Ke Au Okoa, Volume II, Number 48, 18 March 1867 — HE KAAO NO TONEIAHUANU. Ke Kilohana Pookela o Mesiko, i unuhi ia mai loko mai o ka olelo Paniolo a i ka olelo Hawaii. [ARTICLE]

HE KAAO NO TONEIAHUANU.

Ke Kilohana Pookela o Mesiko, i unuhi ia mai loko mai o ka olelo Paniolo a i ka olelo Hawaii.

HELU 13. Oiai, ma ko laua nana ana mii i na koa a pau loa, aia hoi, ua uhi ia ka ili o ka honua e na koa, ma ka aoao akau o ke Kenela Poroline ame Arapunita. Ika nana aku ina »lii koa a me na koa, ua hoike mai ko lako<i mnu kahiko nani a me ko lakou mau kulnna, a me na hao Meaiko e pulelo ana i ka makani, iloko o ka ululaau; o na ta»Sani koa kaua lio, aia lak»u e hoomoana ana maloko o na ululnau a me na awawa a me na puu, ona koa hele wawae ae hoi; aia na laina koa i niaheie ia i na mahele k<>a kaulike ma na aoao » pau oke kahua kaua oia la. Ke heie nei na koa hele wawae a me na koalio, e alai mii ana mauka mai o na kuahiwi a me na niauna ma ka aoao akau mai, ao ko kakuu koa wiwo ole me kana aikane, oiai no laua e ku malie mai ana me ka nana pono mai i ka na koa a me P»roline e hana aku ai no laua; aka, aole no oia i kanalua i ko lukou oui ma ka hooili ana o ke kaua. I ka wa a ka 1» i hoolei pau mai ai i kona malamal-ima maluna iho o ka ili o ka h«nua, a tke pono ia aku la ka uliuli mmkai o na lau laau o ke kuahiwi o Mesiko, e hoike mai ana i na kahiko o na mauna; ia wa i uu ia ae ai na bae kaua a pau o J\lesiko, me he mea la e hai mai ana i ko kakau koa, o ka manawa keia. Ia wa i hoolei mai ai na koa ina mea make he nui wale iinua o laua, aka, ma ke akamai a me ka ikaika o ke keiki Tonahfdie, oiai, ua ike maka ae nei oe e ka mea heluhelu i kana mau hana kaulana tn& na Helui hala ae nei o ko kakou Kaao. Ma ka nana ana i na koa kaaa ma ka aoao o ke keiki alii, aole i kana mai ka hooili ana o ke kaua ia wa, oiai, akahi no a ike ia ke kaua huliamahi kuloko iwaena o M*siko. I ka wa i hoomaka ai o. nei mea he kaua ana inawaena ona aoao elua; pii pono aku la o Pi>r<>lme iluna o ka puu a ko kakuu koa e ku nei me kona mau koa, a he hapalua paha <> ka puo i hola ia lakou, <ne ka nee ole mai. a he inea mau ia Por'-line k'a olelo pinepine i na koa ma kona ao*o ia wa; ma ka olelo ana a>u ia liikou, " Mil neli, Taied lalo Salorere "ma ka b»obalike ana, (luiua ke alo e na koa a pau.) Ina koa a pau e pii npi iluna o ka puu, aia hoi, na hoopuni ae lakou a puni ua pua'a, a, aneane lakou e halawa kino aku me T<malafaie ma, oiai. he mau anana wale aka no koe, alaila, e halawai aku .auanei na pahikaua a me na pu, me laoa ilo%o oia mau minute; ia wa i paoe ae ai ko ka(fou k<ia wiwo ole i kana mea nui a aloha hoi oia wa. (Toneīahuauu} " Ma kuo wahi e l>olo ai, malaila no oe e holo inai ai," e like ine ka mea mau ia luua. Ia manawa, huli ae la o Tonalafiie iluna.a nana peno aku la i ka lani, a wehe ae la ia i kona papale, a ho»paka ae la oia i na hu»olelo ia wa, " E kuu man mokua aloKa nni il >- ko o ka lani, ao<>, ina eia olua ke ike mai nei ia maua i kei» la maluna o keia puu iloko o keia kahoa kaua o Meaiko nei, ke noi ae nei au ma ko olua inoa me ka hooinaikai ia, alaila, o ko naaua ola, oia ka olua e malama mai ai i keia la a mau loa aku a hiki i ko maua hopena, oolaila, ke hoohiki paa nei