Ke Au Okoa, Volume IV, Number 36, 24 December 1868 — Pane a Auberete ia Akeike. No Petero he Poo. [ARTICLE]

Pane a Auberete ia Akeike.

No Petero he Poo.

Iloko o na Dictionary, ua imiia kekahi olelo no na ludaio e olelo ana a e hoohalike ana paha i ka noho ana me ko na Heleue, ka mea e maopopo ai, aole i pau na ludaio ma ia nno, a aa hoomaopopoia na ano elua iloko o ka Palapala Homolele. Penei ka olelo a Robinson, ma kona wehewehe aua i ke qdo o ka olelo ma Oih. 6: 1. Against those apeaking Hebrow or Aramaean. E ko hoa e, mai noho a hui hou me ka poe i luhi makehewa, i na keneturia ekolu i hala aku, e hooikaika o hookahnli i na moolelo oiaio, a e

hoolilo ika malamalama i pouli. 0 ka nui oka poe i kapaia he Hellemist, oia ka poe i I hele ma Aigupita i panalaau, 600 mamua'ku o lesu; a i hoomahuahuaia i ka wa ia Alekanedero, a hoi malihini mai ko lakou mau mamo ma Palesetina; a o ka po§ kekahi i-ao i ka olelo Helene. li2. He olelo Hebera ka Mataio humu. Oia hui ka Arama; ua ae o Akeike i ke kuikahi 0 na makua o ka ekalesia mamuli o ia manao. Aole mea e hiolo ai ia manao oiaio loa, ua kuikahi io no ka poe kakau moolelo me na inakua oka ekalesia e hai. Ua kakau o Mataio i kona evanelio ma ka olelo Hebera, no na ludaio ana i ao mna'i i kahai waha ana i ka cvanelio iwaena. o lakou, ma ia olelono. A, oke kumu i hanaia'i pela, no ka hoomainoinoia o na Kiritiano e hoopuehuia ana uanei na Apotolo, nolaila, makemake na ludaio Kiritianoe paa i ke kakauia kamoolelo no lesu a lakou i lohe ai mai a Mataio mai. E naua i na kumu hooiaio koikoi ma na olelo hoakaka mua o Corn; a Lapide. aoao 40. Eia ka olelo a L'abbe' Glaire : "0 ka manao ia o na.mekua o ka ekalesia a pau a me ka poe kakau moolelo ekalesia a pau, kapoe no i oi ma ke kahiko a me ka naauao kekahi iio ke kakau ana o Mataio i kona evanelio ina ka olelo Hebera, ama ka pololei, ma ka olelo Saria-Kalēdea, ka olelo a na ludaio ia wa. He oiaio, no ka mea, mai a Papia, ka Epikopo o Hiewple, (he haumana ia na loaue Aptolo,) e ola ana i ke keneturia elua, a hiki ia Nikepore-Kaliko ; e kakau ana i ke keneturia 14; na mau a ua laha ma na wahi a pau ka manao pela. Ke oleloia la e lerome, i ka waiho ana o ia kumu evanelīo Hebera la, i kona wa e ola ana, ma ka waihona buke o Kaisarea, a ua ae ka poe Nazarea o Beroe, ke kulanakauhale o Suria, e kope ia ia." (Oia anei ka mea e hooiaio ana i ka manao o Akeike, e i ana : " Onabuke a pau 1 kakauia e oa kamaaina o ludea, ma na keneturia mua aku, a mahope mai o ka wa ia lesu, ma ka olelo Helene wale no i kakauia !aif Ina ma na hale kula naauao o Europa 0 Akeike, ina paha ua uwaia e na haumana kula.) Eia kekahi, wahi a Glaire ; aneane pau loa na olelo ma ke poo o na nnahina o Mataio a me na Mataio i kakau lima maoliia, ke hooiaio nei ia manao o na makua o ka ekalesia a me na mea kakau moolelo ekalesia. Aole mea naauaoio a me kaoiaio e kne ana 1 keia, o ka naauao kolohe wale no a me ke kuhihewa. Ua loihi no ka manawa i kulike ai na Hoolepope me na Katolika -ma ia mea ; a makope o k%kue ana mai o kekahi poe, ua ikaika loa o J. D. Mikaeli, Hoolepope, i ke pale aku ika a'oao kne. Ua pane no oJ. L. Hug ia ia ; aka, ua hoohioloia no kana mau knkulu manao a pau me ke koe ole% kekahi lluna. Na H. 01shausen, Hoolepope i hana j~>īa me ka lanakila maluna o ka manao i ihahaiia e Akeike ; no ka'mea, he manao ia i kakulma maluna oke one. Ua kanlana loa na wehewehe ana a Origene, ua oleloia e lerome, i kona heluhelu ana i na buke he 25 a me na haoiolelo ,(homily) he 25 no Mataio wale no keia*i hanaia e Origene. ~U.a hai naaupo no anei ua Origeue nei, i ke kakauia oka Mataio ev£|nelio ma- ka olelo Hebera ? Aole, he mamao loa ia, a he akamai no maka olelo Hebera.

