Ke Au Okoa, Volume VI, Number 14, 21 July 1870 — KA MOOLELO HAWAII. NA S. M. KAMAKAU. [ARTICLE]

KA MOOLELO HAWAII.

NA S. M. KAMAKAU.

HELU 34. A o ka poe e loaa i keia mai, aole e loaa ma ke kulana mai maoli, aole e loaa ma ke ano haha kulana a Kuauau ma, aole no hoi e loaa ma ka aoao kahuna kuni. O ka aoao Pua, he aoao kanaka no ia a me ka niho, a he laau kilihune wale no ka laau e ola ai, aole na laau kaumaha o pilikia. Ka hoomana o Kamehameha ia Kalaipahoa. A lilo o Kalaipahoa i akua no Kamehameha I, kukulu ae i ka hale ili maia no Kalaipahoa ma, aia malaila ka poe kahu akua e noho ai, me ka hele ana o Kamehameha ilaila, i kakahiaka a me ke ahiahi e pule ahi ai i ka maia pulehu, aia no nae ma ka papae o ka puka komo, a noho iho la ilaila, a haliu ke alo iwaho, a o ke kahu Kalaipahoa, a hopu iho la oia i ka maia pulehu, ua ihi ia ka ili, a hapai ae la i kekahi hua pule, o-ho-ho a hopu aku la o Kamehameha i na hua pule, a hopu aku la ke kahu akua i na hua hope, a amama ae la ke'lii, alaila, nahu ae i ka maia, alaila, ai aku la, a o ka pau ae la no ia a pela no i ke ahiahi. A o ka ike maoli ana, i ka mana o ke Kalaipahoa, a ua ike maka na mea a pau loa, a ua ike maka io no na haole a pau i noho pu me Kamehameha, a ua ike lakou he laau awaawaa, a he mea kupanaha ka lilo ana o ka laau manalo i mea e make ai, aole no ka makau i ka make, aole no ka hopohopo mai i ka make, a hoopuiwa ia ka make, aole i loaa ia manao i ka puaa i ka ilio i ka manu, a e pau loa lakou a pau i ka make, aole no ka awaawa a melemele e like me ka auhuhu, a me ka ipuawa, a me ka akia, a me ka opihiawa, a kumimi, a ua ike ia ko lakou make, ko lakou awaawa, me ka lilo ana i mau apukoheoheo e make ai. Aka he mea kupanaha ke Kalaipahoa o ka lilo ana i mea make kauoha ole. Eia kekahi, aole o ka ai me ka hoopa ana wale ana ka mea e make ai, o ke komo naaupo me ka puka ana iwaho o ka hale me ka haliu ole o ke alo iloko o ka hale i ka puka ana, a o ka haule koke iho la no ia ma ka puka o ka hale, a o ka manu alele ae ma kaupoku o ka hale, make no, o ka iole, elelu na mea kolo

