Ke Au Okoa, Volume VI, Number 13, 14 July 1870 — Page 1

KE AU OKOA.

BUKE VI---HELU 13.} HONOLULU, TAREDE, IULAI 14, 1870. {$2.00 NO KA MAK.

 

"KE AU O KOA."

E HOOPUKA MAU IAʻNA I KELA POAHA,

MA KA

HORA EWALU O KAKAHIAKA

ELUA DALA NO KA MAKAHIKI hookahi, he kanalimakumamalua nupepa is.  E uku e ia ke DALA HOOKAHI no ka hapalua makahiki mua. iloko o na mahina mua eono ; a pela hoi ka lua o ke dala, e uku e ia iloko o ka hapa hope o ka makahiki.

 

"KE AU OKOA."

KA UKU O NA

OLELO HOOLAHA

            NA OLELO HOOLAHA--No no lalani he 10, ia hoi 1 iniha, no ka hoopuka hookani ana, $1.00; alua hoopuka ana $1.50; ekolu, $1.75; hookahi mahina, $2.00.  Aia no ke keena o "KE AU OKOA" ma ka Hale Paipalapala Aupuni, maluna ae o ka Hale Pai.

 

KA MOOLELO HAWAII.

NA S. M. KAMAKAU.

HELU 33.

            Ma keia hana ana a Kaiakea, ua lilo ae la o Kaiakea i kahu akua, a i kanaka, nona keia poe akua, a ua kaulana ae la o Kaiakea he kanaka mea akua, a he kahu no Kapo a me Pua, a o Kaiakea wale no me ka malama pono i ua poe akua nei ; aole i hana ino aku i kanaka, aole i hoounauna wale aku e make kekahi kanaka a me kekahi @ akua hoolaa, a make o Kaiakea, kauoha o Kaiakea i kana poe keiki, e malama i ke akua no ka la o ka pilikia, a o ka uku a ke akua o ke ola, aole o ka imi waiwai i ke akua maka hana ino.

            A make o Kaaakea, ua pau na'lii o Molokai i ka luku ia e na'lii o oahu, a he panalaau o molokai no na'lii o Oahu ; a ua haunaele loa ka noho ana, a o kekahi poe makaainana o Molokai, ua kokua i na'lii Oahu, a o kekahi poe, ua kokua i na'lii o Maui a me Hawaii.  Ia manawa, ua ulu mai ke haumana ana i na akua me ka hooulu ana i kela akua i keia akua.  Ia wa, na uluhia o Kaakaumakaweliweli ke kaikamahine a Kaiakea, o Pua a me Kapo ua akua, no ka lilo'o Oahu ia Kahekili, ua make o Kaopulupulu ke kia o paa ai, a ua ko ka wanana a kaakau-makaweliweli, a ua lilo o Kapualei me Ulapue a na lilo o Puuhoowale ma Lahaina. 

            I ka wa o Kahekili ka moi o Maui a hiki i Oahu, oia ka manawa i noho paa ai o Kaakau me puhene i Kapulei a ke kowa nae o Molokai me ka pau maikai, me ka papahi lei, o kane o ka wahine, hu aka hu mai na hana kue i kealanui, aia no a kii ia o Kaakau a me Puhene, i hoaakaka wale ia iho ia no, a ua ola ae la.  I ke au o Kahekili, a i ke au o Kamehameha 1., ua kaulana ae la o molokai he aina hoonauna.

            I ka wa i lilo ai o pua ma i poe nana e aiahumuhumu ana i kanaka, alaila, lawe aku la kekahi poe i ka lakou mau kupapau o kakua iloko o Pua ma, a ua mahele liilii ia iloko o na ano akua he lehulehu he nui loa, oia oKeawenaikauohilo, o Kuamu, a o Kahoowaha, e komo ana iloko o Kahilipua, a o kaonohiokala, a me kekahi poe e ae, a o ka lilo no ia i maumano nanu ma ka aina, e like me ka aihumuhumu o Kapehu ma, a o Moanaliha ma maloko o ke kai, a pela no hoi keia poe e aiahumuhumu ai ma ka aina, a o keia ke kumu i ao ai na kanaka o Molokai i ka hoopiopio, a i ka hiu, he mau kumu e wehe aku ai i ka hoonauna a me ke alelopelu, a mai loko mai no o keia poe ka wehe, a me ka paa, ma ke kuehu kapa, a me ke kaa laau ana.

