apiona ma kahi o Aliona a me kona nana anai ka mai o EmaeLai. Ia laua i hele mai ai a hiki ma kahi o Aliona, a hookipaia o Kauka Apionama karumi hookipa me ka oluolu,. a haawiia ka huaolelo mua, he aloha, a pau ia, olelo mai oAlionaia Apiona, " Ua hoouna aku nei au i kuu kuene me ka palapala ma kona lima, e kii aku ia oe ehele mai e nana i ka mai o kuu wahine, nolaila, e nana mai oe a he mai kupono, oia iho la no, a'ina aole, alaila, e hai mai oe i ka meā e pōno ai, e like me ka ike iloaa ia oe ma kau oihana." Olelo mai la o Apiona, " Auhea ua wahine la ? " " Aia no malokoo 'ka rumi moe," wahi a Aliona, a ia wa no ku ae la o Apiona iluna a hele aku la a hiki ma ka rumi moe, knhi hoi a Emadai e hiolaai ana maluna o ka moe, ia wa no, nana iho la oia i ke ano o ka mai, e like me ka mea mau ia ia ma kana oihana. Ia Apiona i hoomaka aku e nana ma ka makao ua-o Emadai, kauemai la ka halialia ia ia, me be mea la e hoole mai ana, aole he mai maoli, he mai aloha kaoe, aole he laau e ae e ola ai, hookahi wale no o ka ike aku i na maka o kana mea i manao nui ai. A pau ka nana ana a Apiona, alaila, unuhi ae la oia i kekahi omole i hoopiha ia i ke koko o kekahi popoki kane eleele, a hai aku la oia. imua o lakou, " O keia omole i hoopihaia i ke koko o ka popoki kane eleelee, he mea ia nana e bai mai i ke ano o ka mai, penei nae, ina wau e kukulu i keia omole maluna o ka umauma o Emadai, a hala na minute he umi, a ina e Iilo ke koko maloko o ka omole i mea keokeo e like pu me ka wai, alaila; nole ko ia nei he mai maoli, ua maopopo he okoa ke kumu o ko ia nei mai, a ina hoi e eleele a olenalena, alaila, he mai maoli no ko ia nei." A pau kana olelo ana, hoomaka iho la oia i kana hana, a hopu iho la oia i ka omole a kau aku la ma ka hōupo o Emadai, a hala na mioute .be umi, alaila, ikeia aku la ke koko e pipii ae ana iluna, me he paila ana la na ka wai wela o ka ipuhao, a lilo ae la ia he mea keokeo e like me ka waiu, ia wa no, Ialau aku la oia i ka omole a lawe ae la ma kahi e, a oielo aku la oia ia Aliona a me na makuaolaua, " Ua maopopo ia'u, ua hoike akaka mai ke koko o ka popoki kane eleele i ke ano o ko ia- nei mai, ia wa koke no, ninau mai la o Aliona ia ia, " Ina ua maopopo ia oe ke ano o ka mai o Emadai, alaila, e pono e hai koke mai oe ia makou, i akaka ke ano o kona mai, i ole hoi e hoopilikiaia ko makou mau puuwai me ke kaumaha nona." A pau kana oleio ana, hai mai la o Apiona i ke ano o ka mai o Emadai, penei: " Aole ko ia nei he mai maoli, aka hoi, he mai no aia nae maloko o ka puuwai, he mea naoa i aloha nui, a oia wale iho la no ke ano o ko ia nei mai, j

aole he mea e.ae, a aole unei kein i olelo mua aku imua o olua e na makua, i kekahi kane ana i makemake ai e mare ? " Pane mai la na makua, " Ua hai maa mai no keia ia maua, a ua haiia aku no hoi ia ia nei, (Aliona) a nc ko ia nei hiki ana ae hoi ma ko maua wahi, a olelo mai keia ia maua e lawe ia Emadai i wahine mare nana, nolaila, ua ae aku maua, a mamuli a ko maua makemake wale no ia ia oei (Aliona) i kane, me ko Etnadai ae ole mai a hiki wale i ko laua nei uiare ana, e mau loa ana paha keia mai ia ia nei ? " Olelo mai la 0 Apiona imua o kona mau makna, " Aole he kanaka akamai e hiki ai ke hana i keia mai, ina e haawiia kekahi laau a me kekahi mau mea e ae, aole e hiki, no ka mea, he manao paa iloko o Emadai, aia wale no a ike kino aku keia i kana mea i aloha ai, alaila, o ke ola koke no ia, me ka hana ole ia i ka laau, a ina aole ©ia e ike, alaila, e make ana keia, oia iho la no ke ano o keia mai maluna o ka olua kaikamahine, i lohe oukoū." Pela iho la ka hoakaka ana o Apiona i ke ano o ka mai o Emadai. E ka mea heluhelu, mahope e ike ana kakou i ka hookoia ana o ka olelo a Apiona, a o keia mau olelo nae a Apiona, ua lilo ia he mea pono oie i ko lakou manao me ke . kaumaha, ma ia manao no hoi i hoopihaia ka puuwai o Aliona e ke kaumaha a me k& luuluu, a pela oia i hoomanawanuiai ia iaiho, a hiki wale i ka make ana o Emadai. Aloha ino no ka hoi ke keiki Aliona, i kona ike ole ana i ka hapalua o ke kulanakauhale o Peki□a, nau e ka mea heluhelu e noonoo ibo, oiai hoi, aole paha oe he malihini, he mea hana no la paha mamua a paa ka mak&u i ka maunu, a lako i na mea a pau, aole e hoi nele iuka, ua ike ae la oe e ka mea heluhelu, i ka haule ino ana o Aliona, mai kahoomaka ana mai a hiki wale ia wa, aole no i pau, ei