a pau, ua pau i ka make koe wale no o ka mookaula, a o Kamehameha, a oia wale no koe, a oia ke komo a ke puka iwaho me ka lanakila, a i ka wa e loaa ai o Kamehameha i ka mai, alaila, e kii ia ua poe akua nei e hoomoe pu me Kamehameha, a ua ola ae la ka mai, he mai nui ko Kamehameha a he mai nawaliwali loa, alaila, kii ia ua poe akua nei i ka hale ilimaia, a lawe ia mai la, alaila, ua hoomoe pu ia mai la a ua hiki ia Kamehameha ke moe maluna o Kalaipahoa ma, aole e make o Kamehameha, aka, o ka mai ke pau. Heaha la ke kumu i make ole ai o Kamehameha ia Kalaipahoa? No ka pono o Kamehameha, he lau ka puaa, he lau ka niu, he lau ka aahu, he lau ka ia ula, ua nana ke akua, a ua maliu ke akua ia Kamehameha, aka, i aiahulu oia i ke akua, a i aihamu aku i ke ola o kekahi alii o lakou, alaila, ua lawehala oia i ke akua, aole e kokua ke akua i kona ola, he koko ke koko, he ola ke ola, aole e hiki i na mau hoailona la a ke akua i waiho pu mai ai me kanaka i mau mea ikemaka ia e kokua mai i ke ola o ka mea lawehala. He mau hoailona mau ia a ke akua mai ka wa kahiko a hiki i ke au Kristiano, o ka mea malama i ke akua me ka lawehala ole i na mea laa, oia ka ke Akua e malama mai me ke kokua mai, a o ka mea aiahulu i na mea laa i papa ia e ke Akua ma ke kanawai, aole no e kokua mai ana ke Akua i ka poe aiahulu, a e hehi ana i na kanawai o ke Akua, a o lakou no ka poe lawehala i keia manawa. O ka poni ana ia Kalaipahoa ma. I ka wa e poni ai ia Kalaipahoa ma, he lau ka niu, alaila, mama ka niu, a kahee i ka wai niu a maikai, a piha na poi e like me ka nui o ua poe akua Kalaipahoa nei, a pela no ka nui o na poi niu, alaila, kalua na puaa momona maikai, alaila, mama ka awa a nui, alaila, poni mua i ua poe akua nei, ua wahi ia i ka aahu a paa, aole no keia poe akua e hoike wale ia, a e kukulu wale ia e like me ka nui o ka poe kii a pau e kukulu ana iloko o na heiau, aole no he akua kii o Kalaipahoa, he akua o Kalaipahoa ma, ua opeope loihi la a kau ia i ke oloewa, a hiki i ka wa e poni ai, alaila, kii aku e poni me ka niu, a pau ka hoauau ana i ka wai niu me ka poni ana, alaila kahiko i na aahu a paa, alaila kokulu lakou a pau iluna, alaila, hoomakaukau ka ahaaina poni akua, alaila o ka awa, o ka puaa o ka ia, a me na mea a pau i hoolako ia no ka ahaaina poni akua, oia ka wa e ai kino ai kekahi kahu akua i ke kino o Kalaipahoa, ua wauwau ia ke kino o Kalaipahoa a hookomo iloko o ka apu awa, a o ka nui o ka awa, he awa inu no ia no kahu akua a pau, a o ka apu awa i hookomo ia ke

kino o Kalaipahoa, aia no ia ia ka pule e kaumaha ai, a me ka pule hoali ana i ka ai i ke akua, a me ke ola o ka Moi me na'lii a me na makaainana, alaila, amama ae la, alaila, inu ae la i ka apu koheoheo, alaila, o ka inu no ia o ka awa o kahu akua a pau, a o ka mea ia ia ka apu koheoheo, ke wikiwiki la oia i ka ai, a o ka poe e nana aku ana i ua kanaka nei, ke pii mai la ka ula me he kumu ula la, a o ka hoailona no ia o ka poe e make ana i ke Kalaipahoa, a pela no e pii ikaika mai ai ka ula, a powehiwehi mai la ka ike e like me ka mea e kaili ana i ka hanu ike o kona ola hope ana, alaila, hoopa ae la i ua paapaa ola nei o Maiola ma ka lehelehe, a o ke ola ae la no ia e like me ke kanaka i luu i ka wai, a ea ae la me ka puha ana o ke ea maikai.

