Ke Au Okoa, Volume IV, Number 7, 4 June 1868 — Untitled [ARTICLE]

" Hei ae la i ka laa 'ka olelo, Olelo uui iho la pehea po-no." Ke makemake nei makon e hoakaka lea aku i ko makou poe heluhelu nupepa i na mea ano nui i hanaia iloko o keia kau Ahaolelo, no ka mea, aole paha i lohe maopopo ko makou poe heluhelu i .na mea oiaio i hr>naia, a ma ia ano ua ili mai ia hana i ko oukou pepa e hoike oiaio aku i na inea ano nni a rne na hana a ka Ahaolelo i hana ai a ka-pau-'i kekahi mau hoa Hauohano hepoehoopilimeaai. A o kekahi mea nui loa i hoopaapaaia iho nei, oia hoi ka haawina dala e kokua nku ai i ka hoohulo ana mai i elua mokuniahu mawaena o Hawaii nei a me Kalefonia. Ma na pule i hala mua iho nei, ua kauoha ia ke Koniite Kalepa e -noonoo no keia mea, a ua hoolaha muaia akn ka lakou hoike ma na pepa o kela pule iho nei, ua pai puia me ka moolelo o ka Ahaolelo; a ma ia hope mai ua hapai houia ka noonoo ana maloko o na hoopaapaa ikaika ana o na aoao elua, a ua lanakila ka aoao e noi ana e noonon honia ka olelo hoike ake Komite, a e huipu i ka no.moo ant me ka bila kanawai i hoomakaukauia rio ia inea, he manawa loihi kai lilo ma keia hoopaapaa ana, a ko mauao nei nn nae makou aole i makehewa ka manawa i lilo malaila, no ka mea. he mea nui loa keia i bo makou manao, a he mea knpono maoli, a ua hnipu akn makon i ka mahalo i ka naauao a me ka noiau o ko kakou Moi ma kana hapai ana i keia mea, a ua mahalo pu aku makou i na Kuhina a me na hoa Hanohano o ka Ahaolelo ka pne i kokua ikaika e holo pono keia hana; aole nae makou i mahalo wale aku i ko kakou Moi no kona naauao a me kona noiao, aka, no kona aloha nni a me koua inanao nni ia kakou i kona poe kanaka, a nie kona makemake alii e imi mau me kona ahonui i na mea e loaa ai i mau pono no kakou. a i mea hoi e pomaikai ai kakou kona lahui, a i hoomau loai«'i ko k;ikou noho aupuni kuokoa ana, aka hoi, ua kahaha loa makou i na poe e kue uei me ke kuniu ole a nie ka hoomaopopo ole i ko lakou pono iho, ka nono o ko lakou lahui. a me ko lnkou ohana a kau i ka pua aueane; aole no makou i e hoohalahala i na haole, no ka niea, he pnnana ko lakou la i Kahiki, aka hoi, o kakou paha, malia paha o lele ae no auanei lakou la he manu eheu, a hapapa iho kakou ka manu eheu ole; a no ia oiea makou e kau leo aku nei, e pono ke noonoo i na kumu o ko kakou Moi hoopuka ana mai i keia mea me ke kauoha mai i kona AhaoWo e noonoo. He Hiea mau loa a hiki i keia luanawa, mai ka-noho alii fina o ko kakou Moi, \a mai manawa i ai Ofa e(. lave)awe i Kana mau hana ma Kona ano Moi, cs hoowahawahaia, a kue okoa aku no imua o kona alo—me ka houhewaia o kana mau hana e like me ka hoololi Kumukanawai; aka, ke ninau aku nei aiakou ? Ua hewa anei Kana hana ana ma ia mea ? Ua pilikia a poino anei oukou ? Ua pau io anei na kuieana o oukou i ka lawe waleia ? Aole, aole loa.

