Ke Au Okoa, Volume IV, Number 38, 7 January 1869 — Hoike Kula o Ewa a me Waianae. [ARTICLE]

Hoike Kula o Ewa a me Waianae.

KO EWA MAU KULA. Ma ka Poalua, la 24 o Sepatemaba aku nei, ua hooinaka ka hoike o na kula i oleloia maluna, o S. W. Maheloaa ka Luna Kula oia Apana. Ma ia la na akoakoa na kula mai Halawa a Houoaliuii, ma ka Halepule ma Waiawa, Ewa. oka nui ona kulai akoakoa mai ma ia la, eono, o ke kula o Halawa, o Pomaikai ke kurnu; o ke kula o Aiea, o Haaheo ke kumu; ke kula o Waiawa, o Anederea Kauhikoakoa ke kumu; ke kala o Waipio, o Kanahele ke kumu; ke knla o Honouliuli, o D. Kalou ke kumu; be kulao Puuloa, o Keaoiiaula ke kumu.

Ma ka hora 9 o ke kakahiaka, aa hoomaka ka hoike ana, ma ka heluhela buke a me ka Palapala Aina, na buke o ka hoike mna ana, mamna ae o ka hoike ana, ua puana like mai ua haumana kula a Anederea, i ka leo mele kaulana loa ma Ewa, a pau ka himeni ana, ua mahalo au i ka maikai o ka leo o na kaikamahine a me ke kani o ka leo o kahi keiki kane, me he leo wahine la, o Maewa kona inoa, no Manoa oia mamna, aeia ma Waiawa, Ewa, i keia manawa. A pau ia, hoike ma ka heluheln buke, na S. W. Maheloffa i hoike a me a'u pu, e hoomaka ana ka heluhelu ana ma Hoikeana, mokuna akahi, a pela aku, o na kula a'u i mahalo ai, o ke kula o. Waiawa a me Waipio, a me ko Puul'oa', no ka maopopo a maikai o ka heluhelu ana; aka, na makankau no na kula a pau. A pau ka heluhel'u buke ana, hoike ma ka Palapala Aina, na na kumu no i ninau aku, a i kuu nana aku, ua makaukan no, ia manawa nae e hoike ana, hai mai la o S. W. Mahelona ia'u, mamaa aohe Palapala Aina ma Pauloa, a i ka'u nana aiu ma keia hoike ana, aohe mea i koe ma ka Palapala Aina, mai ke nui a. ka ukulii. Pela like no hoi na knla a pau, a pau ka hoike ana a na kumu kula, ku ae la o S. W. Mahelona, a nonoi aku la oia i na makua, & haawi mai i mau ninao i na keiki, ma ka Palapala Aina, ma kahi i aoia ia lakou, ku mai la na mea ninan a pau, a ninau mai laj a hai pololei aku no na keiki, a pela no ka ninau- ana, a pela no hoi ka hai pololei ana ona keiki. Eia nae, hookahi wale no ninau ano nui i pnka mai mai na makua mai, a hai pololei ia hoi e ke keiki o ke kula a Auederea, o Waiawa, penei ua ninau la : "Ma ka Palapala Aina, mahea kahi e kau ai ka la ma ka honua nei ?" Hai mai la na wahi keiki nei, penei : "Ma keia Palapala Aina, aohe ona wahi e kau ai, no ka mea, he mea nui ka la, aohe e pau iluna o keia Palapala Aina, «>•>. au, eia paha ka v VI

mai ka mea nana ka ninau, " Peiiea ia haina ?" Penei, wahi a ke keiki, " Ua kan pono ka la maluna o ka homia." Ae maila ka mea nana'ka uinau, me ka olelo mai, "Uakau pono kr. la malana o ka honua, a ua alo ae i kekahi mana-wa." Aka, he nui no na mea i haawi ninau mai, a ua hai pololei ia aku no e na keiki.

