Ke Au Okoa, Volume IV, Number 35, 17 December 1868 — Pane a Auberete ia Akeike. No Petero he Poo. [ARTICLE]

Pane a Auberete ia Akeike.

No Petero he Poo.

A iloko c kuu kumu manao no na hua hebera e kau ana ma ke poo o ke Kea, ua haaavī wau i mau kumu hooiaio hou e koo ana i ka manao o J. B. de Dofsi, ka mea kaulana ma na olelo o ka hikina, oia hoi no ka hooiaio i ka manao o ka olelo ana o lesu a me na ludaīo ma ka olelo arama, i ka wa o ka luakini alua e kae ana ia Deodato e manao kuhihewa ana, he olelo helene ka lesu. Ency art. Kible. Ika olelo Yersion, na olelo ia, " Ua loaa i na ludaio ko lakou mau unuhina oka Baibala. No ko lakou haalele ana ika olelo hebera no ka hahai mamuli o na haku 0 lakou, aole i hiki i ka nui o lakou ke hoomaopopo i ke ano o ka Baibala kohiko; nolaila, ua weheweheia e na kumu iloko o na hale halawai ma ka olelo maoli, oia ka arama. 1 ka tva o *:a hanau ana o lesu, ua puka mai na unuhina o ia ano i hoopukaia e na mea lehulehu, a ua hookaulanaia ia man unuhina ma na inoa Targum a me na wehewehe Kaledaika. Mahope iki mai, ua puka mai ike keneturia akahi no nae, ka unuhi Suria no na hoahanau o Suria, kahi e malamaia nei. Ke olelo nei o Bergier, " Ke olelo maopopo mai nei o Papia, Origene, IreDeo, Eusebio, lerome, Epipane, Teodoreto a me- ua* makua ekalesia kahiko a pau i ke kakau ia ana o ka Mataio kumu ma ka olelo hebera hou, oia ke Suria-Kaledaika ka olelo maoli (Vulgaire) o na ludaio i ka wa ia lesu? 11. JVb mea i kakauia ma ka oleh Hebera hou (Arattm.) Ee mea knpanaha ke koi ana 0 Akeike ia'u no ia mea, no ka mea, he mea uhane hoi o ua Akeike nei, aole i kaawale mai ona aku. Aka, e ahonui no wau e hoike 1 kekahi, aole i nele loa nei aoao e like me Akeike. 1. He hiki ole ke ua kakauia i ke keneturia akahi, he Evanelio ma ka olelo heBera, i kapaia mahope ka Evanelio Ebionita, Evanelio o ka poe Nazaraita, a o ka poe hebera kekahi inoa. Ke hai nei oe' i ka pauku, o Eli, eli, me he mea la i unuhiia ma ka olelo helene, aole ia he mea e kue i ke kumu bebera; he mea hoi-' ke wale no keia i ka makaukau ma ka olelo helene ka mea Dana i unuhi a hoomaopopo. Aole no he kohu ia % lesu ka mea e olelo ana i kona makua ma ia wahi, ke hai i ke aiio i kanaka ia vra popilikia. A ina i lohe ole kekahi poe, no ka mea, he poe malihini lakou, oia na koa Koma'i kii i ka Viniga a haawi iaia, Luk. 23:26. Ke kuhikuhi nei oe ia Luk. 4:16, i mea hoomaopopo, he ike o lesu i ka olelo helene; aka, aole loa he' mea e maopopo ai ilaila, a i ka nana wale aku, o ka unuhi arama; no ka mea, o ka pauku a Luka e hai noloko mai o Isaia 61:1, aole i like me ko ka hebera kahiko, aole hoi me ko na SepetuBgineta. Ina e nanaia ua mau olelo Ta ma ka Baibala kanaka Hawaii, aole no i like.' E hoohalike ia hoi ha Isa. 61:1 a me Luka 4:18. Ana hiki ke noonoo o keia like ole, no ka heluheluia ka olelo arama ma ka hale halawai o Nazareta. A i kona hoohiki ana maluna oke Kea; eli I eli I lama Sabacthani, he olelo arama no ka hua hope; be azabtani iloko oka hebera kahiko. Pridea«x. He umi pauku i haiia e JN7ataio bo loko ae o ke Kauoha Kahiko, a he ehiku i oi ka like me ko ke Kumu Hebera, a ina i like na haina ekolu me ko ka helene, ua loaa ke kumu o ka like o ka hebera me ko ka helene ma ia wahi. Bergier art. Mat.

