Ke Au Okoa, Volume II, Number 15, 30 July 1866 — HE KAAO NO EMADAI. [ARTICLE]

HE KAAO NO EMADAI.

Ka mea i kapaia kapapa aleahi o Pekina, i nnuhiia ma l'ea olelo Haieuii.

UE L.U 13. Ea make ana o ka Moi Alolena a me ke homo ana o ha laliui holooleoa a pau o Pekina, iloko lee leanikau nui ana. Mahope iho o ka pau ana o ka Tamia olelo ana imua o na mea a pau ia wa, aia hoi, ua ilikipau iho la nae ka hana a ka mai maluna o ka Moi Alotena, e ailiīli nna ka hanu iluna a ilalo o ka houpo, a aole no hoi he mea hiki ke hana aku ia wa, oiai,- e lanakila mai ana na ipuka o ka po maluna ona, pela oia i waiho ai me ka paupauaho nui, a hiki wale i ka wa o ka moku ana o ka pawa, ka wa hoi & ke alaula o ke ao i hoomaka hoauhee aku i ka po, a j)uka aku a ma ia manawa no, huli ae lao Alotena, anana aku la imua o Eoiadai a me Tamia, me na maka i hele a luluu i kana ukana, he waimaka a me ke aloha, a hoopuka ae la oia i kana mau olelo hope loa imua o Emadai a me na. mea a pau loa e noho ana maloko o ka Haie Alii ia wa, a penei kana mau olelo : " Imua ou e Emadai, ka mea i kapaia ka papa akahi 0 Pekina, ka mea hoi nana e noho ka noho Moi kaulana o Pekina nei, ka mea hoi nana e pani i ko'u hakahaka ma ka noho alii, ka mea hoi nana e pani na muliwai o Hana—Kaona nei, ka pua nani iuiu hookahiilokoo Asia nei, e hana aku oe me ka noiau nui, ma ka malama ana a me ka hoomalu ana i kou Aupuni me ka makaala loa, nolaila, o ka'u mau olelo hope loa keia, oiai, ua makaukau au e komo aku iloko o ke ao o Olepau, a haalele 1 Puna na hoa'loha." Huli hou ae la oia a j olelo aku' la imua o Tamia, penei: " E Ta-1 mia, ka mea i kapaia ke Tona-lliahi, ka mea hoi nona na manao aiwaiwa o ke aloha hoeha punwai, ka mea hoi nona na m;inao kaulana i na la i kunewa hope ae nei, ka mea hoi nana i hoeha i ka manao o ka lahui holookoa o Pekina nei, a ina paha wau e like ana me oe, alaila, aole he kumu o ka weliweli ana i nei mea he make, aka, ua hāla ia kau o ka pilikia ia oe, ua kau ae oe i ke Eilohanapookela o na kanaka a pau loa. a ua loaa ia oe ka pomaikai o kau mau hana kupanaha, no ke kokoke ana mai o ka manawa e lalau mai ai na lima menemene ole o ka make ia'u a e hookuu ae ia'u e hele aku i ke ala hoi ole mai', a o ka'u mau olelo hope keia ia oe." Huli ae la oia a olelo aku la imur> o na'lii a pau, me na maka i hoopuluia e na kulu waimaka o ke aloha, a pane aku la oia, penei: " Aole a'u olelo kauoha ia oukou, oiai, na ka mea e noho aua ma ko'u hakahaka, nana noe hooponoponoia oukou a pau, e like me ko oukou kulana mua, a ua kokoke mai ko'u manawa e hoi aku ai i ka aina polikua a Kane, a ke waiho aku nei au i ko'u aloha hope loa ia oukou." A o ka pau no ia o kana olelo ana, a ma ia hope koke iho no, ike ia aku la ka la e hoea ae ana i ka ilikai, a e aneane ana hoi e kiei mai maluna o ke kulanakauhale holookoa o Pekina, ia wa no, unuhi ae la o Emadai a me Tamia, i ka laua mau wati, a nana iho la, a ikē iho la lauahe umikumamalima minute i koe, alaila, hele aku ka Moi Alolena i ka make. Ia wa no, ninau ae la o Emadai ia Ateni, " E Ateni—e, pehea la keia ?" Pane mai la o Ateni imua o Emadai, " Ua lohe no paha oe i ka'u mau olelo„a pau i hai aku ai