Aka, eia no ia kakou ko kakou man kuleana, a nie ko kakou mao pouo e nobo nei, a ua minamiua loa niakou i ka hoohnli hewaia a me ke alakai wahaheeia o kekahi poe a me ka lehulehu e ka poe e aahu ana i ke " Kapa hulu hipa, aka maloko, he poe ilio hihin hae lakon;" aole uo nae o makou hoowahawaha i na boa o ka Ahaolelo i koho kne i keia mea, aka, eia wale no, aole hoi c> lakou hooma.>popo mai i na kumo pono e hiki ai ke hoole, ua hihi kaunoa liihi i mana wale no na kumu a lakou i olelo ai, me ka apono mai no nae, be mea pono no, ao ke dala ole ka hewa; a me ka apono no, a o ke kaumaha ka hewa o ua makaainana; a me ka apono no, a koi niai no nae e hoolilo na dala no na alanni, a no na pono kuloko; a ina anei e hoolilo kela knnnlima tausani no na alanui a me na pono kuloko, aole anei e like ka auh»u ana a me ke kau ana o ke kaumaha ke lilo i keia Inina mokumauu. '• Ahn kupanaha a ka la i Mana, Hoomakalii lua i ke kaha o Kannalewa," ke pnne nku nei makou me ka pane akaka aku, he hoolalau wale iho no ia, a he kapilipili ano ole, rqe he mea la, aole oiaka puana a ka moe; oka nae hoi, ua nui no ka poe hoole mawaho i kne pn mai, he mao kalepa ano koikoi kekahi, » he mau kaikaina kalepa no hoi kekahi, a ua maopopo no ia makou na kumn i kue ai, uo ka mea, ma ke ano makeo i ko hikou pono iho kekahi, a ma ke ano pili kino paha kekuhi, a ma ba hopohopo kekahi o nele a emi loa iho na wahi apana lole i lawe ma! ai e hoopnkapnku io kakou uei, o iliki mai unanei na mokumaiiu, ku ka mahanahana i Kauai ka mahu a na mokumahu, piha loa mai i ka lole a emi ke kuai ana, a piha mai i ka hao a me na mea a lakou e kii liilii nei a lawe mai ia kakoo e hoopukapnka ai; nolaila, e pono no kakou ke nana pu mai be mau koului waie no aole i mole loa iho, a hookahi no kumu nui loa, aole nae i hoike ua " Umia, umia ko hann i nalo ea," a oia ke kumu, a he lau wale no keia e knpalili nei i ka makani, a mai ane lilo i akua noho, ina i puhiia i ka laau, ina la paha ua puoho; aka nae ea, i keia mau la ua pua mai ka uahi o ka moe; a nolail», ua makemake loa makou e hoomaopopo loa ako i ko maksu poe helnhelu, i pau ai ke kuhihewa i na olelo haanui a ka poe e kue wale ana i keii pono nui o kakou, a he pono no hoi i ko kakou

ma 11 Lunaniakaainaiui kc; kokoapu »ku i ka makemaku ko kuko» M<ii i iw.'iui i uioa e loaa inai ai i pomaikai hou A 110 ko makou makemake loa J:r> makou poe heluhelu nupaia i na kahna paa loa a me nu kurau oia|p-sHvUpoiio ai ka hoolilo ana o keia mau dala,e pono no ia makou ke hoike akea aku me k. hookamani ole. - I. He inea keia e hoomau-ai'; ko kakou noho kuokoa ana. 2 He mea keia e hoike ak.as.i ko ke ao nei, ke hele like nei kakou immjrae na Aupuni naauan o ka honna. -f* 3. He mea keia e hoomahunh'p mai ai i ko kakou mau loaa. 4 i. He mea keia e kokua mai a!i ko kakou poe mahiai. 5. He mea keia e poho olfc mao mea ulu. 6. He mea keia e hoonui m ii ina loaa ma ka nui ota poe hele mai akou nei. 7. He mea keiu e hoohikiw : mai. ai io kakou nei ina lono no na me: hanaia ana ma na aina e. 8. He mfa keia e hoonni m : 1i ka lawe ana mai o na waiwai kalepa. 9. He mea hoi e hdemi mai - ke kumukuai ona waiwai kalepa ia k ! ; n. 10. Ahe inea hoi keia e koi mai ai iko kakon holo mua ana. „ -

Mamnli o keia man knmn i heokahna iho ai ko niakou manao e apono akūu e kokua i ka apoao ana ke JiJo keia nianffala i olelo ia, no ka mea, ua maopopo loa iwmakon he mau knmumanao oiaio ko nakdt e hilinai nei, ahe mea io no hoi e por»£ .i ii ke Anpani a me na mea a pau lua e \ ho nei iloko o ke Aupiini Hawaii; a ua no raakou e wehewehe pakalii aku il? -:a e hoopaa ai i k<_* kuhihewa o kekahi poe e'ia lehulehn, a ie hookoe aku no nae i ka pt>e| /6'e manawa ino, ano ia mea, ua ae akuj akou i kekahi mau kolamu oko kakou, f,pa e hoopiha no ka hoakaka ana i na'- r"~4 pau e pili ana i keia mea nni aka Ai lT felo e haoa nei i keia mau la, ake oluoln i 5 makou' e hoakaka pakahi aku no kela a m! keia kumu a makou i waiho mua aku nei. * " Iluna no ka ua waele e'ke I Kahiki ka ua uie ka oiakai* ako e no ka hale." 1. JHt mea keia e hoomau oii kakakou noho kookoa ana l' Ina kakou e hoomaopopo & e nwa aka i ka noho aūa ona Aupuni Kuokoa raka honua, a e hoohalike aku i ko kakou noip ana me ko lakon noho ana, a i ko kakou malama aup#ni ana me ko hikon, alaila, e maopopo no auanei ua hoolakoia lakou i'na koa, na mea kaua, na papu a me na moku kana i mea e kiai ai ae malama ai i ko lako>-*iaiuhia, a me ka malohiaio ko lakou po.e . Ua hoonoho aku ifn hoi Luna ma kela? Anpnni keia e mafama ika pono oko lakou poe iho. Ua hoolilo nku no hoi lakou i ko lakon daln a nni loa i mea e hiki ai na hana, a e kokua ai i ka maluhiaoko lakou poe kanaka iho. He mar mokn kana ko lakou ē holo mau ana ma ka moana, a e m'akai ana me ke .kali i ke kanoha a ko lakon mau Enna i hoonohoia ma kela wahi keia wahi, ahe mau Aupuni noho kokoke boi lakon kekahi me kekahi, pela ma ka aina puni ole Eikina, & pela no rna ke Komohana; a ina.e pilikia, ma ka Uwea e hoouna koke aku ai ka lohe, a me ka nonoi aku i kekahi Aupnni iloko o na minute pokole loa no ke kokna ana mai.

