Ke Au Okoa, Volume II, Number 48, 18 March 1867 — S. M. Kamakau. [ARTICLE]

S. M. Kamakau.

Ma ka Helu 16 o ha S. M. Eamakau hoolaha ana i ka moolelo o Kamehameha I. Ua ike ia kona hilinai noi ana i na kuma i make ai o Kapena Kuke, oia boi o Lono. Oaa kuniu ka o kona make ana. I. No kona lawe ana mai ina mai ino, oia hoi ka pala, a me ke kaokao a hoolaha iwaena o ka lahui o keia pae aina. 2. N~o kona ae ana aku e hoomaoa ia oia, me he ano akua la, e ne kanaka o keia pae aiaa. Ua lawe ae o S. M. Kamakau i keia mau kumu a kukoni aku maluna o ko Kapena Kuke inoa maikai, oiai, ua hiki ole ke paie ae oia i keia olelo ino ia ona, e ka poe e ola aei i keia wa. Ua haohao pn iho no kuu naaO, aole na S. AL Kamakau keia mau olelo, aka, ua ane pai hewa ia paha e ka poe hoonoho hoa, do ka mea, aole poe kakau moolelo kaulana i hauie iloko o ka hihia nui, o ka boino aka i kekahi m» oa kumu kupono ole, oiai, ua make oia, a hiki ole ia ia ke papale ae nona iho. No keia mau mea i olelo ia ai e S. M. Kamakau, e lawe ae kakou a kanana, i ike ia ai ka oiaio a me ka oiaio.ole.o keia kukulu ma- — ■ A»le i hookaawale ae oS. M. Kumakau ia Lono he inea okoa, a o na kanaka oluna o kona moku okoa. Ua hooiaio mai anei oS. M. Kamakao, o Louo ma<>li kai hele a moe me ka wnhine ma Waiinea, a o kona kanaka paha oluna o kona mau moku 1 Aole i hooia mai oS. iVL Kamakau ia mea, aka, mamua o ka hooiaio -aua inai o S. M. Kamakau i keia mau mea, ua lawe ae oia a hapala'ku maluna o Kapena Koke i keia hewa. Anoai paha he oiaio na kekahi o kona poe luna moku, e like me kana i hai ai, aka, o ke kahihi aku maluna o ka mea i hewa ole i kekahi mea i haaa ole eia, he hewa loa ia. Ina paha na kekahi o na kaaaka olunao ka moku o Kapena Kuke ka mea naua i hoolaha i keia mai ioo iwama o kakou nei, alaila, e pono ke bai pololei pela, o ka hapnia aku maluna o kekahi mea, i ka mea i hiki ole ke houiaio ia, nana io no i haaa, ke manao nei au, ua ha&haa loa ke kulana o ka manao oia kanaka. Aole no hoi e hiki ke hooiaio ia, na na kanaka oluna o na moku o Kapena Kuke i hoolaha ae, no ka niea, ua pokole loa ka manawa i ku ai na moku o Kapena Kuke ilaila, a ina kakou e nana iho ma ia moa, e hala no auanei hoi, ka ili ana o keia hewa maluna o aa kanaka oluna o ka moku. E hoomaopopo kakou, he kanawai ko luna o na'Auinoku o Bentunia, aole e ae ia kekahi kanuka, i loohia i na mai o kela ano keia ano, ke hookuu ia e lele īuka o ka aina, a i ole ia, e nuna mau ia ana na kanalea o luna o ka moku iua la a pau e na kauka o ka moku. O keia poe mai, he hoomalu loa ia, aole e ae ia e h«le mao a maanei, a ua knuoha ia lakou aole e hana i na haua mau o ka moku.

Aole he nele o keia mau mea, i ka hoike ole, a ina he mai pala io ko luoa o k& moku o Kapeaa Kake, (Loa») alaila, e,maopopo no ia inaloko o oa pnlapala hoike a ke kauka no kana oihana. Aia oo kuna mau palapala hoike ke waiho nei a hiki i keia la. Ke makeinnke ia e hooiaio keia kumumanao, he hiki no ke palapala ia a loaa mai no ke kope oia mea. Ua hiki ke lawe mai i na mea i ike maka ia maaaei i ko Lono ku ana.

I ka lele ana mai o na kanaka o Lono mai ka m«ku mai, e ukuhi i ka wai no ka moku, ua auhee aku na kanaka me na wahine, no ka makau ina haole. Nolaila, ina ia wa ka manao ia ana ua launa aku na wahine ouka nei me na haole, e ku auanei i ka hiki ole, no ka mea, i na ua makau na wahine a ua holo e pee, me wai la na hnole e launa aku ai, mena kane paha ? Me keaha Ia ? Ua ano uhi ia keia mea e ka pouli hiki ole ia kakou ke kuhikuhi, a ke hooinio ae, ke ole na hoike o na palapaia a me na buke o na aina haole no keia men.