A pau ka hoike ana ma ka Palapala Aina, ko mai ke kula o Waiuwa, a Himeni, a pau ia, he haiolelo na ke kula o Honouliuli, no na mea c pili ana ia Golia a me Davida. O ke kula o Anederea, oia wale no ke kula o ka Apana o Ewa, i ike i ka Himeui, a o ka nui iho, aia wale no maiulakula, i ke kapakai o Kuloloia. A pau ka haiolelo a me ka Himeni, hoike ma ka Helunaau, owau no ka mea nana i hoike ma na kula a pau eono, ma ka'u hoike āoa, ma kahi no i aoia e na kuma, a ua akamai no na haumana ma ia buke; o ke kula o D. Kaloa, ua hiki aku i ka mokuna umikumamaha o ka Heluuaau, a o ke kula o Kanahele, ua aneane īike pu no, a pela no hoi ke kula o Anederea, a he hookoina no kahi kula a kun wahi hoa, a Pomaikai, aka, eia ka mea a'u i kaumaha nui ai no kanu kula a me ka Haaheo, no ka emi ino loa o ka nui o na haumana o ka laua mau knla malalo o ka umi. A pau ka'u hoike ana, ka ae la ka Luna Kula ilana, a haawi aku la i ka ninau i na mea a pau e noho ana maloko o ka hale ia manawa, e haawi mai i mau ninau, ma kahi no i aoia ia lakou, ua haawi ia 'mai no he mau ninau, a ua hai pololei iaaku noenakeiki; aka, o ka ninau kanakolu o ka pauku eha o ka mokuna ekolu o ka Helunaau, ua nui ka hoopaapaa ma ia ūinau, ua kekahi kanaka makapo i haawi mai i kela ninau, a hai akn na keiki,he 16 minute eholo ai laua a loaa aka ke keiki muai ke keiki hope, hoole loa ua kanaka makapo nei, a hoopaapaa maoli; ai ka mauawa i ninauia aku ai ka loaa a ua makapo nei, hoole mai kelu, aole i loaa pono ia ia, o ka hu ae la no ia o ka aka, i ka hoole kupanaha a keia kanaka makapo, me ka ike mna ole i ka loaa ana i hilinai ai. Pela no ka hoike ana o ka Huinahelu, a pau ka'a hoike'ana, ku mai uo na makua, a haawi mai no i na ninan imua o na keiki, a ua weheweheia aku no mc ka pololei loa o ka haina. Ua maikai ka hana a ka Luoa Kula o ka Apana o Ewa u me Waianae, i ka hoololi aua pela, pela maoli iho lu no e ikeia'i ka ike o na kula, aole pono na na knmu wale no e hoike, mamuli paanaau e ia na haawina mamua, a i ka lioike anu, he ikopaanaau ka ike ia nianawa. Nui ko'u mahalo i ka lehulehu o na kula ma Ewu ia I», ma ka hora eono paha o ke ahiahi oia lu, pan ka hoike ana o na kula. Nui no hoi na 'niakua mea keiki i hele mai e nana i keia hoiko, i ike i"ka ike a ike ole paha o ka lakou maa keiki, a pau ka