Aka hoi, e pono no kakou ke nana iho i ko kakou noho ana, no ka mea, ke noho nei kakou iloko o ka waonahele neoneo, he mau taiiBani niile a launa kanaka aka, aohe o kakou lohe aku i ke oo ana mai o ka moa, e manao aku ai eia koke ae no kauhale, aole boi o kakon ike tku i knanalu a me ka poanakai, eia kakou ika moana lipolipo, aole e hiki ke av a Dae aku i ka aina, aole hoi e loheia mai ko kakou leo ke kahea, no ka mea, ua hoipn me kn leo o ka ale o ka moana, ua kuhiia mai ka wawa o ko kakou man leo he hanehane, a nola'ila, aohe mea nana e kii mai e kokna, aohe o kakon mau papu, aohe hoi lie mau koa nana e pale aku i ka enemi, aole o kakou mokn kaua e pau e ai no la i ka luku i ka moana aole e libi launa mai ai, aohe o kakon panda a me na pu e hiki ai ke kinai iho, a ke omuo ae i ka muo o ka wauke oi-ooiopio, aohe nui o ka kakou dala e hiki ai ke kapili mau mokn, e hoolimalima i mau koa, a e uka aku ai ke hiki mai ka pilikia owaho, aol« Uwea teregarapa ma o kakou nei e moe nei e hiki ai ke pane koke aku a ke o akn a Jobe mai kela poe, o keia rriau mea a pau, oele kakon, a ke noho nei knkou me he pnn oioina la, nohe mea hele ole mni a hoomnha, o ka eleele, nlauln, nliuli * me ke keok'eo, e kipa inai no lakun e hoomaha a kuu iho ka nae, alailn hele lnkou i ka lakou huakai; o ka lokomaikai, lokoino, hnhu, hu-ahn-a, alnnu a me ka mnkee. e kipa'mai ana no io kakou nei, o ka pepehi kanaka, powa, aihue a me ka hao wale, e kau ae ana a kiei mai io kakou nei, o ka ohnmo,'o ke kipi, o ka moknahana, ke aloha ole a me ke kaili, eia' no ke noho ae nei ma kuono kahi i pupnn niai ai, a e kakali ana i ka La a napoo iiku, alaila, kokolo mai rne he papoki la, a i ole ia, alaila e houluulu ana paha a poi po mui.

A no keia mau men, pelieu la kakou e bana ai, a pehea e lohea mui ni ko kakou leo, uo ka ii)ea, o ko kukou mau pakaua n uie na koa, oiu no ko kakou pono a pololei, a o ka knkou inau pu a me ka paudu, oia ko kakou leo, a nawai e luwe aku ko kakou leo, a pehea e hooloheia mai ai, ho mau moku no

aiuū ko kukou ? A ina i kuia mai ka pilikia, pehea la e liiki koke aku ai ka kakou hoopii, e pono paha oukou ke noonoo i na Ia maniua, ua lilo o Hawaii nei ia Lo Geo Paulet ma ka la 25 o Feb., 1843, a ua hoihoiia i kona Moi rna ka la 31 o Inlai, loihi loa ka mauawa i pilihua ai kn Moi a mekonalahui, no ka mea, aohe mokumahu ia mannwa, a iua i keia manawa, aole paha pela. Ua olelo uae kekahi poe, aole keia he mea e pomaikai ai ka lahui okoa —a e pono ke noonoo i keia, aole auei keia he pomaikai nokalahui, oia ka hikiwawe aku o ka kakou olelo i ko kaknu man hoahanau Aupuni ke hiki i ka manawa e hoopilikia ia mai ai, a ke hiki hoi i ka manawa e pahu ae ai keia mai hehe uni e ku nei iwaena o kakou, aole nae i poha. He mea kanalua loa ia makou keia mau olelo hoolalau e hookakakii ai, no ka mea, ua maopopo loa, i loa no i ke au a me ka monawa, aka, aole nae e hiki ana; aole paha e hiki ana ke hoakaka pau loa no keia mea, he nian kumu e ae no kekahi i makemake a makou e hoomaopopo aku ai, nolaila, ke nonoi aku nei ia oukou e ka poe hehiheln, na onkou no e noonoo aku ka hope, 8 ina he inanawa kaawule hou a piha ole ka pepa, alaila e hoakaka hou no makou. , 2. He mea keia e hoike aku ai i ko ke ao nei, ke hele lxkt nei kakou imua me na Aapuni naauao o ka honua.

