Ke Au Okoa, Volume V, Number 12, 8 July 1869 — NO KA HOOKOLOKOLOIA ANA O KA HIHIA O KAONA MA. [ARTICLE]

NO KA HOOKOLOKOLOIA ANA O KA HIHIA O KAONA MA.

KK 'lil KHR U AUKA, KAMII, KALAMA. Hoohikiia o Knpakce:j®sttmna ae q. ka , hoomakaana o ka haunaele, e noho aua an ma Kan: ua hanain ka haunnele ma ka la 19 0 Okatoua, 1868. Ua oi ao mamua o hookohi manowa ko'u helo nna aku-ma knhi lioomoana o Kaona ma ia ln; uakamailio pu makou no ko a'oha ia Noville, e lona mai kona kino. TJn. Laimoi kekahi mau haolo ekoln, o woii, vVilliamBon a mo Logan, ua mako oia; ua lono mai makou aia koua kino ma ka lanai o Kaona ma, mhlalo o ko lakon malu. . tTft hal lnai na kanaka ia'u «j iho aku ilail», aka.-li» l'oolo akii an, a ua hiii aliii 6ti" o pono o kali a hiki'mai o Moao Bnrrott, ka llopo Luna Makai. Mahopo iho o kona iiiki ana • «ilōi, (■« like ko makou manno o hole likt> makon, a im koho mai lnkon owan kaluna; aolo au i iko poi'o i ko makou inn', i ko'n manno, ho kanalima ko makou nui. Uu hai aku au 1 ko makoi\ pde, aolo niakon o lielo a lona ona niau pn; a' mahopo iho o ka noii una, u.a loaa kekahi mni. pu, a hoomaka oku la ka holo nna. Hole aku la makon i Lehuula, a hni akn la au » ka ,tou a ko makon poo e hana'i, mamua ae o ko makou helo ana'kii; liai mai la lakou i ko lakou maieau i.ka poo o Kaona ma, no lakou na lio, no ka mea, i ka heleana aku a makou i ko kakahiaka, ua nhai mai lakou ia makou maluna o na lio mo ua kaula 'V a uolaila au i hai nku ai ia lakou, o hoolako mau makon ia makou iho na pu. 0 ke kuinu nui o ka hēle ana, i loaa.mai ai ke kino o Liki. T7a kauohaia aku la ko makou poe, e hoomakaukau ia lakou iho i ke pale akn ke hana kue ia mai. oke kauoha I nui o ka iho aku e kii i ke kino o Liki; a iua I e loaa, e lawe mai i ko Liki wahi no'no. Hai aku la au i bo makou poe e maka'ukau ko kno ia mai; a i ka poe hoi mo na pu, o makaukan lakou i ke ki ana i na !(o oka puo o kuo mai ana ia inikou, a e popohi inlakou; oia na 01010 kauolm ī haawiia. M.amua mo o kft helo ana'ku, ua hookaawalo> ao la au i ekolu poo; ka poo molalo pouo! o'u, ua kokoke loa lakou i ka laual. Iko aku la makou mai ka aoao akau moi o ka lanai maluna o ka lio, oia keia Kuiuaka, ia makou i ike aku ai i kona helehelena. Ia manawa, oka poe me ka pn malalo aku o makou ua laina pono ja; ua ike aku au kanla ma ka lima o Kamako, ao ' e nae t uaaopopo. ia'n, he pokole paha, he loihi paha; e paagana me ka hoomohola o kona lima; o ko makou poe me ha pu, e kau aku ■na ia ia; o ka mea mamao loa aku ma ka pau, kāi kf miia i kana pu, a nhai pakahi aku la kekahi poe a hiki i ō Kamai la, ka mea mamao loa aku mamna o ko makou laina. Mahope iho o ke ki iaana o na pu a pau, puka mai la ka poe o Kaona mai loko mai 6ka lanai, a hoonou mai la ia makou i na pohakp; no. ka mea he unku ko makon poe, ua huli ae la lakoq a holo aku la; a-okekahi poeaho o makon, hooman iho la i'ko lakou kulana me ka nou pohaka aku, mauka loa aku lakou."

