Ke Au Okoa, Volume III, Number 50, 2 April 1868 — No Waimea. [ARTICLE]

No Waimea.

I ua hookele o Kf, Al* Okoa ; —Aloha oukoa. Ua. hnla ka wa pouo c loaa ai kou kino okoa ia'u; nolaila, ua nele au. Aka hoi, ua lohe lauahea mai au, Role ka e maka'u na nookele i ka piha opala o na kuineki o Ke Au Okoa. Nolaila, nui loa na ope manao hooiliia malnna ou ; a-he, heaha la ia i na hookele ? He manao koa paha ? He inaka'u ole no. Eia malalo nei ko'u puolo manao, ke wai olu iho hoi oe. E HOAKAKA AE AU IKKKAHI JIAU 01,K1,0 A S. Kuai-uu. E ka hoa'loha S. Kunpuu e ; —aloha oe. Ua ike au i kou maoao no na mea o Waimeb i Kauni nei. Aia mu Ke Jlu, Okoa, Bnkc 111 Hefcj 47. O kou manao Alimn. Aia mnlailn ko'u knmailio. Uam ihaloiki au i kekahi muu olelo au o koia pauku. Aka, 0 kn nui, ua ano ikoika, a oole no : o ia nne pnha ke nno a na olelo a ka poe noeau i ka Loio. j3kahi. Pano oe. " Aole nae i waiho aku kekahi aoan i ka hulepule no kn olelo hooholo a ka Aho Kiekie, aka, no ku makau, o lilo koia hale i kii e iioomana ia ai." Ke ike nei au i ku nui o kou uknmai, a me ka oi loii h« o kou noeuu. Ke kapa pololei aku nei oe ina Poo o ka Ahn Kiokie. Ua hawawn, ua '<ekee, ua hooholo kapakahi, hoo-|iili-wnle, a hemnhema loa no. Nolaila, hoo lu \falc ia aku no o oe, no kou mnkau, o lilo 1 kii e hoonmna ai. o ; '< ko ano oiaio o kela olelo au mnluna. Noi• , ko uhi pono aku nei oo i ke k.ipa eleelo o ka ehneha, a me ka hiluhila, muluna o na Poo o ku Ahu kiekie, ua howa ko Inua noho ana molnila mo nu manuo maka-po, a me ka hooholo nuaupo lon no.

Eii> ka'u ia oe. Ua pololei loa ka hooholoia ana, no ka mea, aole la.ua i wikiwiki i hookahi mahina <4 mahiau 6 mahina 8 mahina, alaila, hooholoia mai, ua olelo ia. Ua aneane elua Makahiki okoa ko laua imi ana i keia hihia paakiki loa. Kahaha ! Akahi wale no a'u hihia i ike ai i ka noonoo !oihi ia e like me nei. Nolaila, ke mahalo kiekie aku nei au i ka naauao a me ka noeau oi lea, o na L. K. Kiekie o ke Aupuni Hawaiio iolaei V. Aka, wahi au. He naaupo.

Mva. Pane oe. "Ua kapae ae makou i ke kapa anaaku i ka inoa o ko makou halepule o Lanakiia.,, He aho kau kapa eholoi ai oe a pau ae na kiko n.nni eleele o Lanakila Eia no. Aia a lilo ka okoa ia oe keia .halepule ma keia hope aku. Alaila, e pau loa auanei na kiko r.ani eieele o Lanakila i ka holoi ia. Aka, i lilo ole ia o.e a ine kou mau hoa, alaila, ua io ole ko oukou kapae ana i ka inoa o Lanakila. A ike pono auanei oukou. E kuni hou iho na Kahu Waiwai i ko lesu Sila nui o kaua oihana aupuni. "No lesu Ka Lanakila." - E paa loa auanei ia kiko eieele nani, a hiki i ke puhi ia ana o keia pnepoe hooua i ke ahi.