2. Ka palapnla a Paulo ko hebera, oia kekahī i kaknuia ma ka olelo hebera kama&ina 0 ia wa. Ua kue ia ia manao e kekahi mau makoa ekulesia, aka, ke ptfa la kuu manao me Jerome ma : " Ua kakau ia ia palapala e Paulo ma ka olelo hebera no, no ka mea he hebera ka mea naoa i kukau a i ka poe hebera kanapalapala ana ; aole nae ma ka olelo hebera kahiko, aka, ma*ka hebera 1 maa hope o ka noho pio ana i Babulona, oia ka Paulo olelo ponoi ( Varnaculo ma ka olelo latina.) E kue mai auanei i keia Akeike, aka, ua hoohiolo ia na olelo o kona mau kumu e Koeoeliosa lapiwe buke. 9. aoao871; o ka hiolo pu no ia me ko ka haumaoa. E nana ilaila. 3. Ina e makemake oe e ike i kekahi hapa o na buke i kakau ia ma ka olelo bebera hou, oia ka arama, e nana oema ka buke a Drach, ua hoakakaim kokahi mau iooa, aole nui o koe, aole namu o kanamai ke hooouka'ko, no na mea i kokauia i ka wa ia lesu a mahope mai ma ia olelo. E nana oe ercy. art. Talmud, E ike ana oe i na meo i hoopukaia ia wa, a i na keneturi mahope mai, E loaa ilaila ka unuhina o n& buke elima a Mose e Rabi Onkelos ka inoa. A, o ko Jonothan Ben-Uzziela, oia ka unuhina o na koula a me na olelo weheweho ano no ia mea. Ke ae like nei ka nui o na Kiritiano a me na

