Ke Au Okoa, Volume II, Number 35, 17 December 1866 — Pane ia P. K. Kaleilehua. [ARTICLE]

Pane ia P. K. Kaleilehua.

j $ Ke Au Okoa e :—Jiloha oe : 11 Ma ke Au Okoa okala 19 o Nov. nei, ua ike ae nei au ina olelo a P. K. K., kela papai tiiho kuilena o Papohaku i Wailuku, mokupuni o Maui, e hahi iho ana kana mau olelo ia E. K. Wahinehuhu nei, a e pii ae ana iluna, me ka olapa ae i ua mau niho kxxijena nei ona, me ka manao iho paha, oia na niho e wali ai ka ala paa o Kaueleau. Ahu ia 010010 I | O keia p. K. Kaleilehua e pane ae nei ia |B|»Ky Wahinehuhu, oia no o P. K. Moo, S|jāM : ro Kaluna Moo) kahi kumukula Pope o MMMpku: oia nei.Do ka hoa paio o keia E. i kela mau makahiki ae nei. a ke ma6i£o|ūei au, ua pau la hoi na koena ukiuki a pa. nianao lepo iloko oua, aole ka ! Ke maaona nei noka kela no kalae inainaai. He'aha la hoi, haele aku kaua imua, na ka lepo no ia e lepo ae, e nalo ka pula e anai ana ina maka. '• Ke olelo mai nei oe, "he mau inanao hakuepa waile uo ka na'u na mea a maua i ltaniailio ai me ua kanaka Pope la o Waimanalo i Oahu." Eke hoa ! Pehea i maopopo ai ia oe, he mau inanao hakuepa wale no ia na'u ? Aole ooe kekahi malaila ika mana■wa a maua i kamailio ai, i Wailuku bo oe kahi i noho ai, a pehea e hiki ai kau hooio ana iho nei, he mau manao waie no ia? A-pehea hoi e oiaio ai kau olelo ana peia? Oia nae paha, he mau pepeiao loloa kou, i oi pa iniliona'aku iko ka piula; a i ole ia, he mau pepeiao lele paha i-o ianei, i hiki ai ia oe ke iohe.? ." E ke hoa kaakaahiki, ua maopopo lea ia'u. malaila, aole oe i olelo pela no ka hoohalahaIa i kaoioio ole o ka maua mea i kamailio ai, aka, no ke koe no paha o kou wahi manao enemi ia'u, a i ole ia, no keaha ae ,la ? Ke olelo mai nei oe ia'u, " he wahi Lahainaluaa hooio, mamuli ka wau ku i ke A-u, ka i-a nuku oi oka moana." E oki no hoi oe e ke keiki ai luau o Wailuku, ko hoohalike e mai nei no ka ia ia ue me ka i-a nuku oi o ka moan'a.

E ke hoa kaaka lewa, m&i hoowahawaha iho oej ka apela Lahainaluna, ka mea no ia aku ko lae, neinonemo luna o ia'u, "he hooio ? " Ma kuu olelo ana anei, "he mau makapula na mea nana i alakai i ua kanaka la ? " Ina malaila ko kapa ana mai ia'u i ka hooio, alaila, e hoolohe mai ko niau pepeiao loloa, a i ole, ko mau pepeiao lele piiha.