imua o oukou, o ko ia nei la no keia e haalele mai ai ia kakou, nolaila, aole no paha a kakou meaehana iiku ai, a aole no paha kakou e lanakila ana maluna o ko ia nei la e make ai." A o ka pau no ia o kana olelo ana, ia wa koke no, puka mai la ka la, a hoolele mai Ia i kona mau kukuna malamalnma nui, ua hoopaa ia na puka o ka Hale Alii ia wa, ma ke kauoha a Emadai, ia wa no, hoopuka mai la o Alotena i kana mau olelo hope loa,. oiai oia e aneane aku ana e komo iloko o ka hale anuanu o ka make, " E Emadni, ko'u pani hakahaka ma ka noho Moi, ke holo nei ka manawa no'u, no ka mea, ke ike nei au i keia wa, ke holoke nei na aa-koko o ko'u puuwai iluna ilalo, a ke lelele nei ka oili ma o a maanai»,» puni ke kino, ke pii mai nei ke anu a me ka_maeele iluna o'u r nolaila, ke ike nei au iaV#ukou a pau, me he mea la ua hoouhiia i na wai hooluu olonalena, o na hoailona paha keia o ko'u make ana, nolāila, o oukou a pau loa, ka poe i haiamu mai maloko o keia rumi eehia o ka make, ano, ke waiho aku nei au i ko'u aloha nui pau 010 imua o oukou, me.ke sila ia iloko o ko'u puuwai, a haawi mai la oia i kona aloha hope loa i na mea a pau, a kauoha pu mai la no hoi oia ia lakou, e hai aku i kona aloha nui imua o na makaainana a pnu o ka aina, ka poe nana e u a e kanikau ia'u iloko o na la loihi e liiki mni ana, o kuu aloha pu 'no me oukou a pau loa, aloha ka lahui, aloha ka honuo, aloha na mauna, alohn na kuahiwi, oloha na awawa, aloha na muliwai, aloha na mokani, alo'ha ka lani, ono, o ko'u manawa paha keia, ke knu nei ka holin, ke pii nei ka lena, ke niniu noi ka lani, ke kaa oei ka honua, aloha ouko'u a pau." A o ka pau no ia 0 kana olelo ana, a puili mai la oia i kona mau lima, a o ka wa no ia i lalau moi oi na lima menemene ole o ka make, a lawe aku la 1 ke ola o ka Moi Alotena, a ulupuni mai la kn hana a ke aloha maluna o nameo a pau e noho ann maloko o kn Halo Alii, a hoomanno

I ae la au i kekahi mau wahi lalani mele kanikau a ka poe haku mele, a ponei no ia : " O oe ka kai hele e aku la, 3 ke ala ulilimopu wela i ka la, I ka wehena o ke alaula o ke ao, I ka welo ana a ka la i Lehua, Ua lawe ia ka mea kamahao, Huli ka uhane hele i ke aia hoi ole mai, Hele hookahi aku hoi ka hanu, Ka makamaka o ke ke kino, Hoi ka uhane i ka poli o ka makua." Ua ike ae la kakou a pau i na olelo a pau a ka Moi, imua o na mea a pau, oiai lakou e noho ana maloko o ka rumi eehia o ka make, a ia wa no, wehe ia ae la na puka a pau o ka Hale Alii, mamuli o ke kauoha a Emadai, a o ka wa no ia i hoopuiwa ia'i ka manao o ka lahui holookoa a pau o Pekina, e ka leo kani o ka pu kuniahi, a o ka wa no ia i hukiia ae ai ka hae alii o ka Moiwahine Emadai, ia wa no i hoomaka mai ni ka lahui holookoa a pau o Pekina e komo iloko o ke kanikau, ua hoomauia ke ki ana i na pu kuniahi a hiki wale i ka napoo ana o ka la, a ua hoomau ia no pela a hala na la elima, ia wa no, ua kanikau nui iho la ka lahui holookoa a pau o Pekina, no ka make ana o ka Moi Alotena, a o ka wa nohoi ia i ike ia'ku ai ke aloha io o na makaainana a pau i ko lakou Moi aloha, a ua uhiia iho ke -kulanakauhale holookoa e ke kumakena a me ke kanikau aaa, a pela no i hoomauia'i a hala na la he