A!:olu. Pane oe. " I na aole o makoa halepule, aiaila, ke ake nei makoa e loaa ia makou he hale lani. Mahflo au ia apana olelo ao, i na e noho hamau oe, tne ka pili aloha ia lesu, me kou ilni io i ka lerusalema

Jani r ina ua pono io ot. Aka, ke ike nei a'u a me lakou nei ae, he pipili loa kou manao ma keia halepule a palapala he-be wale, ua puka mai koa ano lili, ohumu hoohalahala/e manao ana e hao hou me ka ikaika. Noiaila, o kau olelo no ka ('nale lani), ua wiwi, a olula, a pu hihio wale aku no ma ko waha e like ūoe ka makani, a he mea lapuwale ia. Aole o kou hoomena Rowela wale no ke i ini ia hale lani. ona miliona haipule e noho la ma ka ili hualala o keia Hoku hele, mai na wa kahiko mai, a hiki ia nei, E like me ka oukou e lulu ai, pela no e ohi mai ai i na lulu i ka hewa : e iho pololei ana i Hale wela ina lula oukoe i ka pono : e hiki ana i Hale lani, kahi a oakou e ake nui i la.

Aka. Pane oe. "Ua paiia ma ke Kuokoa e Akaukau, o Lanakila ka inoa o ka halep'ule ma Waime* nei; no ka loaa ana ia lakou inamn!! o ka hooholo a ka aha. kiekie, be ' Lanakile. E ko'u hoa e. Ke ike pono nei au, kila. Ae: eha la, eha e, eha wale aoa oe ika eha lima ole a " Lanakila." Ke hou wale nei no oe me ka pololei -o keia inoa i ka hokua o kou menao, ku oe, eha oe, lalama ae iwaho na aweawe o kau olelo e puliki ai, e hauhili ai, ke hou pololei nei ka Ihe-lauma-ki a Lanakila i ko opu naauao, lapuu na iwi aoao o kou manao e hele ae nei i ke one o Luhi. Eia ka'u, nani loa hapai kiekie ana ika inoa o Lanakila. Ka mea la nana oe i houhou lima ole mai. Uapono loa kou hapai ikaika ana.

Pano oe. " Mai kuhihewa oe e A. Kaukau, no ka mea, aia a make kou enemi, alaila, hoopili pono mai oe i kou Laoakila. Eia ka'u, oA. Eaukan ka mea kuhi pololei. Ooeno ka niea kuhihewa, ua maka-a hewa paha oe i kou nana ana i ke Kuokoa, nolaila, kou kuhihewa. Eia kana, o Lranakila, ua hoopuka ia mai e na kahu waiwai, a aponoia mai hoi e na hoahanaa hihia o'.e. Aole !oa he olelo mai, ua ia e A. Kaukai;, a aponoia mai la e lakou nei ae )a. A.ole nu la, nolaila, mahma no o kou poo ka kuhihewa, me a'u ponoi no ke kuhi pololei.

E wehe ae nu, eae mai oe. Aole loa au he Alihikaua ma kekahi aoao no keia kaua kuloko. O Rowela no ka Alihikaua, o oe ponoi 110 ke koa, olakou nei ae na koa, oJ. Kauai, ka Alihikaua, lie keiki mikioiika alo maka ihe oka puu kaua o Kauwiki. Mai hoo-nana mai oe, o wela oe ia ia nei. Hoa mai ana keln, pili-wale oe. Kahea leo nni ne ana kela. Ma ka pono oke Akua e Lanakila ai. Hoo-oho mai la na koa, ua pono ua pololei.' Aole au. Na lakou 110 e imi i inoa pono, oko lakou mau ili no ka i eha i na Ihelaumeki winiwini aka olelo. Nolaila, aole io he wahi lihi iki o ke kanaka i lawe ai mai eke ahe lau makani o Fatuhiwa. Olelo oe, " Aia a make kou enemi," eia ka'u, o n>t kone a i>aa, a rae na wahioe, na keikikane, kaiknmahine a pan, a me Rnwela ma, hfi aloha wale no makou e noho nei, aole ou ike nku i ko lakou huhu ia'u, oluolu loa lakou ia'u, aole au enemi m lakou, aole lakoy enemi in lnkou, he aloha ke ulu nei me makou. Maliea ln ka enemi, aia no paha iloko o kou opu ka eneini. Nolailn, aole-he pipili iki o nu papaa kepau au e hapala mai nei ma na wawne o ko'u manao maluna uo o kou poo e pipili ai na papaa kepau au. Aono. Pane 00. "Ae hoomakaukau ana pnha e hooukn kuun hou mai, a o ka hoouka ana paha ia koe na hulu i ka maha." He kaua weliweli keia au: hoala hou mai nei. Eia ke ano, e pauloa ana lakou nei i ka ilihuno i keia knua ana, lilo ina kon, ina Loio, lilo ina lako o ke kaua, pau i ka hao ia e nn koa ikaika o kou noao, a koe ao na wahi wolu i ke kumu pepeiao. (2) E pau ana na hale kulu, na halehalawoi, na halepule o K'au-