Ua pono, a ua pololei loa no kuu kapa ana pela, no ka mea, he poe alakai makapo loa na kahuna Pope ina na pono uhane, he poe huna i ka olelo a ke Akua, a o ka lakou niau ao ana e hana nei, aole like iki me ko ka olelo a ke Akua, he kue loa ka lakou mau hana i ko ka Palapala Hemolele, nui oa mea i ike ole ia ina ka Palapala Heinolele e hana ia nei e lakou, a o na mea i papa ia ma ka Baihala, ke hana ia nei e lakou; he akaka loa ko lakou makapula, ke hoopili ia ka JBaibala me ka lakou lalau. A no ko lakou ike no hoi paha, oa kue ka>lakou mau hana, ame ka lakou ao ana.i ko ka Baibala, nolaila, hookapo loa ia ka Baibala, aole e heluhelu ia, aole no hoi e hoolaha ia. ' Oia ka rula mau ma na aina Pope a pau ma ke ao nei. A ina pela ka lakou hana i ka Baibala, ka huna wale ana, me ka hookapu maoli ana hoi, aolo anei lakou i lilo i poe makapula, a i poe'makapo maoli no hoi ma na pono uhane? Ua makapula io no lakou, a ua ike ole no hoi i ka aoao maoli 0 ke oia. Penei ka lesu olelo'i ka poe ludaio, '* E huli oukou i ka Polapala Hemolelo, no ka meo, ua manao oukou he ola mau loa ko oukou malaila, a oia ka mea nana i hoike mai no'u." 10an05:39. Ina pela;ka lesu kauoha, alaila, heaha ka mea i hookapu ai ka Pope, a me na kahuna Pope ika Baibala,, aole e ao aku i knnaka, aole hoi e hoolaha, i mea e ike ai ka poe naaupo i ke ala o ke ola ? Ka inoa he malamnlamn ka Baibala no ko ke kaoaka uhane, a heaha ka mea p huna iu ai malaln oke poi ? I mea nae paha e poeleele ai, ku ka lakou la hoopu.nipuni i ko ke ao nei. O keia hana pono ole i hana ia eua mnu knhuna Pope, nei la, bo hoike maopopo loa no ia 0 ko lakou makapula ma na hana 0 ka uhane. Ano kuu iUe iho no hoi ma ka olelo a ke Akua i ke kue loa 0 ka lakou mau hana,.no; laila, olelo ae no au me ka wiwo ole imua 0 nn tousani lihilihi e nana mui nei. ' Aolo nae au i olelo pela no na iko 0 ao i louu i ua mnu kahnna Popo nei, aolelon pela, uo, koo ia mawāho o ka'u mea e kapa aku nei iu lakou; no na moa pili wale no i ke alakai pono uhano ana ka'u mea i kapa aku ai. Ke ninou mni nei 00 ia'ii, "Ua ao hewa in e wai? " Eke keiki helu hua kolona, a kuhikuhi lae, poohiwi, umauma; he ninau

j hookamani ia au, he ninau hoohunahuna, me | he mea la, o ka hoopunipuni iho koe. Aloha j ino no hoi. O ke ao ana o ke akamai—a, o ka ninau • ia e ninau mai ai, o ke na nioau hookamani ino au. Ka inoa ua ike no hoi oe, ina no Wailuku ke kanaka KatoIika, na ko laila kahuna Katolika no hoi ke ao ana a me ke alakai ana e hoomana, a e pule i ka anela, a ia Marie, ia Paqlo, &co. Pela no hoi, ina no hoi no Lahaina ke kanaka Pnpe, ua maopopo ioa no hoi, o ko Iaila kahuna Pope no hoi ka mea nana i ao aku e pule ia lakou la he nui wale. Pela no hoi paha ua kanaka la o Waimanalo. Heaha ka p waiwai o kau ninau yE;ka& hookamani, kou maka ae. ' Ke olelo hou mai nei oe, " ina ka he oiaio - na mea a ua kanaka la i hai mai ai ia'u, alaila, oia kanaka no kai kuhihewa." E ka P. K. K. Moo e, mai hoopunipuni iho oe, e pono ke olelo oiaio, aole ka wahahee. Aole o kela kanaka wale.no kai kuhihewa, pan pu oukou a i Lanai, e ka poe Pope; o ke . kuhiliewa like no ia mai na kahuna-Pope, a i na mea i huli mamuli ona, aohe ku aohe moe i ka haule i ke kuhihewa. O ke kuhihewa i loaa i liela kanaka, mai • i. ke kahuna Pope mai ia, mamuli o kana ao ana, a me kana ana, aole nona wale iho ia kuhihewa, elike me kau e olelo yrj '• • mai nei; uo na kumu noia Ialau. Ke hoole mai la he mea la e huna iho ana; pehea la e nalo ai, ua ike ia e ~ ■ -i-aa '•••*. ... • keia aoao. I mea nae.eihīki ai ia'u ke hooiaio aku, aole no ia kanaka-wale iho no. kona kuhihewa, no na mai no; nolaila, e kuhikuhi aku au, a;e<hoakaka no hoi. O ka ekalesia Pope, nei oia ina kanaka e pule i ke idna anela, a i na haipule o ka wa kahiko^ntSa':Marie hoi.