Mahope ko&e ihoj ( ike akn la an i kekahi mea e paka mai ana mai loko mai o %* lanai, j me ka.pn; o Kahikoka na kanaka la, puka 5 ' mai la oia ma kun aoao hema, a hoomakauI kan mai la e ki. Mahope ibo o koaa ki ana, ic. la an.i kou lio, a holo akn la ilona |. oka pun; aole an i ike i kana mea i manao I ai e ki, na ike aa ia ia eki ana, a lohe akn I la no hoi kani ana oka po; holo akn4a p—u;t in£S libn mai ia i liOpe, ike mai la I an aole kekahi oko makon poe ma kahi ika b ai> ike mai la aa i kekahi ppe e holo ; «e, īi p ?®SIM o t friarmaniEa;~o kō t tr'hohlr'6kfil& > tfdli : ' li »lqg§Jg.faLpnii. .Ikeaknla an.ia Kamaka °ka lio, e kaao ana i kekahi mei; |f «ole e hiki ia'a'ke hai ia mea, aka, i ko'a nao, he mea kino kanaka; na nakiiia ke kanlā i koaa lio ia u ahi pfko, a o -kekahi piko, na hoopaaia i ktkahi mea e kanoia ana; na | hoomania kona alakoia ana & aneane hiki i ka lanai. Ike akn la an e hob mai ana elna L- kanak» māi loko mai o ka lanai o Kaona ma, aole nae hiki ia'n ke hai i ko lana man inoa. I ko lana. hiki ana i kahi o ka mea a Kamaka | i kano akn ai, ike akn la an i kekahi mea e ? uhau ana-BRrkekahi mea ina mea la; aoleau %...,i jkeaku i k.a kekahl mea e hana ana. A ike akn la an i kekahi mea hon e puka mai p aaa mai ka lanai mai, a hele mai Ja ia wahi I hookahi »oj aole an i ike i kana mea e hana i wia; oia iho la no ka'n mea i ike. Knihola f ' anmalailaa hiki wnlei kno lohe ana akni kekahi mea ma k» āōāō oSa lanai, ekahea ana,.;' Make hon kekahi mea o ko onkou aos. MI» Mkan." Ko'n hoi hon mai Ia no ia e li, haalaala-l-ko jnakon poe, me ka Ba • ®*ke kekahi oko makoa aoao. Ika hoalu--8 nla ana iko makoa ao»o, o Kamai kai nalo- & : Ok» mhopeloa a?n i ike ai ia Kamai, ma k* aoao hema o ka lanai, e ki ana i i ka pa,; aole ao i ike e ola ana ia alaL\»pe iho. Mahope iho o ko'n ike aaa na nalowale o KaL boi mai laao i hai mailana f hoi kekahi poe me a'n, a o kekahi poena hoi : maa maL 0 kahi a'n i ika ai ia lTmmnV t e leaao aaa i kekahi mea, o Lehnala, ma Kona Xkaa,Haw»i L Hooknhaalaa i*j Aohe a'n oihana ani ma Kona, i ka la 19 o Okaioha; ma ka, 1» W O OkaUha, o*an ka Lanakanawai ■ Apaoa ma Kan ia mana*v .0 Waiao k»

LunakanawaHipaua o Kona Akau ia maua■wa; aole i ikeia ina ia la. Ua ike 'au ia ia imaiiHia o ko makou hele ana mai, aole nae i ike ia ia e hele pu ana me makou. oka makou hana nui ka heiu ana e kii i ke kiao o 'Liki; na ua haole i lmnpuka mua raai ia mea. Aole au i ike i ka utu iloko o ua'poe, ua raahele lihe ole ia lakou. Hookahi' mat»oie malalo o Hoapili, ka Luuaka\?ai Apaua o Kona Homn; aole ikeia kona walii a me kona mahele i hele ai. Ho alii no au, ako, ua hoopilikia ia ko'u manao; aole au i poīua i na mea \ hai mv;a ia iho uei, owai) a mo ko'u mahele ka poo wale no i liiki aku i ka lanui; owau mowaenn o ko'u maliele uiahopo ilio nuo, aolo m» k« mnnno Iiko; o kn moa mainao loa »ku mai ko kanakolu u knnaha anana mai uai aku; ua ike uku auia Kamai e ki aua, a ua iko aku ou i ka pu a Kamai e kau ana i ka lio a Kumaka e liolo ana; a ua haawi walo no au i ka olelo |ciun.i!uv ina ko kula, ua āua au.i na rnea,i J]onpiliain ai mv pu, hp pauila mo ka Ui, o ka lu, lio lu ki ua honpiha ia na pu a ine ka ao pu o ka Hopo Luiiu Wakai; ua hoopihu kelamoa keia inea i ku lakou mau pu o liko mo ko lnkou mnu mauao una; uii miuiao au !io inea ia o lioopoiuo ai i ko lnkou mau lio ko uliui inui lakon. Ua haawi no hoi uu i na olelo kauoha, aoho mako ki i

