Ke Au Okoa, Volume VI, Number 20, 1 September 1870 — MA KE KAUOHA. HE KANAWAI [ARTICLE]

MA KE KAUOHA.

HE KANAWAI

E PILI ANA I KA PALAPALA KŪŪ KINO. H hoohohia e ka 3foi a me ka Saīe Ahaolelo o ko Hawaii Pae ■Aina, i akoakoa iloko o ka Ahaolelo JTaukanawai o ke Avpuni: Pauku 1. 0 kela me keia znea i lioopaaia kona kino, koo nao na hihia i haiia ma ka Pauku malal'o iho, e hiki no ke hoopii ma o kona kuleanaponoi; aloaamaika palapala knu kino, e like me ka olelo o keia kaqawai, e hookuuia oia, ina na hoopaa kanawai ole ia. Paūku 2. Eia ka poe iae ole ia ke kuleana e koi aku a e hoopii no ia palapala knu kino. Ākahi.—Ka poe i hoopaaia no ke kipi, a o ka feloni paha, a na manao wale ia paha ua hana ia mea, a na kokua paha mamua 0 ka hanaia ana o kekahi feloni, ina ua moakakalea ke knmu oia hoopaa ana ma ka palapala hoopaa, koe nae ka manawa i koiia ka bela nni kupono ole. Alua.—Ka poe i hoahewaia, a e noho ana paha malalo o ka hoopai kanawai mamnli o ka palapala hoopaa, ma ka hihia Kivila a Karaima paha. Akolu.—Ka poe i hoopaaia mamuli o ka palapala hoopaa, oiai 1 pau ole ka hookolokolo ana o kekahi hihia kivila, he hihia hoi e hiki ke hopu a hoopaahaoia, koe nae ka manawa i koiia ka bela nui kupono ole. Pauku 3. E noiia ka palapala kuu kino imua oka Alia a Lunakanawai paha,_ia ia ka mana e hoopukaia, ma ka olelo hoopii i kakau palapalaia a i kakauinoaia e ka mea i manaoia e hookuu mai, a i ole ia e kekahi mea e ae ma ona la, e hoomaopopo ana penei : Akaki.—Ka mea nana i hoopaa i ua mea hoopii la, a me kahi i hoopaaia'i, e hai i ka inoa o ka mea i hoopaaia a me ka mea nana ia i hoopaa, ke maopopo na inoa, a ina aole i maopopo ia, alaila e hoike ae i ko lana mau ano e hoomaopopo ia'i. Ahia.—Ke kumu, a o ke kumu paha i oleloia no ka hoopaa ana a kaohi ana paha, e like me ka ike a me ka manaoio o ka mea hoopii. Akolu.—lna i hoopaaia a kaohiia paha mamuli o kekahi palapala hopu a palapala mana e ae paha, alaila. e pakui pu ia ke kope me ka palapala hoopii, ke ole i hoomaopopoiamai ke kumu pono no ia hookui ole ia ana. Aha'!—E hooiaioia na'mea i oleloia ma ka olelo hoohiki a kekahi mea e hiki ke hilinai i kana mau olelo, i hoohikiia imua o kekahi mea i aeia e haawi i ka olelo hoohiki. Paūku 4. oka Aha a Lunakanawai paha, i hoopiiia'i e like me ka mea i haiia maluna, e haawi a e hoopuka me ka hakalia ole i palapala kuu kino, ma ke ano penei: (HoailoHa Pai.) Kamehameha V., ma ka Lokomaikai o ke Akua, līoi o ko Hawaii Pae Aina. _ Aloha oe: Ke kanoha _aku nei makon ia oe mahope koke iho o ka loaa ana ia oe i keia palapala, e lawe mai imua o ko makou Lunakanawai ma i ke kino o~ i hoopaa hewaia a i kaohiia kona pono kino, pela ka i oleloia, i mea e hana a e loaa ma kona aoao i na mea i noonoo pono ia nona, ma ia wahi a me ia manawa hoi. A malaila e hoike aku oe i keia palapalakauoha, mekana mau hana maluna iho. Hoike ka Mea Hanohano Lnnakanawai Kiekie o ko makou Aha Kiekie a me ke Kaulike o ke Aufuni. ma i keia Ja o ika maahiki Hookahi Tausani Ewalu Haneri me (Sila.) Lunakanawai o Pauku 5. Ina i hoopukaia ia palapala noloko ae oka