            He mea maikai ka hoopiopio i ka wehe, no ka hoopiopio ana, aka, ua hewa a ua ino ma ka hana ino aku ia hai, ua hewa loa, a ua lilo i pepehi kanaka,-he lapuwale ma ka naua ana, a ma ka lohe ana heana he olioli wale no, ahe kuhikuhi wale no ma ka lima a ma ka wawae, eia ka e hoounauna ia mai ana i ka poe uhane ino e kii e ai i ke kanaka a i kooa enemi paha, a hookaha wale paha i ke kanaka ana i manao ino ai, a i ka mea hala ole paha, a kaulana keia hana ma Molokai o ka hoopiopio ; alaila, o ka hoala pu mai la no ia me ka oihana akua kumuhaka ia Molokai.

            Aka hoi, ua kii kekahi poe i na papaa a me na mamala laau o kalaipahoa ma i kalaiia'i ma Maunaloa, a o kekahi poe, ua kii lakou i laau e pale aku ai i na mai hoopiopio a me na mai i loaa i ka hoounauna, a me ke alelopelu, a he laau ikaika io no i ka hoola-ana i na mai kuhewa a pau.  Aka, o ka poe i loaa na pauku laau nui no ke kalaipahoa, ua hoolilo iho la lakou i akua hanai, a i akua kumuhaka, a i akua pepehi kanaka, ua kalai kii ia, a ua kakuai ia a lilo i mea mana loa, a he hana malu loa, aole mea e ike ia, a kakuai ia aku la ka pohaku i kalai kii ia, a hoopiliia aku la me ka laau kalaipahoa, a kakuai ia aku la na pahaku nei i kalai kii ia, a lilo iho ka pahaku i mea awaawa e make ai ke kanaka, a o ke kumu keia i laha ai keia mau mea ino elua.

            O ka hoopiopio a me ke'kua kumuhaka, i ka hoi ana o Kamehameha i Hawaii, i ka A.D. 1812, ia manawa ka laha ana o keia hana o ka hoipoipo a me ke'kua kumuhaka, a ua loaa l ka i kekahi poe makaainana me ka huna malu i ka lakou mau hipuu, a mahope iho o ke au ainoa, a ina makahiki mua o ke au ao palapaia ; a oia ka manawa i ike pinopino loa ia o ka loa ia o ka hoopiopio, a ua pookoi na Kanaka o Molokai, ke holo ma na mokupuni e ae, a ua ikea pinopino ia ka lele o na'kua kumuhaka mai ku puka ae o kela hale a me keia hale i malamaia e lakou ka lakou mau hipuu.

O na'kua kumuhaka, o na apana i loaa mai mai ke kino mai o Kalaipahoa, a kakuai ia'ku kekahi mau laau e aku a pohaku paha, a ua komo mai la no ka mana Kalaipahoa, a ua like loa me ka pahi kila i anaanaiia iho i ka hao makeneti a lilo ae la ka hao kila pahi i hao ume makeneti, a pela uo ka laau Kalaipahoa i ume ia mai kona mana awaawa make, a lilo ae la ka hao kila pahi i hao ume makeneti, a pela uo ka laau Kalaipahoa i ume ia mai kona mana awaawa make, a lilo kekahi mea e ae e make ai kanaka, a he mea kupanaha no nae ia.

            A pela iho la i laulaha ai ke akua kumuhaka ma Hawaii nei i kekahi o ka poe makaainana ; a penei i ikeia'i ua laau la, ua ike nuiia ka lele ana e like me na ahi kaolele a na haole ka lele aka, ua ana e loa ka @ wa e manao ai ke kahu akua kumuhaka e make kekahi kanaka iaia, alaila, i ke ahiahi kee malo oia e wauwau i ua akua nei on a, a o kahi e wauwau mau ai, aia ma ka poli a ka aono hema o ke kii, he wahi kii uuku e like me ka peahi lima, a o ka wa e wauwau ai, oia ka wa e lele ai mai ka hale ai o ke akua kumuhaka, a o ka lele aku la no ia, a puali-a puali-a puali-a pauakaa-kaa loihi aweawe aku la ka huelo, a i lele no oia he mau mile ka loihi.

            No ka mea, o ke kumu o keia lele ana, ua hana naaupo na kahu akua, a na wauwau naaupo, a ua eha ke akua, a lolaila, hoike ke akua i ke akua, a penei ka pono e malu ai; e kii mua i ka niu a me ka ia ula, me ka puaa a me ka awa.  E pani mua i ke akua i ka niu a paa, alaila kaumaha mua i na mohai a pau, alaila wauwau, aole e lele ke akua kumukaha, he mea nui keia mahope o ke au ainoa, a hiki i ka A.D. 1830, a e mau ana no ka lele ana; a ua ikea pinepine ia ka make ana ma keia ano.

