Ke Au Okoa, Volume II, Number 16, 6 August 1866 — HE KAAO NO EMADAI. Ka mea i kapaia ka papa akahi o Pekina, i unuhiia ma ka olelo Hawaii. [ARTICLE]

HE KAAO NO EMADAI.

Ka mea i kapaia ka papa akahi o Pekina, i unuhiia ma ka olelo Hawaii.

HEL.U 14. Ke kokohe ana mai o ka' manawa a Emaāai e hoolele alne ai i ka pahu hipapau o ka Moi Mohna ma ka lewa. E ka poe e heluhelu ana i keia Kaao, ua kokoke kakou i ka wa e hoolele ia'i ka pahu kupapau o ka Moi Alotena ma ka lewa, a e ku malie iho kaUou, a e hoolone i na olelo hope loa a ka Moiwahine Einadai, i olelo aku ai mawaho o ka~pahu kupapau aniani o ka Moi Alotena, a penei no kana mau olelo : " O oe e keia ohe kahiki i hanaia e ko'u raau lima, ina he mana kou, alaila, e huipu aku no ! au i ko'u mana, me ka mana o kuu kane a me ko Ateni i keia la, alaila, e kauoha ae no au i kekahi ao ulaula ioa, e iho mai maiiuna mai, a e kauoha ae no hoi au i ka mahina a me na hoku alii a pau e hoopuni ana ma kona mau aoao me ko lakou nani noi, e like me keia hoku welowelo nani e kau mai nei ma ka lewa i keia wa, ka mea hoi nana e ume aku ia oe ma ka lewa, i na mile hookahi haneri me kanalima ke kiekie, mai keia wahi aku a'u e ku nei, a malaila mau oe e kau malie ai i qa wa a pau, a hiki wale i kou hopena, i kumu e hookoia'i ka'u mau olelo nou, i ike ai ko kaua lahoi, na hookoia ko'u- makemake." A o ka pau no la o kana olelo ana, hahau iho la oia i ka ohe kahiki e paa ana ma kona lima, maluna o ke pani o ka pahu kupapau aniani o ka Moi Alotena, a o ka wa no hoi ia o ua ao ulaula nei i iho mai ai me kona naninai, i hoopuni ia i na mahina a me na hoku alii, a kau pono iho la maluna o ua pahu kupapau nei, a' manele ia'ku la ma ka lewa, ilokoo ka nani a me ka eehia, a kau haaheo maiia ua pahu kupapau nei ma ka lewa, a ua kapaia kona pahn ia w.a, ke kiko kahi iloko o ka lewa, nolaila, aole paha kakou e hoopoina ana i kekahi mau walii lalani mele a ka poe haku mele, a penei no ia : " Aloha nui oe e ka hokuwelowelo, E kau haaheo mai ana, I ka lewa nuu o ka lani, Ike wale hoi ia oe, Ea mahina hiki aloalo Wailuku,... E kikaha malie ana, . I ke kahamala ao." I ka wa i lele aku ai ua pahu kupapau nei ma ka lewa, ia wa no hoi i ike ia aku ai ua hoailona a pau a Tamia i olelo mua ai mawaho o ka pahu kupap\u o ka Moi Alotena, a hoike mai la lakon i ka lakou maa hoailona - knpanaha, a pau ia, ike ia'ku la na puu, na mauna a me kuahiwi o Asia, e hoonee ia ana mai kahi a lakou i ku mau ai, a hala ka hora hookahi, hoi hou ae la no lakou ma ko lakou wahi mau, a ike ia aku la na. anuenue e hoopuniuna.maluna iho o ua pahu kupapau nei, me he wahihe hanau keiki la, e haakokohi ana i ke kuakoko, a nee malie ae Ia na ao a pau a hiki ma kahi o ka pahu kupapau, me he mau kanaka la ko lakou ano ke uana aku, a pela i ike ia'i na hoailona kupanaha he nui wale, i ka hiki ana o ka pahukupapau oAlotena i kahi i mana<ya e hoopaa ma ka lewa, ia wa oo i nalowale aku ai na hoailona e ae a pau, a koe o na mea nana e kiai a malama mau ia ia inawa a pau. £ia hoi