au ina ko olua inoa iloko o ka Uni, aole e hiki i ko'u iima akau ke luku hoa aku i na koa a pau lo«, a me ko lakou mau alii koa, a m»na'lii o Mesiko nei mai ka m«ka aku o ka'u pahikaua iloko o keia la, aka, o na pilikia a me na poino e hiki rnai ana maluna iho «> inaua, e h>ki n<> ia?u ke pale aku ia mea mai ko'u alo aku, ma ko olua inoa, me ka lawe ole m oko lakou ol», nolaila, o na pilikia a pau l<>a a me na poino o keia la e ili inai ana m iluna ih<> o ko maua mau kino, alaila, o ko ui»ua ola ka «>lua e inalama ae mai loko ae o na knuln-hao o ka poiuo, nolaila, ma ko ma ua wahi e paa ai, oolua pu kekahi me maua iloko o na pilikia a pau loa," a o ka pau no iu 0 kana olelo aoa ia wa. He mau minute paha i hala ae, ia wa, hoomakaukau iho la oia ia ia iho a me kana aikane; a ma >a hope iho, huli hou ae la kona mau maka iluna o ka lani me na helehelen» koa me ka wiwo ole, a ike aku la oia i kekahi malamalama nui i anapu mai la ma ka lewa. la wa uo, haule iho la kona mau kulu waimaku mai koua m»u lihilihi aku, huli ae la oia ihope, a paoe aku la i kunn aiknne Toneiahuanu, " Ann, e hoomakaukau oe ia oe iho," ae mai la oia. Ia wa, hoomalo mai la oia i ke kaula knohi o kona lio, aia hoi, oni ae la kona lio, a lele aku la iinuH, a p«*|a no hoi ko kana aikane, ia wa no, hoomuka mai la oia e komo kino mni iloko o na koa o Pomline. la laua i haalele aku ai i ko laua kuUna mua, aia hoi, hoomaka m«i la ke leoa wiwu ole e lalao lima mai i ka lakou muu pu a me ka lakou mau pahikaua me kona u>au lima, me ka wiwo ole, me k« waiho malie ibo i kana pahikaua a me knna niau mea make a pau loa, me ke kau ole aku maluna o lak»u a pau, oiai, ua ike ae nei oe e ka mea heluhelu i kana olelo kauoha, me kona hoohiki una ia la, ma ka inon o koim niau makua, nolnila, ia ia o laluii lima nei i nn mea k.ina a pau o na koa, aule e hiki i keknhi mna ke keakea mai mamua ona; pela no o Tonalafaie i hana aku ai ia la imua o na koa a pau.

I» laua i h"lo mni ai m»i luna inai o ka puo a lana i ku ai, a aneane laua nei e hiki pnno aku ilalo o kahi palahalaha o ka aina, ia wa i hur<> mai ai na koa iluna o ka puu, no ko Inkou ike ana iho, aole o T«nalafaie ina raaluna o ua puu la, aka, ua hoohnka ia lakou a pau mnlaila. Ina koa a pwa e alualu nei i kokakou mau koa knulana; ia wa no i hoomaka hou aku ai oia e hana i kana mau hana he nui wale, a buli ae la oia mao a maanei a punt ke kahua kana, ua paa pono mai na wahi a pau loa, mamua mai, mahope mai hoi «laua. Hoomaka nai loa iho la ka hooili ana oke kaua ia la a hiki ika po ana. Ma ka hooili ana o ke knua ia la, ua komo mai ka manao haohao i na koa a pau Ina a me ko lakou alii koH Por.iline no ka h<>oili ana o ke knua, oiai, ua ike lakou mamua i ka Tonalafaie m»u hana, aia na kino make o na koa a pau maluna o ke kahua kaua e waiho ana, aka, i keia la a lak»u e ike nei, aole i ike ia e ko lakou iniu maka, ua haule aku kekahi koa hookahi il<>ko o ka make maluna o ke kahua kaua oia la, oiai, o na tausani pu a me na tausani pahikaua ka Tonal;ifaie e kaili nei mai k» lnna mai o n;i k«a a me na'lii koa, a hoolei aku la ia mau mea iluna o ka ili o ka honua ia manawa. Ala ka wa no i hohola mai ai na eheu o ka po maluna o ka houua a puni maio ao;ia inanawa i l>»lo