Ke manao nei makou, ua makemake ole ka poe kue i k<> kakou Aupuni i ka hoohalike aku me na Aupuni nui o ka honua, a nolaila, ua hoohulihuliia ka hapa o na kanaka mnoli ma kekahi kumu e manao koke mai ai l»kou a kue mai hoi, e like me ke aholehole ka hikiwawe o ka onini ke pa aku i ka hola, pela iho la paha kela poe, no ka mea, o na kunin o ua poe la, he poe hookae loa a kapa hoi i ko kakou man Moi he ili keleawe, a alii no ka poe aikanaka; a nolaila, aole he makemake na ia ohana alii e ha-

pai i keia mea, a e pono no ia oukou e nana i na Aupuni naauao, ua kokna lakou i na laina moknmahu, na alanui bao, na mea hou he nni wale, oia ka hoomaikai ana a me ka apono ana a ke Aepani ia mau hana, a e like 110 me ka nni o ka loaa o ke aupuni; pelano ke kokua ana, a o kakou hoi e like me ka manao o ke inpuni, o keia puu dala, ua kupono no ia kakou e like me ko kakou loaa me ka hoopilikia ole i na hana e ae; nolaila, ua kupono no hoi ia kakou ke hoohalike me iakou. Ke hapai nei hoi kakou i ko kakon naauao, akamai, aka:, i keia mauawa ke pepelu hou nei na elelo, a"hoi hou i hope, a o ka hele loa no ia a hiki i Honouliuli i Ewa t kahi 0 ke kuhikalaikii, me ke ano hookeekeeo, me he mea la 1111 ka-oiwi ka nui iho o ka nuku, i Jyihiia ako ai he oiaio a be hoopo ah' W;Ue_DO JC^~—aolqf iloko. E nana oakou e ka poe'heluhelu, a heaha hoi ka mea i ae ai o Amerika e haawi i $75,000 dala i keia laina mokumahu no ka hooholo aua mai i hookahi mokumahu, a o ka kakou hoi i $50,000 no ka hooholo mau aua i elua mokumahu ? Aole anei - o kakou ka poe e oi ana ka pomaikai ma keia mea. Ua hoopukaia mai he mea keia e poino ai a e poho ai o na moku pea, aka, ma bo makou nana ana i ke kau]ikg, ina i maopopo i ke Aupuni o Aiuerika, he mea keia e hoopoino ai ma ia ano, ina paha nana noe noouoo, no ka mea, o ka poe e ku e nei, he ohaua lak<>u no ia kumulau hookahi, a no ke aha hoi aole e oonoi aku a e ne aku i ko lakoa inakuahine aole e hana pela, o nele lakoa i ka waiu ole, o pau e ka waiu i na keiki i oolea ka waha. Ua inaopopo loa i kela Aupuni naauao, aole oia e hoopilikia ana i keia poe oh3sa ona, a no ka ike paha o keia poe he mea e ohila ke koi aku i ka Ahaolelo o Wasiuetona, a mauao paha o loko eia ko Eawaii uei Ahaolelo ke pani ia lakou, nolaila ua heIe mai malaila e aoao ai, e paipui ai, e hoahaaioa ai. E pono e nana e ka lehuiahu i ke ano o keia mau liana, aole anii keia he poinaikui uo ka leliulehu ka huipu aua me na Aupuni naauao e hana like a e hapai like, a 1 luaa like naiuoame ua Aupuui Nui o ka honua nei, lalau uo hoi ka Aama pii i ka pali la. Ua minamiūa loa makou no ka piha e ana o ka pepa o keia pule, "aka, ke hoike akea aku nei uo uae uiakou, aia ma keia pule aku, e hoopau loa aUu no makou i na mea i koe, i m<!a*e hoopau ae ai i ke kuhihewa a me na olelo oiaio ole, a e makemake ana makou e uhuki o kolo iho auauei ke aa o keia laau he hau, noua ka olelo ana Hewalehau.