ai nei ii oukou, a. k»u pepeiao ae inakou i ka pupu-pu hale moe o kaoaka e pule ai. Wela ke'kaua au. Eia ka'u o " Kilenalena" ka inoa o keia knua wela au, lena a kaomi, lena a kaomi, penei. L<>na iho nei oe mamuaa pala ole kaomi oiu o hoomoe ia ; Ake Lena hou ae nei oe, a pala o-nuku-uuku paha auanei ; hoopala hou ae. Kahaha! "Kilenalena io hoi kau kaua la eke hoa. Eia hou, o Kawelo ka Alihikaua ia Kauui nei, hoopau oia i ke kaua, haawi oia ina aina ina Luna-koa. " Lilo Puna ia Kaeleha ; lilo Kona ia Kamalama : lilo Koolau ia Kalaumeki, mi-mi-mihi ika hune la e ka-ulu ma, alohn wale. Pela no haawi tn»i nei aa Alihikaua o ka Aha kiekie i ka nalepule ia Kauai ma, no no noho malie ibo no eS. Kuapuu ma. E hoiliilidala a hanahou i halepule no oukou ina e nui ka molowa ou, haliu aku i ka hale lani e nana la. Mele mai la ke kula Sibasi o Waiahao, penei. Ikaika ke kaua. Ma kela aoao, ae hou aku no, ikaika ke kaua, Ma kela aoao, aehou hou no. Ae hele like no, ae kai aku no ae kai aku no. Akiku. Pane oe. Nolaila, makehewa ia makou ka poe i ao ole ia i ka haiolelo Baibala, ua lanakila. O ka'u Baibala, oia ka Baibala i unuhiia e T«tina ma, aole e pono ia oe e olelo ia he Baiba!a, ua hemahema loa ua hapaia ia e na lima haumia eieele o ka poe unuhi olelo Hepera, a aia ia oe ka Baibala i unuhi pololei maemae ia, nolaila, ooe 0 kaua kai ao ia i ka Bjibala oiaio, oiaio oe, a me kau mau bana, ua kekee au a me ka'u Baibah. Nolaila, aia au malalo ou ma ka haiolelo Baibala. Ewalu. Pane oe, malie e hoole .ana ke Akua ika like ole me ka olelo hooholo. 0 ka mea i e ka aha kiekie, oia no ka ke Akua iae ai. Penei e akaka ai. Ua hele o Mr. Rowela i iih lei, ahe nui wale na auwana i alualu ia ia, koe uuku na haipule, olelo ka hapa nui,e lawe i ka luakini no lakou, olelo ka poe uuku. Aia ikn poe uuku ka halepule o Waimea, a mumule iho la ka 1 hapa nui. A pela ma Anehola, manao ka poe nui e lawe, aia i ka poe uuku ka halepule o Waimea, a okī wale iho la, nolaila, ioa e ae ke Akua. ehaawi ka aha kiekie no ka hapa nui ka hnlepule, ina ua hookuke ino ia e oukou na haipule iloko o na kikania e pule si, a haunaele ns haipule mai Hawaii a Niihau, nolaila, hooholoia e ke Akua a me ka aha k : ' ,e, no ka poe naau haahaa ka halepule, aole no ka poe naau kiekie. Jiiwa. Pane oe. No ka men, aole makou 1 lohe iko makou Alihikaua. Fe Alihikaaa ūaauao io J?ou, olnolu 00, hooholoia no kehi aoao ka halepule, ua pono no, w&hi a Rowela. Aua hoihoi inai ina mea kaua ia ia, he mau pa, he mau kiaha, he mau ki halepule, be mau pahu aniani, be pika wait>a, he palaplaa o na kahuwaiwai mua, na lolani K. V. mai. Oia na mea kaua i lawe ia mai ia makou. 'Ua pau kona manao e kaua hou aku, 0 oe qo paha kahi koa pue kaua i Kilenalena. Umi. "A ke kamailio nei makou, me ke noi pauaho ole i ka makou pule." a pela aku a hiki ika pau ana. Eia ke ano oiaio. E lua wai e puapuai nei ma kou waha. O kekahi wai, he awaawa, he mulea : he kaua, he hookeekee, be ohumu. 0 kekahi wai, he° ano huihui, he pili i ka manaoio ia lesu, i ka haipule io, i ke komo i ka lani. Eia ka'u ia oe, e hoopau aku oe i ka wai mulea a ka manao ino, e malama loa oe 1 ka waihuihui o ka naau haahaa, a me ke aloha io i kou mau hoa haipule, aia a aloha oe ia lakou nei, au e ike maka nei, alaila, | aloha oe i ke Akua, au i ike ole ai.