mai ai o An punita me kona nani nui, a ukali aku la oia mahope o kona alihikaua; i ka vra i hui oku ai oia me Poroline, a hoopuka aku la oia i kona manao imua o kona Kenela, " Ia oe e Poroline, ina oe e ike aku ia Tonalafaie ma e aneane ana lana e paa ia oe a me na koa, alaila, aole e hiki ia oe ke lawe i ko laua ola mai kou liena ae, mai ka maka ae o kau pahikaua, a me na mea make a pau i hooinakaukau ia e oe no laua, a pela no oe e olelo aka ai i na koa a pau loa ma kou aoao, nolaila, o kou hoolohe a malama i na mea a pau a'u e olelo aku nei ia oe, alaila, oia ka loaa ana o na pomaikai a pau he nui wale maluna iho ou, ma keia hope aku, nolaila, ina oe e hnolohe ole i keia mtu mea a'u e olelo aku nei iaoe, alaila, nou ka hoopai ino loa e hana ia ana ma Mesiko nei ma keia hope aku, ke ike ia na make, a ua hoeha ia ke kino o T<>nalafaie e ka maka o ka pahikana a me na elaa ma ko laua mau uino, alaila, e like me ia mau hana mainoino au ame na koa malana o ko laua mau kino, pela ao e hele aku ai ka make o na pahikaua a me na elau maluna iho ou, a ina hoi e paa l-iua me ka eha ole, alaila, e hoih«>i hou mai n<> »u i keia mau olelo a pau a'u, me a'u iho," a ae mai la o Puroline, o ka pau no ia o kanaolelo ana.

Nolaila, pehua ilio Ii la ltoa manno e ka imea e helnhelu ana i keia Kaao, olelo a Arapunita imua o P«ro!ine, ua komo iho la paha kou manao mahalo nona, oo kana mau papa, aole e lawe ia ko laua ola mai ka limn ae o Pomline a oie na koa; huii aku lao P»roline a hele aku Ia imua o ke kaua. Ia wa, p»hi ne la oia i kaoa o-le ma kona waha; ia ia i puhi ae ai i kana o-le, aia hoi, ike ia'ku la ka owaka ana mai a me ka huila ana mai o ke ahi paueU, mai ka waha mai o na pu kau-poohiwi a nie na pu kuniahi pu-kaa; ia wa, ua malamalnma lo» ke kahoa kaua ia po nialoko o oa ululanaa me na wahi a pau o ke kahua kaua, aka, o ko kakou koa wiwo o'e, eia no laua ke alo nei i na noake he oui wale e haule ana mao a maanei a puni laua. No keia hooili kaua ana i keia po, aia hoi, uh nee ae na koa a me Tonalafdie ma raai ke kahna kaua ae, oiai, e nee ana iuka i kai io ianei, a hiki wale i ka hapalua o ka po, ia wa, ua nee loa aku ke kaua ana o na aoao elua iloko o kekuhi awawa haiki a kupiiīkii hoi, ia wa i ike iho ai o Tonal«faie ia laua iho, ua komo iloko o ka pilikia, oi«i, nole lie wahi kaawale o kahi a lakou e kaua nei ma u<t awawa la; ia wa ro i huikau loa ai ka hooili ana o ke kaua, aka, ua alo wale iho no laua i na poino a me na pilikia ia wa. A i» maaawa no hoi, wehe ae la o Poroiine i kana kaula hoohei, a hoohei aku la oia rna oa wnwae o ka lio o Tonalufaie, a hina iho la koaa lio ilalo, aka, o ko kakou koa Tonalafdie, aole no oia i haule ino aku mai luna aku o koaa lio, ia wa no, wehe ae la o Porohne i kana pahikaua a kau pololei aku la imua o na inaka o ke keiki Tonolafaie, a pane mai la o Tonalafaie imua o Poroline, " He oiaio, i keia po, ke haawi aku nei au ia oe i ko'u pio ana ma ka poho o kou lima a ine kou mau koa," ia wa, unuhi ae la o Tonal»f<tie i kana pahikaua, a haawi aku la oia ma ka lima o Poroline. Ia ia no e kamailio nei ia Poroline, ia wa, ua hoolele ia ka hauli o ko T»neiahuanu puuwai, no kona ike ana mai ua haule aku kana aikane mai luna aku o ka lio, a i