ludaie no ke Keoeturi o lesu ia mau uaubi ana. Ua kupono ia manao me ka oioolelo o na Indaio no ia mau kanaka elua, E mea ananei o Akeike i ka olelo ole o Origene ma no ia mau buke ; aka ua maa na luilaio ika huna ika lakou mau bake ia wa. Ee kuhihewa hoi ka manao e hoohuikau ana la Onkelos me ka ludaio Akuila ; no ka mea, ua hooiaioia ko laua like ole ma ka moolelo o na ludaio, Prideaux, buk. 16, t. 2, a0a0231. 4. Ka Miephna, kaike ana o Tuda ka Eabi i ka hoopuehuia o kona lahui no ke kipi o Barakokeba wahahee, i ke au ia Aderiano ka Emepera; ua nui na kumu ao i make i ka pahikaua o na koa Rorua, a no ka nuku o lakou, ua aneane lawa ole. No ka hoomaopopo i na kanawai i ao wahaia iwaeua 0 ka lahui, ua hooholo i ka manao, me ke kue 1 ke kanawai e papa maopopo ana; ua hilinai - oia i ka wehewehe ana o na Eabi ma ka Halelu 119:126 mamuli o ka Hebera, ei ana, " E aho ke hoopan i ka pauku hookahi o be kanawai, mamua o ka nalowale o ke kanawai okoa. Mamuli o fea manao ioi ka maopopo, ua hanaia keia i na wa hope o ke bencturia alua; aka, o ka olelo i kakauia'i, a o ka manao i hooknmuia'i, he koo ia e hoomaopopo ana, o ka olelo arama no ka olelo ponoi ona ludaio ibawa ia lesu. Mahope mai ua hoomahuahua loa kana mau haumana i ba hana like me ko ka kumu, a ua pukaka hua o ko lakou hana i kapaia. 5. Ghemara, i kapaia ke Talmnd o lernsale-" ma, ua hoopukaia i ka makahiki 219, mamnli o ka papa helu i oi ka tōaopopo, ua hoopuka ia no na ludaio e koe ana ma ludea, ua bakauia ma ka olelo no o na ludaio, he hebera ano hpu loa ae mamua oko ba Zohad. Na B. Yohhanan i hoopuka, ua noho oia nei he 80 makahiki i kumu ao mā be Akademi o ka Aina Hemolele. 6. Ee Zohar i hoopukaia e Ben-Yokai, ka haumana a Akiba, kai make A. D. 135. Ua piha ia buke i na mea oiaio ole; aka, e hooiaio ana no ia i na buke he lehnlehu kaihoopukaia ma ka olelo arama. Ke malama eei no na Indaio hou i ua buke la e wehewehe ana no na buke a Mose. 1. Na mea kakau o Palmyea, no ke keneturia akahi ia, ka mea i kakauia ma ke poo oke kea; loan. 19:20. Eia ka oiaio, ua olelo o Paulo ma ba olelo hebera; Oih. 21:40 A, a lohe lakon i kana olelo ana mai ia lakon ma lia olelo hebera; Oih. 22:2. He nui na mea e hoomaopopo ana, oia ka olelo ponoi o na ludaio; a ina i olelo mai o losepa, ua laha, a ua kamaaina paha ka olelo Jielene ma Palesetina i ka wa ia lesu, aole i olelo mai oka olelo ponoi ia o ua lahui ludaio nei. Ina e olelo mai kekahi, o ka olelo Beritania, ua laha, ua ao ia ike au ia. Kamehameha Alima, o ka olelo ia o ka poe na^l^ he mea e hooiāio ana, o ka oleloJ ponoi ia o ka lahui Hawaii, aole ia kana olelo Yernacnlar. Nolaila, ua ale no ka hooikaika o Akeike no ia mea. No Pokue ka hapai ana o Akeike i ka hana a maua e hana nei me ke kokua i kona hoa hili. Ua hoao o Pokue e knkulu i manao e hoao ano e hoike i ko Petero hele ole 1 Eoma; ua hulali no ia kukulu manao i ka nana c ana o na wahi haumnna Kalavina; ua olinolino ko lakou mau maka, uu kuhi lakou he oiaio i ka nolu, maalea, olelo ano hoohihia, hoopilipili hewa ana. Ai ka mea hoi i ku a loio no ka aoao o Pokue, ua hewa ka o Pokue, na hihi ka uhi; no ka mea, ke hai nei kona loio o Akeike, penei, " Eia wale no ka laua Jreueo a me Feretuliano paha) e mahalo ana lana i na ekalesia Aposetalo apau.. a he oi aku ko laua mahalo i ka ebalesia Ro* ma, no ka mea, ua hookumuia a kukuluia e na Aposetolo elna i mahalo loa ia, oia o Petero ame Paulo." Au Okoa, Oka. 1 iho nei. Ua kupono anei keia mahao i ko'Pokue i luhi iho nei i na kau i hala e alakai i ka iahui iloko o ke kuhihewa, a ua hiolo ia Akeike ua hale la a Pokue i kukulu ai ma ke one. E hiolo ana koe ka manao o Akeike no kona hoopaa knhihewa ana i ka olelo a na ludaio ikawa ia lesu, he helene ia. No ka mea, he kahihewa maoli kona; aole ia bo lakou olelo maoli. E ke hoa, ke olelo nei oe no na buke Makabe i kakauia ma ka olelo helene. 0 na buke Makabc hea? 0 na buke Makabe anei e waiho la iloko oka Vulegata ? Ina pela, ua kuhihewa hou uo oe, no ka mea,'e waiho ana no ka buke mua olelo hebera, i ka wa ia lerome e like me kana hai ana ma ka Prolog'o Galiato. Ua kakauia hoi ka lua ma ia olelo i ka noonoo pono ana ma na olelo a Eusebio, no ka mea, ua kakauia no na hebera o noho liilii ana ma Aignpita; a he nui ka poe o lakou i iko ole ina olelo e ae. oka [ olelo hebera no ko lakou olelo hanau (nativa) a mai ka makuahine mai (materna,) wahi a Cornelius a Lapide, aole i like ka manao no ia buke. No Sophia, ua paa no ka manao o kekahi poe naauao ma ka olelo hebera i kakauia ai, aole i hui manao me lakou na mea a pau; aole ka mea e nele ai i ka buke arama ole i ka wa ia lesn, a mahope mai. No he mea kupanaha kona kakau ma ka olelo helene, no ka mea, ua hanauia ma Aigupita ia, a aoia ma na hale kula heleno olaila. No loscpa, he hcberano hoi ia, a ua paa no kona mau palapala ma ka olelo helene; aole nae oe i hai mai, ua paa mua kona moolelo no na ludaio ma ka olelo Saria—-Kaledea (arama), a he hope ka laweia ma ka olelo heleoe, (G!aire ma ka Eucy. art. losepa.) He huna paha kou, ho ike ole paha, heaha la ? E ke hoa e, ua kueia oe e ka naauao io a me ka oiaio a pau. Aolt i pau.)