Umikumamakaki. Ua kahea ia na kaūalo a pau loa o kela hoomana keia hoomana, e hele i " Lanakila''e noho malie ai, a hoolohe ina olelo wehewehe no lesu. Eia kou hewa. 0 kou hookani i <tau kele okoa, a me na olelo hoohaunaele. Nolaila, e hele mai no oukou, mai maka'u a kaoalaa, tnai ae aku i na pahele, e i ona; e kipaku ia ana aole e hookuke ia ke hele mai a noho malie. £ia koe, aia ?a hele hou mai oe i kou one hanau e S. Kuapuu, alaila, e aloha no kaua. A kani mai ka bele 0 Lanakila e hele kaua iiaila e lohe oleio ai, mai hoowahawaha oe i na olelo hawnwa a kou lahui ponoi, malia paha, o komo iloko o kau ipu kekahi wahi apana berena iki, e oluolu ai ka umauma naha, a meka houpo lewalewa o kou uhane. Alaila, pomaikai pu kaua". No ka mea, ma ka lapuwale oka haiolelo ana, e hoola ia ai ka poe mannoio,,. Aloha nui oe. A. K. W. Kauai, 26 March, 1868. He ponawai nūi. —Kahi e loaa nni mai ia 1 ke kulanakauhale o Cairo ma Aigapitn, noloko mai no ia o kekahi punawai nui hookahi—he 300 kapuai ka hohonu, a ho umikumamalima kapuai ke arra waena. He mau haneri miula e hoohana mau ia ana i ka la a me ka po, ma ka p.iuma ana H<a wai mniloko mai o ka punawni e hoolako ai i ke kulanakauhale holookoa.

He iwakalua makahiki i hala akn nei, he 8,000 wale iio ka nui o na kanalm ma Melbournc. I keia wa, he 128,000 ka nni o ko laila man kanaka. Iloko okaM. H. 1848, he 620, ka nui o na kanaka o Otaga, kekahi o na okana o Nu Zilani; a i ka M. H. 1864 aku nei, he 61,000 ka nui o ko laila poe. He iwakolua kumakolu makahiki i hala akn nei, he 19,000 kanaka waln no ka nni o Nu Holani Hema; a i ka M. H. 1866 aka nei, he 170,000, ka nui o ko laila poe.

Ma ka nupepa. haole aupuni o keia pule iho nei i ike iho ai makou i kekahi mau paiapala e pili ana i ka aponoia ana mai o ka lawe ana i ka hoohanohano ana aku o kp kakou Moi Lokomaikai ia Adimarala Thatcher o ke Aumoku Amerika ma kamoana Pakipika nei.

0 ka haawi ana i na inoa hanohano a me ka hoohanohano ana aku i kekahi mea, mai ka Moi wale aku no ia e loaa aku ai. Aia a hana kekahi mea i kekahi hana nui i ke aupuni, a me kekahi mau hana aloha a kaulana e ae paha, i hiki ai paha i ko ka Moi hooko pono ana, e haawi aku no Oia i ka inoa hanohauo, a me ka hoohanohano ana ia mea a mau mea paha, e like me ka lakou inau hana maikai ana, a kaulana paha. 0 ka loaa ana nae oia mau hoohanohauoia una, aole no ia he mea uuku a ka munao e lohi iho ai, ame ka nalu ana. No ka mea, ma ka haawi ana aku a ka Moi ia mea, ua hue pau ia Kona mau manao mahalo o ka hoohanohano, a me ka ike aku i ka hana maikai a kaulana, aia mea a mau mea paha. Pela no ma na Aupuni Alii, ina e bana kekahi i ka hana kaulana a maikai i ke aupuni, i ka Moi, ame kekahi lala paha o ka Oihana Alii, alaila, e loaa mai no iaia iia hoohanohano aua mai ka Moi mai.