uao ou, ina I mnlnmoia ka'u mau olelo kauoha, a ina o kuponoka piha e poino unanei in _ Mahopo>koko iho o ka Kamai ki ana, ike aku au ia Kuinaka, a nole uae au i ike aku i ka Kanmka mea i haua ai, ua pnka okoa mai la kn poe " Kaoua. Aole au i lohe i ka hoolio pualu ana o ua leo, a hiki i ka manawa i pukn mai ai ko Kaona uia poe, a hoouou mai i ka pohaku, alaila, loho aku la au i na leo mu nu aoao a- i olun; aole i ikeia na mea i hoopukaiu. Ua olelo nu, aole i ki ia na pu i ka innnawa liookahi, a he oiaio ia. 0 na pohaku a makou i kiola aku ai, uolo i hiki aku i ka lanai, no ka mea, aole makou e iiou nna ma ia wahi. Aole ioi ae munma o ka hookahi mauawa ke kiia ana o ua pu, i ka wa i puka mai ni ko Kaona ma poe mai loko luai o ka Uinai, mahope iho uo au, a ua ike au nole i kipu hon aku ko makou poe. He kaualia paha auana a emi mni, mni kahi a'u e ku ana, a ike aku la au ia Kamaka e kauo mni ann i kekaiii mea; a o ka elua hap'akolu ia oka niamao mai ke kapakai mai. Aole pa pohaku mnwaena o'u a me Kamaka; ma ka noao o Kau nu o ka pa pohaku, a pela no hoi me Kamai; hookahi kuoaka o Samuela Alapai, ke ku aua me a'u, oia oia ma Honolulu i keia mnnawa; i ka wa o Knmaka e kauo mai ana i keia mea, aole au i i ike i Isekahi iuea e kokoke mai ana ia oka hope īoa no ia o ka'u ike anaia ia. ,Aole makou i lawe pu aka i pahu no ke kino o Liki; a aole no hoi au i noi akn ia lakou no ke kino. Ninau nn-Kaona : Ua.au ia Kaona, " Q oe no ia." Ua kue an ia Kaoua ma ka Aha Hookolokolo. hoomanao nei au ekoln manawa a emi mai, aoi aku paha. Aole an 1 lanakila ma na hihia elua; ma ka hihia e pili' ana no ke ki o ka luakini, na hooholo ka Aha, e hoihoi maiike ki; aole nae o Kaona ihoihoimai. Ninan na ke Kuhina Loio ; Aole an i ike, ua lawe paha lakoa i oa mēā" e hoopiha hoū" »i. •Ninau ka Aha : Aole anei he mau olelo kanoha e ae i hoopukaia i kekahi o ko oukou poe, koe wale uo na kauoha au i hoopuka mai nei ? Aohe mau kauoha e ae, oia wale aela no;! a na haawiia mai ia'u ia man kauoha e Sfose. i Aole i kamailio o Mose me lakou, owau wale i no. Ina e hele mai kekahi o Kaona ma maluna o na lio. e kne mai ia makou, alaila, e ki aku makou ika lio. O keia na kauoha i haawiia mai i&'u naa ka halawai ana mawaena o

makon—o Moae, owan ame kekahi man mea ,ft. ; ibowa.ū4ijjoolalia. aka ■bū -ma ke "skpa" ia 1 man'olelo kauoha; e ki pn i ka lio'e holo ia mai ana e kekahi kanaka, a man kanaka paha, e holo mai ana e kne maOa'maEoiā'.' makan ko mikon pne i ka ahaiia ana i ke kakahiaka e na kanaka me na hoohei; a no ia mea ka haawiia ana aka o na olelo kaooha.

