Ke Au Okoa, Volume II, Number 45, 25 February 1867 — HE KAAO NO TONEIAHUANU. Ke Kilohana Pookela o Mesiko, i unuhi ia mai loko mai o ka olelo Paniolo a i ka olelo Hawaii. [ARTICLE]

HE KAAO NO TONEIAHUANU.

Ke Kilohana Pookela o Mesiko, i unuhi ia mai loko mai o ka olelo Paniolo a i ka olelo Hawaii.

HEJLtI 10. Oiai, ua lielu aku la ka la o ke keiki Tonalafaie; ma ia hope ibo no hoi, puana ae la o Poroline i kona leo ma ke kahea ana i kona mau koa, o ka wa iho )a no ia i hnopuni ia mai ai laua nei e na koa lio a pau loa, ia wa i leha ae ai na maka o Tonalafaie iluna o ka lani, a wehe ae la oia i kona papale, a hoopili mai la oia i kana pahikaua ma kona umauma, a hoomanao ae la oia ma ka inoa o kona mau makua, e like me kana hana maa, aka, aole i holo lea kana hana ana pela, ia wa oia i ike ai i ka lele ana mai o na lio o ka poe kaua lio, a alawa ae la oia, aia hoi, ike aku la oia i na tausani pahikaua a na koa lio e unuhi ae ana mai loko ae o na pale bao i hoonani ia i na mea maikai, aole i upuupu iho, o ka halawai rnai la no ia o ka lakou n?au pahikaua me ia nei, i ae la o Tonalafaie ia Toneiahuanu, " Ano, e hookokoke mai oe a me kou lio ma kuu aoao akau; " a ae mai la o Toneiahuanu. Ia wa i i-ho makawalu mai ai na tausani pahikaua a na koa lio mao a maanei a puni laua nei, aka, ua hoolilo aku ua koa wīwo ole nei i ka lakou mau pahikaua e nhau mai nei i mea ole loa ia ia ma ka pale ana a ua koa wiwo ole nei; a i niea paani hoi nana e akaaka ai. la wa no oia i hoopuka ae ai i kana mau olelo hoohenehene i ua poe koa kaua lio nei, ma ka oleloana, "Loviso Silala milo-torine vaiolifa-to " Ma ka hoohalike ana, (Ano, ua makaukau ka maka o ka'u pahik?ua e ai i ko oukou niau io.) Ia ia no e pane ana pela, hooikaika loa mai la na koa lio o kela aoao mai i ka uhau ana mai i ka lakou mau pahi, me ka lele noai o na lio imua o laua, ua hala paha ka hora hookahi oia hana ana; ia \va no oTonalafaie i pai ae ai i ka papalina o kona lio, a komo kino aku Ia oia iloko o ka maka o na pahikaua a na koa Iio; ia manawa no oia i hoomaka aku ai eluku aku i na koa lio me ka maka o kana pahikaua, me ka hiki ole i kekahi koa ma kela aoao ke keakea mai ia ia. A oia iho la no ka wa o ua kamaeu la i kuu pau aku ai i kona ikaika, iloko o ka hahana o ke kahua kaua. Ia wa no oia i ike ak-i ai i na koa hele wawae e ki mai ana ika lakou mau tausani pu kaupoohiwi; alua hoi make iloko o ka manawa hookahi a Tonalafaie e alo ai imua o ka make, aka, aole no ia mea naoa e kanalua. ih.o ai i nei mea he kaua ana. Ia wa i emi hope mai ai o Toneiahuanu, oiai, no ke ano kupilikii loa paha o ka hooili kaua ana, a huikau aku a huikau mai, a no kona ano pihoihoi paha kekahi me ka hopohopo i ka make, nolaila, ua maopopo ole ia ia kana wahi e hoopili aku ai ma ka aoao o kana aikane Tunalafaie, nolaila, ua paa oia i ka hopu ia e Poroline a roe kona mau koa, oie ka manao ole o ua koa wiwo 010 nei, ua kaawale aku o Toneiahuanu mai kona aoao aku, rae kona manao no, eia no kana aikane ke holo mai nei no mahope ona, e likeime kana olelo, aole ka auanei, oiai oia e hele ana imua ka make mai a na koa a pau, me kona luku nui aku ia lakou mai ka maka aku o ka. na pahikaua, me he ahi la e a ana, ka hana a ke koa wiwo ole, a no ka oi loa aku no hoi kekahi o ka ikaika o kona lio, me ka mama loa i ka holo ana i-o a ianei, he hiki i ua la ke huli i-o a ianei, a ke lele aku imua a emi mai ihope, 12 ana hana ana pela iloko o ka minute hookahi, nolaila, he huaolelo kupono paha ia nau e ka mea heluhelu e olelo iho ai oe ia oe iho, " aole 10 