ka mea kupanaha loa ma ka. nana ana, oiai ka huakai hoolewa e nana ana iluna, ma kahi o ua pahu kupapau nei e kau ana ma ka lewa, he hiki i na mea a pau ke ike aku i kona kino kupapau e moe malie ana iloko o ka pahu, me ka nani a me ka moakaka loa ke nana aku, a nolaila, oleloia ma keia Kaao, oia hookahi no ka Moi imake a hoolele ia konakino kupapan ma ka lewa,".a:o ka mua no hoi ia o na pahu kupapau i hana ia pela, a malaila oia i kau malie ai i ka-po a me ke ao, i ka ua a me ka la, aole oae he wahi mea a inoino iho, pela no i kau malie ai ua pahu kupapau nei maluna o ke kulanakāuhale x> Pekina, e liko me ka makemake o ka niea uona keia Kaao, a kakou e ike nei, mai ka mua aka hope. Ena hoa e heluhelu ana i keia Kaao, maanei e pau ana ko kakou heluhelu ana no ka Moi Alotena, oiai hoi. ua hala aku. kela i kaaina polikua a Kane, a ke hiolani la kela i ka hiamoe kapu a Niolopua, kau ke pooi ka ulona, o Welehu 1 ka malama, a ke malama ia.la oia ena manu o ka lewa, o ke anuenuo a me na ao opua kona mau kahiko. A e huli ae hoi kakou a nana i ka hana a ka moa nona keia Kaao, no konai hooiponopono ana me ka noiau, i kona noho,Moi ana maluna o ka lahui holokoa a pau'o Pekioa. Ka hooponopono-anaoEmaiaiikona Āupmi a me.Uona kāu ana i na Kanauai e pono ai na 'lii amena makaainana. Mahope ibo oka hoolele ia ana o ka pahu knp»pau o.ka.Moi Alolena, hooponopono iho Ia oEmadai i kona .noho Moi ana maluna o kona lahui holookoa a pau, he mau la i 'hala ii'ia mahōpeihq;, : kiiueiha ae laoia i kona mau a.me na. Kuhin&i <na Kiaaina a me na mea hui.'mai me ia malpko o kekohi ruminui o ka Hale Alii, e kuka pu me ia ma »£>■.J.kek*bi -mea^nui ej>ili ana i. ka pomaikaio koia manawa, ua akoakoa mai na mea

a pau loa maloko o ka rumi i oleloia, ia wa no i hele mai ai o Emadai a tne Tamia, ma ka rumi i akoakoa mai ai na mea a pau, ia laua i hiki aku ai ilaila, ku ac lana mea a pau iluna, a haawi aku la o Emadai a me Tamia i ko laua aloha imua o na mea a pau, a ma ia hope iho, hoopuka aku la o Emadai i kana olelo alii imua o na ma a pau e noho mai ana, a penei kana mau olelo : " £ na'lii a me na Kuhina, na Kiaaina a me na mea a pau loa i akoakoa mai, ua kauoha aku nei au ia oukou a pau loa, e akoakoa maanei i keia la, no ke kuka pu ana me a'u no na mea e pono ai ko'u lahui, i kau like ai ka pono malunao na mea a pau, a mawaeua o'u a me na makaainana, nolaila, ua manao nui au i na meae holo mua ai ko kakou pomaikai, ano, ke hai aku nei au i ko'u manao imna o oukou a pau, a na kakou ia e noonoo iho i ka pono a me ka pono ole, oiai hoi, ua ike au, na pili kaumaha loa na makaainana, no kekahi kanawai o ka aina nei, oiai hoi lakou, e hooikaika ana i na pono no laleou iho, aka, ua lawe ia mai kekahi hapalua oia waiwai no ke Aupuni, a nolaila, ke manao nei au, he pono e hoopau ia kela kanawai, a ke mnnao nei no hoi au, e hoopau loa ia na kanawai ino a pau, i kauia maluna o ka lahui holookoa a pan, mai keia manawa aku, aole e auhau ia kekahi mea a mau mea paha e manao ana e loaa ia lakou