t Hoohikiia o Kilinahe e ke Anpnni : Ma j Kona Akan, Hawaii, kahi i noho ai. Owau j kekahi o ka poe i nhai mahop'» o Enona, a e [ noho ana no ma kahi hoomoana o Kaona niB., Malaila na an i ka la hannaele, i ka make ana _oLiki, ma ka Ia 19 o Qkatoba, 1868. Hno- - no i ka make ana o Liki. I kala mahope iho o kona make ana, ua kanaia kona kino. Mamna ae o ke kanaia ana, aa waiho 'iha Lehunla, mai ke kakahiaka o ka Poakahi, hora 19, a hiki i ka hors 5 ahiahi o k& Poalaa. Ninan ia ; " I ka wa e waiho make ana an» ke kino o Liki, na hoopuka mai ananei o Kaona i kekahi hnaolelo ? " Kne ia e ka Loio o ka poe i hoopiiia. | TTa hai mai no o Kaona, " Ē noho kakoa ; maanei, a ina lakou e hele hou mai—Aole ! i h&i mai o Kaona ia makon, e hiki hou nwi | ana kekahi poehon, akaka, aa manao wale | akn an, pela no paha kona manao, hai mai o ; Kaooa ia makou i kekahi man hooponopon. i ana, ina makoa e pilikia, aole pono ia makon ke hele mamao mai kahi hoomoana akn. O ka mea e haalele ana i ka lanai, a ina e hopoia, e pepehuano. Hai mai o Kaona, "Ina e hele mai kekahi me ke kae mai, me ka manao e lawe i ko kakon mau ola; ā ina o ko kakoa mau maknakane a me ko kakoo mau hoahanao, alaila, e pepehiia lakoo a make. 0 keia hana t kakou, mai ke Akna mai no. I7a hoohiki oakoa, o lehova ko oukon Kaha-

hipa, a lia ua koho ia oukoo, a e hoao mai ana ia oukou, i ikeia ai ko oukou hilinai i« ia," Niuau mai la o Xaona ia mukou, ina l>e makau kekahi o makou, inn e hele mai kekulii poe e kue mai ia niakon, a ina paliu lie monuwo. Olelo aku mivkon, " Aole." 01010 lo nlai la o Kaona, "0 na tausani kanaka, Up mea ole ia, ina e paulele nui i ke Akua. Ina aole onkou e paulele i ktr Akuo, uluila, e pau auanei oukou i ka lukuia. Nolaila, e ike auoirei oukou a pou, ina oukou e manaoio, e hoounn uini 110 kb Akua i ko kokua mai Ziona niai uiuluiui, o lionlilo ia 10 kauakn, e lanakila inaluna onu kanaku he 10,000." Uu hoomauao no au ina luiaolulo u piui. 01010 nmi o Knouu, " Aole Mot, ke uuhee la ko 1 Anpuni, (>ia ko knkou Ilaku. 110 mea uiake-

howii ko oukon hoomaka'oka'uia mni o hni. Aia hookahi walo uo ineu nuilunu, iiuna o ljokuivmnv,iu oukou," Oiu ao lu nu huuololo ■li'u.ii hōomnuno iii; tt uu' poina puhii kekahi iu'u. Mnhopo iho oko mnkou kunmilio ann, hiki mai lu kekuhi poo huolo. Muhope iho j> ku puina nwuken—o Oi-eonwoll, Logun u ino ko Kuliiuiupule KneUun. Un'holo inni lnkou u ku uiu kulii iiuuiuio mui kulii houmoiuin aku. Uiv nukii ao lakou i kokuhi huiiiukn keokeo i ka inuimilu, uo poupeahi m«i uuu. Kluu niiui iiiou i hoounuin uku i o lukoW lu, o Knkinu n ine Lummiwo.