E hoomanao ia, i kekahi mau manawa i hala aku nei, ua hoopuka mai ka Moi i kona ake e hoawi aku ia Adimarala Thatcher i ka hoohanohano o ka Papa Hanohano o Kamehameiia 1., aka, ma ke ano repubalicaua o Amerika ūuipuia, ke kumu naua i ka-ua i koua apono ana mai ia lōkomaikai, ke ole e ae mai ka Ahaolelo. Ke kumu nui o ka haawi ana aku a ko kakou Moi i keia lokomaikai hoohanohano iaia no ka hoihoi maikai ana'mai ona i kekahi o ko kakou mau Moiwahine Kanemake. No ia mea, ua au ae no paha ko kakou Moi i kahi e lioihoi akn ai ia hana lokomaikai; a ua hoohanohano aku Oia i ua Adimarala nei me ke Kea Hoohanohano 0 I. E hoouna ia aku no ua hoohanohano nei iaia, ke ole e kipa hou mai oia i ko kakou nei Paeaina. Eia iho malalo nei kekahi mau palapala s pili ana i ka apono ana o ka Ahaolelo o Amerika i kona lawe ana aku i ua mea hoohanohano nei: Auhoku oka Pakipika Akāu, Moku ) Adimarala Pensacola, Feb. 11, 1868. j 1 ka Mea Kiekie, C. de Varigny, Kuhina o na Aina e, o ko Hawaii Pae Aina. Aloha oe :— ia'u ka hanohano.o ka hoouna ana aku ia oe maloko o keia palapala, he kope o ka O'elo Hooholo a ka Ahaolelo o na Mokuaina Hui o Amerika Huipui« e p\li aua i ka lawe ana mai i ke- K.ea o ko, Papa Hauohano o Kamehameha'l./ i haawi lokomaikai ia mai ia'u e ka Moi ma kou Keena mai. He kope pu hoi kekahi oka palapala a ke Kakauolelo Mahaloiao ke Aumoku o Amerika Huipuia, e pili ana no keia mea. < Owau o kau Kauwa Haahaa me ke aloha. H exf.y K. Thatcher,' Rear Adimarala o ke Aumoku o Amerika Huipuia. (Kope.) He olelo hooholo e kauoha ana ia Rear Adimarala H. K. Thatcher e lawe mai i ka mea hoohanohano mai ka Moi mai o ko Hawaii Pae Aiua.» E hooholoia, e ka Senata a me ka Hale o ua Lunamakaainana o na Mokuaina Hui o Amerika, i akoakoa mai ma ka Ahaolelo; o

Rear Adimarala H. K. Thatcher e lawe mai oia i ka hoohanohano o ka Papa o Kamehameha 1., i haawi ia inai iaia e ka Moi o ko Hawaii Pae Aina, he hoike ana o kona mauao mahalo no ia alii mokn. Apono ia i ka la 11 o lanaari, 1868. R. J. Ciīkw, Kakauolelo Xui. (Kope.) Keeka Oihana. Aumoku, Wasine- ) tona, lanuari 23, 1868. j

i Aloha oe :—Ke hoouna aku nei au i ke kope o ka Olelo Hooholo a ka Aliaolelo, i apono ia e ka Ahaolelo ma ka la 11, a i kakau inoa ia e ke Kakanolelo o ke Keena Oihana Aupuni; e kauoha ana ia oe c lawe mai' i ka hoohanohano o ka Papa Hanohano o Kamehameha 1., i hnawi ia mai ia oc c ka Moi o ko Hawaii Pae Aina. Me ka mahalo, G. W vi,ī.ES, Kakauolelo o ke Aumokn. Ia Roar Adimarala, H. K. Thatcher, Luna o ke Aumoku Arucrika ma ka Pakipika Akau, Kapalakiko Cal. A ina e like me ka mea e lonolono ia mai nei e hoi hon mai ana ua Adiniarala nei ia nei; e hookipa oluulu maikai ia no oia, e like me ke ano mau o ka hookipaia ana o na'lii moku o Amorika Huipuia inaanei. oka noho'na aloha ma ke ano pili aupuni, mawaena o ko kakou a me ke anpnni o ka Rcpubalika o'Ainenka Huipuia, ke pii mau nei ia i kela la keia la; ake manaolana ae nei makou, aole mea e ae nana e hoewaewa ia lioomau ia ana o ko kakou hoa'loha mau ana, a hiki wale mai i ko knu a knu !