Oiai, aole imua o'n i hiki ai iu'u ke kohikuhi i ka moulelo a Vanekoua do kona hiki ana mai, ua ike oia ma Honuaula i kekahi poe i loohia i keia mai. Ua ku mai o Vanekoua ika M. H. 1792. A o Kapena Euke (Lon") ikaM. H. 1773. O ke kowa on& m«kahiki, he umikumamaha mawaena o keia mao moku, ame na moku mamua aku oko Vanekoua ku ana mai, e manao ia ai, ua laha. ae ia mai me ka hiki wawe loa iwaena o keia lahui, ma ka mokupuni o Kauai, aka, pehea hoi ka lele ana o keia mai a hu ae la ma Honuaula. £ like me ka hiki ole i ko makou aoao o Hawaii nei ke hoomaopopo i keia mea, pela no e mau ai ka pahaohao ia o ka oiaio, no ko kakeu moolelo, ke ole e lawe pu ia mai me na moolelo o na aina e a hoohalike-

ae. 2. " No ko Lono ae ana aku e hoomana ia oia." Pehea la i maopupo ai ia Lono, ko hoomana ia mai nei oia e ko onei kanaka, no ka mea, aole i ike o Lono, a aole hoi he lohe i na olelo & na kahona e hana aku nei imua ona. He pule palia, he aha la, aka, ua maopopo ia Louo be mau ohaūa ku i ka haawi aku ia ia i ka hookiekie ia, a i ole ia e hoomana ia ana no paha. Pehea la o Lono e hana ai ? E pale aku anei oia i keia mau mea, e hana ia nei nona, oiai, o kooa makemake ka noho like me na kanaka o keia pae aina. īna o kona hoole ana aku, oiai, aole e hiki ia ia ke olelo i ka lakou olelo, o ka haunaele koke no ia. E like ne ka Napoliona 1., a me Napoliona 111. i hana ai ma Aferika ina kahuna o ka hoomana Alabomeda, pela no o Kapena Kuke i hana ai imua o na Kahuna o Hawaii nei. Aole oia i hooia aku i ka oiaio oka hoomana ia ana ona, no kona makemāke e hapai ia ia iho, aka, no. kona ike he lahui naaupo keia, a maloko oia maa mea e loaa ai ka noho like ana me ia, nolaila, e pooo e houko aku i na mea a pau e hana ia mai ana nona, i ole e hoohaunaele ko lakou manuo ana ia ia. . Ua hiki anei ia S. M. Kamakau ke hooiaio mai, ua ae aku o Lono e hoomana akn na kanaka o keia pae aina ia ia ? .He ano pobihibi keia mea, oiai, ua ike ole o Lnno i ka lakou mea e hana mai ana. Ina ua ike o Lono ika kakou olelo a hooko aku o Lono ina mea a na kahuaai hana aku ai imua -ooa, aUa'ia LiUnO iLu m muu» • « lohe a aole hoi he ike o Loon> i ka olelo Hawaii, pehea Ia e hiki ai ia kakou ke olelo, "ua ae aka o Lono e hoomana ia oia me ho akua la." Ke hoomaopopo iho kakoo i ka loihi o ka manawa o ke ku ana mai o Lono, a hele ai iloko o ka Heiau, e ike auanei kaknu, ua pokole loa ka manawn e hiki ai iaia ke ike, a hiki ia ia ke kamailio i ka kakou olelo. Nolaila, me keia mau kumu kue a pau, i ke ano o na kumu i kukulu ia mai ai e S M. Kamakau, " oia iho la ko mea i make ai," ua hala loa, a kaawale loa mai na mea ana i hooiaio mai ai, i make o Lono no kona manao ana e lawe ia Kalaiopouilnna oka moka. I ka'u heluhelu ana i keia mo«>lelo i pili no Kapena Kuke, ua ike au, oia iho la ke kumu i make ai, aka, aole nae no kona lawe ana mai i ka mai ino, a me kona ae ana e hoomana ia aku oia e keia lahui o Hawaii nei. E noonoo no o S. M. Kamakau, he mea nui loa kona hoopuka ana i keia mau mea, no ka mea, aole e nele ana ka unuhiia o keia mooLelo ana e hoolaha nei ma ka olelo haole, a ina lakou e ike i keia mau manao iloko oka S. M. Kamukau, hoopuka ana i ka moolelo o Hawaii nei, alnila, e heoehene nui ia ana oia, 00 kona ike ole i na kanawai o ka hai manao ana ma ka palnpala. A lilo hoi ka iooa maikai i laha ae, no ka ike a me ke akamai, » ka hoopuka ana i ka moolelo o ko kakou wahi Aupuni uuku, i mea ano nui ote. J. Kajmioljl. Ulakoheo, Mar. 11, 1867. Make i aloha ia,—Hala iho nei o I). H. Kaakua Esq., o Waialua nei ma ka la 27 o Feberuari, aua manele ia aku kooa kiao kupapau ma ka la 28 ae no, aua waiho ia maloko o ka halelua ana i kukulu ai no kaua mau keiki i hala e mamua ona. 0 kana wahine & me kekahi keiki a laua kai nana aku i kona hala ana, aloha ino. He mai ma kona uinauma, a hui pu me ke knnu, a na ia wuhi ano mai no oia a hala aku la; he kaaaka naauao oia, a he inoa hoi i huipuia me iea poe akeakamai o keia lahui. He kanaka 1 manao nui ia e na kini ona lehulehu wale o Waialua; he ba!ota i makou ia e kona mau hoa lioolaha balota; he loio makaukau i ka lioopii a me ka pale aua, a ua lawelawe pinepine oia ma ia oihaua a hala wale 00. Jfa kuua la i maneleia ai a me kona la i make ai, ua hiki aku koua mau hoa'loha a pao ma kona hale noho ma Kamanaaui o ouipa i keia kauinaha me koua ohana, he wahioe £ hooneleia i ke kane ole. he keikl i hoonelei» ka makua ole* a he mau makua hoi i hoonela ia i ke keiki ole, a iloko o keia mau apana kuaaina, o ka lua keia o na makeiia nai i ike ia—ia D. M. Kalanipoo, aia nei kekahi ia mau la kanikau.' oka pili aloha a makou a hala laua, noho mai hoi ka hia-a, hanA wale ka po ke ao e noho'a nei r nie he hoa la hoi no ka pupuu hookahi, a he maa hoa io paha uo ka pupuu hookahi, o na mea haa* ka nui o nei mauawa. S. M. Nakkaka.