            O na make e loaa ma keia ano akua kumuhaka, ma ka hookomo ana i ka ai, ma ka inu ana i ka wai, ma ke puhi ana i ka paka, a ma ka hoopa ana i ka lima, a ma ka hamo ana ku o ko ia nei ma ke kino paha, aia ma kahi e pili aku ai i ka enemi e manao ana e make.  O ka make e loaa ana i ke akua kumuhaka, he make kauoha ole, he make kailiponi, he make emoole loa; a i ka make ana, a e ike ia no na wahi i hamo ia i ke akua kumuhaku, in a ma ka lae kahi i hamo ia, alaila e kakau no ka lima ma ka lae o ka mea make, a in a ma ka poohiwi, a kakau no ka lima, a pela no ma ke kino a pau kahi i hoopaia; a ua ikeia ai la na mea a pau, ua make o mea i ke akua kumuhaka, a ua make i ke akua hanai, a ua make i kalohoolaa.

            No ka malama ana o Kamehameha i ke akua o Kalaipahoa a me ke akua a Pua.

            I ka hoi ana o Kamehameha I., i ka A.D. 1812 i Hawaii, oia ka hoi ana i kapaia o Kaniaukani nei, a in a makahiki i noho paa ai oia ma Kailua i Hawaii no na makahiki ehiku.  Ua kukulu ai oia i mau hale no na akua on a a me na kahu akua on a, a ua kukulu ai i na hale o na akua makihini i loaa ma kona mau panalaau, oia o Kukeoloewa, o Kuhooneenuu a me Ololupe ke akua alakai uhane, a i kapaia ka papakahui, a me ka lehulehu o na akua, a o Kalaipahoa a me Pua kekahi mau akua i kukukoia na hale ilimaia.  O Kaakau ke kahu o Pua, o Kamealai a me Keliikukahaoa na kahuna o Kalaipahoa ma, a he hale okoa ko Pua, a o ka hale ilimaia ko Kalaipahoa ma, a o Maalo a me Moeluhi na kahu akua o Kalaipahoa.

            I ka wa kahiko a hiki i ke au o Kahekili, aole i kukoloia a hookaokoaia ka hale akua o Kalaipahoa ma, ua hookapu loa ia, o hoomahui a hoolana na makaainana, a lawe ladou e hoomana a pepehi aku i ke ola o kekahi poe, a hana ino aku i ke ola o kekahi poe alii, a nolaila, ua kapu loa i na makaainana, aka, ua loaa no nae i kekahi poe alii, a he huna kele loa i kekahi poe kahu me ka malama ole ia iloko o ka hale.  A penei kekahi mea e makau ai no makaainana i ka wa kahiko, in a e lohe kekahi poe, a ua ike ia paha ua make kekahi kanaka i ke kumuhaka ia, a ua ike ia ka lele ana o ke akua Kalaipahoa mai ka hale on a i malamaia'i. 

            Ia wa koke no, o ka hoopiiia no ia imua o ka Moi o ke Aupuni, a o ka hoouna mai la no ia o ka moi i ke kahu akua o Kalaipahoa a me ua Kalaipahoa nei, a o ka hale a me kahi i huna keleia'i ua akua aihamu nei i ke ola o ka lehulehu, a ike i ke Kalaipahoa oiaio e laweia mai ana, alaila, o ua akua aihamu nei, o ka naholo mai la no ia iwaho me he ohana moa keokeo la, a oia ke kino maoli o ua Kalaipahoa nei, a o na wahi i huoaia e koikeia mai ana; a ua pepehi ia na kahuna a okiia ke poo i ke koi, a pele iho la ka make ana o na kahuna aihamu o ka wa kahiko; a no ka makau i ka pepehiia oia manawa, nolaila, lawe kekahi poe i ko lakou mau akua a i kuahiwi, a in a puha laau, i na anahuna kele o ke kuahiwi, a i ka ike ana, ua kukulu akea ae o Kamehameha i na hale o kona mau akua Kalaipahoa kai nalowale, a o Pua, ke ulu nei no ia, na pili ka Pua i ka hoopiopio, i ke kaina, i ka hiu a me ka hooonaona, oia ka Pua mau hana.

            Aole i pau

NO KA AHAOLELO

            La Hana 54, Poakolu Iulai 6, 1870.

            Halawai ka Ahaolelo ma Honolulu, hoia 10 kak. e like me ia i hoopaneeia.

            Mea Kiekie Peresidena P. Nahaolelua ma ka noho.

            Pule ia e ke Kahunapule.

            Heluheluia ka moolelo o ka hale, a ma ke noiia ana ua aponoia.