Aha, e kakania ka inoa o ka Lunakanawai Paresidena, a ina aole pela, alaila e kakauinoaia e ka Lnnakanawai nana i hoopuka. PaūKU 6. oka Aha, aLunakanawai paha nana i hoopuka i ua palapala nei, he manano kona e na palapala kena e hele mai ai na hoike, a e lawe mai ai ī na palapala a pau. Pauku 7. Ina i hoopukaia ua palapala kuu kino nei e kekahi Lunakanawai Kaapuni, e "hiki no ke kauoha e hoihoiia mai imua ona, imna o ka Aha Kaapuni, o ka Aha Kiekie, a imua paha o kekahi Lunakanawai oia Aha. Paūku 8. Inai kamanawa e hoihoiia mai ana ka palapala kuu kino imua o Ka Aha, a ua hoopaneeia nae ka Aha mamua o ia hoihoiia ana, alaila e hiki no ke hoihoiia imua o kekahi o na Lunakanawai o ia Aha ; a ina e hoihoiia imna o kekahi Lunakanawai hookahi, oiai e noho ana ka Aha, ua hiki ia ia ke waihp aku ia hihia na ka Aha okoa e hoolohe a e hooholo. me he mea la ua kauohaia pela i kinohi. Pauku 9. Ina ua ike ole a maopopo pono ole paha ka inoa o ka mea i oleloia nana i hoopaa ke kino o ka mea i paa, alaila e hiki no ke kapa aku ma kekahi inoa ku i ka wa, a o ka mea i waihōia ia ia ka palapala kuu kino, e manaoia oia no ka mea i kauohaia ma ia palapala. Pauku 10. E hoomaopopoia ka inoa oka mea nona ke kino e laweia mai ana, ke ikeia, a ina aole i ikeia. a ua akaka ole paha, e hiki no ke kuhikuhi aku ia ia ma kekahi ano e ae, e hiki ai ke hoomaopopo i ka īnea i manaoia. Paūku 11. Ina i hoopaaia ua mea paa la iloko o kekahi halepaahao, a iloko paha o ka lima o kekahi makai, alaila na ka Aha a Lunakanawai paha nana e hoopuka ka palapala kuu kino, e kakau a hooiaio malaila i ka nui o na dala e hoooliloia aku no ka lawe ana mai i ua mea paa la mai kahi i hoopaaia ai, aole no hoi e kauohaia ka makai nona ka inoa ma ia palapala i hookoia, ke ole i nku mua ia mau dala ia ia. Aka nae, aole i manaoia ma keia pauku, e uko pau loa i na koina e like me ke kanawai ma na hihia a pau, aka, na ka Aha, e like me kona noonoo pono, e kauoha aku e uku mai i kekahi puu malalo ae o na koina kanawai, a o ke koena, e ukuia e like me ka hana ana ma na hihia karaima. Pauku 12. 0 kela me keia mea i hoouna aku iaia kekahi palapala knu kino, a ua haawiiia boi i na uku me na lilo kupouo no ka hooko ana, alaila e hoike mai no oia iloko o ka manawa pokole e hiki ai. Paukh 13. oka mea e hoihoi mai ana i ua palapala kuu kino nui, e kakau iho oia me ka moakaka lea, a me ka pololei, penei : AkaM^-Ina he oiaio, ua paa ke kino o kela kanaka maloko o konaiima a mahilo o konamana paha, ma kekahi ano kaohi. Alua—lna ua paa io ua kanaka nei ma kona lima a malalo {>aha o kona mana, ma ke ano e kaohi ia'i, alaila e hoomaopopo ea mai oia i ke kulana, ka manawa, a me na kumu a pau o ia hoopaa ana a kaohi ana paha, me ke kope pu o ka palapala e kauoha ana i ka hoopaa ī ua kanaka la. Akoln—lna ua hoihoi aku oia i ke kino o ua kanaka la i hoopaa i_a, mai kona lima aku a i ka lima o kekahi e lioopaa a e kaohi ia, a ina ua ike, a manao wale paha oia, ua hoopaaia a ua kaohiia paha ua kanaka la e hai, alaila, e hai mai oia i kana mau