Pknei ka olelo a Eusebio : " Ua lawe o Baretolomaio i ka evanelio o Mataio, i kakauia nia ka olelo Hebera, ma Inia, a waihō no ilaila, a kala na makahiki be haneri a oi, na loaa ilaila ia Panteno, a nana i lawe ma Alekanederia." Eos. Buk. Mool. 5. C. 10. Pela no hoi ka olelo a lerome no Panteno. Eia ka olelo iloko o ka moolelo a Barenaba, e hoomakankan ana o Barenaba Apotolo o na Genetile e hele me Paulo, na kakau i ka e>anelio o Mataio me kona lima ponoi, ka eyanelio i laweia e Baretolomaio, a ua halihali pu no ia ia me ia ma na wahi a pao, a mahope pepehiia ma Kopero, no ka paakiki e hooiaioia ia evanelio, ua kapu pu ia me ua Evanelio nei, a i ka wa ia Zenone ka Emepera, ua loaa ma kona umauma. Ooenena Lap. no Mat. aoao 8. Eia na hnaolelo i ka pau ana o ka nnuhi Suria : " 0 ka evanelio keia a Mataio i hai ai ma Palesetina, ma ka olelo Hebera. Ua hai no o lerome i kona unuhi ana i ka evanelio o na Hebera, i manaoia e ka nni na Mataio, mai ka Hebera a i ka ELelene a me ka Latina ka unnhi ana, a na lawe pinepine o Origene, raai loko mai olaila a hookomo iloko o kana man buke. Catalo, Virorum illast. Ke hai nei no o lerome, mai loko ae o na evaaelio la ana i unnhi ae, ka lawe ana o Igenatio a kan ma kana palapala i ko Semurena poe i mea hooiaio i ko lesn ola hoa ana. Ua hai o Origene no ia evanelio ma kona buke 2, no loano. Olelo mai o lerome, o ka cvanelio ia i manaoia e ka nui, na Mataio ponoi no ia i kakau. 0 ka evanelio ia i malamaia e ka poe Ebionita, ka poe Nazarena a me ka poe Karpocrati. TJo manaoia he evanelio" maikai ia i kinohi, a mahope, na koloheia e IA poe Heretiko, e like me ke koloheia o.ka Baibala ma ka olelo Hawaii, e na Heretiko Kalavina. Ma keia mau olelo a pau, na maopopo lea; aole ku iki i ka oiaio na olelo a Akeiie, e i ana, ma ka olelo Helene wale no na buke i kakauia e na kamaaina o ludea, i ka wa kokoke ia lesu ; aole loano. 13. JVo Pelros a me Pelra. Ua like pu no ke nno o ia mau hunolelo ma Mat. 16:18 ; no ka mea, ua pili no ia mau hna elua ia Pctero hookahi. i ole ia, nole ano o ka liooponoponli olelo. Aole wau i kue i knn hoolialike ana ia Pctros me Litos a me Petra, ma ke ano pohakn, ho pohaku no ka pohakn lewa, he

pohaku no ka pohaku paa. He e kekahi pohaku lewa a he ano e hoi kekahi pohaku lewa, nunui k£kahi, uuk:i iho kekahi, a uuku, liilii, helelei kekahi, a hiki i ke okaoka loa. Pela no na pohaku paa, aole i like ka nui, ke kiekie o na pohaku kumu a me na pali momole. Aole i hewa ke Akua i ka hoohalike ana i ke kanaka me ia iho ma ke ano nhane. Kin. 1:26. He nhane okipan ika maikai ke Akua, okipau i ka hemolele, nui launa ole, palena ole kona mana, kona ike, kona akamai, aole pela- ke kanaka, a na hanaia nae ma ke like o ke Akua, oia hoi roa ke ano nhane ka hoohalike aua. Ua olelo wan ia oe i ka like ole o kekahi Litos me kekahi Litos, no ka mea, na kapaia ka pohaku nou wale he Litos,"a ua kapaīa hoi o leau ma kaPalapala Hemolele he Litos no a Petra no, ma ia wahi i like ai o Litos me Pētra, me kuu kue ole ia'u iho, oiai, aole i kne ka Palapola Hemolele ia ia iho, aole hoi wan i kne ia'n iho. Hele hewa ka peni a Akeike.