            Hoike mai ke Komite o ka ahakookolokolo e pili ana i ka palapala hoopii a Mi Naukana i $350, no ka halehookolokolo o Waialua, hoike mai e hoomoeia ma ka papa, ninaoia a o nonoia lea ka hoike a he hoike no mai ia Komite mai, no ka hoopii e kukuloia i aha kaapuni ma Wailuku, Maui, hoike mai e waihoia ma ka papa, ninauia a aponoia ka hoike, he hoike hou no mai ia Komite mai e pili ana i ka hoopii a na Makai o Honolulu, hoike mai e waiho loa ia ma ka papa, ninauia a aponoia ka hoike a ke Komite. 

            Noi mai ke Kuhina Waiwai e hapai hou ia ka noonoo ana no ka uku o ke Kakauolelo a ke Kiaaina o Maui--ninauia a hooholioa.

            Hapaiia na hana i koe.

            Heluhelu akahiia ka bila kanawai e pili ana no ke kuai ana i ka awa ma ke poo, ninauia a hooholoia.

            Heluhelu akolu ia ka bila kanawai e hoopau ai i ka Mokuna 10, Kanawai Kivila, e pili ana i ka Papa Hoonaauao, ninauia a hooholo loa ia.

            Heluhelu akolu ia ka bila kanawai e pili ana i ka uku haawina hoomau o ka Mea Hanohano C. Kanaina.

            Noi mai o Mi W. P. Kamakau e kapae loa ia ka bila.

            Mahope iho o kekahi mau hoopaapaa ana, ua noiia a hooholoia e kakauia na ae me na hoole, o ka poe ma ka hoole o lakou ka poe kokua i ka bila.

            Poe ma ka ae:

            P Kanoa, C R Bihopa, W P Kamakau, H Kahano, F W Hutchison, C C Harris, J M Smith, S H Phillips, H R Hikakoki, D B Wahine, J W Kumahoa, S K Kaai, W T Martin, G W Pilipo, M Kapihe, N. Kepoikai, L Aholo, J Kaluapihaole, H Thompson, W H Rice--20.

            Poe ma ka hoole:

            W C Lunalilo, C J Lyons, G W D Halemanu, W Hanaike, D Kahaulelio, D.W. Kaine, S M Kamakau, E H Boyd, S P Kalama, C H Judd, J L Naili, S M Naukana, D Kaukaha, S K Kuapoo--14.

            Nolaila ua hoomoe loa ia ka bila.

            Heluhelu akolu ia ka bila kanawai e pili ana i ke ana ana i na mile o na alanui o ko Hawaii pae aina.

            Noiia a hooholoia e waihoia ma ka papa a noonoo ia i ka la apopo.

            Heluhelu akoluia ka bila kanawai e hoololi ana i ka Pauku 483 a me 484 Kanawai Kivila e pili ana i na auhau waiwai paa a lewa.

            Noi mai o Mi Kanakau, e hoomoe loa ia ka bila ma ka papa.

            Noiia a hooholoia e kakauia na ae me nahoole, o ka poe ma ka ae, o lakou ka poe kokua i ka bila, o ka poe ma ka hoole o ladou ka poe kue i ka bila.  Ma ke kahea ia anahe 27, poe ma ka ae, a he 8 poe ma ka hoole loa.

            Noi mai o Mi Kalama e hapai hou ia ka noonoo ana o ka bila, ninauia a hooleia.

            Noi mai o Mi Naukana e hoopaneeia ka noonoo ana o ka bila kanawai e hoopau ai i ke kanawai e hooemi ana i na mai i loaa ma ka hookamakama a ka Poalima, ninauia a hooholoia.

            Lilo ka hale i ke komite no ka noonoo ana i ka bila haawina.

            Mea Kiekie S. H. Phillips ma ka noho lunahoomalu.

            Noi mai o Mi Hikikoki e hapai hou ia ka noonoo ana i ka haawina o ke Kakauolelo o Maui i $1600, ninauia a hooholoia.

            Noi mai ke Kuhina Kalaiaina e hoomauia ka haawina i $800, e like me ia iloko o ka bila haawina.

            Waiho mai o Mi Laiana he hoololi i $1000 dala.

            Mahope iho o kekahi mau hoopaapaa ana, ua ninauia a ua hooholoia, uku Kakauolelo Kiaaina o Maui, $1000.

            Noiia a hooholoia e hoopau i ke komite a noho hou i ka la apopo.

            Hoike mai ka lunahoomalu o ke komite, a ma ke noiia ana ua aponoia ka hoike.