mea a paa i ike ai a i manao walo ai paha. A ina manawa a pan, ina na hoopania a na kaohiia kekahi ma ka lima a malalo o ka mana a kekahi, aole e manaoia na pololei a na lawa ka hoihoiia ana mai o ka palapala knu kino, ke ole i hoakaka ma ia palapala i na mea a pan i pili i ikeia e na mea la nana i hoopaa a i kaaoha paha, ke ole oae hoi, na olelo maoli mai aole oia i ike, aole i manao wale, aole hoi he knmn e manao wale, i kekahi mea e pili ana i ka hoopaa ana a kaohi ana paha o ke kanaka i oleloia na hoopaaia, a'hiki wale i ka manawa i kakauia'i kona olelo hoike. . Paukū l£. E kakaninoaia na olelo hoike la eka mea nana ia i hana, a e hoohikiia, ke ole he luna ia o ke Aupuni malalo o ka hoohiki oihana, a e hoike mai ana ma ia ano. E lawe ka Aha ia olelo, i hoike ma ia hihia ; aka hoi, aole malaila wale no e hooholo ai. Paueu-15. Na ka mea e hoihoi mai ana i ka palapala knn kino, e lawe pu mai me ke kino o ka mea i hoopaaia, ina maloko o kona lima a maloko paha o kona mana e kaohi ai, e like me na olelo kauoha o ka palapala, ke ole nae i mai, a nawaliwali paha na kanaka ]a, e hiki ole ai. Aole nae e lilo ia i mea e koi ole ai ka. mea nana e hoihoi i na palapala la, e nku e ia kona mau lilo no ka hele ana mai a me ka hoi aku 'ku, a me na lilo maoli e ae, ina nae he kanaka ia i lawelawe ole i ka oihana Anpoai, ..

Pauku 16. Ina no ka mai a nawaliwali paha o kekahi i hoopaaia, aole e hiki ke laweia mai ma kahi i kauohaia, alaila e hoakakaia ia mea ma ka palapala, a ina i hooiaioia a hoomaopopoia i ka ike o ka Aha a Luuakanawai paha, alaila e hiki no ke hoopanee ka hoolohe ana o ia mea a i ka manawa a me kahi i manaoia'i he pono, a me ke ano e ae paha e loaa'i H pono. PaUKU 17. Ika hoihoiia ana mai o ka palapala kuu kino, iilaila na ka Aha a Lunakanawai paha e ninapinau me ka hakalia ole, no na kuinu o ka hoopaa ana a kaohi ana paha ; aka hoi. e hiki no ke hoopanee ka hana i kela me keia manawa, e like me ka mea he pono. Pauku 18. Ina i hoopaaia ua mea paa la mamuli o ka palapala hopu, a he kuleana ko kekahi iloko o ia mea, alaila aole no e hookuuia ua kanaka la, aia no a hiki i ua mea kuleana 1& ke hele mai, oia a o kona hope paha, a e hooloheia kona aoao, ina nae e noho ana maloko o keia Aupuni ia manawa. Pauku 19. Ina i hoopaaia ua mea paa la mamuli o kekahi hoopii karaima, alaila, iloko o ka manawa kupono e hai ia'ku ka lohe i ka Loio Aupuni, a o kona hope paha malalo o ke kanawai e hele mai a e kue, ina i manao oia he pono. Pauku 20. E hiki no ika mea i hoopaaia a i kaohiia paha, ke hoole i na olelo i hoikeia ma ka hoihoiia ana mai o ka palapala kuu kino, a e hiki no hoi iaia ke hoike mai he mau mea e ae i pili, a na ka Aha a Lunakanawai 'paha e ninaninau koke no na kumn o ka hoopaa ana a kaohi ana paha, a e hoolohe i na olelo o na hoike i laweia mai e kela me keia aoao, o ka aoao hoi o ka hoopaa ana a kaohi ana paha, a me ka aoao kue, alaila, e hooholo no ua kanaka la e like me ke kanawai a me ka pono. Pauku 21. Ina aole e hoikeia mai kekahi kumu malalo oke kanawai e hoopaaia a e kaohiia paha ua kanaka la, alaila e hoo kun koke ia. Pauku 22. Ina na hoopaaia ua kanaka la no