kona ike ana mai hoi kekohi i ka pahikaua a Porolioe e kau poao ana mamua aku o n« m<tka o To'nalafaie kana aikane, i moi la oia ia Poroline, "E Poroline e, alia ne e lawe i lee ola o kou aikane aloha, he pono paha e oluolu oe, e waiho ia ke ola o kuu aikane mai ka maka aku o kau pahikaua, nolaila, e pono, owou mua kau e lawe e ae inai ka inaki ae o kau pahikaua, i ik«* iho ai oia i ko'u make ana mamua, alaila, e waih<i ia kona «la no ka la hookolokolo o na'lii o Mesiko n«»i, me ka waiho pu ia o ko'u kino kupapau maluna o keia kahua kaua, a hiki i kona la e b«ahewa ia ai e ke kaonwai o Mesiko nei, a ina oia e make ea, al<iila, i hookahi no o maua wuhi e waiho ia'i ma ka opu o ka hnnua," oia ka Tonei«huanu olelo imua o Poroline ia po, aka, ia ia e olelo nei, ia wa i luhe ia aku ai ku leo o be keiki ulii ArapuniI», e hea mui ana i leona Kenela Poroliue me

ka leo nui, ma ka olelo an», " Tuirau Poroline," ma ma lioohulike ana, (Mahuna oe e Porolme.) " Nawai i olelo ia oe e Porol*ne e kau i ka maka o kau pahikaua mnluna o Tonalafaie ? " Pane aku la oia imu« o kona haku Arapunita, " Na kau olelo i haawi mai ia'u i na mana a pau loa, i koho ia e kou makuakane Moi a me na'lii a pau loa, i ka la i koho ia ai owau ka alihikaua nana e alakai i nn koa imua o Tonalufdie ina, ma ke kaua ana aku." Pane aku la o Arapunita imua o Pornline, " Ao'e auanei oe i ike i ke kanawai i hoolaha ia no laua, he hoolei ia ika aina e ?" Pane h»u mai la e Poroline me ka leo bookiekie miluna o kona haku alii me ka wiwo ole, "O! ua ike a ua lolie no au,'' paneaku 0 Arapunita, "No keaha la <te i lawe ai i kau p-ihikaua a kau aku imua o Ton<«laf->ie 1 keia wa, me he niea la aole «e i lohe i ka'u mau olelo," i niai la kona K«-nela ia ia ma ka olelo hook«no, " Fave'eto ! Fuveleso ! noloronio-so fe fujiri-lo," ma ka hoohalike ana, (Kulikuli ! Kulikuli ! Mai pane mai oe h'u i k« wa e lanakila ai aa maluna o ka enemi.) Aka, oia keia olelo a Poroline imua o ke keiki alii, aole i hoopau oia i kuna olelo aku imua ona no Tonalafaie; i hou mai la o Pomline ia Arspunita me ka makau ole, " he oinio, ina oe e pane hou mai ia'u i keia wa, alaila, e hoopau no au i ka'u hana ana i keia \va, a nau ponoi no e hana ia laua."

I aku ia o Arapumta ia Poroline, " Kainoa ua olelo aku au ia oe i ka pili o ke ahiahi nei no Toneiahuanu ma, aka, ke ike nei au i kau haoa i keia wa, na pale oe i ka'u oleloia oe, nolaila, ina paha aole au e ike mai i keia wa, alaila, me he mea la, o kou wa no ia e ]«we ai i ko laua ola mai ka maka ae o k»u pahikaua, nolaila, mai kuhihewa oe i na tausani koa i hookahi? ia ai ko lakou koko muluna o ke kahua kaua, oīai, oa haalele mai kekahi o kou mau lala ia oe, mai ka maka mai o ka pahikaua a Tonalafaie, oia hoi ka moku ana o kou pepeiao, aia nae, ua hoohoka ia oe, aka, mamua ae o kou hoomakaukau ana e hele, aia hoi, ua hoopuka mai oe i kau mau olelo kaena, nolaila, ua ike akaka loa ia i kvia la e ko'u mau maka, aole i kaua mai o Tonalafaie i keia la imua ou a me na tausani koa, oiai, ua hana paani wale mai no oia me be mea lealea la," aka, aole e hiki ia Poroline ke pane hou mai imua o Arapunita, a o ka pau no ia o ka laua mau olelo hoopaapaa, me ke ku malie o na koa a pau, me ka pane ole aku.