            Hoopanee ka hale a ka la apopo hora 10, kakahiaka.

            La Hana 55, Poaha Iulai 7, 1870.

            Halawai ka ahaolelo ma Honolulu hoia 10 kak. e like me ia i hoopaneeia.

            Mea Kiekie Peresidena P. Nahaolelua ma ka noho.

            Puleia e ka Hon. G. W. Pilipo.

            Heluheluia ka moolelo o ka hale, a ma ke noi ia ana ua aponoia.

            Hoike mai ke Komite o na aina aupuni me na hana hou, e pili ana no ka hoopii o Honolulu e noi ana e hoonoa ia ka anae ma na kai lawaia o na aina konohiki a me aina aupuni, hoike mai e waihoia ka hoopii ma ka papa, ninauia a aponoia ka hoike. 

            Hoike mai ke Komite o na aha hookolokolo e pili ana i ka olelo hooholo e hoike mai i na bila kanawai i waiho ia aku imua o ke komite, me na olelo hooholo a me na palapala hoopii, hoike mai e hoololi ia kekahi mau bila me na olelo hooholo a me na palapala hoopii, a e hoomoeia kekahi mau bila, olelo hooholo a me na palapala hoopii ma ka papa, ninauia a aponoia ka hoike.

            Hoike mai ke komite o na aina aupuni me na hana hou e pili ana no ka palapala hoopii o Waihee, Maui no ke ana ia ana o na apana aina a aole i loaa na pelapala hooko a me ka helu o na kuleana, hoike mai e waihoia ka hoopii ma ka papa.  Ninauia a aponoia ka hoike.

            Waiho mai o Mi Laiana, he olelo hooholo e ao aku ke domite i ke komite o ka hale oia e noonoo ia ana ka bila haawina, aole e oi aku mamua o uni minute e kamailio ai kela a me keia hoa a e domo pu iloko o laila ka mahele ana i ka olelo hooholoia.

            Waiho mai ka Loio Kuhina, he olelo hooholo i mea e holo pono ai na hana e pili ana no ka noonoo ana i ka bila haawina, e pono e lawe ia mai ke komite mai o ka hale a e waiho a e noonooia imua o ka hale, ninauia a hooholoia.

            Kapaeia na rula, a hoolaha mai o Mi Kaai, he bila kanawai e kokua ana i na kaikamahine opiopio a R. B. Neville, i make o Kona Hawaii, e hookaawaleia i $2000, kapaeia na rula a heluhelu akahiia ka bila.

            Hapaiia na hana o ka la.

            Hana mua.  Oia ka heluhelu akolu ana i ka bila kanawai e ana ia a e hooponopono ana i na mile o na alanui aupuni, ninauia a booholo loaia.

            Hana elua.  Oia ka heluhelu akolu ana i ka bila kanawai e papa ana i na hale inu kope, hile ai, hotele, pahupahu a pela aku e hookipu ai i na keiki hele kula i pipili mau aku mai ka puka a ka napoo ana o ka la, ninauia a hooholo loa ia ka bila.

            Hana ekolu.  Oia ka heluhelu akolu ana i ka hila kanawai e hoakaka ana i ka manawa e hoopii ai no ka hoihoi mai i ka aina, ninauia hooholo loa ia ka bila.

            Hana eha.  Oia ka heluhelu akolu ana i ka bila kanawai e apono ana i na bila aie i ka waiwai o ka mea make, ninauia a hooholo loa ia.

            Hana elima.  Oia ka heluhelu akolu ana i ka bila kanawai no ka hana ana i ka papa inoa a me ka unuhi ana i na Jiure, ninauia a hooholo loa ia.

            Hana eono.  Oia ka heluhelu akolu ana i ka bila kanawai e hoonoho ai i Lunakanawai Arana no Waialua, Oahu, ninauia a hooholo loa ia ka bila.

            Hana Ehiku.  Oia ka noonoo ana i ka bila haawina.

            Uku kakauolelo Kiaaina o Oahu $600.

            Waiho mai o Mi Kaukaha, he hoolohi i $800.  O ke kumu o kuu waiho ana aku i keia hoololi, no ka mea i ka la i nehinei a me ka la mamua aku, ua hoopaapaa nui a ua loihi ka wa o ka hale i lilo na ka noonoo a na i ka uku o ke kakauolelo a ke Kiaaina o Maui.  Ua hoike ia mai ua mea a pau e pili ana ia kakauolelo ma ia mea ua loaa ia ia he $1000, nolaila, ke nonoi aku nei au i i ra hoa a pau o ka hale aole i like ke ano, ke kulana a me na lilo o ke kakauolelo a ke Kiaaina o Maui me ko ke Kiaaina o Oahu mei, he nui na lilo o ka noho ana i ka Kulanakaulale o Honolulu nei mamua o na wahi o ae.