kekahi hihia a ofeni paha i hiki ke hookolokoloia, alaila e ae aku e hela ia, ina i lawa ka bela i waihoia mai, a i ole ia e hoihoi ia'ku e paa, me ka palapala kauoha o ka Aha a paha, e hoakaka ana ka nui o na dala bela i koiia, a me ka Aha kahi e hele ai. Pauku 23. Ina ua paa ua kanaka la mamuli o ka palapala hoopaa, oiai e hookolokolo ana i kekahi hihia kivila, no ka nele i ka bela. a o ka bela i koiia na manaoia he nui kupono ole, alaila ua ka Aha a Lunakanawai paha e hooholo i ka bela kupono, a ina i haawi mai ia bela, alaila e hookuu i ua kanaka la. Pauku 24. Ina ua paa ua kanaka la, a kaohiia paha malalo 0 ke kanawai. aole hoi he kuleana e hookuuia oia ma ka bela, alaila e hoihoi ia'ku iloko o ka lima o ke kanaka a makai paha iaia ka mana ma ke kanawai e hoepaa i ua kanaka la. PaUKU 25. A hiki ikawa e hooholo loa ia'i, e hiki no ika Aha a Lunakanawai ke kauoha e hoihoi akn i ua kanaka la, a i ole ia, e ae i bela nona mai kekahi la i kekahi la ae, a e hiki no I hoi ke kauoha e waiho aku i ka malama o kekahi, e like me ka mea i ikeia he pono. Pauku 26. Ina palaka kekahi, a hoole paha, aole e hana i ka mea i kauohaia iaia ma kekahi palapala kuu kino, e like me na olelo o keia kanawai, e hiki no ke hoopiiia oia ma ka hihia kivila, e kela me keia naea i poino no na poho i loaa ma ia mea, a e hiki no i ka Aha nona ka mana e hoopai iaia i ka uku hoopai, aole e oi aku i na Dala Elima Tausani, a i ole ia, ma ka hoopaahao ana ma ka hana oolea, aole e oi aku i na makahiki he umi, a oia mau hoopii elua paha, ke manao ka Aha he pono. Pauku 27. 0 na rula me na hoopai i oleloia maloko oka pauku maluna ihō, e kau like ia maluna o kela me keia kanaka nona ka malama a iaia paha ka mana maluna o kekahi mea nona ke kuleana e loaa i ka palapala kuu kino, a me ka mea hoi, ma kona manao e hoopakele i ka hooko ana i ua palapala kuu kino la, a e hooliloia i mea ole, nolaila, ua hoihoiia oia ke kino o ka mea i paa, a waiho ia'ku maloko o ka lima a malalo hoi o ka mana o kekahi mea e ae, a e hoopaaia paha ma kahi e ae. Pauku 28. lua e hoikeia me ka maopopo, ma ka palapala hoohiki a ma ke ano e ae paha, imua o kekahi Aha a Lunakanawai paha iaia ka mana e hoopuka i na palapala kuu kino, e olelo ana, ua hoopaaia, a ua kaohiia kekahi me ke kanawai ole, a he kumu pono no e manao ai e laweia ana kela kanaka mawaho ae o ka mana hookolokolo o ia Aha a Lunakanawai paha, a i ole ia, e loaa ana i ua kanaka la i kekahi poino nui mamua o ka hiki ana i ka hooko io ana i na palapala kuu kino, alaila, e hiki no i ua Aha a Lunakanawai la, ke hoopuka i ka palapala 1 ka Ilamuku. kona hope, a i kekahi makai paha, e hoakaka ana ia mau mea, e kanoha ana iaia e lawe i ke kino o ua mea la i hoopaaia a i kaohiia paha pela, a e lawe koke imua o ia Aha a Lunakanawai paha, malaila e hoopaaia'i, a hoopukaia a haawiia ka palapala kuu kino, alaila e manaoia e noho ana ka mea i oleloia ua hoopaa hewaia, imua oia Aha e like me ka palapala kuu kino. Pauku 29. ona palapala kuu kino ame na palapala eae i kauohaia e keia kanawai e hiki uo ke hoo'pukaia a e haawiia ma ka la Sabati.