O keia ao ana a ua ekwaa: nei, aia no ia maloko o ka Manuela Pop«£.maka aoao 3*21, a e 322, a ma ka aoao 325. » A malaila au i ike ai, ua pule ia na mea he -lehulehu .loa; a o keia mau mea no kai aou aku e na kahuna Pope i na kauaka he Nolaila, e ka P. K. Ke Woo e, ua like loa keia mea a'u i ike iho nehJ;jodoko o .ka buke Pope, me ka mea a kela nalo i hai mai ai ia'u. wale no ke kuhihevva.'^^ra^lf*--irie-fa l aohe wabi oiaio iki o kela olela^ooĒeaiiy:ke hoike ia mai nei e ua buke ael^o/l^onEia ka ninau, aa- ua kaoa£a nei anei o Waimanalo i hookomo i na anela, a me na haipule o ka-wa kahiko, iloko oua buke la, i olelo iho ai oe, offt kanaka no kai kuhihewa ? Ua i' ka ike ole ika Palapala Hemolele, aihe%amanet.'o ke Akua. Eke hoa kalai olelt>, u ua maopopo loa, aole oe i olelo i kau mau 'olelo:|ma'.l ka oiaio; a laa ke ahuwale a ka la; 'a'ole aa i maoao he hiki pono ia oe ke i keia mau wehewehe ana, a ina piaha e j»ne mai oe, he mau olelo hoala hoo-paapaa' ewale no, aole be mau olelo oiaio. O ka mea au i kamuiti6*ai no'u ma ke Au Okoa o ka la 19 o o ka 1866, aolie oiaio iki. Aohe hoike'maopopō e hooia mai ana, ua hakuepa au. Oka oleio au i oleloialj " oia kanaka aku la no kai 'aole oiaio iki; ua loaa ka hoike oiaio o kana i olelo mai ai ia'u, oia ka buke ka Manu'ela Katolika. A pela no kau mau olelo a pau oia la, aohe he oiaio iki. He manao keeo wale no' paha kou, ame kahi koena ukiuki ou ia'u, pela ka ano i ka hoomaopopo ana iho ma kau mau olelo oiaio ole.. Ke i iho nei no'oe, " he mau olelo waiwai ole kana olelo aE. K.' W." E ke kanaka Pope pule i na Akua leh'ulehu, he oi paumi ka waiwai » ka'u mau olelo, i hoopuka ai, mamua o kau māu olelo makani wale no i hoapuka ai. Ma ko'u hoakaka hnn ae nei, e hiki ai no i ka lehulehu ke ike mai, he mau olelo makani wale no kau. Auhea na hoikn, a me na mea hoomanpopo e ae, e akaka ai ia oe, he mnn olelo waiwai ole ia a'u ? No kou manao ukiuki walo noia'u kou mea 1 olelo oi pela, aole no ka oiaio. E ke hoa hoopaapna olelo, molama pono ia iho ko i-a nuku-nuku oioi, o loaa oku aunnei ia E. K. W., pau i koala ia „i mea poina no ka la nele i-a. E alohu aunnei oe e ua hoa kapekupeku olelo nei. ■ E hai aku hoi oe i ko'u aloha i na kii leo ole a oukou e kau la iloko o na luakinio oukou, e i aku, " i aloha ia mai nei oukou eka ola paa o Kaueleau." . E. K. Waiiinehuhu. §22?" I kn wa nnaupo o' keia lahui, ua kn mai kekalii moku haole' m«i na aina 'haolo mai, a i ka ike.ana o na kaoaka, olelo ae la lakou, ",kupanaha na kannka okelaululanu, he namu ka olelo, ho kihikihi ke poo, a he nluala ka ili, he hana «i ko loko."