ka waiwai ma ka hooulu ana i ke silika a me ke kanu ana i ke ti lau, a me kekahi mau mea ano waiwai e ae, koe na auhau mau o ka makahiki." Pela i hoopau ai o Emadai i na kanawai ino a kaumaha maluna o kona lahui, a hooholo iho la oia a me kona mau alii i na kanawai hou, e like iue ka olelo a Emadai imua o lakou. A ma ia hope iho, hookuu ae la oia i ka ahaolelo alii, a hoolaha ia aku la ma ke kulanakauhale a pau o Pekina, ka hoopau ia ana o na kanawai kahiko, ia wa no hoi i ike mai ai ka lahui holookoa a pau o Pekina, ua hoopau ia na kanawai kahiko, na kanawai hoi nana e hookaumaha ana i ka poe a mau poe paha e hooikaika ana no ko lakou mau pono iho, ia wa no hoi, hooho at> la na makaainana a pau me ka leo olioli a me ka haaoli, e wawa mau ana na leo maloko o ke kulanakaunale a pan, 'mai kela pea a keīa pea o ka aina, a ua lilo ia he mea olioli nui na ka lahui. A ma ia hope iho, hui ae la na makaainana a pau, a hooholo iho la lakou i ko lakou manao, e haawi aku 1 ko lakou hoomaikai nui imua o ko lakou Moiwahine aloha o Emadai, a kauoha hou aku la lakou ia Emadai. e pai hou ia kona kii a nui loa, i lawa kona lahūi holookoa ia mea, i kumu e hoomanao mau ia'i kona inoa e kona lahui, a hiki wale i' kona hopena, oiai oiae noho ana ma ka noho Moi kalaunu o ka nani a me ka hanohano, maluna o ka lahui holookoa a pau o Pekina, a i ka hiki ana'ku o keia maa olelo imua o ka Moiwahine Emadai, ua liloiahe mea maīkaii ka manao o ka mea nona keia Kaao. Mahope iho o kona ike ana i na palapala a kona mau makaainana, ia wa no oia i kauolia ae ai i ka mea nana i pai i kona kii, a kakou hoi i ike ai ma na Helu mua 0 keia Kaao, a hai ako oia imna o ka mea pai kii," e pai i na kii a nui loa, ia wa no i hoomaka koke ai ka mea paikii i kana hana ukamai, heaha Ia ia i ka manao o ka mea pai kii, he manawa ole ku ana ka paila, ai ka.pau ana o ka hana ana a ka mea . pai kii, ma ia hope iho, hoouna aku Ia o Emadai i kona mau elele, e lawe i kona mau kii a e haawi. wale aku hoi imua o na makaainana a pau, pakahi ke kii i kela a me keia mea, a no keia olelo a ka Moiwahine imua o kona mau elele, ua hooko no lakou ia mea, a lawe aku la lakou i kona mau kii a pau, a haawi hele ia'ku la maloko o ke kulanakauhale a pau o Pekina, a pela i hookoia ai ka makemake o na makaāinana. A maanei la, e ka poe e heluhelu ana 1 keia Kaao, ua palekana o Emadai, no ka mea, ua ku i ka moku, a e ike auanei kakou i ka loaa ana mai o kekahi pomaikai ia laua a me ka lahui holookoa, oia hoi he Kamalei Alii, mailoko mai o ko laua puhaka, ka mea nana i hoonaueue o Pekina, ka meahoi i olelo ia ka heke o ka puka uwahi, ka mea hoi naha e alo aku na kai anu o Asia, a e heluhelu ana kakou me ka hele malie imua. Ka ike ana o Aleni i ka hohi a me ka hapai ana o Emaāai i Jce keiki. Mahope iho o ko Emadai hooponopono ana i na mea a pau e pono ai kona hhui, ahe mau mahina ekolu i hala ia ia ma ka noho kalaunu hanohano, i ka la mua o ka ha o ka mahina, ma ia po a hiki i ka moku ana o ka pawa, ia wa no hoi i huki ae ai o Ateni