            Mi Judd.  Aole like o ko'u manao me ko ka luna o Hanalei, ua oi ae ko'u kamaaina i kekeena Kiaaina o Oahu, a ua ike au aole he nui o ka kana, a aole no i pau na hana i keia kakauolelo i ka hana ia e ia, ua hoolimalima aku ke kiaaina i mea e nana e kakau na buke a me na hana a pau me kona lilo ponoi, i ua e hoonuiia keia haawina, e lilo ana ka hana i ka mea e.

            Noi mai ke Kuhina Kalaiaina e kapae loaia keia haawina mai ka Bila Haawina ae.

            Noi mai ke'lii Lunali'o e hooholoia no i $600, e like me ia ma ka bila haawina.

            Ninauia a hoole ia ke kapae loa ana i ka haawina.

            Ninauia a hooholoia ka hoololi i $800, no ka uku Kahauolelo Kiaaina o Oahu.

            Uku Luna Leta o Maui $1000, hooholoia.

            Noi mai o Mi Judd e kapaeia na rula a e hookomoia iloko o ka bila haawina no ka haawina o ka Moiwahine Kalama i $8000, ninauia a hoole ia.

            Noi mai ke Kuhina Kalaiaina e noonoo hou ia na lilo o ka Oihana  Leta i hooholoia ai mamua oia hoi $5,800, a ke nonoi aku nei au e hoomahuahuaia ma ka pakui ana aku i $2000 hou, no ka mea, he kuikahi hou ka i hooholoia mawaena o Amerika Huipuia me Hawaii no na uku leta, ninauia a hooholoia.

            Kela a me keia lilo Oihana Leta $7,800, hooholoia.

            Uku Lawe Leta $5,884.00, na lilo i manaoia.

            No Hawaii $3,536; No Maui 1,064; No Oahu 780; No Kauai a me Niihau $400.

            Waiho mai o Mi Kahaulelio, he hoololi e pakui aku me ka $5,884; i $300, no ka lawe leta mai Lahaina a Kaanapali a hiki loa ma Wailuku Maui, ninauia a hooholoia Uku Lawe Leta, $6,184.

            Uku Luna Alanui $9,000; No Hawaii $2,630; No Maui, $1,858; No Molokai a me Lanai $350; No Oahu $2,690; No Kauai $1,471.68.  Huina $9,000.00.

            Ninauia a hooholoia ka uku o na luna alanui $9,000.

            Hoike mai ke Kuhina Kalaiaina i ka wa i hanaia ai ka bila haawina, ua noiia mai au e hookomo i $10.00, no ka hana ana a pau ke Alanui Kula, a ua hoole aku, nolaile, ke nonoi aku nei au e hookomoia iloko o ka bila haawina i $5,000 no ka hana ana i ke Alanui Kula, ninauia a hooholoia.

            Na Alanui a me na Alahaka, na lilo ike mua ole ia $3,000, hooholoia.

            Kau a me Hawaii, $3,000, No Kohala, 2,000, No Puna, 1,000, No Hamakua, 2,000.

            Na alanui a me na alahake o Hilo a Waimea, 10,000.

            Waiho mai o Mi Hikikoki he hoololi i 5000 no na alanui a me na alakaha mai Hilo a me Hawaii.

            Mahope o kekahi mau kamailio ana, ua noi mai o Mi Hikikoki a ua hoihoi i kana noi e hoololi.

            Na alanui a me na alahaka o Hilo a Waimea, $10,000, hooholoia.

            Na alanui a me alahaka o Kona, 4000, hooholoia.

            Na alanui a me alahaka o Hilo, 2,000, hooholoia.

            Na alanui a me na alahaka ma Maui 6,000 hooholoia.

            Na alanui a me na alahaka ma Oahu 10,000 hooholoia.

            Alanui a me alahaka o Kauai 1,000.

            Kuai i ke kuleana o ka Moiwahine Kalama Halehoopaa, Honolulu, $2,000.

            Waiho mai o Mi Boyd he hoololi i 4,000, ninauia a hooleia.

            Waiho mai o Mi Judd he hoololi e hookomoia i 3,500.

            Hoololi mai o Mi Bihopa aole o oi akumamua o 3000.

            Ninauia a hooholoia ka hoololi a Mi Bihopa 3000.

            Lilo Buro o ka Papa Ola, 40,000.