kanaha, a ma ia hope iho, ua hoomakaukau ia na mea maikai a pau, no ka hana ana i ka pahu kupapau o ka Moi Alotena. Ka hana ia ana o ka pahu hipapau o lea Moi Molena, ma ke kauoha a Ēmaāai. Maanei kakou e ike ai i ka hanaia ana o ka pahu kupapau o ka Moi Alotena, ia wa no, olelo aku la o Emadai i ka mea nana i hana ka pahu kupapau o Tamia, penei: " E hana oe i ka pahu kupapau o ka Moi Alotena, a penei ke ano o ka hana ana, e hanaia ka pahu kupapau me na apana aniani manoanoa, oia hoi hookahi kapuai ka manoanoa o kela a me keia apana aniani a puni ka pahu, i kinohinohi ia i na wai hooluu nani o kela a mekeia ano, he iwakaluakumamaha kapuai ka loa 0 ka pahu, a he umiukumamalua kapuai ka laula o ka pahu, e hanaia me na mea nani a pau, i oi aku mamua o ka paihu kupapau o Tamia, a e hanaia hoi me na mea maikai a pau i ikeia ma Pekina nei, a pela no hoi e hanaia'i kona kii aniani, me ka nani nui, i oi ae no hoi mamua o ke kii pohaku o Tamia." A ae mai la ka mea hana pahu kupapau, a o ka wa no hoi ia i hana ai ka mea hana pahu me ke akamai a me ka eleu nui hoi, a o ka oi no hoi ia o ka Pake ak&mai ma ia hana, i ike ia iwaena oia lahui, a ua kapaia oia, ke keu a me ke akamai o Pekina. A o ka mea no hoi ia nana i hapai ae ia ia ma na kulana o ka noho ana hanohano-a me ke kiekie, maluna o na mea a pau loa, a aole i loihi loa na la o ka hana ana a paa ka pahu, i hoohee ia ke aniani me ke gula, ke dala a me ke daimana, me na mea nani no a pau loa, a pela no hoi ke kii aniani o ua Moi aloha la a kalahui, a ua hoohee ia no hoi kekahi mau apana aniani i hui pu ia me na Bpana hao kila, i ane like me ka lahilahi o ka pepa, i hookomo pu ia me ka uwila a me ke ea, i loaa ka mea nana e ume ūuna o ka lewa, a ua hana ia no hoi na mea a pau e like me ka makemake o Emadai, a pau na mea a pau i ka hanaia, a hoomakaukau pu ia no hoi me na mea a pau e pono ai ka hoolewa ana. A ma. ia hope iho, hoopuka ia'e la kekahi olelo hoolaha, no na mea a pau e pili ana i ka hoolewa ana i ka pahu kupapau o ka Moi Alotena, ia wa no, ua makaukau na mea a pau no ka Ia e hoolewa ia'i ke kino kupapau o ka Moi Alotena, o ka Ia 27 o Mei, a oia ka la mua oia mahina ma ka helu oia lahui, oia ka la i hoolewa ia'i kona kino kupapau, ma ka hora 7 o ke kakahiaka nui ka hoomaka ana o ka hoonohonoho ana o ka huakai, e like me ka hele ana o ka huak&i e ike i kapahu kupapau o Tamia, akakon iikeaima kekahi o oa Helu o keia Kaao i hala ae nei. Ma ia la, ua hoike mai ka la i kona nani nui, a aole no hoi i .ke ia na makani e pa ikaika mai ana, a o ka moana hoi, ua ililaumania kona v. aiho ana, ia wa no, ua hookomo ia ke kino kupapau o ka Moi Alotena iloko o kekahi pahu koa i hookuikuiia i na apana laau o kela ano keia ano, a lilo ia he pahu koa ano maikai loa, a pau ia, hoomaka ka hele ana o ka huakai hoolewa, a o ka wa no hoi ia i kani mai ai ka leo o <ka pu kuninhi, a nei nakolo aku la iloko o ke kulanakauhale holookoa o Pekina, a pela no hoi na leo o na mea kani e ae a pau, e uwe ana i ke kula pili o ka Malama, pela i hoolewa ia'i ke kino kupapau o kaMoi Alotena, ma na alanui a pau o ke kulanakauhale o Pekina, iloko o ka hanohano a me ka maluhia o ka hele ana o