Ke Au Okoa, Volume IV, Number 15, 30 July 1868 — HE KAAO NO RIVA HOME. Ka lei aloha o Geremania. I unuhiia mailoko mai o ka Buke Kaao a George William, mailoko mai o ka olelo Geremania, a i ka olelo Hawaii. [ARTICLE]

HE KAAO NO RIVA HOME.

Ka lei aloha o Geremania. I unuhiia mailoko mai o ka Buke Kaao a George William, mailoko mai o ka olelo Geremania, a i ka olelo Hawaii.

HEJLU 24. A no hoi, i keia la, ke ike nei olua i ,'kā makaukau oka make e lanakila maluoa iho oko kakou mau kino, no ka mea, ke ike maka nei olua i keia wa, ua makaukau l"oa ka make, ua hamama ka pahu, a ke ku nei olna me a'u ma ke kae o ka lua, kahi nana e hookaawale i ko kakou mau kioo a me na uhane, oiai, elua wahi i hoakakaia ma ka Palapala Hemolele, he wahi e make ai na uhane. a he wahi hoi e ola mau ai na ahane iloko o kelp ao lani, nolaila, ke hai aku nei au ia olua, o kuu hoomana a'u e paulele loa nei i ke Akua nona na mea a pau loa o-ke ao nei, he oiaio mau loa oia mai kinohi maia hikii keia la a kakou e aumeume nei mē ka make, a nawai ia ua nef e hoopakele ae ia kakou mai keia poino ae ? I hiki hou aku ai kakou i ke kulana mua a kakou e haalele nei ke hai aku uei au ia olua e o'u hoa aloha o keia make hookahi iloko o oa mfnute hope loa o ko kakou ola aua, o ke Akua wale no nona ka lani a me ka honua a me na mea a pau loa, oia waie no ka mea hiki ke hoopakele ae ia kakou mai ka make ae a i ka lanaki-; ia, nana hoi e hoolilo i ka mana o na kanawai a pau o keia ao i mea ole loa, nolaila, ano, e mihi olua no ka hewa o olua i hana'i iloko o keia manawa, a e paulele koke olua a me ka manao iō ia ia wale no, a e hahai hoi olutf i na mea a peu a'u e olelo nei, aole hoi olua e paulele mai ma kuu kino lepo nei, no ka mea, aole au he Akua, he kanaka no au elike me olua, ioa e hooko olua i keia mau olelo hope loa, alaila, aolo e nele ana ko olua komo pu me a'u iloko o kela ao lani no keia mau olelo aR. H ome i hai aku ai imua o laua, pane koke mai la ua mau kanaka la