Pauku 30. Ina i hookania kekahi manmli oka palapala kuu kino, alailii, aole no e hoopaahao hou ia a kaohi ia paha oia no ia knmu hookahi ke ole i hoopiiia ma ka palapala lioopii, a i ahewaia paha, a i ole ia, ua hoopaaia no ka bel;i ole, e kekahi Aha Kakau, nona ka manama ia hihia, a ke ole hoi mahope o ka hookuuia ana no ke ko ole o ka hoopii, a no keknhi kumu hemahema maoli ma ka hoopaaia ana, ma ka hihia karaim;i—ma ia mau mea, ina e loaa ka hoike maopopo, alaila e hopu hou ia oia, a e hoopaaia malalo o ka palapala kanawai no ia hewa hookahl. Pauku 31. Aole e lilo kekahi o na olelo o keia kanawai i mea e kaohi ai ka mana o kela a me keia Aha Kakan e hoopuka i ka palapala kuu kino mamuli o ke noi ana mai o kekahi a ka mea paa i aie ai, a lie kumu hoopii e ae paha iaia, i mea paha e laweia mai imua oia Aha i kekahi mea i hoopaaia e hookolokolo oia no kekahi hihia karaima e waiho ana imua o ia Aha ; a ma ka palapak kun kino e laweia mai ka mea i hoopaaia i hoike, mamuli o kekahi palapala kii a palapala e ae o ka Aha, ke mnnaoia ua Aha nei he mea ia e loaa'i ka pono. E hiki no ke hoopukaia na palapala o ia ano e na Aha Kakau, me ka noonoo akahele ia, a me ka nana pololei i na pono o kelame keia aoao, aole hoi e manaoia xia kue kekahi o na olelo o keia kanawai i kela manao. Pauku 32. Aole e lilo kekahi o na olelo o keia kanawai i mea e kaohi ai i ka mana o ka Aba Kiekie, a o kekahi Lnnakanawai paha o ia Aha, e like me kona manao he pono, ē hoopuka i ka palapala kuu kino maoli, ma na hihia e hiki ke koiia rnai ma ke ano he kuleana, a malaila e bela ia ka mea i hoopaaia, ina hoi i hoopaaia a i kaohiia paha no kela me keia kumu, a e hooknuia malalo o ke Kanawni a me ke Kaulike, koe nae ka poe i hoopaaia mamuli o ke kauoha o ke Alii ka Moi, a o ka Hale Ahaolelo paha, ma ke ano a no na kumn i haiia ma ke Kumukanawai. Aka nae, ua haawiia kela mana ina Lunakanawai o ka Aha Kiekie wale no. Pauku 33. ona olelo a pau o keia Kanawai, ua waihoia malalo o ke kuleana o ka Moi, e kapao i ka pono o ka palapala kuu kino, i na manawa kipi, a kaua ia mai paha, e like me ke Kumnkanawai. Aponoia i keia la '19 o Inlai, M. H. 1870. KAMEHAMEHA R