Ke Au Okoa, Volume VI, Number 17, 11 August 1870 — HE KAAO NO PUAOKAOHELO, Ke Kamalei hiwahiwa o Kauakanilehua o Hilo, ke kaikamahine a Leleiwi me Makahanaloa, ka hanai a Punahoa, i unuhi ia mai loko mai o na Kaao kahiko o Hawaii nei. [ARTICLE]

HE KAAO NO PUAOKAOHELO, Ke Kamalei hiwahiwa o Kauakanilehua o Hilo, ke kaikamahine a Leleiwi me Makahanaloa, ka hanai a Punahoa, i unuhi ia mai loko mai o na Kaao kahiko o Hawaii nei.

HEJLD 9. Ka kapai hou ana o Makahanaloa i ke keiki, a me kona hanau ana, a kapaia. ko~ na inoa o Puaoleekaunoa. He aiakahiki okoa ko Makahanaloa noho aoa mahope ibo o kona hanau aoa i ke kaikamnhine, ka mea hoi nona keia kaao, aia hoi, hapai hou iho la oia, e like me kr- loihi oka manawa hapai keiki ana. Ika aneane ana ako ina !a haoau keiki, hai mai la o Waiolama i kona manao ia Punahoa, he nani boi ia na loaa*e nei kao. haoai. a owau hoi koe, nolaila, i na e hanau ae ke kaikamahine a kaua i keia opu ona e hapai nei a he keiki kane, alaila, na'u hoi auanei ia keiki e hanai, a moopuna hoi oe, a pela hoi au, 1 hanai holookoa oe i kau, aka okoa hoi ao i ka'u, alaila, aole e kuhikuhi ka pilikia o kau haoai ia'u, a pela I>oi au i ka'a hanōi ia oe, a no keia olelo a Waiolama i kana wahine, pane koke mai la o Punahoa me ke ano huhu ia WaioUma, no ke aha Ia kou mea i pan£ mai ai ia huaolelo ? a wahi a kana kane. e lohe'oe e kuu kaikuahine wahine i ke ano oia olelo ana a'u pela, ahe kumu no boi o ko'u hoopnka ana pela īa oe i k&'u olelo maoli, no .ka mea, i na pahu oe e hele i kekahī manawa, a hoonoho mai oe ia'u i kau hanai, a loohia ia paha i kekahi pilikia pokole ia wa me kou ike ole, mamuli o ka'u hanai anB, alaila, aole p&ha e ole kou huhu mai ia'u, nolaila, hopohopo au, a oia ko'u mea i olelo ai e hanai okoa no oe i kau me ko'u lawelawe ole aku i kau hanai. pane mai la o Punahoa, na maikai kou manao* ana pela, alia au e hai ia oe i ko'u manao io maoli, aia hoi a ike maka aku an i ka hooko ia ana o ko'a makemake a o ka pau nō ia o ka laua olelo ana. -

I kekahi la, hoomaka mai la o. Makahanaloa e nahunahu hanau keiki, a no keia mea, ua kauoha ia na 'lii a pau a me na kahn hanai. a ma ia wa no hoi i hookokoke aku ai 0 Waiolama ma kahi o ka hiapo, ike i na hana a ke kuakoko, a he mea mau no hoi 1 na ouli a paa o ka lani a me ka lewa a me na mea a pau o ka aina, (nol&ila; he makehewa paha ia'a ke hela hou aka i ke ano oia mau mea, oiai, e huli sku oe e ka mea heluhelu a' oana akn i ke ano 0 ko Pūaokaoheio haoau ana, pela no hoi keia hanau aoa o ka mea oona keia kaao,) 1 ka wa a ka uila e lele ana mai ka Hikina & ke Kōmohana, mai ka Akau a ka Hema me he mau hoku la-e oiliili ana i o ia nei me ka malamalama nui. Ia wa i hoopaa ia aku ai na kolu wai ua o Kulanihakoi, a kui pamalo iho la ka hekili me ka ikaika loa, oiai, boi e uhi paa loa ia ana ka piko o Maunakea a me Maunaloa i ka ohu, a hoonauweuwe iho la ke Olai me kona ikaika nuii ka mokupuni nui o Hawaii, nui akea, me he poo la no ka papa heenalu la e paipai ia ana e ka nalo, a balii paa iho la ka ua koko ia Hiio ia wa a hiki wale i ka hanau ana o Makahanaloa, a kui papalu ibo la kahekili i ka wa hookahi, alaila, hoomaopopo iho la o Waiolama o ka hemo koe o ke keiki, nolaila, hapai ae la oia i keia mau lalani mele. " Aia la o ka maka o kauila, Ke o mai la i ka lewa, He hailona ia no ka us, O ka oa koko o ka punohu, 0 ke anuenue i ka maka o kaopua, He pua laba ole na kuu kama, He kamalei hiwahiwa no Hilo, Ke paapaaina nei ka leo o ka hekili, Keuina nei i lalo i ka papaku, 1 ka mole o ka honoa la-e hanau." I loa oō a pau keia mele a Waiolama, aia hoi, o ka maaawa ia a ke kuakoko i iliki pau iho ai a hanau aku la ua keiki oei, a oia no ka manawa i lilo ae ai ka lawelawe ana ia Waiolama, a nāna wale n'» ka hooponopono ana ia wa, a ma ia hope iho, haawi ae la oia ia Puu?o a me na kalmna i ke oki ana o ka piko, a pau ka lakou hana ana, alaila, ua lilo hou mai ia Waiolama ka- malama ana, a o ka waio wale no kai a Makahaaaloa, aole nae i kapa koke ia iho kona inoa ia wa, no ka mea, ua manao o Waiolami, aia a hookeiki loa ae, a ike pono ia iho kona mau ano a pna, pela wale oo a hiki i ka hele ana o ua keiki nei, nolaila, kapa iho la o Waiolama i kona inoa o Puaokekaunoa, no ka like o kooa ili me ka pala luhiehu o-ke kaunoa, a o kona mau maka me hemakalaooka mahoea. ke aweawe ula me he ua koko la iloko o kona niao onohi, a o kona mau papalioa' hoi, me he pua ana la|a ka lehoa iloko o ka malu o na lau Ihp.u 0 kanahele waokele. Ka olelo paa a Punahoa ia Waiolama nona nioopunaa laua, a hookaawale i<t kekahi aoao o ka hale na Waiolama. I kekahi la. hai aku la o Punahoa i kana olelo la Waiolama, e kuu kaikunaoe e, akahi oo a loaa ia'u ka wa pono e h«i aku ia o» i ko'u manao mua oiai, ua lohe oe ja mea, ika, oa kali au a ike pono i ka hooko |a aoa o J(ou manao, a ua holo pono kou ma-