E like me kau maa olelo a pau e kuhikuhi mai nei ia maua i ke alanui o ke ola, ke ae aku nei maua me ka miki io .aku imua o ke Akua Manaloa, no na hana a maua i hana ai i na wa a pau, e like me kou hoahewaia ana e make, pela no e make ai maua mahope ou, aohe o maua manao kanalua i ka ike maka aku i ka make e kau mai nei imua o kakou i keia wa, e like me kou make ana, pela no e make ai mana, a i loaa ia oe ka pomaikai, alaila e hoomanao mai oe ia maua ahiki i kou hopena no ka wa pau ole, o na mea a pau i e oe i keia wa, oia wale no ka maua e hooko aku ai ma ka make pu ana me oe, oiai, o na poino a me na pilikia e ili mai ana maluna iho ou, o maua pu kekahi ilaila, a o kou Akoa, no maua ia Akua, a hiki i ka la nui mahope, e hookolokoloia ana na mea a pau o ke ao nei. Oia iho la no ke ano o ka olelo ana a ua mao kanaka nei ia R. Home, aka, aole hoi he hoomaopopo mai o na'lii moku, a he«fha,ia ke aoooia mau olelo ia lakou ia wa, a mahope iho o ka pau ana o keia mau olek>, alakaiia aku la o R. Horae a kookomo ia iloko o ka j>ahu, a o kekahi kanaka ma kona aoao akau, he alii koa nui ia uo luna o ka moku, a pela hoi kekahi kanaka ma kooa aoao hema, ua like pu no ko laaa mau kulana, a ho-o ia mai la na hao nui malalo ae o ko lakou mau wawae, ku malie ibo Ia o R Home me kona ano mau, e leha aua kona mau maka i ka lani, aole i ano e ae kona helehelena ia manawa, he oia mau kona kulana me ka makau ole, o kona mau lima a me na lima o kona mau hoa, ua hoopaa ponoia i na kaolahao, ma ia wa i hele mai ai ke kahunapule o ka moku, a haawi ae la i kana mau huapule i ka.laoi, me ka hoomaikai aku i ko lakou mau uhane. A mahope iho o ka pau aua o ka pulea ke kahunapule Kat' iika Eomao luna o ka moku, noi mai la o R. Home 'i ka Ilamuku, e hookuu aku i kekahi mau nona e hiki ai ke kamailio pokole ae i ka wa a ka make e aumeum* nei me ko lakou mau uhane, a ua aeia mai Ia kana noi ana, n hai ae la oia maloko o ka pule ana, a penei ke ano o kana pule ana i kona Akua. Ee hoomaikai aku nei au ia oe e kuu Akua ,Manaloa, oiai, na ike mai oe i kau poe kauwa eei i keia wa, eia ko lakon mau kidO ke ku ne kae o ka lua o ka make i hoomakaukauia e ko kanaka makemake, nolaila, ke noi aku aku nei au ia oe e kuu Akua, ano, e hoohui ako oe i ka leo hope loa o ka'u pule, me kuu makuahine manaoio ia oe ma kona hooie ma Eenlania, a me'kuu wahine alii aloha e noho la ma ke aūpuni o Helene, he mau kauwa paulele laua malalo e kou-nani a me kou hemolele, nau no e hoohoi mai i ka ka .laaa pule me a'u iloko o na setona hope loa o jkou;ola ana t o kahi a'u e ko nei me o'u mau lioa, he wahi eehia no ka make i kaana e iae ko kelo nei, he wuhi e lanakila ole ai keia ola kino maluoa o ka make, maanei e kaawale ai ka makna me ke keiki, o ke kane boi me ka wahine, o ke kaikuaana me ke kaikaina, o ke kaikunane me ke kaikuahioe, aohe hoa'aloha nana e kaua mai ka make ke hiki mai, oiai, koakaka mai o Solomona, kekahi o kau kauwa hoolohe ma keia honu, «ohe he kwiaka

ikaika i kooa la e make ai, aole e hiki i kuu mou makua a me kuu wahioe alii ke aua mai i kuu ola nei i keia wa, ke ole e paulele aku ia oe e ke Akua, aia a loaa ka manaoio ia oe wale no, maloko ae o ko lakou mau puuwai, e like me na mea a pau ī kuhikuhiia maloko o kau mau olelo a pau ma ka Baibala.