Ma ia bope iho, hooili hou aku la o Araponita i ka baoa ana no Tooalafiie ma ia Porolin«>; ii wa no boi o Porolioe i pane aku ai ia Tonalafaie ma e kau ae maluna o kn laua in.tu lio a hele aku iloko o ke kulanakauhale, ina kahi o laua e hoopaa ia ai. e iik'e me ka makemake o ke keiki alii Arapunita; ia wa no lauai kaa ae ai maluna o ko laoa maa lio, a hooko aku la e like me ke kauoha. '-la--laua i kau ae ai maluna o ko laua mau lio, aia hoi, hoopuni ia mai la ko laoa mau aoao e na koa a pau, ia wa i hookani ae ai o Por.»line i k«na o-le, aia hoi, l»he mai la na koa maloko o na ululaau e hoomoaaa ana, a pela hoi ko luna o na puu a me na awawa, axa, ia lakou i lohe mai ai i ka leo o ka o-le, e hii aku ana, ua paa o Tonalafaie ma, aia hoi, h-oho like ae la na k»a a ptu maio a-o i na le<> huro e ikuwa ana, aole i kana mai ua mea he leo, oiai, e holo «oa k«> lakou inau leo huro iloko o ke kulanakauhale holookoa o Mesiko, oiai, he mau inile ke kaawale. I ka lohe ana o ke kulanakauhalo o M<"siko i na leo huro, aia hoi, ua manao iho na'lii a me na kanaka a pau loa i koe iho, aole i bele i ke koa. ua komo io o Tou«lafaie uia iloko o ka pilikia, oolaila, ua aia ae na mea a pau loa, na kane a me na wahme, ame na keiki, a h"lo aku la nia na alanui e kiai ai; aia hoi, ua lohe aku na mea a pau loa i kekahi mau mele no ka lanakila ana o na k<>a a me Poroline mnlana o Tonal»faie mn, ke koa kaulana ona la hoouka kaua mamua ae. Ika wa i lohe pono loa aku ai o na kanaka a pau o Mesiko, ua nui wale na huaolelo me ka pioleke loa ma ko lakou mau waha; i ka manawa i koino mai ai o Tonalafdie ma iloko o ke kulanakauhale, aia hoi, ua hoomalamalama loa ia na alanu i; ia wa no hoi i holo koke aku ai ka lohe ma na wahi a pau o Mesiko, a he mea hou ia ina kaoaka a pau i ko Inkou ike maka ana ia Tonalafaie ma ua paa ia Poroline a me kona mau koa, nolaila, ua hooho ae ka lahui holookoa i na leo huro he nui wale, me ke kahaha nui oko lakou naau no ka paa ana o ke keiki koa wiwo ole a kaulana hoi iloko o na hooili kaua ana. Aka hoi, ua ike ae nei oe e ka mea heluhelu i na kumu o kona manao aoa e haawi pio aku ia Poroline, oia hoi ka loaa ana o kekahi wahine oi loa aku o ka ui a mn ka nani luaole inaloko o ka hihio; aka nae h<>i, i na paha aole i loaa ia Tonalafaie keia hihio ma ka inoe, a me he mea la, aole e lanakila ana o Poroline a me kona mau koa maluoa o Tonalnfaie ma, i na la paha ma ia hoouka kaua ana la e pulumi ai oia ia Mestko holookoa a pau inaio ao. Ma keia pna ana o Toneiahuanu a me Tonal«faie ma, ko kakou koa hiwahiwu ia Poroline, ua nui ka olioli o ka Moi a me nn'lii, no ko lakou luhe ana mai ua paa ria kamaeu o Meaiko, a ua nui no hoi ka mahalo o ka Moi a me na'lii ia Poroline, no ke akamai uia keia hooukn kaua aaa, oiai wui. a lakou, aole kekahi wahi koa i make, a i eha hoi, a aole hoi kekahi mea i nalowale aku rn»i ko lakou mau hnku aku, pela ka manao kuhihewn o ka Moi a mo na'lii, noluila, ua olelu iho lnkou, akahi no a kuu ka luhi o nei mea hc kaua. CAoleipau;J