2. Ke olelo nei o Akeike, " Ina he oiaio, ua ikeia no ka evanelio makaolelo Saro-Ka-ledea, alaila, ua paa kuu manao, o ua SuroKaledea la ka unnhina noloko o ka Helene. A, i ole ia, he man 'hakana okoa' no lana a elna." A, ma ia kolamu hookahi no oka nupepa, ke hai kanalua ole nei-oe, " 0 na buke a pau i kakauia e na kamaaina o Indea, ma ua keneturia mua ako, a mahope mai o ka wa ia lesu, ma ka olelo Helene wale no i kakania ai. He unuhina Suro-Kaledea paha, he haknna paha ma ia olelo ; a i nana kahana, iloko o ia kanalua, ike tole paha, hoopunipuni paha, ke hooholo la o Akeike, 'he olelo Helene 5 wale no." Paa no ko onkou manao, e na Hoolepope kuhihewa, iloko oko oukou ike ole. Ke ae like nei no hoi ka poe ona keneturia e kokoke la me na Apotolo, he palapala kumn ke Suro-Kaledea, he Hebera, a he Arama kekahi man inoa, ua kue kekahi poe no ka like ole oka Helene me ia. A, ia oe, ua paa no kou manao, a na pono iho la no ia oe ke kapa i na Hebera la, me kona like ole no, he 'unuhina' ia, a, i ole ia he. 'haknna.' No ka makemake wale o Akeike ika hoole, aole ona ike. Ua kue kona manao me ka poe kakau moolelo o ia wa ; aka, ua paa kona manao ma ka hoole, ma ka imi akamai hihi ka ohi ; nolaila, e hoole honua aku no. Ina e hoole ia, aole he unnhina ka Helene no ka like ole oka Hebera meia ; aole he.kn-

mu e manao ai ka poe naauao a me ka oiaio, ua unuhiia ua Hebera nei, mai ka Helena ae. ,He nahili hope ole o Akeike ma ia mea me ka oiaio ole, aole no he mea nanaoio e ae ma kana.

3. Mai ka waha mai o lesu. Oia ka ma.naopaa o Akeike, na. lesu ka i kapa ia Peter ro he 'Petros ;' aka, ua kue ia i ka Baibala, e nana oe, e Akeike, ma loan. 1: 43. Ma.ka Vulegata he loan. 1: 42. " A, ike niai la o lesu fa ia,"l mai la, 0 oe io o Simona, ke keiki a lona ; e kapaia oe o Kepa." A, hookomoia iwaena o na kaha apo, na olelo, (Ma ka hoohalike ana, o Petero,) i mea e maopopo ai, aole ua lesu ka wehewehe ana i ke ano ; aka, na loane no. 0 Kepa ka hua mai a lesu mai, aole o Petros, ina e nanaia ka bnke wehewehe ano o na olelo Helene o ke Kauoha Hou a E. Robinson, i ka huaolelo Petros, ke kuhikuhi la no ia Mat. 16: 18., a me loan. 1: 43., me ka i ana, ma ka olelo Arama, Kephas, he inoa ia no Simona, kekahi o aa Apotolo, ke keiki a lona, ka hoahanau o Anadarea, &c. Ua lawa no kuu wehewehe ana mamua no ka hoomaopopoia o ka olelo Arama, ka olelo ponoi o na lodaio i ka wa no ia lesu, a ma ia olelo no i hoopnkaia'i ka evanelio ma ka waha o le'su, a mahope, hoopukaia ka Mataio ma ia olelo no ; a o ua evanelio la i lohe ia ma ka olelo Arama, ua hoopukaia e kekahi poe ma ka olelo Helene, no ka poe e olelo Helene ana ma Palesetina i ka wa ialesu, a no ko na aina e kekahi e hnli mai ann. Pela no i hoopnkaia e Paulo ka olelo ma ma Oih. 22: 1., dc., ma ka olelo Hebera no, amahope, hoopnkaia ma ka olelo Helene, e ka mea nana i hakau. He pono kamailio wale iho no ka Akeike, aole i penaia kona manao me na wai hooluu o ka oiaio, e hiki ai i ke kanaka manao oiaio ke panlele i kana ; aole i kooia kona mau kukuln m'anao e hiki ai i na kamana akamai maia hana ke hoapono aku. Aia no ma kana olelo iho na hoailona eikeia ai, he kanalua no kona. Pehea e kulanalana ole ai ka poe o kona aoao, aole ona honua paa, aole oiaio, he hookamani wale no kona, i nhiia kona hilahila, o mea ia mai i ke kanaka ike ole, knkulu i ka hale maluna o ke one ; pilipili nakelekele. Aole loa he paukn ma ka Baibala e olelo ana, o Petros, he hokina pohaku ia ; aka nae, ma ka oiaio, aole no i hanaia ka honna nei me ka pohakn hookahi wale no ; nolaila, o na Petra, na Mauna, na Pali-momole, na kapaia no ma na mamala lehulehu e hiki ai ke kapa'ku ma kekahi ano he pohaku, a momala pohaku paha, a pieee o rock paho, a pela'ku. ' 4. Ke ano o ka olelo Petros. Ua hai pololei no wan i ke ano oia huaolelo ma Mat. 16: 18, he pohaku pa'a ke ano, na like kona ano ma ia pauku me ka hua Petra, e kau pu la me ia ma ia pauku hookahi. Iloko o kuu knmu'manao hope no Petero ho Poo, na hoakaka aku wau ia olelo mamuli o na buke wehewehe ano, a he Petros ka'n i kakau aj, a i ke pai ana iho, he Petra ka hna i puka mai; ua hoohalnhala oe. 0 ia mea i kapaia e oe, he poi moo ka hoohalahala no na olelo i pai hewa ia, a, eia ka ! he mea loaa wale ia garotia ia oe me ke noi ole. Kainoa hoi, o oe ka mea loai, ke akamai koke ke noi aku, ka mea i lako i ka uhaae o noho kokoke ana ; a