kahuakai hoolewa, a i ke kokoke ana aku e hiki i ka hora umikumamalua o ke awakea, hiki hou kahuakai mawaho o ka Hale Alii, ia wa koke no, ua hookomo ia ka pahu koa iloko o ka pahu aniani, a pau ia, ma ia hopo koke iho no, ua makaukau ka pahu kupopau no ka hoolele ana aku ma ka lewa. Ka hooleleia ana o ka pahu Impapau o ka Moi Molma ma ka lewa, e like me ka olelo a lea Mohoahine Emaāai. Mahopeihoo kahookomoia'na o ke kino kupapau o ka Moi Alotena iloko o ka pahu aniani, ia wa no i laweia ae oi a ma kahi kiekie 1 hoomnknukau mua ia'i, i ane like pu me ka Aleo, a maluna olaila i kau ia'i ka pahu kupapou aniani o ka Moi Alotenn, no kekahi mau minuto pokole, oiai e waiho nna ka pahu kupapou maluna o ka Aleo, hele mai la o Emodai a me Tamin, i ukoliin mai hoi e Ateni, a ku like mai la lakou mnluna o ka Aleo, kahi hoi e waiho nnn ka pahu kupapouia wa, me ko lakou mau kahiko kanikau, i hele wale

a, puia pu ka Aleo i ka nani, a ku like mai la no hoi ka hualiai hoolewa holookoa ma ka honua, me na hoailona o ke kaumaha a me ke aloha, oiai ka huakai e nana mai ana, ia wa no, haawi ae la o Smadai ia Ateni ka oleīo mua, a o ko Ateni wa no hoi ia i hoomaka ai e kamailio iho mawaho o ka pahu kupapau o ka Moi Alotena, huli mua ae Ia kona poo, a nana aku la kona mau maka i ka lani, a olelo aku la oia, penei : " E ka mea nana c apo mai ka honua, kahi hoi a ka la a me ka mahina a me na hoku e kan haaheo ai ma ka lani i na manawa a paii, mai kona noomaka ana mai a hiki wale i keia wa a'u e kamailio nei, he oiaio, ano, mahope iho o ka pau ana o ka'u mau olelo, ia wa no oe e ka lani a me ka la, e hoike mai ai i na hoailona kupanaha a pau o ke ao uli, i ike mua ole ia e na mea a pau o Pekina nei, i ike ai na mea a pau, 0 oe kekahi i huipu mai me makou i ke kanikau ana no ko makou Moi aloha, i hoi aku ma ka aoao mau o ka honua nei, ma ko'u ike ma ko'u ano kilokilo, ma ka nana ana i na hoailona no ka manawa e hiki mai ana, pela no oe e ka lani e hooko mai ai i ka'u mea e olelo aku nei." Ao ka pau no ia oka Ateni olelo ana, ia wa no i hoike mai ai ka la i na onohi alii he kanaonokumamalua o kela ame keia ano, me he mau alii la no ka la hoouka kaua nui, e noho pono.ana lakou iwaena konu o ka onohi o ka la, i apo ia e na ponaha, me ko lakou mau kahiko nani ke nana aku, ia wa no hoi i ike ia'ku ai na ao a pau o kela a me keia ano, e hoea mai ana ma kaaoao Akau o Asia, e hoomaka ana ka hele ana ma ka lewa, ma ka Hikina me ka nee malie loa, e like me ka hele ana o ka huakai hoolewa, ua like loa pela ke ano ma ka nana aku o na mea a pau, a pau ia, ike hou īa aku la he hamama nui poepoe mawaenakonu o na ao, a o kona maa kukuna ka mea nana e hoomalamalama ana i ka lewa a mē ka honua, a aia maloko o ua wahi la e hamama ana, e kau ana he ponaha nui, a mawaenakonu o ua ponaha la, ike ia aku la he hoailona pahu keokeo ke kau ana, a me he mau ihoiho kukui la ke kn ana ma na kihi a pau eha, a ike hou ia aku la he kanakolukumamalua mau mahina e kau ana maloko o ua ponaha la me ko lakou nani nui, a ike pu ia aku Ia no hoi na hoku alii lie kanawalokumamalima, e hele kaapuni ana mai ka Akan a ka Hema, mai ka Hikina ake Komohana, a ike ia aku la