            Noi mai o Mi Laiana, e hooholoia e ka hale na haawina i waihoia mai e ke komite i ka hoola a e noonoo ka haawina ma ka bila haawina i ekolu haawina, a e hookomoia no na lilo o na Mai Lepela i $25.000, hooholo ia, a no ka uku o na Kauka lapaau kaapuni i $18,000, e like me keia ka hoonohonoho apa.

            No ka Mokupuni o Hawaii, Elua Kauka $8,000, No Maui, Hookahi Kauka 4,000, No Oahu aole Kauka 3,000, No Kauai aole Kauka, 3,000.

            Waiho mai o Mi Bihopa, he hoololi ma kahi o $18,000, e hookomoia malaila i $12,000, a e waihoia no i ka Papa Ola ka hookaawale ana i ka nui o kela a me keia kauka Kaapuni ma kela a me keia mokupuni, a ua nui loa na dala i oleloia ma ka hoike a ke komite. 

            Mi Laiana. O keia haawina he $18,000, he haawina nui oi no keia, aka, i na e hoemiia malalo iho, alaila aole paha e makaukau kupono ana na apana mokupuni a pau, a e nele ana paha kekahi wahi.  Ua manao ke komite, e hoonui iki ae i keia hawina i mea e loaa ai na kauka kupono, a aole i na kauka lapa au ike ole a hapa uuku o ka ike ma ka oihana.

            Eia keia mea, o keia mea e noonooia nei, he mea nui keia e pili ana i ke ola o ka lahui, a ua nui na hoopii e waiho nei ma ka papa e nonoi mai ana e hookaawaleia i mau Halemai a i mau Kauka Lapaau, ma kela a me keia mokupuni.

            Mi Judd.  Ke nonoi aku nei au e kapae loa ia keia haawina 18000, no na Kauka Lapaau, no ka mea, aole no e hilinai nui ana na kanaka i na kahuna lapaau haole, he nui kolakou makau o make auunei, a hele nui aku lakou i na kahuna Hawaii.

            He mea makehewa loa keia haawina, no ka mea, aole no e hele ana ke kauka haole i ka po.  Ioa paha ke kauaka mai ma ke awaawa o Waipio i Hamakua, pehea e hiki ana anei i keia kauka haole ke hele i ka po i kahi o ka mai?  Ke manao nei au aole e hele ana oia.  E aho ka lilo ana o keia haawina i ke ao ana o na keiki Hawaii i ka Oihana Lapaau, i hiki ai ia lakou ke lapaau aku i na mai maoli o ka lahui.  Ke ike nei au, aole he kanawai i waiho ia mai e hoopau ana i keia poe kauka lapaau e hele i o a ia nei iwaena o na kanaka mai i na wa a pau.

            Mi Kaukaha.  He kokua no hoi ko'u i ka hoololi a Mi Bihopa in a nae e kapae ia ana ka haawina o ka mokupuni o Oahu, oiai he mau halemai no maanei nei.  No na mea i oleloia iho nei e ka luna o Koolaupoko, no ka makehewa o keia haawina, a e aho ka ka lilo ana o ke dala i ke ao ana i na keiki Hawaii i ka oihana kauka.

            I ko'u manao ana aole paha he kupono loa oia manao ana, no ka mea, he mau makahiki loihi paha e ao ai a ike i ka lapaau, a iloko o keia mau makahiki e ao ana, e nui ana paha ka poe i make, e pono paha e hooholoia ka haawina a hiki i ka wa e ike ai na keiki i ka lapaau.

            Mi Hikikoki.  Ke ku nei au e kokua nui i ka haawina e like me ia e waiho nei ma ka hoike a ke komite oia hoi he 18000, a aole no o'u manao iki i ka lilo ana o keia kala no ke ola o ka lahui mamua o ka mea e ae.  Ua ane like no ko'u maao ana no kekahi mau mea i hoike ia mai nei e ka luna o Koolaupoko, no ka makau o na kanaka i ka hele aku i na kauka haole, he oiaoi no keia, aka, o ke kumu nui a o ka oiaio maoli no, oia hoi ka makau o na kanaka no ka nui loa o ka uku, a in a e haawi wale ia aku ia lakou ke kauka me ka laau, ke hai aku nei au aole hookahi kanaka e makau ana a hoole mai.

            No keia mea, ke kokua nui loa nei au i keia haawina, a me he mea la ua hooko aku kakou i ka leo uwe o na makaainana mai o a o, a e loaa ana no loi he mau kauka kupono a makaukau, a aole i like me ke kauka i kaapuni iho nei mamua o Dr. Lee.  Ke hoole nei au aole oia he kauka.