no he nao ai i ka papaa." Ua luku aku oia i na koa me ka make nui malunn o ka ili o ka honua; ua like me 2 mile a me ka hapa kahi i uhi ia e na kino o ka poe | i make a i ola mahunehune mai, mai ka maka mai o kana pahikaun, oie ka paipai ia o ko lakou mau lala, e waiho ana me na kino pono ole maluna o ka ili o ka honua, me na leo o ka pilikia e uwe ana. Nolailn, u:i pena ia ka ili o ka honua a ulaula e ke koko o na koa e kahe a wni ana. * Ia la no i kuu pnu !oa ni o Tonalaf«ie i kana hana i ike a akamai hoi i nei mea he kaua, ma ka nana mai a ka Moi a me na'lii a pau ma kahi mamao loa mai, oiai, e huli pono mai ana ko lakou mau maka imua oke kahuakaua; ua komo aku iloko o ka puuwai o ka Moi a me kona mau nlii a pau ke anuanu a 'me ka weliweli no ka hana a Tonalafaie, ua puka ae ka huaolelo a ua Mni la imua o kona ohana alii a pau loa, " E ko'u poe alii " heahn," wahi a kona poo alii, " E nana pu ae kakou i ka hana a ke koa wiwo ole, ua like me ke ahi e a ana, me he makani nui ikaika la e pa ana, a me ka ua a me ka hekili e hooneoneo ana i na mea ulu a pau maInna o ka honua nei," noluila, uo kau mai ko Inkou weliweli ia T<malafaie no kana mau hana koa launn ole mai. I un T<>nalafuio nei e hole nei imua o ke kohua kaua me ka lannkiln lon, inekona ike ole mai hoi i ka paa ana o kana aileane ma ka lima o na koa a me Poroline ke Keneln oia nono. Ma keia wahi o ko kakou Kaao, e hoalu iki iho oe ia Tonalof>iie, a e kamailio pokole kakou no kana aikane alolia Toneiahuanu. Mai loko mni o ka hooili aua o ke kaua ma-1

wnena o Tonalafaie a me na koa o Poroline, aia hoi, ua lilo pio mai hoi o Toneiahuauu ma ka lima o Poroline a me kahi o kona mau koa. Aka, ia ia i paa ai i ka hopu ia e na koa Mesiko, ua pane ae no oia i kona leo kahea i kana aikane, aka, aole i lohe mai ua olali la o Mesiko, no ke kupinai loa paha hoi kahi o ka leo o na pu kaupoohiwi, me he hekili la e kaiii ana iloko o " Ikuwa ka poha koeleele," a no ke ano kupilikii loa paha kekahi o ka hooili ana o ke kaua ia manawa, a oia paha ke kumu i lohe ole mai ai ua puhi olali Ia oia kau i ka leo kahea a kana aikane, aka, i ua koa wiwo ole nei e hele la imua o ka maka o ka pahikaua a me ka waha o ka pu a na koa iloko ona mile 2ame ka hapa. Ia wa oia i huli ae ai ihope, aia hoi, aole o Toneiahuanu ma kona aoao akau, a huli ae la oia a puni mao a maanei, aole oia i ike aku i kana aikaue, ia wa, leha ae la kona mau maka iluna o ka lani, oiai ka la e kupono ana i ka poai waena o ka honua, a wehe ae la oia i kona papale me kona kahea pu aku no i ka inoa o kona mau makua, a pane ae la oia i kana huaolelo ma ka olelo ana. •' Ferodiia unal tomaiso po-silo PaUano Toneiahuanu," ma ka hoohalike ana, (E ka la e, e hai mai oe i kahi i nalo aku ai o kuu aikane Toneiahuanu.) A pau kana pane ana pela, huli iho la konamau maka ilalo, a. kau ilio la oia i kona papale, i iho la oia ia ia iho me na kulu waimaka ehaule ana ilalo mai kona mau maka aku, " Akalii no au a ike ia oe e Toneiahuanu, ua kaawale aku oe mai o'u aku ilokoo keia kahua kaua, no keaha la, i na ua poino oe a make i na koa o Porolioe i keia wa, alaiia, e like me ko'u ike ole ana i kou poino ana e kuu aikane aloha, pela no hoi oe e ike ole ai i ko'u make ana maluna o keia kahua kaua o Mesiko nei. E hia ka hoi mea aloha o ka maka o ka wahine a kaua, o kona ike ole ana i kou make ana, ke kumu hoi o keia hoopilikia ia o ko kaua mau kino; heaha la hoi auaoei ka hewa, nolaila, nou hoi ka make, pela no hoi au e haule aku ai i'ka aoao mau o ka honua, alaila, na'u no hoi ia e ukali aku i