aku no ke alai mai Ia mamua o ua Aliona nei, oia kona hoohoka hope loa ia ana e Emadai, aia a mahope e hiki aku ana kakou ilaila, no ka mea, eia no kakou i ke awakea, aaole kakoui hiki aku i ka aui ana o ka la, a o ke kaikamaiiine Emadai boi, aole no hoi he wahi mea a kanalua iho i ka hai ana mai o Apiona i ke ano <| ka mai me ke akaka loa, heaha Ia ia i ka ma| nao paa o ke kaikamahine Emadai, he opala paha. E ka mea heluhelu, maanei ko kakou kamailio ana no Emadai a me kaoa kane, a e huli ae kakou a nana i ke keiki Tamia, kona hoa hoi i noho ai iloko o ka hale ao hana silika, i hoomanawanui ai iloko o na pilikia a me na hana inea oia wahi, i ka hana kaumaha a me ka luhi loa, i na la hoi o ke kau a me ka ua o ka hooilo, i noho iho ai hoi malalo o ka malu o ka Iau o na laau a me na pua hoonani me ka oluolu maikai, i hoope ia hoi e na makani kolonahe o na kuahiwi o Asia. Ka hoi ana o Tamia ma kona home a me kona kai ana i kona manao no Emaāai. Ia Tamia i hoi ai a hiki ma kona home kahi_ hoi o kona mau makua e noho ana, ia Tamia 1 hoea aku ai, a ike mai la kona mau makua i ka maka o ka laua keiki, ua hele wale a, nonono, me he keiki auau kai la, a me he keikilano kauakanilehuao Hilo, kahele a ai ka manu iluna, no ka noho ana iho paha kekahi o na makanl o ka lua, hele kela a, apua Kalamaula, ia ia i hiki aku ai a ike i kona mau makua, ia wa no hoi lakou uwe aloha pu iho ai, a pau ka~lakou uwe ana,minau'mai la kona mau makua ia ia i ke ano o kona noho ana, a hai aku la no hoi keia i na mea a pau, mai ke komo ana a hiki waie i ka puka ana, apau ia, hai aku.la hoi keia ia Emadai, e like me ka kakou i ike ai ma na Helu i hala, a pau kana kamailio ana no Emadai, olelo mai la kona mau makua ia ia, " Aole no a maua haoa ia oe ma ia mea, a o ka mea i holo i kou mnnao, oia iho la no, aia wale no ia oe ia wahi, a o ka mea i holopono i kou manao, he biki no ke hookoia kou makemake." Ka hoomakaukauia ana o ke kapa e mare ai o Tamia me Emaāai. Ma ia hope iho, hoomakaukauia na mea a pau, na inea-hoi e pili ana i ko laua kapa e mare ai, i hoonaniia i na mea nani o na ano a pau, me he aniani la, i hanaia me ke kumukuai nui e ka poe akamai loa o Iapana, i ano like ole me na lole a pau oPekina, ma Iapana kalii i hanaia'i na lole naoi loa o kela ano keia ano, i like ole me ke kapa o ka Moi o Pekina, no ka mea, ua oleloia ma keia Kaao, o ka pioe oi aku o ka hana ana i na Iole ailika a me na lole olona ano nani loa, aia wale no ma lapana, nolaila, ua manao o Tamia a me kona mau makua, ma īapana e loaa ai oa lole maikai loa, i like ole me ko Pekina ano lole, nolaila, ua kuai-ia na lole--kumukuai.j»uLloa ma Iapana a me na mea e ae a pau e pono ai ka mare ana, a ua makaūkau na mea a pau me ka hemohema ole. Ka hele ana o Tamia ma k:hi o Emaāai e like me ka mea a laua i ae like ai. A mai la na la e hele ai o Tamia ma kahio Emadai, e like mekalaua olelo aelike, pela no hoi i hooko ai o' Tamia, e like me ka kakou i ike ai ma na.Helu.i hala, aoia no hoi ke kumu nui o ko Tamia manao ana e. hele, aole no hoi i lohe o Tamia ua mare iao Emadai me Aliona, aaole no hoi oia i ike ma na olelo hoolaha ma ke kulanakauhnle o Pekina a hiki wale ia la, a ina no la hoi paha e lohe mua ke keiki Tamia, ina no la hoi paha, aole e luhi ua i ka ai a ka lio, a oahai hoi e hooholo. IaTamiai hele aku ai a hiki ma kahi oEmadai, kahi hoi a kona puuwai i kau nui aku ai e hiki, a ike aku hoi i na maka o' knna moa aloho, eia ka aole oia e ike aku ana, a hoomanao ae la au i kekahi mau wahi lalani mele, penoi no ia : " Ua hula ka pualena aia i Hilo, i Ua imi aku la ia Papalauahi." 1

A hiki keia ma kahi o Emadai, e like me kana olelo ia ia nei, a i kona nana ana aku i ka hale, aole he wahi mea a kanaka iho, ua hao aku hoi ka mana o ke keiki Aliona, a no ko ia nei ike ana aku aohe he kanaka oloko o ka hale, a manao iho la keia ua hele, kakali iho la keia a loihi loa, huli ae la keia a hele aku la, a ia ia nei i hele ai e huli maloko o ke kulanakauhale o Pekina, a me he mea la i alakai ia aku keia e kekahi kanaka i ike i kahi noho ai o Emadai, ka pololei o ko ia nei hele an» aku, a hiki keia mawaho o ka hale o Aliona a me Emadai e noho ana, aole nae laua i halawai kino pu, a aole no hoi i kamailio pu he waha a he waha, a ma o ka lima o ke kuene i loaa mai ia kekahi palapala i kakau ia e ko Emadai lima ponoi. (Aoleipau.)