Aole auanei he sekona, e hui koke ana no au me lakou ma ka leo o ka'u pule mahope iho o ke pani ia ana o keia pahu, aole no ia'u wale nei ka hoao ia ana o ka make weliweli, he nui no kau poe kauwa i make hoomainoino ia elike pu me a'u nei, aka, ma keia honua e kumakaia weliweli ia ai kau poe kauwa me ka make pono ole,' aka, o ka wa e kaawale akn ai ka uhane mai ke kino aku, he uku pau ole ko lakou i ka helu ia raa kela ao lapi. Nolaila, ke nei aku nei au ia oe e ■ke Akua, aia a haule aku kau kauwa nei i ka opu p ka moana, nau no e hoohui i ke au o ka moana i kahi hookahi me ka ikaika loa, nana e lawe aku ia makou a pae i ka aina maloo, a i ole ia, i kekahi moku paha e holo ana ma ka moana no e hooliloi ka mana o uh kanawai a pau o ke aupuni o Farani i mea ole, a nau no hoi e hoikeike hon mai i'ke kiho holookoa nei o kau kauwa imua o na maka o na'lii o keia moku a me na mea a pau, alaila, e hooko pono ioa ia auanei ka olelo paa a kuu makuahine maluna o ke aupuul holookoa o Farani ma keia hope akii, o kuu kino nei i hoahewa waie ia me ka hewa ole, oia no ka mea nanai kuai i ke aupuni nana i hooko i ka make maluna iho o kuu kino nei, ahe leo aloha hope loa no kou mau makua a me kuu wahine alii me ke' keiki a maua, a ke haawi.aku nei>au i kuu kino a me kuu puuwai malalo o kou nani a me kou mana, iloko o na sekona hope loa o'u ma keia ao, a nau -no e malama mai ia'u, a liiki i kuu.wa e halawai aku ai me ko. ke a'o nei, iloko o kou nini hemolele e ke Akua i na manawa a pau loa, a i keia wa, Amene.

0 keia iho la ka pule a R. Home i kona wa i hoomakaakauia ai'i e make maloko o ka paha, manope iho o ka pau ena o kana pale, haawi mai la oia a me kona raau hoa he leo hope loa o ke aloha, a ma ia wa kokoke no i pani ia iho ai be panro ka pahu, a hookomoia iho la na apohao paā loa, aole no i liulia iho, hookaniia mai la ka ieo o ka be)e make i kokuaia mai e ka leo o na mea kani e ae a pau, ia manawa no i hukiia ai ka pahu iluna o ka i-a, a kau malie aku la 'ua pahu la i ka lewa malalo iho o ka i-a, me ka paa no i ke kaula 0 ke palaka, aole i lobeia aku kekahi leo e pane mai ana mai ana mailoko mai o ua pahu la, ua meha na mea a paa maloko olaiia, a ke pani paa ia la ke ea tne ka puai leo ole ae, me he mea la e aumeume ana ke ola me ka | make iloko oia meu miaute, aole no nae i hoopoinn o R. Hoooe i ka manao ana i ke Akua, oiai lakou e noho pilikia ana iloko o ka pahii, a hiki walei.ka wa i lalau iho ai na lima palupalu o kana lede alii, i ka hiki pono ana ae 1 ka hapalua poaoi o ka hora lOoia la, unuhi ae la ka Ilamuku i kana pahikaua ma kona aoao, a hoani ae la ma kona lima, o ka manawa ia i hukiia mai ai ke kaula a hemo mai Ia moi ka pahu mai, ia manawa i haule akuai ka.paho iloko o ke kai a holo aku la iloko o ka hohonu o ka moaoa, o na mea a pau oluna 0 ka moku, ke nana aku nei lakou ma kahi a ka pahu i haule aka.ai, a hala ka hora okoa, aole lakou a pau i ike aku e hoea mai ana la ua pahu noi ilana o ka ili o ke kai, a oolaila, ua lu ia na pea a pau o ka moku a boi aku la 1 ka aina. Ma keiā wahi o ko kakou Kaao, e kapae iki.ae ai i ka olelo ana no ka moku; a e huli ae kakou a nana aku i ka moolelo no R. Home a me kona mau hoa. 1 ka holo pololei ana aku o ka pahu iloko o ka moanā lipolipo o ka hohonu, a he mau anana paha he iwakalua a oi ae ka holo ana o ka pahu ilalo, ia manawa no i mokuhia mai ai ke au o ka moana a hui i kahi hookahi. Elike me ka ikaika o na waikahe nui o na kahawai mai na mauna mai, pela no ka ikaika o ke au.ia oianawa, nolaila, ua hiki ole i ke kaumaha o na kua hao ke ume i ka pahu ilalo o ka moana hohonu, ua pale ia &kn la ua pahu la e ke au me ka pii kapakahi ana a hoea ilona o ka ili o ke kai, ua like me na mile he 18 ke kaawale mai kahi a ka moku i £oolei aku ai, ma ke ano luliluli o ka pahu iluna o ka ili o ke kai, malaila i hoomaopopo iho ai o H. Home, ua laoa hou ka pahu iluna o ke ano o ko lakou haou ia wa ua kupilikii ko lakou ola, me he lima kanaka la ka make e lalau mai ana ia lakou, aole paha oukou i e ka poe heluhelu i ka olelo hope loa a hekahi o Tuleke i li ia ai maluna o ka moku ao K. Home, a me he mea la ua hooko io ia hana olelo maluna o ke kino o ko kakou kamalei «loha me ka hewa ole, a ma keia wahi o ko kakou kaao e hiki ai ia'u ko hai aku ia Saliana ka meanana e hoopakele ae i ke ola makamae o kaua kane mailoko mai o ka pahu a ke aloha ole i hana'i. Ka ike ana o Swriana i ka pahu o R. Homeame Ua helo pololei ana o ka moleu a loaa ke pahu. ■ Ua ike paha oukou e ka poe heluhelu i ka olelo no fca holo ana o Suriana maluna o ka moku manuwa ma na lielu mua i hala ae nei he mau minote paba i hala ae o ka hora 10, aia hoi, ike ia mai la .';a moku kaua o Farani o boi ana. A .pela no hoi ka moku o Suriana i ike ia mai ai, ia Suriana oo e hii ana i kana keilei mahope o ka moku, ma knhi e kokoke ana i kahi a ke kanaka ku hoe. ia ia e holuhelu pa. |apala ana, aia hui, haupu ae la oia me ka lele o kona hauli, a nana aku la oia mamua o ka moku ma ka aoao Akau. aia hoi, ike aku la oia maliahi mumao lua i kekahi mea o la-