uao ana, a ke i aku nei au ia oe, he nani is ua moopuno oe, a ua moopuoa hoi au, nolaila, ua lawa ko kaua makemnke, a eia wale no ka mea i koe a'u i manao ai e hai aku ia oe, i keia la, ke hookaawale oei au i kou aoao o keia hale me kau a pela hoi au me ka'u hanai, i na e lo8<: u ni a mo kßu i-a a me na me;i a pau e pooo ai o kau hanai, aole hoi e hele mai kau hanai ma ko maua aoao me ka'n hanai, a pe'a no boi ka'u hanai, aole e kii i ka kau hanai, nolaila, i na e noho kaua a hiki i ka wa e nui ai o na hanai a kaua, e 1 kii kau haoai i ka'u hanai, alaila, ku olua a hele pela, imi aku i ko olua wahi e ūoho aī, aia ko olua aina la e noho ai 0 Kuaiholani. aole o olua aioa e aoho ai o Hawaii nei, a pela no hoi ka'u hanai, i na na ka'u hanai ke kii i kau, alaila, ku no hoi maua a hele i ka aina a'u i olelo aku nei ia oe. nolaila, e malama oe i kau hanni me ka maluhia loa a pela no hoi nu, a pau keia mau olelo a Punahoa me ko Waiolama pane ole mai, aka, mahope iho o ka pau ana o keia olelo, aia ho', ua malama !oa o Waiolama me ka hooko pololei loa, a hanai ihn ]a o Punahoa ia Puaokahelo, a pela hoi o Waiolama ia Pnaokekaunoa iloko no o ka hale hookahi a biki wale i ko laua wa i hoike vnai aiko laua mau kulana a mc no hiohiona e aihue mai ai i ko hai pmiwai, e hoike ana Iko laua nani oi kelakela loa mamua ae o kekahi poe kaikamahine punahele o Hil», (nolaila, be pono e waiho iki i ka olelo ana no ua mau hōnai nei a Punahoa rna, a e olelo pokole kakou no ka Punahoa ma hana, me Waiolama iloko o ko laua manawa e hanai ana i na moopuna a laua.)

I loko o ko Punahoa ma wa e hanai ana i na moopuoa, aia hoi, he mea mau ia laua ka hele pinepine i na wanaao a pau loa i ka mahiai. a ua lilo ia i hana mau na laua i na

po a pau. aka, mamua ae o ko iaua wa n maknukau ai e pii, oia no ka manawa e kani ai o ka moa mua mahope ilio o ka hala ana oka hapalua o ka po, oia paha ka huli ana o ke kau, a o ka huli ana o ka i-a Leleiaka kekahi olelo ana, alaila, ala mua ae la o Punahoa a ho-a i ke kukui, alaila, hoala aku no oia i kana kane Waiolama, e'ala e hanai

i na moopuna, a maona na moopuna, alaila, waiho iho la laua i ka olelo kauoha i na ha oai a laua, a pau ka olelo ana, oia ko laua manawa e hoomakaukau ai e pu-a i na buli a rae na pulapola ko a me na pohuii maia, a pii »ku la laua a hiki i ka laua mahinaai, malaila laua e mahiui ai a hiki i ke ao ana a 11 a lilo keia i hana mau na lsua, a i ke* kahi la, puka ae la o Puueo mai ko lana hale ae, i nana mai ka hana e a ana ke ahi ilaoa o kaopaku o ka hale o ua mau henai nei a Punahoa rea, nolaila, lele ae la kona hauli me ka manao pihoihoi a pane aka la i kana wahine ia Wailuku, anhea oe e Wailuku e, heaha «abi a ka wahioe, e puka mai oe i wabo nei, a nana ae i kela ahi nui e a mai la i luna o ka hale o na moopuoa a Punahoa ma, nolaila, puka mai la o Wailaku i waho, mamnli o ka olelo a kaua kane,

ai ko laua nana pono ana aku a hala kekahi manawa, ua honmaopopo loa aku, o Wailuku i ka naaa ana, nolaila, olelo ae laoiaia Puneo, ua maopo io no he ahi ke ano, aka, eia ka'u mea haohao o ka pu a ole ae o kaa ahi, nolaila, e holo paha oe e nana pnno aku, malia be ahi io paha, Ae mai la o Puueo i keia olelo kena a kana wahine, a holo aku la oia a hiki ma ka hale o Puaokaohelo ma, i nana aku auanei ka bana, he mea e wale no keia roea ula ana i ike mai ai me kana wahine, nolaila, kiei aku la oia ma ka puka o kahale, aia hoi, o Puaokekauuoo e hiamoe ana iluna o ka eheu o na c.anu me ke kani hooe o ko lakoo mau leo. (Aole i pau.)