kekahi hoku welowelo e iho mai ana mai luna mai o ua ponaha la, me kona nani luaole ke nana aku, a kau pono iho Ia ia maluna o kahi e waiho ana ka pahu kupapau o Alotcna, a malaila oia kahi i kau malie ai, a hiki wale i ka wa i hoolele ia'i ka pahu kupapau o ka Moi Alotena, e Emadai ma ka lewa. Pela iho la i hoike mai ai na hoailona kupanaha a pau o ka lewa, e like me ka Ateni mau olelo, nolaila, eka mea heluhelu, ke lelele la paha kou hauli, no ka ike ana i na hana kupanaha a Ateni, ka mea kaulana iwaena o Pekina iloko oia mau la, hai ka oiaio la i ke keiki Ateni ia la,ia wa no hoi 1 olelo ai o Emadai i kana alii kane, e kamailio oe e like mc kou makemake, ia wa no hoi i olelo aku ai o Tamia mawaho okapahu kupapau o ka Moi Alotena, a penei kana mau olelo : "Ooe e Alotena, ka mea e waiho kino make ana iloko o keia pahu kupapau aniani, me ka nani nui ke nana iho, aia a hoomaka ia kou kino a me kou pahu e hoolele ia ma ka lewa, alaila, na'u no e kauoha ae ma ka mana o ka'u mau olelo, ina anuenuehe umikumamalua, e hoike mai i ko lakou nani, a e kauoha ae no hoi au i na manu o na ano a pau o ka lewa, e kiai mau ia oe, a ike ia'ku na waipuilani e lewa haaheo ana ma ka lewa, a e haalulu auanei o Pekina nei iloko o ko hora hookahi, a e ike ia'ku nohoi na mauna, na kuahiwi a me na puu o Asia nei, e hoonee ia ana lakou ma o a maanei, iloko o ka hora hookahi,. a mahope iho, e hoi hou ae no lakou a uaa ko lakou w£thi mau." Ao ka pau no ia o kana olalela ana, ma hope iho oka pau ana o ka Ateni a me ka Tamia olelo ana, ia wa no unuhi ae la o Emadai i ka ohe kahiki, i hanaia a lahilahi loa, me he mea puili la, i maheleia i na apana liilii be lehulehu wale, i hanaia ma ke ano maikai loa, a paa ae la' oia ia mea ma kona lima akau, a hoomaka iho la oia e olelo, a penei no kana mau olelo : " O oe e ka Moi Alotena, ke waiho nei kou kino make maloko 0 keia pohu kupapau aniani, ka mea hoi nana 1 haawi mai ia'u i ka pomaikai a me ka hanohano nui, maluna o na mea a pau, a maluna hoi o ka aina nei, ua lohe no oe i ka waiwai nui a'u i manao ai e haawi aku ia oe, aia nae 0 hiki aku i kou hopena, na'u no e malama ia oe me ka maikai, a na'u no hoi e hoolele aku i kou kino kupapau ma kalewa, oia hoi keia, i keia la, oka hooko ia anakeia o ka'u mau olelo ana nou, ano, i keia la, ke hoohalike nei au i kou kino make e likeme ka mea 1 ialoa ia, i ole ai e hana mai na mea ino ia oe, a e hinmoe malie ana oe iloko o ka pahu i na wa a pau loa a hiki wale i kou hopena, a e lilo auanei oe i kia hoomanao no ko kaua lahui holookon a pau, oiai oia e kamailio ana, huli aela oia ma o a maanei a puni ke anaina holookoa, a olelo aku la oia i na mea pau, e ku like na mea a pau loa iluna." la wa no, hooko mai la ko anaina holookoa i na 01010 a a pau a Emadai, mai ka mua a ka' hope, a aolo nae i kanalua ka manao o ke anaina kanaka nui i akoakoa mai maloila, no ka mea, ho m'au hona wale no ka lakou i hookoia, mai ka mua aka hope. Ama keia pule ae, e iko ai kakou a pou, ka poo e heluhelu ana i keia Kaao, i na hana hope loa a ka Moiwahine Emadoi, no nn mea a pau e pili ana i ka hoolele ona i ka pahu kupopau o ka Moi Alotena ma ka lewa o ka lani. (.Aoleipau.)