i kuu iioua ana, o oe no kai poi moo mua me kamalii, no ka mea, o oe no kai hoohalahala mua no na kuhikuhi pauku o ka Baibala i hai pololeiia e a'a, a paiia ma Ke Au Okoa, tna ke ano e, e like me ka mea hiki i kela hana hihia o ka hoonohonoho liilii i na olelo o hai. A, e loaa hou no ia oe ke kumu e poi moo hon ai oe, no ka mea, ua pai hewa hoa ia kekahi mau pauku i kakau pololei ia iloko 0 kuu kanana. He pohaku paa no o Petros, Mat 16: 18. Ke olelo iiei oe, no ka nana i ke ano o na hua Helene, manahnkeo na kamaaina *a ia olelo e maopopo ai. Ke ae nei waa, ina he loli ole ke ano o na olelo ; aka, e maopopo no anei ia kaua ke ano o ka olelo Hawaii, o ka wa e noho nei, ina ma ka olelo o ka wa ia Wakea lana o Papa ko kaua e ao ai ; aole - no i like ka olelo Hawaii ma na mele kahiko e hoopukaia nei e S. M. Kamakau ma, me ka na keiki papa Hawaii e olelo nei i keia wa. A, o ko poe e kuhikuhi mai, oia ka poe Helene kahiko, Homera, Pinedara, Sopokele, Eurisside %me Henopoūa, ua kokoke tausaui makahiki ke kaawale o kekahi mai ka wa 1 kakauia'i ka evanelio, a o ka mea i kokoke loa mai, he eha hanen' makahiki paha koūa kaawale, mai na mea kakau evanelio ae. A, ke olelo nei o Eobinson, ma kona Leeieon, aoao 5. He ekolu manawa, (Three great epochs) e hoomaopopo i ke ano loli o ka olelo Helene, ka wa mua, o ka wa iu Homera ma, ka wa maikai loa ; o ka wa alua, o ka wāia Henopona a me Pelatona ma ; a o ke kolu, oia ka wa malalo o ka poe Makedoni a malalo oka poe 'Eoma. A, o keia mahele manawa hope nei, ka wa i kakauia'i ka evanelio e ka poe, aole ia ko lakou olelo ponoi ; nola* ila, inaaole like loa me ko na wa maa aku, . aole e hiki kehoahewa'ka. Eia nae, oka wa maikai loa ka olelo Helene, oia ka wa ia Pelatona ma, aua hoopukaia no %a huaolelo Petros he Rock ke ano, he pohaka paa ke ano, he pohaku honea. No ka hooiaio ana i keia, e nana oe, eke hoa, ma Soph. Phil. 272. a me Plato Legg. 843. a. Mamuli o keia, he pohaku paa o Petros, he pohaku pahoehoe naue ole, he rock ; aole he pohaku lewa, aole he pohaka nou wale ; aka, na kupono no i kun wehewehe mua ana. A, pehea hou ae ? Eia hoi keia ; he buke nui'i hoopukaia e' James Donnegan M. D., i mea hoomaopopo ike ano o . ka olelo Helene ma ka olelo Beritania, a ua . paiia ma Bosetona, kolanakanhale o Amerika Huipuia,Jhe hukeDiketionari ano naauao no, a i ka nana ana i ka hnaoleio Petra, ua loaa na olelo Beritania elua, eia hoi Rock, Stone, (Pieee of Eoek,- wahi a Akeike.) A, ina e nana i ka huaolelo Petros, halawai ka maka me na huaolelo Beritania, Stone, Eoek, me ka hookui hon ilaila, The Same Signification as Petra. Nolaila, ina he pohaku paa o Petra, oia