na roai ana iluna o ka ili o ke kai, no'aila, ua hoomaopopo oia i ka nana ana, a hoomaka hoa no oia e heluhelu i ka Baibala, a liuliu loa, haupu ae la oia ia wa no ua mea nei jio ana i ike ai, a hoomaka hou oia e nana i kokua ia mai hoi e ka ike a Kaoheoana, ia m&nawa i halawai mai ai kona mau maka me ka inoa o kana kane e kau ana maweho o ka pahu ma ka olelo Farani, ia manawa no i haawi aku ai o Suriaoa i ke keiki i ka mea nana e kn ana ka hoe, a lilo mai ia ia ia ka hookele ana i ka moku, a kahea aku la oia i na'Hi a pau loa a me na sela, ahe mau mini:te pokole wale, ua kau hou ia na pea hou a be hapaha hora paha, ua hiki koke aku Ja ka moku ma kab! e lana nei ka pahu a hoohuli ia ae la ka ihu i ka makani, a hookuu ia iho la kekahi waapa o ka moko, a lalau ia iho la ua pahu la me k'a hoopaa ia i ke kaula, a hiu ia ae la iluna o ka papahele o ka moku, ia manawa no i wehe koke ia ae ai na apo hao, a wehe ia ae la ke paoi, oia ka ike maka ana iho ia R. Home, be mea e ka luuluu a me ke kaumaha o ka puuwai o kana lede alii a me na kolio lielene a pau, ika hoomaopopo ana iho i ke ano o ko lakou ola kino, be wahi lihilihi wale no koe o ke ola a kaawale aku mai ke kino aku.