            Ku mai o Mi Martin, a kokua mai e hooholoia ka haawina he $18,000, no na Kauka Lapaau Kaahele, e like me ia i waihoia mai ma ka hoike a ke komite no ka Hoola.

            Ku mai o Mi Kahaulelio, a nonoi mai e hooholo loa ia ka haawina e like me ka hoike a ke komite.  Hoola no ua Kauka Lapaau Kaapuni i $18,000.

            Ku mai ka Mea Kiekie W. C. Lunalilo, a noni mai e kapei loa ia ka haawina.

            Mi Kaai.  O keia mea a kakou e noonoo nei, aole no ia mailoko mai o ka mea hookahi, aka, he leo kahea mai o a o mai o ka aina holookoa, a pela no hoi kekahi olelo kaulana.  "O ka leo o ka lehulehu, oia ka leo o ke Akua."  No keia mea e hoomaopopo pono kakou, Mamuli o kekahi mau mea a'u i ike maka ai ikolo o na makahiki elua i hala a'u i hono polole ai ma Kona, ua nui kuu kaumaha i ka ike aku i ka make nui ana o na kanaka me he make ana ala o ka holoholona.

            I loko o kekahi wa i loaa ai ia'u ke kumu o ka hiki ana maima Honolulu nei, ua hele koke au e noi eku i ke Kuhina Kalaiaina me kuu manaolana, aole no e ae mai ana oia i ka haawi mai i mau laau, oiai ua palapala aku au ia ia, i mau laau mamua, aka, ua haawi mai oia ia'u i mau laau me na kuhikuhi ana, a i kuu hoi ana, ua hoolaha, au a ua haawi wale aku i na laau, a ma ia mea ua nui ka poe i pomaikai ma ka hoola ia ana e ka laau.

            Nolaila, oiai kakou e na lunamakaainana he mau waha no ka lehulehu, a o oukou hoi e na lii, na haku o ka aina, e pono e haawi kakou i keia haawina i $18,000 no ke ola o ka lahui.  He kaka kupono keia e hoolilo ai.

            Kuhina o na aina e (C.C. Harris).  O keia haawina no ka Papa Ola he $69,000, me he mea la, o ka Buro o ka Papa Ola, oia ka oihaa i oi loa o na lilo a me na haawina o ke aupuni koe paha ka Oihana Koa O ke ola o ka lahui aole no ia mai ka hoole ana a na kauka lapaau, aia wale no ma ka hooikaika ana a ka lahui e hoonui ae a e lokahi mai o a o o ka aina no ka malama ana i ke ola.

            Ina e hoomaopopo iho kakou, o ke kumu nui o ke emi ana o ka lahui ma kekahi ano, oia no ka hana nui ole ana o na wahine, in a e hoolako aku ke aupuni i hookahi kauka lapaau no kela wahine keia wahine, aole no e hanau ana ia wahine.  He mea nui ka olelo ia ana no ka make, aole loa au i ike i ke kaili ana aku a lanakila o kekahi kauka i kekahi kanaka e iho ana i ka mai.  I like me ka mea i oleloia iho nei e ka luna o Koolaupoko, ke manao nei au he aiaio loa ia mau olelo ana, aole oi no paha he kauka e makemake ana e hele i ka po a me ke ao, i o a ia nei, i na pela e ike ana kakou he mea makehewa loa keia.

            Ina paha e hele ana ke kauka i ke kanaka mai ilalo o Ewa, a mahope hiki mai kekahi mai mai Kaneohe mai e kii mai ana i ke kauka, a no ka loaa ole ana o ke kauka, heaha iho ia ka hana a ke kanaka mai o Kaneohe?  Ke waiho aku nei au na oukou e noonoo ia mea.  E ka Peresidena ke kaumaha nei au i kuu hoopuka ana e kue i keia haawina, ada, aole loa au e due ana ke ike ia he kupono maoli kahi e hoolilo ia aku ai.  E like me ka'u mea i olelo iho nei mamua.  Aole no ka laau lapaau a me ke kauka akamai loa malalo iho o ka la ka mea e ulu nui ai ka lahui, aka, mamuli o ka noho maikai ana o na ohana, e ninau aku kakou i na aupuni nui o ka honua, ia Kina, Iapana a me na aupuni e ae, o ka laau a me na kahuna lapaau a nei ka mea nana i hooulu i ka lahui a nui he mau miliona?  Ke hai aku nei au aole loa pela, ua ike no au a ua lohe pono mai kekahi kauka lapaau akamai mai i loaa no kona inoa i ka poe hiki ke olelo Beritania, ina e kiolaia na