like ke alo o Petros, mamdlf o" kā hoomaopopo ana'o ka poe ike. A, ina he kue o !iddell a me Scott i keia, no ke kokua kolohe ko laua i na aoao kue i ke Katolika, hoopilimeaai mamuli o na aoao kue Pope, e hooaislimali ana i na alii e makemake ana e kaili wale i ka mana o ka Pope. Aole pono ka huna i ka oiaio pela ; no ka mea, ina i makemakeia ma ka olelo Helene i hua e hoomaopopo aba i ka pohaku uuku, ina ua kau i ka hua Petridion; pela no ma ka Yulegata, aole he ano pohaku liilii o Petros; nele ia olelo i na hoa e hoike ana i ka pohaku uuku, aole hoi o lapillus a me ka olelo lapillul us. •A, mai ka olelo Petraka huaolelo Farani Pierre, a, o kona ano, ua pili i ka pohaku nui ame ka pohaka liilii. Ua olelo mai o Peza i ka like o ka bna Petros me Pe« tra ma ka io oloko, a ma ka helehelena owaho wale no ka like ole, a olelo hoi ia, ma ka olelo Saria ka lesn hoopoka ana i ka olelo Cepha ma na wahi elua, he Hoolepope ia. He Hoolepope hoi o Mnnster,*aole makou paulele i kana olelo ; aka, he olelo nae oia i ka loaa ia ia ka evanelio kumn o Mataio ma ka olelo Hebera, ipai na ludaio oiaio mai. Ua haalele no na Hoolepope he oui i ka hoopaapaa no ka palua o ka elelo, a ua olelo lakon, o ka wehew'ehe ana'ma ke .ano hoopakaawili e imi ai i ano e iloko o Petros a i ano e iloko o Petra, aole oiaio, oia ka olelo a Kuinoelii ame RoseDmaller. Ua hai no wau ia oe mamua no ka nnuhi kaßiko m» ka olelo Soria, Arabia, Peresia, Etiopiō, Aramena, Kopeta, Rutena. E hiki no ia'u ke hai aku a maopopo ka like ole o k» wehewehe ana o na makua o ka ekalcsia,- aneane pan loa ma ka hoomaopopo ana i ke ano o ia mau hnaolelo Helene, na pili no ia Petero a ua like. Ua hoi w|u i kun manao no Homera ma, eia kekahi, he pegana ia, be tansani kona ola ana mamua aku o Kristo, aole ia ka mea i kauohaia e hele e hai i ka evanelio i na manawa a pau, o lesu pn me lakoa, Eia ka poe iha pololei, o na Apotolo kni hele liilii ma ia aina aka, a ma ia aina aku ; a mamuli o ko lakou ao aua, na unuliiia e lakou a e ka lakon maa hanmana paha, e na makaa ekaleaia paha, a na nnuhi hookahi hoa ma na wahi elua, aole i kue i ke ano o ka olelo Helene ; nolaila, aa ko wan mamuli o ka poe ia lakoa ko kuleana e ao i na lahni kanaka ma ka evanelio a me ke ano o ka evanelio ; aolo i hili ka ekaleaia ; no ka mea, o lesu pu me ia iko'na ao ana. Ina e haawiia na olelo ana makua ekalesia i hooiaio i ko pookela ana o Petero, ina na lilo keia olelo i mea loihi loa a me na olelo e hoakaka ana, ua pili pono ia Petero kalala mua a mo kalala alua o ka olelo a Mat. 16: 18. Ako, ina e kanalua o Akeiko, e nana ma Perrone Buko 3., Aoao 911, 912, &c. ' {Aole « pau.)