He kupanaha o Kalaipahoa ma, a he kupanaha o Maiola. Ua olelo ia o Maiola, o ke kahu no ia o Kalaipahoa ma, a o ka make ka Kalaipahoa ma, o ka hoola ka ke kahu, oia no kekahi laau, o ua poe laau malihini nei i ku ai i Maunaloa ma Molokai. Minamina wale kela laau o Maiola i ka loaa ole. Ke olelo ia mai nei e ala hou mai ana no ka lakou a pau me Kalaipahoa ma; he poe hooulu kanaka a e lilo ana ka lakou mau hana pepehi kanaka mamua, i mau hana maikai loa, a e lilo ana ka ia mau laau i mau laau hoola no ka lahui, aole he awaawa hou aku e koe iloko o lakou. Pehea la o Maiola i ka opiuma, pahua paha ka make o ka opiuma a me na laau make a ka poe kauka haole. I ka makahiki i hala ae nei ka make ana iho nei o kahi kanaka nana e ai pinepine o Kalaipahoa i ka wa e poni ia ai o Kalaipahoa ma a pau. No ka pule anaana. He hana kahiko loa ka anaana, aole nae i ka wa o Wakea ma, aia no mahope o lakou ka laha ana, a mai ia manawa mai a hiki i ke au o Huanuikalailai ke'lii o Oahu a na Huanuikalailai o Kuheilani, a he mau kaikuahine ko Kuheilani, o Uliiuka, a me Uliikai, a o Uliiuka oia ka mea i hanai ia Kana i uka o Wahiawa, a o Uliikai oia ka i moe i ke kane lawaia i kai o Kualakai, a oia mai ke kumu i kaulana mai ai keia mea he anaana, a ua lilo o Uliiuka i aumakua anaana no ka poe kahuna anaana a me kahuna anaana kuni, a me ka poe kahuna kuni o, a me ka poe kahuna kuni ola, a me na kahuna anaana kalahala i ka hai make, a he mau oihana okoa keia i kahuna anaana, a he okoa no na pule o kela kulana pule, o keia kulana pule, a hiki ka nui o ka pule i ka lau, a o kaumaha aumakua ka nui, ua helu ia ko ka lani a pau, ko ka hikina, ko ka akau, ko ka hema, ko ke komohana, ko ka mauna, ko ke kai, ko ka wai, ko ka aina, ko lalo o Milu ma, aia no a lewa ka lani a me ka honua, oia ke kumu e ao ai. O ka anaana, he hana ino loa mamua o na hana ino a pau, a e lilo ana na uhane ino o ka po i mau hoaaloha no ke kanaka, a o na diabolo me na daimonio a me na lapu o ka po aia maluna ona, aka, i ke kanaka naau haahaa a hemolele ka manao, he oihana hemolele a maikai he puu kalahala, he pau ka pilikia, ua kokua ke akua ia ia a kanikoo a haumakaiole, a ulu ko kea i ke kanaka. Ina e ao ke kanaka i ka anaana, penei ke ao ana ia mea: He puaa kumulau eleele hiwa paa loa, a he kumulau maikai momona, oia ka alana e alakai'ku imua o ke kahuna, hookahi kanaha kuina kapa, a hiki imua o ke kahuna alaila, alana aku la ma ka inoa o ka aumakua o na akua anaana, a ma ka inoa o ke kumu, alaila, kuu la i ka puaa, a moe imua o ke kahuna, a ua maikai keia hana ana, aole pela kekahi, he lawe maoli no kekahi no ka makemake i ke ao i ka anaana, a pela no hoi kekahi poe lawe ma ko Nihoaikaulu oia kekahi aumakua pule anaana, o ka pule kaulana ia o Oahu. "O kini Kailua he mano Kaneohe." A pau ka mohai a me ka alana ana i ke kahuna, alaila, haawi mai la ke kahuna i na olelo ao. O keia oihana o ke ao i ka pule anaana, he oihana nui, he oihana kaumaha, he pilau, he make, he pookoi, he ai i na mea hoopailua, he ai i na mea awaawa, he oihana kapu me ka laa loa, he kaawale ka wahine me na keiki, he oihana noho malie loa, aole e hele wale i ko hai kauhale, aole e makaha i ka hai ia nui, i ka hai pu ko nui, i ka hai ahuimaia, i ka hai poe uala, i ka hai ilio, i ka hai poe kalo, i ka hai puaa nui, kuina kapa, mai lalau i ka hai wahine, a mai kuko i ka hai kaikamahine, a i ao i keia oihana o ka pule anaana, e hoopau i ka huhu o pepehi ia mai, mai hoopai aku, a i kuha ia mai ka maka, mai hoopai aku, na ko akua oe e malama mai, a na ke akua e hoopai i kou mau enemi, a hiki ka make i ka puka o ka hale, alaila, e hoomanao ae i ke akua i ka mea i ao ai, a i luhi ai ke kino, a i lilo ai ka waiwai i ke ao, mai lele mua, a mai ike i ka puu waiwai nui a lawe ia mai a ka ipuka o ka hale, a he waiwai koko ola, mai lawe o pokole ke ola ana i keia ao; aia ka waiwai lawe o ka waiwai koko pilau, oia ka waiwai e lawe ai. (Aole i pau.)