kou hope e Toneiahuanu kuu aikane aloha nui, aka, mamua o ka lawe ana ae o ka maka o ka'u pahikaua i ko'u ola; e make pu ana au me knu minamina pau ole ia oe a me ka nui o kuu aloha i sila ia a paa loa iloko o kuu puuwai, nolaila, nani wale ka ike ana aka o ko'u uhane i kou uhane e holo ana no maluna o ko kana lio keokeo, e like no me kou wa e ola ana, no ka mea, hele aku la no oe ka'u mea nui a aloha hoi o keia ola ana, nolaila, pela no au e ukali aku ai i kou hope e ke aloha." Ia wa, unuhi ae la oia i kona hainaka a papalu ae la i kona mau maka, a hoomakaukau ae la oia e lawe i kona ola iho, aia hoi, lele aku la kona lio imua, no ka mea, ua ike aku la ka lio i na koa o Poroline e aneane mai ana e uhau mai i ka lakou man pahikaua maluna o ua koa wiwo ole nei, a oia no ke kumu o ka lele ana aku o ua lio la imua, oiai, tta maa paha ua lio la i ka hana a kona kahu Tonalafaie i ka manawa e-kaua ai, aka, ia ia e papalu ana i kona maka i kona hainaka, aia hoi, lohe iho la oia i ka leo o kekahi koa o Poroline e kahea mai ana ia ia, " E ke koa wiwo ole—e ! E Tona!afaie—e ! ua lilo pio aka kau aikane Toneiahuanu i na koa o Poroline, aole ia i lawe kona ola." Ia wa a ke koa e kahea nei ia ia ma kona inoa, ia wa no oia i wehe koke ae ai i ka papalu o kona maka a nana mai la oia, a ike mai la oia i ua koa nei e kahea aku ana ia ia, oiai ke koa e waiho ana me ke kino eha iluna oke kahua kaua. Ia wa i wehe ae ai ua wahi koa nei i kona papale, a ani peahi mai la oia ia Tonalafuie, alaila, hoohuli ae la oia i kona lio, a holo aku la ma kahi a ke koa e kahea mai ana ia ia. A hiki oia malaila, ninau pono aku la oia i ua koa la no kana aikane; hahai mai la no tioi ke koa ia ia i na mea ana i ike ai no Toneiahuanu, ia wa, ua hoomama ia ka manao o Tonalafaie; a paae aku la oia i ke koa. " Ina be oiaio kau e olelo mai nei ia'u, aole i poino kuu aikane, alaila, o oe pu me a'u maluna o ka papaaina a hiki i kou make ana, a e ili aku no auanei na pomaikai he nui waIe maluna oa, a i kela la leeia la, alaila, nou ka olelo ana, ' o oe ka heke o ka puka uwahi,' ma keia noho ana." A ninau pono aku la oia i ua koa la i kona wahi i eha, hai mai la ke koa, " aohe he wahi i jnoku aku o ko'u mau lala, aka, no ka huikau loa o ka holo ona mai o na koa lio me ke ano kupilikii loa, nolaila, ua eha ko'u mau wawao i ka hooke ia e na lio, a oia ke kumu o ko'u eha ana." Pane ae la ua koa Tonal»faie nei, "e like me kau olelo e ke koa, pela no au e waiho aku ai i kou ola mai ka poho aku o ko'u lima, ke oiaio e like me kau 01010, aka hoi, i huli au iluna o ke kahua kaua nei, a i loaa aku ke kino o kuu nikane ia'u ua hana mainoino ia e na koa.o Poroline, alaila, he kumu nui no ia nana o hou nna i ko'u puuwai i ka maka o ka pahikaua, alaila, o kou ola ke lawe mua ia ina ko'u koli ola ana ia oe imua o kn maka o kou Keneln a me Arnpunita, a me kona makuakane Moi a me na'lii a pau, alaila, e ike auan<y ko lahui holookoa a pau o Mesiko nei, oia lakou ma ka poho o kuu mau lima, a e hoolilo auanei au i na'lii a pau a me ka Moi a me Arapunita i mea ole, a e lilo Buanei ke kulanakauhale alii nei o Meaiko i wahi ueoneo e like ine ke kula paoon i ka la i nelo i nn mea ulu ole mai loko ae o ku lopo, alnila, e mnu auanoi ka lili ana o ke koko o kuu uikone a hiki i ko'u hopena, oohe he mea enn ai." Ia in no e kumailio nei iun wahi kou nei, hai niai la no hoi ko koa i kona manno paa, me kona hoohiki pu mui imuao ua olnli lu o Meaiko, a hoomnikai mni Ju un koa In ma ka inoa o Tonalafuio, oin kona olelo i hope loa ia ia; (AoU i pau.) I