hoike ana, ua hookunia ke anaina, a naae aku iloko oka poeleele, a moe ma Waipio, ma ka hale o Kanahele, me ia ko'u aloha. KO 'WAIAKAE Ma ke kakahiaka o ka Poaha, la 26, hoike ke kula o Kanepuniu ponoi, i ka olnniu i kai 0 Poka-i, i ka makani wehe olalo o ua aina la he kaiaulu, a me ke kula o kula ponoi o Kumanomano, i kalae i Malolokai lao o aku, 1 Makua ame na Keawaula. Mamua ae o ka hoike ana, ua akoakoa nui mai na makua a me na keiki, maloko oka Halepule, malaila na keiki kanlana a pau oia aiina, a maiaila pu no hoi o Rev. Mr. Kaoliko a me ka.mea kaulaua, a hiki loa aku i Ohikilolo a me Keawaula, a ma kona hai mai ia'u, he umiko. mamaha na makahiki o kona noho ana ma ia Apana, aohe oia ike i kekahi hoike nui ana, i akoakoa nui mai ai na makaa ame na feeiki a pau ma Waianae, e like me keia. Eia na kala i hoikeia i na la elua, o ke kala o Keauiaole, o Waianae ponoi, a.me ke kula a Kuhaupio, o Makua; ma ka hoomaka ana oka hoike. Pule o Rev. A. Kaoliko, a pau ia, huomaka ka hoike ana, ku mai la na haumana a Kuhaupio, o Makua ame Ohikilolo, a Himeni, inalalo o ke alakai ana a Mr. Aarona, a paa ia, iho aku la ma ka heluhelu buke, ma ke kala a Mrs Keaaiaole, i kuu nana aku, kalu ka pii o Waiehu, i na keiki o Kanepuniu ponoi, ma ka heluhelu buke, nana aku au, okipau ka laina a ka ua i kalaau, i ka ka mea o ke akamai o na haumana i ka heluhelu, mai ke nai a ka liilii. A pau kana, 0 ke kula aku hoi a Mrs Kuhaupio, nana'ka no hoi au i ka heluhelu ana a na keiki, o kahu ke ana i ka imu kaikoo Kaena uahi noe, aohe akamai a pau mai, pakika lua ka hela-, helu ana, mai ke nui a ka liilii, haanni au a haakena i ke akamai o na kula o ka makani kaiaulu lalo o Waianae, e apo aku ana i ka poli o ke hoa, hae Ea nala o Kua i ka wa po iki, moe aku iuka ka luhi a ke kai, i ka ka mea oke akamai ika heluhela. A pau ka heluhelu ana, ku mai ka Luna Kula, a olelo mai i ke anaina, ina he makemake ko na makna e haawi i mau ninau imua ō haumana, ma na mea i aoia ia lakou, ia manawa kn ae . la wau iluna, a ninau aku la i na haumana, 1 wahi ninaa, penei : "-O ka heluhda maikai ana, heaha ia ?" 'Ka mai la kekahi haumana no ke kula o Mr. Keauiaole, a hai mai la, penei : " He ki ia e wehe ai i ka waihona nui oka ike." Ae aku la au me ka haanou ana 1 ka ike a me ke akamai o na haumana, a pela no hoi na makua e ae i haawi aku ai i mau ninau, ua pau wale no i ka loaa i na haumana; aka, makemake aku Ia i ka liki a kahi kumn o Makua, o Kukahaoa, o Kuhaupio paha kekahi inoa ona, nana aku r no hoi an ia ia i ka hoike ana mai moa a hope, ulen - no hoi kahi kumu makaala nui wale, ke - . '_ _ ~ »n» i- • "/"* ~--\ar I v r"-- "-<( ..... - wa o kana holke ana. ' ■ » ' A pau ka heluhelu buke ana, hoike ma ka Helunaan, ūa nleu no ka hana a nahaumana ma ia buke, a pau kuu hoike ana, waibo aku la ka Luna Kula i ka ninau i na makua mea keiki, i haawi ka hana o nā makua i ka nioau, e iffki mai ana no hoi na keiki i ka haioa. Pela wale no makou i opea ia iho ai ena ma- - nao hauoli, i ke akamai maoli o na haumana ona kula oka Apana o Waianae. A pela no ma ka hoike ana oka Huinahelu, a paa ka hoike ana, ku au, a paipai aku imua o na keiki, e hai aku ana ia lakou, he mea maikai ka hooikaika e imi a loaa ka naauao, no ka mea, he makua ia no ke keiki makua ole, paipai pu aku no hoi au i na makua mea keiki, e hoomau lakou me ka manaa lokahi e hoouna mau i na keiki a lakou e hele pinepine ike kala. A pau ia, ku mai la o Mr. G. M. Koha, a paipai aku i aa keiki, ma na olelo ku ika hoonaauao ana, he ano nui no ka hapanni o kana mau olelo. A pau ia, □& S. W. Mahelona, ka manao paipai hope loa imua o na keiki a me na makua, a mahope iho o ka pau ana o kana paipai ana, ua hookuuia ke anaina. A i kekahi la ae, he la ahaaina ia no na keiki Kula Sabati a pau o ka Apai.a o "9?aianae, ua akoakoa nui mai na makua mea keiki a pau a me ka poe makaikai, aia malaila na iwa a me na keonimana puukani a pau o ka Apana o Waianae. Ike komo ana iloko o ka Halepnle, ua piha ka hale a hu iwaho, 0 ka la keia e hoikeia'i na hana a ke Kahu oia Ekalesia, Rev. A. Kaoliko, maloko ae o na kokua Kumukula Sabati, o Naoho ka Luna Hoomala ona Kula Sabati a pan oia Apana, i ka hoike ana, he ane like no meka hoike ana ona kula aupuni. Ku mai le ka Luna Hoomalu o na Kula Sabati, a ui mai la 1 ka poe makemake ninau, me ka olelo mai e ninau no ma na meaa pau e pili ana i&a Palapala Hemolele, ma kahi no i kulaia e na kumu ma ka hoike ana, ia manawa no, waiho aku la au i ka ninau imua o ka papa o na waine ma ka lakou wahi no hoi e hoike ai, ma Kinohi, Mokuaa akahi, penei ua ninau la, " He oiaio anei, ua piha ka lani a me ka honua ika hanaia i na la eono ? " E iliki mai ana lakou la i ka haina, a loaa no, a pau hoi ka'u, e waiho ae ana hoi o Mr. G. M. Koha, i kana ninau, e iliki mai ana ka wahineakuu hoa o ka Alemanaka, Mrs Kaoliko, loaa no. Nana aku la au, he nani no na wahine, iho ae ana ia ninau, pii mai la no hoi ka haina, aohe wahi inoa a hala ae mawaho ka ninaa, ilaila wale no makou a hihina ana iluna oka hauoli, i ka ka mea o ka nani oia mau liana maikai a na hoa wahino Kula Sabati, he hana maikai keia, e hoomau aku no ka pono, a na ke Akua uo o uku mai ma ke akea, ke paulele aku onkou ia ia me ka naau haahaa. | Owuu no ko oakou makamaka aloha. I A. Kiuw.