I ka wa a R. Home i ike ai i na mea a pau 0 ka moku a me kana lede alii, ia manawa no i hoopuka aku ai kana keiki i ka huaolelo mua i kona makuakane, e papa—e, e papa, me ka lele aku iluna o ka pahu me ka olioli nui, aka, o ua R. Home nei, aole.oia i haawi koke ae i ke aloha i na mea a pau oluna o ka moku, papai aela kona mau lima i kona umauma, a nana aku lalluna o ka lani, a hoomaikai aku Ia oia i ke Akua, oo kona hoopakele ana mai i kona ola a me kona mau hoa, a ma ia hope iho, weheia ae la na kaulahao i hoopaaia ai ko lakou mau lima a me na wawae, a he hapalua hora paha ma ia hope iho, ninau aku la o Suriana i kana kane, "Nawai i hana aloha ole ia oe a me keia mau kanaka?" Hai mai la o R. Home, ua ike oe i ka hana a ka hooilina moi o ke aupuni o Farani maloko o ko kaua hale ma Beritania, oia wale no ka mea nana i hana i keia hana ino a hookomo hoi ia'u iloEo o keia pahu, a na kallamuku a me na'lii moku i hoahew%,ia laua qpi, a hookomo pu ia ai me a'u iloko o keia pahn, a no ko'u ae ole ana aku i kona makemake, a oia ka mea i manao ai ua Ehalaa me na'lii a pau o Farani e māke au, aka, ma kahi a kaua e hilinai nei i ke Akua Manaloa a hiki i keia la, malaila wale no e lanakila ole ai na hana a pau a na eneo?i maluna o kuu kino nei, pela i bai aku ai o R. Home imna 'o kana wahine, ma ka olelo kauoha a R. Home imua o na'lii moku, e malama pono ia ka pahu a hiki 1 kona manawa e hoi ai i Beritania, i mea e hoomanaoia'i e na puuwai o ka Beritania me ka poina ole, a ma ia hope iho, ua kauohaia ke kauka lapaau o ka moku, ehaawii-kalaao ina kanaka i hoeha e ka maka o ka pahi a me ka elau, a ua hooko koke ia no kana olelo kauoha ia manawa. Ma ia hope iho, na hooholoia e Suriapa a me na'lii moku a pau, e holo ka moku i FaTani, a ua kau ia ihu o ka moku i ke awa o Parisa, a ma ia manawa no, ua hoomaka iho la o£. Home ekakan i palapala na na 'lii a pau o Beritania, a me na anpuni a pau 0 Europa, me ka hai pololi aku i kona moolelo a pau i manaoia ai e make, mai ka muaa ka hope, e nalowale.ana paha ka lakou hewa 1 hana'i, aka, ma ka raana o lfe Akua, ea hiki ole i ua mana a pau o ke kahawai maluna iho ona, a na kakau pu aku oo hoi oia i kekahi palapala na kona mau makua ma Beritania, a na kona mea hoi kehahi nana i malama i malama ia ia a ī ao i ka ike a me ka naauao, oia hoi o SoloQa,. o ka moku hoi nana i lawe aku ia R. Home mai Faraoi'aku, aole oia i hiki hou aku ma ka aina o Farani, aole he ahailono no lakou, uapau lakou i ka make ma ka moana, ua lawe ke au miki me ke au lawe, ia lakou a pau iloko o ka opu lipolipo o ka moana, a oia hoomaka mua aua o ka makemake o ke kanaka pono, a i paulele hoi ma ka mahope o ke Akua, ai oia ka hoomaka 0 ke aupuni e hoonaueae ia ia ibo ma ka poho o ka lima o Beritania, ma ia la a po, a hiki 1 ke ao ana ae, aia hoi, ua ikeia aku la ka aina o Farani, ua k'alewō ae ka moku mawaho 0 ka moana ahiki wale i ka wa i uhi mai ai na eheu o kai pouli maluna o na mea a pau, 1 ka hookokoke ana aku i na hora poniponi o keaumoe, ua hookuuia kekahi mau waapa elua, a laweia aku la o R. Home a me kana wahine a me k'ekahi poe e ae a pau ma ka aina o Farani, aua kauohaia ka moku e R. Home e holo i Beritania, e hai aku ai i ka lohe Tkona aina makuahine, be 18 poe i noho mahope o R. Home ma Farani, ke huipu ia me ka lana keiki.