i ka puka aniani o kona rumi moe, maluna loa o ka Hale Alii, ia ia i huki .ae ai i ka puka aniani iluna, a nana aku la oia e wehe mai ana ke alaula o ke ao, aia hoi, ike aku la oia i kekahimea kupanaha loa, akahino'hoi oia a loaa i nei mea he eehia a me ka haalulu, no na minute pokole, o ke kumu o ka loaa ana ijt ia oiamea, no kona ikei ana aku i kekahi mahina poepoe, i hoopuni ia me na hoailona alii me kona nani, a liuliu kona nana ana, aia hoi, puka mai la kekahi hoku ulaula loa me kona naui lua ole, me na onohi alii e hoopuni anaia ia, mailoko mai o ka mahin£, a o na hoku a me na anuenue, aia lakou e ukali malie ana makona mau aono a pau, a o ke ano maoli o ua hoku la ke nana aku, ua hoike akaka mai no ia mea ma ke aouli, a pela na mea pau ma ka lewa a ma ka lani, a ua lilo ia mea he kmnu alakai no ka poe nana aouli, a ua kapaia lokou he poe kaula, a he kilokilo kekahi inoa, ke ole nae au e kuhihewa, a ike aku la no hoi oia i ke aka o na Aupuni a pau e kau ana malalo o ua hoku la me ko lakou nani, a ma ia hope iho, ike aku la oia i kekahi mau hoku hou elua, e puka like maianama ka aoao Hikina, a muwaena o ua mau hoku noi elua, hoea hou

mai la he hoku aiai loa ke nana aku, i ane like pu me ka mahina kona ano, a maluna iho o ua hoku aiai la, he mauanuenueelua e kau pono iho ana e like me kona ano mau, ia wa, nana aku la o Ateni i ua mau hoku nei, pii malie ae la ua mau hoku nei, a kaulike me ka hokaulaula loa e kau pono ana iwaenakonu o ka laai, malaila kahi i kau malie ai a hiki wale i ke ao loa ana, ia wa no hoi, huli ae la o Ateni, a nana aku la ma o a maanei a puni ka lani, aole oia i ike aku i kekahipea e ae, nolaila, he mea mau ia kakou ke hoomanao ae i kekahi mau wahi lalani mele a ka poe haku mele, a penei no ia : " Ikea Poloula, ka hoku alii, Ka hoku maka ula i ke kiki o ke ao, Ke halialia wale nei no iloko o'u, He hoku alii jiaha keia ? No ka lahui holookoa—e." Mahope iho o ko Atem nana ana i na me a pau i hai ia ae la maluna, ia maaawa, ua hooleleia ka hauli o ua kanaka kaulana nei oia kau, ia manawa no, hoooho ae la oia me ka leo nui, " Loaa ke Alii e ! Loaa ke Alii e !! Lo'aa ka Hiwahiwa hou o Pekina nei !!! Ka inea nana e pani ka maka ka La ! 1 ! I " A ia manawa koke no, puoho mai la ua mau Iwa nei mai ko laua hiamoe mai, me kā maopopo ole nae ia laua ke kumu o-keia leo kahea, a ninau aku la laua i na'lii a me na koa kiai o ka liale Alii, " Nowai keia leo nei ? " Pane mai la na'lii, "No Ateni keia leo nui e kahea nei maluna o ka Hale AliL" Ia wa no, hoouna aku Ia o Emadai i kekahi o kona mau elele e kii ia Aleni maluna oka Hale Alii, a e hele koke mai oia malalo neio ka Hale Alii, ia wa no, kii aku la ka elele, a loaa aku la o Ateni e holoholo ana maloko o kona rumi mo ka walaau o kona waha, mehe mea la.ua hehena oia ia wa, a pane aku la ka elele, " E Ateni—e, ua kauohaia mai nei oe e ka Moiwahine Emadai, e iho koke ilalo o ka Hale Alii, oiai, ua makemake oia e lohe pono mai aoe aku, ike kumu o kou kahea ana me ka leo nui." (Āoleipau.)