Olelo ak» I» o Knona i ka liai ana niai u keiii mnu kunnkn eluii, inu o hunwi koku m»i i ulaila, hnawi aku nmkou i ko kinn o Liki. Aolo nua huaolelo o t\o ia numawa. Hoi hou nku lu koin mau kauuka i nu haole u hai akn, a helo uku la lakou. Muhopo mai, hole hou mni kekahi, a noi mai lakou o Imawi in aku ke kino o Liki ia lakou. Lolio aku nu, 0 N tKĀ ipiii aua Inkon iko kino o Liki; hai akū o Kauiakn mo Lumaawo, " E hoi oukou, e mnlamu i ka ma'.uhia o ka Moi n oukou, ko oukou ihau oliaua ame ka oukou mau koiki." Oa iko aku au i ku'hiki aua mai o Kii|>akeo m», maluna aku oka puu. Iloko no o kn lunai o Kaiouka. Ia mannwii, na hoonoJioiu kekahi poo knnaka o Kaona mo, mn ka aoao mauka o ka lanni, o kiai ana i ka holo mui o kanuka. Hele mai la o Kupukeo ma, a ma ka at,ao uiauka oka Innni. B moo nnn makou ilalo, n ulu n uuua uku, a u\oc iho ana ilulo. lainkou i liiki mai ai ma ka aouo uiauka o ka luuai, ua luiuu ifo la lukou; n ia mnkou i ike aku ui in lukou, ua pau mukou i ka makau; a iu lakou i kokoke mai ai i ka lauai, kani k» pu mua. Kau u t - la o Kamaka uialuna o ka lio o ku ana manka o ka laaai; kahea ae la o Elemanu, " kokua," ko makon hnalele iho la no ia i ka lanai, a puka aku la makon iwaho. Ia makou i hnalele iho ai ika lanai,. kipu hou mai la lakou ma ka aoao akau o ka lanai; o Kamaka, ua hiki aku oia ma ia wahi, i ka wa o ke kipu mua ana. He kaula Mauila kana. Ia Kamaka e kau ana maluna o kona iio, ki mai la o Kamai i kana po; a mahope iho o ka alua ki ana a Kamai, ike aku la i ke koko e kahe mai ana. ma ka maka o Kamai; ia manawa, uhai aka la roakou i kekahi poe; i ka wa a Ēlemanu i kahea i mai ai e kokua, ko makou puka aku la no ia iwaho, a hoonou i ua pohaku; aole au i. hoo- ( maopopo i ko makou nui, he poe kane wale no tnafeou.

Uahoonou pohakn mai kela aoao, aks, aole makou i makau, ua holo aku 110 makoa nie ka makau ole, o hoouka akn i kela aoao. Aia o Kamaka maluua o kona lio, ma ka ao'ao akau oka lanai. 0 ka poe raa ko makou aoao hema kai holo mai, a tiinboj3g ka holo ana o ka aoao Kohala; ua ike au i ka holo anao Kamai mo ka aoao Kohalu, ua holo kapakahi o Kamai; ua uhaiia o Kamai e Kamaka, nieka wīliwili ana i kana kaula; ua holo aku o Kajjai nialuna Q^ka.p,a. > pohaku,. r 2 Lianlie maHa. ilalo i kona kau ana aku; a oia ki. manawa i hoohei ia ako ai, a hei oia ma ka a huki ia aku; a ia ia e huki ana i ke k ; oo, kahea mai la oia e kokua. 0 Karama kt kahi i holo •aka-i-o KTamaka la r 43, Maia kekahi. ia laoa e bolo ana,ho!o aku laaMaia mamuii, a nou iho la i ke kino o. Kamai me ka poh iku, holo aku la o Kalam», a uhau iho Ia i he kino o Kamai me ka panku laau. Puka aku la hoi o Alika m:xi ka lanai akn me ke koi-lipi, a .holo ahu Ia ma kahi o Kamaka, a hoomaka iho la c Alika i ke oki ana ia Kamai, ka mea e moe ana ilalo me ke kaula i kona pu-ai. Ka oi o ke koi maluua, a ma ka aoao kumumu o ke koi ke oki ana i ke poo o Kamai. E ku aūa an -aōlē-āu rĒē^ lu i-na uhan ana, oa maopopo ia'u elua uhau ana; ia Alika 'e oki ana, aole aa i nana aku i nft _? a 8 paa;»ia'ni pana hou aku ai, ua pau be oki ana, ua hemo aē' ke kaula mai ka a-i o Kamai; e uhai ana o Kamaka i kekahi poe bou akn. Aole i lolhi loa mahope iho, ike hou aku au ia Kamaka, ua make oia; o-ke kaawale mai kahi i pepehiia'i o Kamai, a ka lanai, he ehiku anana. I ka wa e pephia aaa o Kamai, uialoko no o Kaona oka lanaū Ua kuks!uia ka lanai i mea aoomana ike Akua. Ik a w* i hoohei ia ai o Kamai, aole kekahi q kona poe me i3, na pau aku lakou i ka holo; a i ka wao AHka e oki ana ia ia, aohe mea kokoke mai me Kamai, uapao aku lakou ika holo. I ko'u manao, hekanakoK ke kaawale mai kahi o Kamai,_ a hiki i ka poe ma ka puu e ka ana - 0 &me kekahi poe eae kai Twi mai, ua make o Kamaf; i ka make ana o Kamai, kani ka pahu, a houluulu mai la na kanaka apau loa maloko o ka lanai, a hoike inai la o Alika, "Hookahi kauaka i make, o Kamai./ >■ ( Aole i pau.)