Ma keia wahi o ko kakou kaao, e olelo kakou no ka hoi ana o ka moku i Beritania i ike ai hoi oukou e ka poe puni heluhelu i ka hooko io ia ana o ka olelo kauoha o K. Home. He mau la ka holo ana o ka moku ma ka moaoa, i kekahi la, ua kokoke loa ka inoku i Beritania, a ua ike ia mai oo hoi ua moku la e ko uka.poe me ka hae o R. Home e kaū ana oia hoi kona hae Kuhina no oa aina e, a me ka hae auponi o Beritania, ma keia ike ia ana o ka bae o R. Home, be mea olioli loa ia i ka lahui holookoa o oa aina la, o ka Moi hoi kekahi me kana keiki, i ka wa a ka moka i ku aku ai ma ke awa o Ladana, ua piha pono loa ka uwapo ina kanaka a mo na 'lii, a o ka hooilina moi pu kekahi e knu ana maluna o kona kaa lio nani, me ka manao io maoli o na mea a pau, o R. Homo maluna o keia moku, aole no i liuliu iho, ua holo koke mai ia ka hooilina moi o Beritania iluna o ka

moku, ia manawa oia i hinau aku ai ia R. Home ua hai ia mai e na'lii moku ia ia, aia no oia ma Farani kahi i noho ai me kōna wahine, a o na palapala a R. Home kai haawi ia aku ia ia, a i kona ike ana i na olelo maloko, ua hiki ole ke aup. mai i na kulu waimaka he mea kaumaha no ka pouwai o ke keiki alii ka ike ana i ka moolelo o ko R. Home hana mainoino ana me ke aloha ole, a ma ia hope iho, ua hoi koke aku la oia i uka a hui pu me kona makuakane Moi, a hoouna aku la no hoi oia i na palapala a pau ma na aupoai o £uropa, a pela no hoi oia i hoouna aku ai i ka Derebia palapala, a pela no hoi i ka poe a pau i kau ihoa ia e R. Home. A ua kauoha pu aku no hoi oia i na'lii a pau o Europa, ma ke awa o Ladana e hoomoana ai na aumoku kaua a pau loa, a i ka loaa ana aku o na palapala a R. Home i kakau ai na na Moi a pau o Europa, he nui ko lakou olioli a me ke aloha ia ia, oiai, he kanaka oia i manao nui ia e lakou a pau, nolaila, ua okalakala koke na aupuni a pau no ka holo ana i Farani e pulumi aku ai ia aupuni, a maho pe iho o ka hala ana o ka mahina hookahi, na ike ia na aumoku kaua a pau o Europa e hoomoona ena ma ke awa o Ladana a me napalena mawaho aku o ka moana, malailai ike ia ai na moi, na hooilina moi, na'lii o kela aupuni keia aupuni/aole e hiki ke helu ia na koa a me na alahikaua, ua pakaukau nn mea a pau no ka holo ana i ke aupuoi o Farani e kaua ai, a oia paha ka mea nana e pani i ka hana a ka Ebala i haua aloha ole ai ia R. Home, nolaila, e waiho iki kakou i ka i>!elo ana no na anmoku kaua. E huli ae kakou a nana aku!i ka noho ana o R. Home ma Ia lakou a paa i pae aku ai i uka o ka aina ma kahi e kaawale ae ana ma ke awa ku moku o Parisa, hele aku la lakou a pau ikapo a hiki i ka hale o ke kanaka mahiai e noho aoa me kona ohana, o ka manawa ia i wehe mai ai ke alaula o ke ao, a ua hookipa maikai ia aku lakou a pau eua kanaka la, a malaila i noho ai o U; Home a me koA ohana a pau, me ke ano huna i kumu e nalo ai kona noho ana malaila no na la e hiki mai ana mahope aku. (Aole ipau.)